Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRI-ZULORA, B.-ZILORA. (Decir, etc.) al oído. v. BEHARRIRA. Eta kondatzen du beharri xilora. / Prekauzione hau alfer zen segurki, / Sekretua kanpo ya baitzen aspaldi. "Raconte à l'oreille le fait". Gy 150. Baiña zer erran dauk beharri xilora? Ib. 167. Zato hunaxe hurbil, Maria; beharri xilora erranen dautzut. HU Zez 56. Ilhunbean erran dukezuena alabainan argi bethean erranen dute eta gela zokoan beharri xilorat erran dukezuena teilatu gainetik errepikatuko dute. Leon Lc 12, 3 (Lç beharrira). Ezpeletar batek salhatu daut hori beharri-xilorat. Lf Murtuts 1. Alta Frantsesei etzion nehork mezurik helarazia egun hartan! Nehork... ez bazitzaion segurik Jainkoak beharri xilorat berria salatu? Ardoy SFran 199.

adib: belarri zulo, belarri-zulo Ezpeletar batek salatu dit belarri zulora. [s.u. belarri]

belarri(-)zulo 7: Consumer 2, Berria 2, Argia, Erlea 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarri(-)zulo 35: Berria, Itxaro Borda 3, Jon Muñoz 3, Juan Kruz Igerabide 2, Gotzon Garate 2, Xabier Montoia, Jose Ramon Goikoetxea, Felipe Juaristi, Eider Rodriguez, Jesus Mari Mendizabal, Bernardo Atxaga, Aingeru Epaltza, Juan Garzia…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Lehendik arautua dagoen belarri-zulo azpisarrerako adibidea aldatzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRIAK GORTU (Lar, Añ). "(Hacer) oídos de mercader" Lar. "Orejas, oídos de mercader, hacer que no se oye" Añ. Behar duzu halaber hainitz gauza iragan beharriak gorturik. SP Imit III 44, 1. Gorturik zeure belarrijak Jaunaren deijetara, egiten dozu demoninuak dirautsuna. Astar II 227. Ez bada arren, belarriak gortu ene deiai, ez ene eskariai. Añ EL2 166. Yupiterrek beharriak / Gorthuak ditu gaiñ hartan. Gy 239. (Belarriak gor egin). Kistar dirala diñoen ugazabak Aita Santuaren deiari belarriak gor egin dautsez. Eguzk GizAuz 156.

adib: gortu, gor/gortu, gortzen da/du ad. Gor bihurtu, entzumena galdu. Hezurrak zaizkit gogortu, belarriak ere gortu. Urteek arras gortu naute. Gaitz batek gortuta utzi zuen. Edozein gortzeko zarata.

Ez dugu aurkitu belarria(k) gortu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarriak gortu 5: Txillardegi 2, Bernardo Atxaga, Anton Garikano, Gotzon Garate.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRIAK ITXI (Lar, Añ), B. HERTSI. Taparse las orejas, hacer oídos sordos. "(Taparse los) oídos, belarriak itxi" Lar. Txoroen hitz belarriak itx. "(A palabras) locas, orejas sordas, txoroen hitz belarriak itx" Ib. "Orejas, oídos de mercader, hacer que no se oye" Añ. Nehor emaztez edo emaztetako gauzaz mintzo denean, ez ernaturik egon, herts beharriak, itzul burua bertze alderat. Ax 412 (V 268). Iende prestuek, halakorik ez enzuteagatik, beharriak hersteintuzte, burua bertze aldera itzultzen dute. Ib. 259 (V 173). [Jangoikoak] adirazten dizunari belarriak itsirik, sartzen bazara zu zere gauza gaistoetan. Mb OtGai I 119. Zenbat bider abisatua izan naz, ta belarriak itxi ditut? Cb Eg II 92. Au entzutean, ango / igel kantariak / itxi omen zituzten / beren belarriak, / ez aditzeagatik / aren deadarrak. It Fab 117. Ausentziyan da argureriyan, / mingañaren pikardiyak; / aditu nai eztuenik bada / itxi bitza belarriyak. Xe 344. Aldi hartan ere, Juduek hetsi zituzten beharriak Jainkoaren mintzoaren ez entzuteko. Jnn SBi 17. Tolosan sartu ziranean, ango emazteek, bai karlistenak ere, belarriak itxi bear txapelgorrien biraorik ez entzuteko. Or QA 83. Nork arotz eta nekazarien mintzo apal, beti zahar eta beti berri honi belarriak eta bihotza itxi? MEIG II 48.

adib: belarri 1 iz. Entzumenaren organoa; bereziki, organo horren kanpoko zatia, buruaren bi alboetan gertatzen dena. Belarriak apal atera nintzen, oihuen eta irrien azpian. Asto belarri-handia. Belarriak ernatu, ireki, zorroztu, eman. Belarriak itxi, tapatu. Belarriak erne dituela. Belarri batetik sartu eta bestetik atera. Begiak ikusi ez duena eta belarriak entzun ez duena. Belarriak ixten dituzte eta burua beste aldera itzultzen. Euskaldunen belarria ez dago punturik gabeko bertsora egina. Hots belarri-mingarriak. Albistea erregeren belarrietara heldu zenean. Belarri-gogorra izan arren, beti kanturako prest. Ahotik belarrira aritzen diren bertsolariak. Belarriz eta entzutez, Benveniste baztertuz gero, ez naiz inoren ikasle izan. Belarrira mintzatu. Belarri bat emango luke hori lortzeko. Barne belarria.

belarriak itxi 6: Elhuyar 2, Consumer, Berria, EiTB 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarriak itxi 12: Elizen arteko Biblia 4 (adib.: “Belarriak itxiko zaizkik, ezin izango duk aditu errotarri-hotsik, ez eta entzun ere txorien kanturik. Ahotsa moteldu egingo zaik”), Anton Garikano (“Hura mintzatu zitzaion azken aldian, haren hitzek belarriak itxi zizkioten”), Joxean Agirre (“belarriak itxi arren ozenki entzuten duena eta, idazle batek berea jasaten duen bezala, zigor baten antzera eraman beharrekoa”), Felipe Juaristi (“Bizitza galdu beldurrez, egun argiak logela luze-zabalean hartua zuenean, begi-belarriak itxi zituen, horregatik”), Ramon Etxezarreta (“Aho judu batetik bestera Alemaniako kontuak iristen dira, hain kontu izugarriak, non ausartuko banintz belarriak itxiko bainituzke, baina ezin dut”), Hasier Etxeberria (“Metamorfosi bat-batekoa ulertu ezinda, begi-belarriak itxi eta sudurra erabiltzen hasi nintzen, Patri”), Itziar Otegi (“Eskuekin belarriak itxi ditu”), Joan Mari Lekuona (“Belarriak ixten ez dituena eta jainkozko deiari adi dagoena, hura da salbatuko”), Pako Aristi (“Inoiz belarriak itxita egokitu zaizkiona (bestela, proba egin daiteke igeritarako edo auzokide zaparrastatsuek ezinbesteko bihurtzen dituzten tapoiak jarrita) ohartzen ahal da diodanaz”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

itxi1 2 da/du ad. Zerbaiten osagai higikorra mugituz edo jarriz, haren barnealderako irispidea eragotzi, edo barne eta kanpoaldearen arteko harremana galarazi. Gela itxi. Kutxa giltzaz itxi. Zuloa itxi. Eskutitza itxi baino lehen. Ahoa, begiak itxi. || Igarobidea langaz itxi. Sarrera itxi. || Zerbaiti belarriak itxi: entzungor egin. Gau guztia begirik itxi gabe igaro: lorik egin gabe igaro.[belarri] belarriak itxi du ad. Belarriak tapatu; entzungor egin. Aditu nahi ez duenik bada, itxi bitza belarriak. Zenbat bider abisatua izan naiz eta belarriak itxi ditut?

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa belarri sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa itxi sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

belarrietara(tu), belarrietaratzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu: -ratu/-etaratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da gainerako minekin egin den bezala.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

esan: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belarri sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

belarrira(tu), belarriratzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu: -ratu/-etaratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRIZ. De oído, por medio del oído, auditivamente. Bixta eta ukitzea hagitz zaitkit nahasten / eta beharriz dut xoillki hor zarela sinhitsten. EZ Man II 79. Arengaz dakigun pixka ere belarriz sartu baitzaigu. Or QA 137. Eladeko arorik bikainenean ere, begiz baino areago belarriz ikasten zuten ango erritarrek. Zait Plat 111. Ezaguerari dagokio ederra, ta sortzetikoa begiz ta belarriz jaso oi dugu geienbat, auek baitira eder-zentzunik berezienak. Onaind in Gazt MusIx 145. Batipat begiz edo belarriz entzuten danez erabaki bear danean. Insausti 13. Beharriz eta entzutez, Benveniste baztertuz gero, ez naiz inoren ikasle izan. MIH 369.

adib: belarri 1 iz. Entzumenaren organoa; bereziki, organo horren kanpoko zatia, buruaren bi alboetan gertatzen dena. Belarriak apal atera nintzen, oihuen eta irrien azpian. Asto belarri-handia. Belarriak ernatu, ireki, zorroztu, eman. Belarriak itxi, tapatu. Belarriak erne dituela. Belarri batetik sartu eta bestetik atera. Begiak ikusi ez duena eta belarriak entzun ez duena. Belarriak ixten dituzte eta burua beste aldera itzultzen. Euskaldunen belarria ez dago punturik gabeko bertsora egina. Hots belarri-mingarriak. Albistea erregeren belarrietara heldu zenean. Belarri-gogorra izan arren, beti kanturako prest. Ahotik belarrira aritzen diren bertsolariak. Belarriz eta entzutez, Benveniste baztertuz gero, ez naiz inoren ikasle izan. Belarrira mintzatu. Belarri bat emango luke hori lortzeko. Barne belarria.

belarriz 40: Deia 2, Elhuyar 2, Elkar, Consumer, Berria 14, EiTB 6, Jakin, Argia 10, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarriz 41: Berria 8, Elizen arteko Biblia 5, Iñaki Segurola 3, Iñigo Aranbarri 2, Patxi Altuna 2, Asisko Frantzizko 2, Patziku Perurena2, Edorta Jimenez 2, Bat-bateko bertsolaritza…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

'aurpegian, belarri inguruko aldea'.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Erabileremu dialektala

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

landa belartsu eta emankorrak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak baztertu duen forma

Er. gabea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 belardia. 2 belar-mordoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Corvus corone cornix.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

belatxikia.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-txiki.

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Corvus monedula.

Euskaltzaindiaren Arauak

Pyrrocorax sp.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzar.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 'hankako giltzadura'. 2 'belaunaldia'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: belaunez belaun, belaunik belaun, belaun-katilu ; eta adib. gisa belaunpeko.

Forma baten adiera(k)

1 'hankako giltzadura'; 2 'belaunaldi'

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELAUN-KOSKOR (G-to, Sal ap. A). Rótula; rodilla. Altxa zaitia; belaun-koxkorrakin galtza guztiyak ondatu biar dituzu. Alz Bern 54. Gona ozt-ozta belaun koskorrak / estaltzen zizkana. MendaroTx 246 (ib. 214 belaun koxkor). Ageriyan dabiltza / belaun-kozkorrak. Yanzi 160. Eskoboi banakin, galtzak belaun-koskorretaraño, gain guztia zirrit-zarrat larraskatzen. Anab Poli 54. Belaun-koskorrez goitik lau-bost bat / beatz gutxi gorabera / gonentzat naiko neurria ere / bada au alde batera. Olea 95.

adib: belaun 1 iz. Zangoaren erdialdeko giltzadura; giltzadura horren ingurua aurreko aldetik. Ik. belaunburu. Belaunak lurrean ipinirik. Belaun dardaraz. Belaun gorritan ibili. Galtzak belaun koskorretaraino.

Ez dugu aurkitu belaun-koskor formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belaun(-)koskor 7: Bernardo Atxaga 3 (adib.: “Soineko berriarekin etorri duk gaur, belaun-koskorrak ere agerian zituela”), Txillardegi 2 (adib.: “Belaun koskorrak minberaturik jaiki behar izan dudan arte”), Iñaki Mendiguren 2 (adib.: “Harryk aurpegi argala zuen, belaun-koskor hezurtsuak, ile beltza eta begi berde argiak”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belaun sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELAUNAK (BELAUNA) MAKURTU. Doblar(se) la(s) rodilla(s). Eta lur behereraño belhauna makhurturik. EZ Man II 13. Esku altxatzen tudanak, / Mintzatzen zaitzun mihia, / Makhurtzen tudan belhaunak, / Fiñean gorphutz gustia. Gç 67. Bakarrik oen artean arkitzen zan Judu batek makurtu etzituan belaunak. Mg CC 224. Jesusen izenean guziak belaunak makur ditzatela, Zerukoak, lurrekoak ta infernukoak. Ib. 225. Jesusen izenera makurtu dedin edozein belaun, zerukoena, lurrekoena, baitta infernukoena ere. Inza Azalp 133. Belaun guziak Niretzat makurtuko dira. Ol Rom 14, 11. (Con dat.). Doblar(se) la(s) rodilla(s) ante alguien, arrodillarse ante alguien. Bera da santuaren / egiyazko jauna, / zerutarren errege / eta jabe dana, / sortutako guztiya / mendean daukana, / diyotena guztiyak / makurtzen belauna. Echag 97. Bakar batzuk edo asko baditxin atzerrian, Biurriari belaunik makurtu etziotenak. Or QA 86. Belaun guztiak makurtuko yataz, eta miin guztiak Jaungoikoa autortuko dabe. Ker Rom 14, 11 (Bibl belaun guziak makurtuko zaizkit aintzinean). Baali belaunik makurtu ez dioten zazpi mila gizon. Bibl Rom 11, 4. Buruba ta belauna makur-makur egin ta eskuban mosu-egin eutson. Altuna 73.

adib: makurtu, makur/makurtu, makurtzen 2 da/du ad. Zuzen dagoena beherantz higitu. Fruituen pisuak makurtzen ditu adarrak. Makurtu zen eta hatzaz lurrean idazten hasi zen. Goldearen gainean makurtua. Gizonak ez du bere burua makurtu behar, beste gizon baten aurrean. Lur behereraino belauna makurturik. Pegarra makurtu eta edatera eman zion.

belauna(k) makurtu 3: Deia (“Heriotza-zauria zuen barrenean, baina zezenak belauna makurtu ez, segundoak joan ziren, eta minutu bat pasatxo ere bai. Halako baten luzurira jausi zen”), Berria (“Gorputz osoarekin egin behar da lana, gerriaren bira aprobetxatuz eta belaunak makurtuz”), EiTB (“INES sartuko da, belaunak makurtu, gurutzearen seinalea egin pasilloan aldarera begira eta banku batera joango da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belaunak makurtu> 3: Karlos Zabala 2 (“Gurdiaren txilinek eta zintzarriek ere ezin zaldiak alaitu, eta belaunak makurtu zitzaizkien zenbait aldiz”), Iñaki Mendiguren (“Nevillek behin eta berriro atzera egin zuen berearen aurrean, ez baitzuen ematen belaunak makurtu nahi zituenik”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, ‘beste norbaiten aurrean amore eman’ adiera azaltzeko.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da belaun sarreran.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

azalduz: "iz. 1 'belauna'. 2 'belaunezurra'".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

ondorengoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belaun sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hezur.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

belaunaren aurrealdeko hezur lau eta mugikorra.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gozo.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

belaunen zalutasuna.