OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIETARA. De las dos maneras. Cf. BITARA. Goi-Batzordea osoka eta sailka jardungo da: bietara alegia. EAEg 4-12-1936, 455. Kalte egin-naia (etsaiak etsaiari, urruñaz edo iraiñez edo bietara, bietara ere apenez). Or Aitork 67. Bietara konforme. SM Zirik 89. Euskeraz eta erderaz, bietara idazten dau. Alzola Atalak 124. Mariak esan zidan, al banuan, naiago zuala jersei gabe, alkandora utsarekin txamarra jantzita ikustea. Bietara probak egin genituan, azkenean gabe erabaki zuten. JAzpiroz 190s. Ango mendi-kamioak astindu nituan, bein bera eta bein gora, bietara. Albeniz 146. Etxepare edo Etxapare, bietara ipini baitzuen berak deitura euskaraz. MIH 281.

adib: erabat 1 adb. Osoki, guztiz. Ik. arras. Erabat ezinezkoa. Erabat itsu ez denak. Baldintza guztiak erabat bete. Erabat utzi. Erabat eta alde guztiz. Hasieran, euskaraz hasi ginen erabat, baina orain bietara egiten dugu. Zeharo eta erabat gal dezakeela.

bietara 50: Aizu 5 (“Zinemara bakarrik ala lagunduta? Bietara”), Deia 2 (“nik bietara egiten dut”), Elkar, Consumer 7 (adib.: “Praktikan, ordea, hitza bietara erabiltzen da”), Berria 9, EiTB 2, Jakin 7, Karmel, Argia 14, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bietara 25: Berria 6, Patxi Zubizarreta 4 (“Biak bietara ibili zirela”), Pello Zabala (“bietara ageri ohi da”), Karlos Linazasoro 2 (“Gizon gisa eta zaldi gisa; bietara”), Iñaki Segurola (“bietara galdegiten baitzen teologo zaharrek”), Koldo Izagirre (“bietara har liteke”), Asisko Frantzizko, Jose Antonio Mujika, Joxerra Garzia, Jasone Osoro, Xabier Amuriza, Juan Garzia, Iñigo Aranbarri, Pablo Sastre, Bernardo Atxaga, Joxe Azurmendi.

Ik. bitara.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bi sarreran ere.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

mizto bikoitz aztertzean proposatua. Nazioarteko forma da eta jasotzekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu corpusean eta OEH argitaratuan aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bifokal EB 3 (P. Añorga: "Don Saturninok ere berehala probatu zituen Antioju Bifokalak eta berdin gaineratu zuen, bere neurri-neurriko Kristal Bifokalak zirela haiek").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bifokal : AB50 2 (beira bifocal barne), Euskalterm 1. Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, HiztEn-LurE // Ordaina: fokubiko: Euskalterm.

Sektore jakin bateko informazioa

J.M. Zinkunegik adierazi digunez (1998-03-25), forma hauek erabiltzen dira: barifokal, bifokal, monofokal, multifokal, plurifokal, trifokal.

Hiztegietako informazioa

bifokal : ElhHizt (eta bi fokuko, foku biko) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF eta FB, HaizeG BF eta FB, Lh DBF, DRA, PMuj DVC eta DCV, Azkue Aurkibidea.

Erdaretako formak

es bifocal, multifocal, trifocal formen ordainok aurkitu ditugu hiztegietan: fr (DLLF): bifocal, e; à double foyer; it (S. Carbonell): ø; ca (DCC): ø; en (Collins): bifocal; de (Langenscheidts): ø.

Terminologia

en bifocal lens / fr lentille bifocale, doubles foyers // en trifocal lens / fr lentille trifocale, trifoles foyers // en multifocal lens, multifocal / fr verres progressifs, multifocal // en varifocal lens, variable focal lens / fr objectif à focale variable.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: bigarrenez

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adierak zehazteko eskatuz: 1 ord. 2 iz. 'jai edo egun seinalatu baten ondoko eguna edo biharamuna': Pazko bigarrena; eta AS gisa gehitzeko: bigarrenean, bigarrengo, bigarrengoz , bigarren lehengusina , bigarren lehengusu , bigarren mundu, bigarren ordena .

Deklinabidea

bigarrengo/bigarreneko, etab. EGLUk argitzekoak dira

Forma lehiakideekin batera berrikustekoa

Arauak ez du jaso, eta lantaldearen proposamen berriek ere ez; baina jasotzekoa da hiztegi batuan, adierazle arrunta baita Iparralde osoan, eta forma bizia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIGARREN KUSI (BN-baig; H). Primo segundo. "Por kusi se entienden los primos, en general. Lehen-kusi es el primo hermano, de cualquier sexo que sea. Bigarren kusi equivale, incluso literalmente, a segundo primo" (Valcarlos). Satr CEEN 1969, 182. v. bestengusu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

Ez dugu aurkitu.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Forma lehiakideekin batera berrikustekoa

Nahiz kusi formak gizonezkoa eta emakumezkoa, biak adierazten dituen, eta nahiz forma markatuak diren, sintagma osatuetan ere denak aipatzea komeni da, "zulo"rik gera ez dadin: bigarren kusi / bigarren kusina // bigarren lehengusu / bigarren lehengusina // kusi / kusina // lehengusu / lehengusina // lehengusu propio / lehengusina propio // lehengusu txiki / lehengusina txiki // lehenkusi / lehenkusina. Sail honekin zerikusi zuzenik gabea da, azkenik, izter lehengusu lexia.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bigarren kusu 1, A Ardi ("Medelen aitona nere amaren bigarren kusua zan"); Ik. OEH argitaratuan bigarren lehengusu azpisarrera: SermAN ("Jesu Kristoren bigarren lengusu"); And AUzta ("Nere aitonaren bigarren lengusua"); bestengusu G 4 (AA I 2: "Aidetasun au iristen da laugarren mallaraño, eta emendik eziñ ezkondu ditezke elkarrekin senideak, lengusu, bestengusu, eta erengusuak"; "Aide egiten da emaztearen aizpa, lengusu, bestengusu, eta erengusuakin, eta era berean emaztea senarraren anai, eta beste aideakin laugarren mallaraño"; Izt C: "Denpora gitxiren epean agertu zan beraren bestengusu D. Gaspar"; NEtx Antz: "Sarjentoa, Falconeren bestengusu zan"); OEH argitaratuan, gainera, berzergusu 1 (LE Bail); erengusu 2 (AA I: cf. supra); izter-lehengusu MEIG 2 ("Eskeintzen dizkigun aditz jokoak ez dira Basarteko auzo galduren batean norbaitek erabiltzen omen dituenak edo egilearen arrebari, lehengusuari nahiz izter-lehengusuari halako batean entzunak"; "Askazi kontuan esan daiteke ez dugula artean izter-lehengusu ezagunik ere aurkitu"); kusin ttipi 1, ap. Xa ("Sortzez aheztarra naiz, Mattinen kusin ttipia"); ik. OEH argitaratuan kusi lehen 'primo carnal' 2: Dv (Has 29,10: "Nola baitzakien kusi lehena zuela [Errakel]"), Ardoy SFran ("Ana de Olloki Frantsesen kusi lehenak"), lehen kusi IE 1 (Xa Odol: "Han baititut semea eta bi arreba, hainbertze lehen kusi ta hiru izeba, koinatak ere hiru, ilobak ere ba"). Testu-lekukotasunik gabeak dira: bestengusina (-iña V-arr-oroz-gip ap. A), bertze ergusina (B ap. A), bestelengusina (V-m ap. A), bestengusia (AN-5vill ap. A), bertzenkusina (Urt); bestengusu (V-gip, G-azp, AN-gip-5vill; Lar), bestelengusu (V, G), bertzengusu, bertze ergusu (B); bigarren kusi (BN-arb-baig), hirugarren kusi (BN-arb), kusi propio (R-is).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu bigarren lehengusu/lehengusina bezalako formarik; le(he)ngusu txiki 2, G-EB (A. Zavala: "Uztapidek, berriz, onela esan digu: #mdash#Lengusu txikiak giñan: aren amaren ama, ta nere amaren ama, aizpak"; Argia 1982: "Eta UARen kontrolean ordubete, Ortzi zure koinataren lehengusu txikia delako").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bestelehengusina : HiztEn (Ik. bestengusina); bestelehengusu : HiztEn (Ik. bestengusu); bestengusina : HiztEn-LurE; bestengusu : HiztEn-LurE; herengusu : HiztEn (adib.), LurE; herenkusi : LurE; izter-lehengusu : AB50 1 (izterlengusu), HiztEn-LurE (AS); kusi lehen : HiztEn (AS); kusi txiki : HiztEn (AS); lehengusu propio : HiztEn-LurE (AS); lehengusu txiki : HiztEn (AS). Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bestelehengusina : ElhHizt (Ik. bestengusina), DRA (bestelengusiña), PMuj DVC (beste-lengusiña); bestelehengusu : EuskHizt († Ik. bestengusu), ElhHizt (Ik. bestengusu), DRA (bestelengusu), PMuj DVC (beste-lengusu); bestelengusia : DRA; bestengusina : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, DRA (bestengusiña), PMuj DVC (bestengusiña); bestengusu : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, PMuj DVC (bestengusia, bestengusu); herengusin : HiruMila, PMuj DVC (erengusin); herengusu : EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, DRA (erengusu), PMuj DVC; herenkusi : ElhHizt, EskolaHE, Lh DBF (herenkusin), DRA (adib. heren kosi); izter-lehengusu : ElhHizt (AS), EskolaHE (izter lehengusu), PMuj DVC (izter-lengusu); kusi lehen : EuskHizt (adib.), ElhHizt (AS), DRA (adib. kusi lehen); kusi ttipi : ElhHizt (AS), HaizeG BF (AS), PMuj DVC (kusi-ttipi); lehengusu propio : Lur EG/CE eta EF/FB (AS); lehengusu txiki : EuskHizt (adib.), Lur EG/CE eta EF/FB (AS); lehenkusi : EuskHizt, ElhHizt, HaizeG BF, Lh DBF (AS); lehenkuxina : Lh DBF (AS) // Eta gainera: PMuj DVC AS: lengusina txiki, lengusu urra, lengusu urko, lengusu aldeko, lengusu txiki //Ez ditugu aurkitu ap. Casve EF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal primo (+ segundo, hermano...) / cousin (+ germain, petit-c., ...): ElhHizt AS: lehengusu propio, lehengusu txiki, bestengusu // HiruMila AS: heren-lehengusin, heren lehengusu, bigarren lehengusu, lehengusu txiki // Lur EG/CE AS: lehengusu propio, lehenkusi // eta EF/FB AS: lehengusu propio, lenengusu txiki // HaizeG FB AS: lehen-kusin, lehen-kusi, kusin-ttipi, kusi-ttipi // T-L LFB AS: lehenkusi, kusi-ttipi // PMuj DCV: birkusina, bestengusina, lengusin txiki, eren ergusina, laurdengusina; lengusu aldeko, istar-lengusu, lengusu urra, lengusu txiki, beste lengusu, bestengusu, bir-kusu, erengusu, lardengusu // Azkue Aurkibidea: guzialehen, guzialen, bertze ergusina, bestelengusiña, bestengusia, bestengusiña; lengusu aldeko, lengusu urra, lehenkuxina, erengusu, bertze ergusu, bestelengusu, bestengusu, lengusu txiki, erengusu // Ez ditugu aurkitu ap. Casve FB.

Zerrenda osagarriak

Prestas: 11 lek. (B 11 / G 0)

Ondoko erabilerak argituko du formen arteko lehia

forma erabili-ezagunenak jasoko dira, horien arteko hierarkia zehaztu gabe, oraingoz behintzat (cf. bestengusu/-ina, izter-lehengusu, lehengusu txiki #mdash# vs. l. propio).

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du bigarren sarrerako azpisarrera gisa, «Bizk. eta Naf.» marka duela; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Bizk. eta Naf.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: bigarren lehengusu ‘primo segundo’: SermAN, And AUzta.

Zerrenda osagarriak

Prestas: 27 lek. (B 19 / G 8)

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, bigarren sarrerako azpisarrera gisa, eta beste azalpenik gabe; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bigarren ordena 2, Bv AsL ("Andik laster erabaki zuan Santuak bere bigarren Ordena berriaren aurreneko bi ikasliak San Damiango elizara eramatia", "Au izan zan bigarren Ordenako lenbiziko etxe santua").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bigarren ordena erlijio-arloko 5: M.M. Apalategi 2 ("Bigarren eta Irugarren Ordena [...] Prantzisko Deunak emakumeak deuntasuneratzeko Bigarren Ordena, Aizpadia, asmatu zuan"), Meza Liburua ("II. Ordenak oroipena"), FranMezaL 2 ("Pragako Santa Ines, birjina, II. Ord.", "II. Ordenak nahierazko oroipena"); bigarren ordenako zientzia-arloko 4: Zinetika 2 ("Han haste-erreakzioa bigarren ordenakoa zen eta bukaera-erreakzioa...", "Hurrengo atalean ikusiko dugu hasiera-baldintza esperimental normaletan bigarren ordenakoa izatea posible dela"), Mekanika eta uhinak ("Dimentsio bakarreko osziladore linealaren egoera bi magnitudez mugatuko da #mdash# bigarren ordenako ekuazio diferentziala betetzen bait du"), Fisika Pr. 1995 ("bigarren ordenako ekuazio diferentzial lineala eta koefiziente konstanteduna").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bigarren ordena : Euskalterm 1 (Erlij.); bigarren ordenako : AB38 1 (bigarren ordenako unitate), Euskalterm 2 (hauetan 1 bigarren ordenako harmoniko, 1 bigarren ordenako erreakzio) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

Jakite-arloak

Erl.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-garren-ean.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

bigarren aldiz; bigarren lekuan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIGARRENEKORIK (Dv, H; bigerrenekorik S ap. Lh; Gèze). En segundo lugar. "Secondement, deuxièmement" Gèze, H y Lh. v. BIGARRENEAN (b), BIGARRENIK. Tr. Documentado en textos septentrionales desde principios del s. XVIII. Bi arrazoinez daritzat herri huni hain izen hautua eman ahal izatu ziotela. Behinik behin bere paraia eta situazino arraia eta arinaren kariaz; eta bigarrenekorik bere eskuara garbiaren edertasuna dela kausa. ES 156. Lehenbizikorik, gizon bezala sofritzeko gai izatea gatik. Bi-garrenekorik, bere dolore eta sofrikari guziei Jainko bezala prezio bat eta baliostasun bat emaitea gatik infinitua. CatLav 48 (V 31). Eta bigerrenekorik / nula izan zen martirisatü. StJul ms. 17r. Bigarrenekorik egitzu zure lan guziak Jainkoarentzat. Brtc 191. Lehenbizikorik Jainkoari eskerrak eman behar zaizko [...]. Bigarrenekorik, barkhamendu eskatu behar zaio. Dh 103. Bigarrenekorik. Egun oroz, khanbara hartan, bakhotxak bakharrik edo konpeinian familiarekin, bihurtuko diozka Maria dibinoari bere homaiak. MarIl 12. Nahi du, bigarrenekorik, bethi eskuetan ekhar ditzaten lanpak phiztuak. Jaur 412. Hori bi gauzetarik dathor: Lehenbizikorik, [...]. Bigarrenekorik, bihi bat bakhartasunean ezartzen duzunean, poxelurik ez du inguruan. Dv Lab 38. Bigarrenekorik, Erreboluzionea da Elizaren kontrako errebolta. Elsb Fram IX. Lehenik [...] eta bigarrenekorik Aphezak komuniatu-eta Sakramenduko itxurak laster desegiten direlakotz. Arb Igand 95. Lehenik, gure mintzaia delakotz [...]. Bigarrenekorik, gehiago dena, kendu nahi daukutelakotz eskuara. HU Aurp 205. Otoa bi lekutarik balaz zilatua: lehenik handik abiatu eta berehala, eta bigarrenekorik Ziriako erresuman sartzean. Etchebarne 116.

Ez dugu aurkitu bigarrenekorik formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bigarrenekorik 44: Herria 2 (“Bigarrenekorik, bertzeri buruz ditugun egite edo gogoeta makurrez, ez baita errex bertzeak maitatzea behar den bezala eta hobeki erran, diren bezala”), Piarres Xarriton 38 (“Bigarrenekorik, ez dela nehoiz, gure arima arrazoidunaren ezagutza osorik izaten ahal, Liburu Sainduen edo fede zuzenaren ezagutza beterik gabe”), Koldo Zuazo 2 (“Behinik behin bere paraia, eta situazino arraia eta arinaren kariaz, eta bigarrenekorik bere eskuara garbiaren edertasuna dela kausa, zeina hain handirozki baita laudatua ez xoilki Laburdin, baina bai oraino Espainiako eta Franziako bertze Eskual Herrietan ere”), Piarres Aintziart (“Bigarrenekorik, Jesusek emagalduei sudurra utziko zietela”), Xipri Arbelbide (“Bigarrenekorik, berak, zinez oparitu ziela fraileei”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta lekukotasun ugari Iparraldeko idazleengan. Azpisarrera gisa jasotzekoa da Ipar. markarekin

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bigarren sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-z

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-garren-go.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag. eta adlag.

Erabileremu dialektala

Heg.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-garren-goz.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bigarren sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bigarrenez.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-garren-ik.

Mailegu isiltzekoa edo gaitzestekoa da, ordain egokia duenez

Saih. Ik. zaindu, begiratu, jagon, etab.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

g/j.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

"Documentado sobre todo en autores vizcaínos de principios del s. XIX; (...) En cuanto a la distribución de variantes, bigira es con mucho la más usada..."

Euskaltzaindiaren Arauak

bigirak dira beste olgeta batzuk baserri-etxeetan mutilak eta neskak gauez egiten dituztenak.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"Bigirak dira beste olgeta batzuk baserri-etxeetan mutilak eta neskak gauez egiten dituztenak"

OEHko datuak [laburduren azalpena]

"Propio de la tradición meridional (...). Entre los vizcaínos (...) siempre aparece la forma bigun. Los autores guipuzcoanos emplean más biguñ, biguiñ, aunque bigun (...) es cada vez más utilizado en textos de este dialecto, especialmente durante el s. XX"

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bigun (+ eratorriak)da forma nagusia, 235 ager.ekin (B-G: 133; EB: 89; EgAs: 13); biguin (+ eratorriak) 82 aldiz agertu da (G: 43; B: 4; EB: 22; EgAs: 13)

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

Euskaltzaindiaren Arauak

bigundu, bigun(du), biguntzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

bigundu, bigun(du), biguntzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: biguinki / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: biguinkiro / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: biguinkiro / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki-ro.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo (izond. eta adlag.ekin erabilia ez da automatikoa; hau da, eratorria ez da txikigarri arrunta: 'aukeran x-egia' moduko adiera du).

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

aukeran bigunegia.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: biguintze / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: biguintze / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: bihar arte, biharko 1 izlag.: biharko lanak. 2 adlag.: biharko utzi dugu lana.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: bihardanik, bihar edo etzi, bihar-etzi, bihartik .

Leku-denborazko izenen eratorriak

bihar arte, biharko, etab.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

edo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihar sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihar sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

batez ere Bizk.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

biharamon : 83 ager. (B: 17; G: 24; IE: 4; EB: 14; EgAs: 24); biharamun : 72 ager. (B: 1; IE: 24; EB: 32; EgAs: 15)

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: biharamuneko.

Berrestekoa da, erabat nagusitu ez den arren

bai tradizioan eta bai gaurko erabileretan bitara ageri da: biharamun eta biharamon. Zalantzazko kasuotan, Euskaltzaindiaren lehendiko erabakia da hobestekoa.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

biharamunago, biharamuneko

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. iz. 'biharamunaren ondoko eguna'.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-danik/-tik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihar sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: 1 izlag.: biharko lanak. 2 adlag.: biharko utzi dugu lana. / Ik. EArauak 20: "hau da Euskaltzaindiaren erabakia: Idazleen erabilera eta deklinabideko egituratze formala kontuan hartuta, garbi dago betiko dela forma egokia Euskal Herri osoari begira eta aditzondoa + ko forma dela hobetsi beharrekoa. Hortaz, gaurko, biharko... bezalaxe, atzoko, etziko, sekulako, luzaroko eta betiko bezalako formak dira aditzondoentzako hobesten direnak".

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHARKO EGUN (AN-5vill-egües-ilzarb; SP, Lar; bierko e. AN-olza). Ref.: Bon-Ond 153; Gte Erd 63. Día de mañana; (fig.) (el) futuro. "Biharko eguna, le jour de demain" SP. "(El día de) mañana" Lar y Añ. "Biharko eguna ederra izanen da, la journée de demain sera belle" Dv. "Biarko eguna pasatu eta igandean etorriko da (AN-5vill)" Gte Erd 63. Biharko eguna ezta segura. SP Imit I 23, 1 (Ch, Mst biharko egun). Nondik dakit biharko eguna ikhusiko dudala? He Gudu 165. Biaramonean ardurarik ez artu, zeren biarko egunak berea ekarriko duen. Lard 384. Etzazuela kuidadoik iduki biarko egunaz. Echn Mt 6, 34 (Hual, Samper, IBk, IBe bi(h)arko egunaz; Lç biharamunaz, Dv, Ol, Leon, Or bi(h)arkoaz). Biarko egunaz ez degulako bizi bear kezkaz. Inza Azalp 144. Irakastetxe nausi-nausietan ikasi ta ikasi dabiltzan gaztiak eztabiltz jakintza-zaletasunaitik, biarko egunian dirua irabaziko daben itxaropenaitik dabiltz. Kk Ab II 108. Aski da gaurko egunaz ardura izatea; biarko eguna etortzean, orduan izango duzu biarko ardura. Ir YKBiz 135n. Biarko eguna, neretzat, zuretzat bezin ereska baitzait. Zait Sof 122. Ikusiko duzue deus makhurrik gabe iraganen dugula biharko egun eder hori. Lf Murtuts 24. Alkoholak hilik dago. Biharko egunik eztu ikusiko. Arti Ipuin 81. Jaiotza zoriontsuagoa, mantenu obea, segurantza aundiagoa eta beregatik biarko egunerako abantaillak eta onurak besterik ez. Vill Jaink 161. Ez dedilla biarko eguna pasa, liburu oiekin auzi ageria egiteke. Berron Kijote 72.

adib: biharko 1 adj. Biharko eguna ez da segura. Biharko lanak. Biharkoaz ez axola izan. [s.u. bihar]

biharko egun 110: Deia 2, Elkar, Berria 58, EiTB 20, Jakin 2, Argia 6, Erlea 2, DiarioVasco 19.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

biharko egun 67: Berria, Herria, Asisko Frantzizko, Joan Mari Irigoien, Elizen arteko Biblia, Juan Garzia, Jon Alonso, Xabier Etxaniz, Josu Zabaleta, Joan Mari Irigoien, Anton Garikano…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da biharko sarreran; ‘etorkizuna’ adierakoa ere jasotzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa biharko sarreran.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tik/-danik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihar sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

: Sin. ale, garau.

Sinonimoa(k)

ale, garau

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Ik. alejaleak.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

Sin. alejale.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-jale.

Kategoria

iz.