Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 'aleka'. 2 iz. 'alea, bihia'.

Forma bat sarrera desberdinetan bereizi da

1 'aleka'; 2. 'ale, bihi'

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihitu 10: a) 'bihiz bete, bihi bihurtu' adierako 2: Ax ("Gauza ona da koleraren lehenbiziko narritamenduari, mugidari eta abiadurari begiaren edukitzea, hazi haren hotzitzetik, sortzetik eta bihitzetik begiratzea"), O Pr ("Handikeria lilitzen bad'ere ezta bihitzen"); b) 'bihiak burutik bereizi' adierakoak dira gainerakoak: Lç 4 (Lk 6,1: "Eta buruka idokiten ari baitziraden haren diszipuluak, eta iaiten eskuez bihiturik", 1 Ko 9,9-10: "Eztraukak ahoa lothuren idi bihitzen ari denari [...] ezen speranzatan behar du laboratzen duenak, laboratu: eta bihitzen duenak partizipant izateko speranzatan"; ik. 1 Tm 5,18), Barb Leg 2 (adib.: "ogiak meta batean ezarririk, su eman zioten [Jondoni Petrik]. Eta, su harekin, ogi guziak bihitu ziren, lastoa alde baterat eman, arlantza eta ahotza bertzerat, eta ogia bertze batetarat"), JE Ber 2 (adib.: "Abere pare batek edo biek, buztarturik, beren harat-hunat ibiliaz zangopean bihitzen dituzte gero") // Ik OEH argitaratuan, gainera, a) adierako bihistatu 1, Lf GH 1924 ("Bihistatzen hasia deneko [lihoa], idorra dateke"); eta b) adierako bihitu 1, He Lk 6,1 ("Eskuz bihiturik"), eta bihikatu 4: He 1 Tm 5,18 ("Ez diozu estekatuko ahoa bihikatzen hari den idiari"), Prop 1897 ("Bihia ondu deneko alhorraren erdian metatzen da, eta muthil gazteak erakharriz, han berean joiten dute eta bihikatzen"), Leon Lk 6,1 (izenburuan: "Ogi-buru bihikatzea"), SoEg Herr 1956 ("Gure amak erhiak higatu, konda ahala baino gehiago arrosario bihika bihikatuz"); bihikatzekotan AS (GH 1926: "sei langiliak bere bihikatzekotan jarririk ziren"); bihitzaile 1, Dv (cf. infra); eta testu-lekukotasunik gabeko bihikarazi, bihikari, bihikatzaile.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihitu 5: Eskual 1909 4 (adib.: "Badire anhitz ilhar mota, bainan bereziki biga. Batzu bihiturik jaten dire, bertzeak leketan, bihitu gabe; leka osoak hala-hala, edo bi hiru pusketan"), Barb Leg (OEHkoetako bat: "Jesusek suarekin bihitu zituela ogiak heienganik jakinik...").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihitu : HiztEn - LurE (1 bihiak burutik bereizi; 2 bihiz bete) // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

a) bihitu : Gatxitegi (67: "Arpatzetik jalgi ogi ondoek ez bailukete bihitzeko denborarik"); b) bihitu : Dv (Is 28,27-28: "suge-ilharra ez da burdinazko hortzekin bihitzen [...] bihitzaileak ez du bethi bihituko"; Kt 7,12: "dugun ikhus hea loratu den mahastia, hea loreak bihitzen diren, hea loratu diren mingranak"); Elsb LehE (50: "Piarres, muthila, artho bihitzen eman zuten"); LabGidar (36: "Hazien bihitzeaz kestione. Errekoltak bildo ondoan... [...] Arthoa nola bihi. Ez da oraino egiazko mekanikarik artho buruen bihitzeko. Buruak ongi idortu ondoan, bihitzen ahal dire makhilaz jotzen direlarik [...] badire, Limoges-eko hirian, saltzeko, bihitzeko mekanika batzu, zoinetan, arthoa, untsa joiten ahal baita; egunian, bihitzen ahal dute 20, 25 zakhu-etaraino"); Gatxitegi (76: "Badira tresnak [... artoa...] biltzen, xuritzen eta bihitzen baitute landan berean"); TesBer (Lk 6,1: "Eta dizipuluek, ogi-buruak hartu eta eskutan bihiturik, jaten zituzten"); bihitzaile : Dv (cf. infra); bihitze : LabGidar (209: Urtharrileko lanak [...] "Denbora xarretan bihitzeak egin #mdash# artho, ilhar"); bihikatu : I. Borda %100 B (10: "eri artean bihikatu etxe-gasna xerra fin baten irenstea"; 97: "Puska fina behatz artean bihikatuz"; 100: "Joanes plantan baketurik atzeman genuen, igandez apaindua, konderak ahurrean bihikatzen"; 148: "gaualdi berri batean bidearen bihikatzeko gai naiz orduan"; 172: "Orduak bihikatzea salbu, ez nuen ezer konpontzen"); bihikatze : I Borda %100B (217: "oilo salda usaina, baba eta ilar bihikatze soinua...").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihikatu : EuskHizt (bihiak burutik bereizi), ElhHizt (desgranar), Lur EF/FE (égrapper, égrener), Casve EF (dépiquer, égrener), HaizeG BF (égrapper, égrener), Lh DBF (1 égrapper; 2 dépiquer, égrener grain par grain), DRA (1 desgranar; 2 descobajar o separar el escobajo de los racimos), PMuj DVC (biikatu: 1 desgranar grano a grano; 2 descobajar los racimos); bihitu : EuskHizt (1 bihiak burutik bereizi; 2 G.er. Zah. bihiz bete), ElhHizt (desgranar, trillar; formarse el grano, hacerse el grano), HiruMila (1 desgranar; 2 granar, formarse el grano en los cereales), EskolaHE (bihiak burutik bereizi; eultzitu, larrainean bihitu; bihiz bete), Lur EF/FE (grener), Casve EF (1 égrener; 2 produire des grains), HaizeG BF (égrener, séparer le grain), Lh DBF (1 égrener, séparer le grain de son enveloppe; 2 produire grains, épis; 3 battre le blé sur l'aire), DRA (1 desgranar; 2 granar; 3 trillar), PMuj DVC (biitu: 1 desgranar, garraspar, desvainar; 2 granar, formarse el grano, empanar, fructificar; 3 trillar trigo; 4 granado, graneado, reducido a grano) // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Euskaltzaindiaren Arauak

bihikatu, bihika(tu), bihikatzen. du ad. 'aletu'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

J-L. Davantek dioenez, adiera banakoak dira bihikatu eta bihitu ('bihiak bereizi' / 'bihiz bete'); testuetakoak, berriz, ez dira horren argi bereizten edo banatzen, eta lantaldeak ez du eskurik banaketa hori egiteko.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

bihikatu, bihika(tu), bihikatzen

Forma baten adiera(k)

'aletu'

Atzizkien araberako erabakiak

-keta 'pila'.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

bihi-kopuru handia.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-kor.

Kategoria

izond.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihilabetekari 2: J.M. Elexpuru ("Euzkadiko Ezkerraren "Hitz" bihilabetekarian"; "PCE-EPKren "Hemen eta Orain" kazeta, bihilabetekaria omen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bi hilabeteroko : DFrec 1; bihilabetekari : HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. AB38; AB50; LurE; Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihilabetekari jaso duten beste hiztegiak: ElhHizt; HiruMila; PMuj DVC (bi-ilabetekari) // PMuj DVC gainera: bi-ilabeteko , bi-ileko , bi-ileroko // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt; EskolaHE; Lur EG/CE eta EF/FE; XarHizt; Casve EF; HaizeG BF; DRA; Lh DBF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erdal publicación bimestral/publication bimestriel formen ordainak beste hiztegietan: bihilabetekari : ElhHizt; HiruMila; HaizeG FB // Ez dugu aurkitu besteotan: Lur EG/CE eta EF/FE; XarHizt; Casve FE; T-L LFB; PMuj DCV.

Zerrenda osagarriak

Katal: Bihilabetekaria: Bimestral

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-toki.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bihitegia.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

bihitu, bihi(tu), bihitzen. da eta du ad. 'aletu'.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

bihitu, bihi(tu), bihitzen

Forma baten adiera(k)

'aletu'

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze 'kantitatea'.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bihi-mordoa.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

bihizta, bihiztatzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

bihitu.

Jatorrizko forma

bihortz /tresna/

Hitz-elkarketa egokia

ongi eratua da; ez du -ko beharrik.

Maiztasuna

ez da inongo testutan ageri, baina

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihortzeko : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihortzeko Dv (2 Kro 4,11: "Hiramek egin zituen bertzalde bertzak, bihortzekoak eta gorgoilak" #mdash# BiblE: pertzak, hauspalak eta ixipu-ontziak); hiruhortzeko (Zen 4,14: "su-untziak, suhatsak, hiruhortzekoak, makoak eta phalak"; 1 Sm 2,14: "Eta hura sartzen zuen bertz handian edo ttipian, eltzean edo duphinan; eta hiruhortzekoaz altxatzen zuen guzia, aphezak bazeraman beretzat"; 2 Erg 12,13: Jaunaren tenploko pegar, hiruhortzeko, isentsuntzi, turuta); hirurhortzeko (1 Erg 7,50: "Pegarrak, hirurhortzekoak, xatak, xurruak eta isentsuntziak"; 2 Erg 25,14: "Eraman zituzten orobat kobrezko duphinak, gatheluak, hirurhortzekoak, edateko untziak, xurruak eta kobrezko tresna tenploan zerbitzatzen ziren guziak"); hirur-hortzeko (1 Sm 13,21: "goldeen, haitzurren, hirur-hortzekoen eta haizkoren ahoak khamustuak ziren"); hiruhortzekotto: 1 Sm 2,13: "aphezaren semea heldu zen, haragiak egosten hari zirelarik, hiruhortzekotto bat eskuan"

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihortzeko : EuskHizt (1897; bihortza), ElhHizt (horza o azada de dos púas), EskolaHE (bihortza), Lur EF/FE (bident), Casve EF (binette), Lh DBF (eta bihortz: bident, binette), DRA (biortzeko: 1 de dos dientes; 2 azada bidente; 3 bieldo), PMuj DVC (bi-ortzeko: bieldo); bi-ortzetako : PMuj DVC (1 bidente, azadón de dos picos; 2 laya) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE, HaizeG BF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

zenb. + iz. + -ko.

Kategoria

iz.

Cf. aipatuetan zortziko bihotz, bederatziko bihotz.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Zehazki: bihotz (eta bosteko bihotza), ElhHizt: bihotz (tengo trío de corazones: bihotz-hirukoa dut); Ez dugu aurkitu ap. HiruMila.

Erdaretako formak

es (RAE): corazones; fr (DLLF): coeur; en (Collins): hearts // Ez dugu aurkitu ap. it (S. Carbonell), de (Langenscheidts).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: bihotz-altxagarri izond.: solas bihotz-altxagarriak , bihotz-bihotzetik, bihotz-bihotzez, bihotzeko izlag.: nire bihotzeko laztana , bihotz eman, bihotz-erdiragarri izond., bihotzez, bihotz izan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: bihotz-belar, bihotz-bero , bihotz-berritu, bihotz-berritze , bihotz-bigun , bihotz-bihotzean, bihotz-bihotzeko, bihotz-birikak, bihotz-damu, bihotzetik , hihotzetiko , bihotzezko, bihotz-galdu, bihotz-garbi, bihotz-gogor, bihotz-gozagarri , bihotz hartu, bihotz sakratu, bihotz-ukigarri, bihotz-ukitu , bihotz-zabal , bihotz-zabaltasun , Jesusen bihotz ; eta adibide gisa: bihotz-taupada.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Adierak zehazterakoan, kartetako saila ere kontuan hartu, eta gehitu biko bihotz adibidea.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

bihotz-altxagarri, bihotz eman, bihotz-bihotzetik, bihotz-bihotzez, bihotzeko, bihotz-erdiragarri, bihotz-gogor, bihotz izan

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

kartak: ik. oharra s.u. bateko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: “Bere gogoaren oso kontra konbentzitu zuten Glumdalclitch haiekin batera joan zedin, bihotz bigunekoa baitzen berez” (Elkar); EPG: 2 “Erlijio-eklektizismoaren idealak estatu unibertsalen zenbait gobernari liluratu zituen: adibidez, Alexandro Sebero eta Akbar, buru sofistikatu eta bihotz bigunekoak, eta haien esperimentuak erabat emaitzarik gabeak izan ziren.” (Iñaki Mendiguren), “Hitz batean, Txitxikovek, horrela jantzirik elizako atean aurkitu izan balu, seguraski, txanpon xehe batzuk emango zizkion, zeren gure protagonistaren ohoretan esan beharra dago bihotz biguneko gizona zela” (Jose Morales);

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Labayru: 0; Adorez: bihotz-bigun: izond. (ikus bihozbera) compasivo/va, benévolo/la

bigun 4 adj. Bihotz bigunekoa: bihozbera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

bihotz-bero, bihotz-bigun, bihotz-garbi, bihotz-gogor (eta bihotz gogorreko), bihotz-on (eta bihotz oneko, bihotz on izan), bihotz-samur, bihotz-zabal AS dira eta adjektibo kategoria dute. bihotz handiko ere AS da. Izen + adjektibo segidako bihotz sakratu AS da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BIHOTZ-BIGUNTASUN (biguin- Dv, A). "Miséricorde" Dv. "Misericordia" A.

LB: 0; EPG: 0; ETC: 2 “Gero, kalitatetara igaroaz izenlagunekin eman dute - tasun atzizkiarekin beratasun, bihotz berotasun, bihotz biguntasun, bihotz handitasun, bihotz zabaltasun, bihotz zikintasun - keria atzizkiarekin bihotz belzkeria, bihotz faltsukeria, bihotz gaiztokeria, bihotz gogorkeria, - dura atzizkiarekin bihotz urradura, bihotz pizdura, bihotz ukidura - garri rekin bihotz altxagarri, bihotz pizgarri, bihotz berogarri, bihotz urragarri.” (Txomin Peillen), “Errukia: pietatezko begirada, bihotz biguntasuna, eskuzabaltasun pixka bat»” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: bihotz biguntasuna: la blandura del corazón; Labayru: 0; Adorez: 0.

biguntasun iz. Biguna denaren nolakotasuna. Argizariaren biguntasuna. Biguntasunez begiratu, hitz egin. Ama baten biguntasunaz hartu zuen. Bere gorputza biguntasun gehiegirekin tratatzen zuela. Bazekien garbitasunak gutxi axola diola hizkuntzari; aberastasunak, biguntasunak, erraztasunak, berriz, asko. Bihotz biguntasuna: bihozberatasuna.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea, beraz, kentzekoa da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz eta biguntasun sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ GOGORREKO (B ap. A; Añ, Dv, VocB). "Biotzgogorego [sic], cruel" VocB. "Cruel" Añ. "Inclemente, cruel" A. Asko dira biotz gogorrekoak. VMg 2. Ala salbatu zuen Jaunak kanalla biotz-gogorreko aren atzaparretatik. Lard 38. Gizon biotz gogorrekoak bezela. Aran SIgn 40. Bi gizon penitentziak deseginak ta itxuraz aurdikarriak deitu zuten sultan biotz gogorrekuaren begiramena. Bv AsL 216. Buru gogorrekoak izan geinkez, baiña biotz gogorrekoak ez gara. Ag AL 127. Eiztari biotz gogorrekoa! Lab EEguna 114. Bihotz gogorreko muthikoa zen. Barb Leg 139. Biotz gogorrekoa dala agertuko da. Ir YKBiz 319. Onelako ikuskizunaren erruki ezpanitz, biotz-gogorreko bai-nintzake. Zait Sof 57. Hipokrita, haundios, buru arin eta bihotz gogorreko zen Gabrielaren aiurriak, egia aski garbiki salatzen eta aldarrikatzen digu. Mde Pr 177.

Ez dugu aurkitu bihotz gogorreko formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz gogorreko 5: Elizen arteko Biblia 2 (“Zorionekoa beti begirunez jokatzen duena; bihotz gogorrekoa zoritxarrean jausiko da”), Julen Gabiria (“Erdipurdi gaixoa! - esan zuen Salomonek, egia esan ez baitzen bihotz gogorrekoa”), Edorta Jimenez (“Eta faxistak hain krudelak, hain gupidagabeak eta hain bihotz gogorrekoak ez zirela pentsatuko zuen”), Asisko Frantzizko (“Han mugako pasabideak hain bihotz-gogorreko gizonek zaintzen zituzten, non handik zihoazen kristau guztiak hil egiten baitzituzten”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz oneko bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ GUZTIAZ, BIHOTZ GUZTIZ, BIHOTZ GUZTIAGAZ. De todo corazón. v. BIHOTZ GUZTIAREKIN, BIHOTZ GUZTITIK; cf. BIHOTZEZ. Haren onhestea bihotz guziaz. Lç Mc 12, 33. Biotz guzias eta bere potenzia guzieki bear duela egon Elizan. Ber Trat 32r. Bihotz guztiaz gaitzeskik bederatzi hobenak. EZ Man II 201. O Iongoiko, batasuna / Desiratzen duzuna, / Eta berezkoa bihotz / Guztiz higuñ zaitzuna. EZ Eliç 63. Zaude bihotz guziaz hautu hartan. SP Phil 65. Nahi dut bihotz gustiaz / izan zurea osoki. Gç 67. Bihotz guziaz maitatzen gaituela. He Gudu 75. Biotz guziaz Jesu Kristori jarraitzen diotenai. Cb Eg II 209. Nere Jangoikoa, gráziak ematentiót biotz guzias intidan metxéde guzíes. LE Prog 98. Biurtu zaite nigana bijotz guztiaz. Mg CO 96. Bihotz guziaz arbuiatzen dut mundua. Dh 115. Ameetan zaitu, biotz guztaigaz. fB Ic I 44. Hori desiratzen zuen bihotz guziaz. Jaur 387. Zu bihotz guziz maithatzen. Dv LEd 52. Debozio izatra biotz guziaz gure argi Kristoin gurutze sanduaz. CatAe 2 (CatSal 3 biotz guziaz CatR 3 biotz guziuaz). Zeren eskini neutsun azkenez biotz guztiaz / Artu zengion zeuk besoetan arimea. AB AmaE 134. Egin eban promesa / biotz guztiagaz / biurtuteko laster / bere gizonagaz. Azc PB 97. Au beti biotz guziz ordaintzen saia-erazi bear gaituan zor gozoa da. Inza Azalp 145. Nik biotz guztiz laguntzen deutsat. Gand Elorri 88. v. tbn. Cb Eg II 66. Añ EL1 38. Bihotz guztiz: Inza Azalp 64. Bihotz guziaz: Monho 142. Hb Esk 142. Dv LEd 176. Etcham 237. Ir YKBiz 396. Iratz 146. Bihotz guziz: Arb Igand 35. Or Mi 121. Bihotz guztiagaz: Astar II 34. Ag Kr 171. (Tras bere, etc.). Onhetsiren duk eure Iainko Iauna eure bihotz guziaz. Lç ABC A 6v. Neure bihotz guztiz oihu egin darotzut. EZ Eliç 251. Laudorioak derazkitzut beregainki eta neure bihotz guztiaz. Harb 288. Hain uztarri emea eta karga arina, geure gogo eta bihotz guztiaz, hautatu, besarkatu. Ax 522 (V 336). Gure bihotz guziaz Jainkoaren laudatzea. Ch I 25, 9. Gure bihotz guziaz Jaiñkoa billhatzeko usantza hartzen badugu. He Gudu 73. Bere biotz guztiaz Jainkoagana biurtu. Cb Eg II 178. Geren biotz guziz maite degula. Ub 173. Amatuko dezu zure Jaun Jaungoikoa zure biotz guziaz. AA III 264. [Fedeak] kondenatzen duena oraidanik eta bethikotz kondenatzen dut nere bihotz guziaz. Dh 113. Ametan dot neure Jaungoikoa neure biotz guztiaz. CatBus 54. Eta nik Jainkoa maite! maite ene bihotz guziaz! Laph 43. Neure biotz guztiagaz urruinduten ditut. Ag AL 93. v. tbn. Mat 229. Enb 147. Bihotz guziaz: SP Phil 97. Lg II 241. Mih 96. Brtc 26. CatLan 81. CatLuz 41. JesBih 447. MarIl 53. Jnn SBi 59. CatJauf 10. Ir YKBiz 395. Ardoy SFran 255. Bihotz guztiagaz: Itz Azald 82.

adib: esker eman Eskerrak eman. Gaur Jainkoari esker ematera noakio. On da esker ematea, dezakegun dina. Esker dizut nire bihotz guztiaz. // zintasun iz. Leialtasuna, zintzotasuna. Zintasun guztiarekin eta bihotz guztiaz adoratzen zaitut. Zintasun zakar garratz honek lagun asko galaraziko dizkio Unamunori.

Ez dugu aurkitu bihotz guztiaz forma.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz guztiaz 2: Asisko Frantzizko, Piarres Xarriton.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bihotz sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ GUZTITIK (b. guzitik Lar). De todo corazón. "Cordialmente" Lar. v. BIHOTZ GUZTIAZ; cf. BIHOTZETIK. Kristiñau fiel gustia dago asko obligadurik euten debozinoea biotz gustirik Kristioen Kruze Santeagaz. Bet 3. Ametan zaitudazalako biotz guztirik. Arz 63. Nere salbazioa bizimodu santu batekin biotz guztitik billatzeko. Cb Eg II 40. Alabatuko degu / biotz guzitik. GavS 16. Biurtu zaiteze nigana bijotz guztirik baru ta negarrakaz. Mg CO 3. Amatzen zaitut biotz guzitik. AA I 464. Dei egijozube bijotz guztitik. Astar II 279. Adora zagun biotz guztitik. Echag 240. Biotz guzitik ondorengo bat opa zuen. Lard 29. Bihotz guzitik, egunetik egunera, eta bethi gehiago eta hobeki maitha zaitzadan amoreagatik. Dv LEd 132. Biotz guzitik agintzen dizut. Arr GB 23. Itxaropena biotz guztitik nik jarria. AB AmaE 66. Biotz guztiti sinistuten dot / beti izan zala garbia. Azc PB 43. Gero biotz guzitik / proposituba artzen. Auspoa 97, 73. Lagun zar, maite, agurtu nai aut / gañera biotz guztitik. Basarri 33. v. tbn. Añ EL1 96. Arr GB 5. Xe 365. Apaol 57. Ag AL 67. Bihotz guzitik: CatBurg 48. Cb Eg II 72. Añ CatAN 70. CatB 13. CatLuz 5. Legaz 57. Bihotz guztiti: Cb CatV 111. Bihotz guztirik: Añ EL1 6. CatBus 40. (Tras bere, etc.). Deboziñoa artzera / euren biotz guztitik. Cb CatV 3. Nere biotz guztitik amatzen zaitut. Gco I 395. Deboziño artutera / Euren biotz guztirik. CatBus 3. Zu nere bihotz guzitik maithatzeko. Dv LEd 82. Geure biotz guztitik bera gorrotetea. Itz Azald 136. Ene bihotz guzitik urrikari zaituztet. JE Ber 69.

adib: damu izan 1 da/du ad. Hobenak errudunarengan edo ezbeharrak pairatzen dituenarengan eragiten duen atsekabea izan. Ik. damutu. Egindako bekatuez damu izan. Damu izango dute hura erosiaz. Damu dut, Jauna, bihotz guztitik zu irainduaz. Damu dute gorputza zerbitzatzeaz. Damu dut zu iraindua. Damu du hori egina. Gero ez dute damu izango orain horrela ibilia? Damu eta dolore dut bidera ezin ilkia. Aldez damu dut eta aldez atsegin. Ez dut damu hartu nuen nekea. Damu dut ez bainuen bertso haietatik bihi bat ere paperetan ezarri. Ez gara ezertaz damu. Damu naiz bihotzez orain arteko bizimodu lizunaz. Egina damu zaio. [s.u. damu].

Ez dugu aurkitu bihotz guztitik formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz guztitik 1, Josu Zabaleta (“Peter Schiff eta Peter Van Daan bat egin dira Peter bakar batean; nire bihotz guztitik maite dudan Peter zintzo, onbera batean”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa gehitzekoa da bihotz sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ HANDIKO. a) Valeroso, valiente, animoso. "Magnánimo" Añ. "Valiente" Ib. Azartu, azkor ta bijotz andikua danak, beegan darabil orma edo muru sendo burdiniak igaroko ezin dabena. Mg PAb 206. Biotz andiko soldadu bat. AA III 531. Buruzari jakintsu, eta biotz andiko onek Kanaantar geienak menderatu zituen. Lard 121. Guztirik izan dira biotz andikuak, / Etsaiak itxiteko beti birrinduak. AB AmaE 95. Okela-zati eder bat eta esne epela be emon eutsazan Martin Txilibituk orren biotz-andiko katuari. Bilbao IpuiB 194. [Gudari suhar] hauiek ere ezin gehiago iraunez amor eman zuten, eta azkenean ikusiz zer bihotz handikoaz ziren, hiltzerat kondenatuak zirelarik, bieri barkatu zioten Karlos Kintok. Ardoy SFran 79. b) Bondadoso; compasivo; generoso. Abraham txit biotz andikoa zan, eta etzitzaion iñor, berak ikusi ezkero, arrera ona egin gabe joaten. Lard 18. Gure maestresea? Zerutik jatsitako aingerua, eztia baño eztiagoa, biotz andikoa, ongillea, etxekoia ta elizkoia. Ag Kr 219. Gure adiskide on, biotz andiko elizgizon Iriondo il zanean. A Ardi 100. Maitati utsa ziñan gizona, / Euzkeldun bijotz andiko. Enb 204. Beti gogor artu dezu ta nola sinistuko du biotz aundiko bat zerala? ABar Goi 74. Ortarako da berez [emakumezkoa] biguin, eztitsu, biotz aundiko, errukior. MAtx Gazt 14. Oi! bihotz handiko Saindua, erien eta haurren adiskidea. Ardoy SFran 359. Bihotz handiko gizon zuzen bat / zintzo eta jakintsuna. Xa EzinB 42. Biotz aundiko ama jator bat / beti izandu zera zu. MMant 155. v. tbn. Aran SIgn 69. Arr May 192. Zerb Azk 87. Zait Plat 114. Biotz aundiko: Aran SIgn 114. NEtx Antz 41. BEnb NereA 157.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz handiko 14: Aizu 2, Berria 4, EiTB 4, Jakin, Argia, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz handiko 30: Herria 11, Berria 2, Jose Morales 4, Asisko Frantzizko 3, Jokin Muñoz, Joan Mari Irigoien, Marzel Etxehandi, Joan Mari Irigoien 2, Koldo Biguri, Xabier Mendiguren Elizegi, Eneko Bidegain, Patxi Zubizarreta, Itxaro Borda.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa da bi adierak islatzeko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

adoretu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-IKARA. "(Vc), emoción" A. Guztiz ikaratu zan neskatilla au, ta biotzikara errimeaz, erantzun eutsen. Echta Jos 157. Onen irakurtzeak biotzikara aundia eragin zion. Zink Crit 14. Mutillak oraiño biotz-ikaretan esan zion. Or Mi 21. Biotz-ikarak abotsa iya itoan. Alz Ram 52. Bijotz-ikaraz gagoz / oi geure Neskutsa. Laux BBa 110. Oldargi zorrotz eta biotz ikara sortuak badira [olerkiak]. Aitzol ib. VIII. Onelako ikusgai kilikagarriak giza-kolkoari eragin oi dioten biotz-ikarari eutsi eziñik, apaizak oiugin zun. TAg Uzt 94. Polik ezagutu zuan, biotz-ikara egin zitzaion. Anab Poli 139. Ez biotz-ikarako bildurretik, baizik gorputzak iraungo ez zuan bildurrarekin baizik. Ugalde Iltz 52. Musika-zale porrokatua genuen gure Pitagora zarra: aren ikasleen biotz-ikara ta lerak zirikarazi ta legun-erazteko bide zabala zuen. Zait Plat 54. Azkeneko aapaldiak, 16gna, Oratiren azkenarekin bat datorrela, alabearrezko biotz-ikara sartzen digu. Gazt MusIx 67. (Bihotz-ikaraka). Zezen burrukalariaren ondoan zekor jaioberria egon oi dan bezelaxe zegoan biotz-ikaraka, alako indar-neurketetan oitugabeko mutilla. TAg Uzt 229.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz-ikara 2: Elhuyar, Berria. // LB: 9, EPG: 7, ETC: 60.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz-ikara 2: Aingeru Epaltza (“Bakartasunak hainbateko bihotz-ikara eragin zidan”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Halako heriotza-modu lazgarri batek beti sortu ohi du bihotz-ikara bat, are gehiago gizarte hartan eta horrelako familia batean, baina deigarriena”). // Elhuyar: 0, Adorez: 0, Labayru: bihotz-ikara 1 iz. conmoción, impresión

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta azpisarrera gisa proposatua.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da bihotz sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz eta ikara sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ ON IZAN (EMAN, HARTU, etc.) (G ap. A; Lar, H). Tener, (dar, tomar, etc.) ánimo, valor. "Buen ánimo, modo de exhortar, auk biotz on, auzu biotz on" Lar. "(Ea) valor, ten valor, auk biotzon, auzu biotzon" Ib. "Auk bihotz on (Lç)" H. "Biotz on, ¡ánimo!, fórmula para deseárselo a quien se habla" A. Auk bihotz on, seme, barkhatu zaizkik eure bekhatuak. Lç Mt 9, 2 (IBe izan bihotz; Dv egiozu bihotzari). Alabá, aun bihotz on, eure fedeak sendatu au. Lç Lc 8, 48. Munduan aflikzione ukhanen duzue: baina auzue bihotz on, ni munduari garaithu natzaio. Lç Io 16, 33. Oraiño bihotz on duela, aphur bat utz dezatela erraiten du. Eta [...], kofesatu gabe finatzen da. Ax 547 (V 351). Orai ere konseillatzen zaituztet bihotz on izaterat, zeren zuetarik nihor ez baida galduko. He Act 27, 22. Auzue bihotz on; ni naiz, ez izi. HeH Mt 14, 27 (He fidantzia izan; TB animo izan). Hura ikusita guziak laborriak artu zituen; baña zeruko mandatariak biotz on eman zien. Arr Bearg 22. Biotz on artu, eta penitenzia egiteko epe edo plazoren bat iritxi zegion, Urrikaltasunaren Amagana bidegitera Santuak animatzen zuela, begitandu zitzaion. Arr May 180. Biotz-on Kristoren soldadu edo gudariak, aldegin orain illunbetako gaiztakerietatik. Inza Azalp 12. Beti ari zitzaion biotz-on ematen atseden zezala. FIr 151. Baña biotz on izan! nik garaitu dut mundua (Io 16, 33). "Confidite". Ir YKBiz 462 (v. tbn. ib. 370). Biotz on izan; bukatuko dugu. Zait Sof 50 (v. tbn. ib. 17, 126 y 151).

adib: bihotz 4 iz. Adorea, kemena. Bihotz on izan; nik garaituko dut mundua. Bihotz on!

Ez dugu aurkitu bihotz on izan formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu bihotz on izan formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoak dira bihotz on eta bihotz on izan, adibideak egokituz eta zein berera eramanez.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ ONEKO, BIHOTZ ONETAKO. a) Animoso. Abundos eta bihotz onetako, paubrezián eta peituan. Lç Adv ** 8v. Baina orain exhortatzen zaituztét zareten bihotz onetako, ezen zuetarik baten-ere galtzerik ezta izanen. Lç Act 27, 22 (He bihotz on izaterat, TB izaitez animo on). b) Bondadoso, de buen corazón; de buana voluntad. Biotz oneko gure jende pobretxoentzat. Cb Eg II 9. Nere hazten hari den alhargun bihotz onetako hau. Lg I 350. Gizon prestu ta biotz onekua. Mg PAb 105. Txit pakeatsuak, ongi itzegiñak, ta biotz onekoak. AA III 379. Gloria Jaunari goietan, eta pakea gizon biotz onekoai lurrean. Lard 367. Hura bezen bihotz onekorik guti. HU Aurp 114. Denak gogozko eta biotz oneko Jaungoikuaren serbitzariak. Bv AsL 140. Billatuko ditut biotz oneko gizon guztiak. Ag AL 130. Katalin bihotz-onekoa tente-potente egon zitzaion aldean. Barb Sup 69. Esan eutson bijotz oneko elaiak. Altuna 19. Biotz oneko ta barkakorra izatea gauz ona da. Or SCruz 73. Gaztetxo zen, biotz oneko ere. FIr 133. Emakume biotz onekoa, burua ez okerragoa, zentzu utsa. JAIraz Bizia 115. Bihotz onekoa ta / Gañera da umila. LuzKant 106. Banekian nik biotz-onekoa ziñana. Bilbao IpuiB 135. Biotz oneko emakumiak. And AUzta 153. Zorionez izan dira, / ikusiz ene manera, / bihotz oneko jendeak / jinak ene altatzera. Xa EzinB 28. v. tbn. Arr GB 90. Xe 238. Ill Pill 18. A Ardi 9. Inza Azalp 7. Tx B I 97. Enb 110. Goñi 37. Ox 187. JE Ber 29. Ldi IL 144. NEtx Antz 81. Etxde JJ 246. Anab Poli 19. BEnb NereA 126. SM Zirik 27. Gand Elorri 138. MAtx Gazt 72. Etxba Ibilt 477. Alzola Atalak 87. Auspoa 77-78, 277. Alkain 74. MMant 158. Albeniz 16. Geiago maite zuen biotz on-onekoa zelakotz. FIr 132. (Referido a cosas). Apaingora gabeak / itz Donostikoak, / eta bere eskeñiak / biotz onekoak. Echag 213. Jaunaren dei biotz-onekoak ezertan artzen ez dituztenak. Lard 72.

adib: on1 5 adj. Ontasuna adierazten duena. Bihotz oneko gizona. Egin denaren fede ona erakusteko. Jaidura onak. Obra onez hutsik bezain asmo onez beterik.

bihotz oneko 119: Aizu, Deia 3, Elhuyar, Elkar 4, Consumer, Berria 37, EiTB 59, Jakin, Karmel 2, Argia 5, Erlea, DiarioVasco 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz oneko 116: Herria 30, Berria 9, Joan Mari Irigoien 4, Jon Muñoz 4, Elena Touyarou 3, Elizen arteko Biblia 3, Martin Anso 2, Asisko Frantzizko 2, Josu Zabaleta 2, Xabier Olarra 2, Karlos Zabala 2, Itxaro Borda 2, Oskar Arana 2, Gotzon Garate 2, Piarres Xarriton 2, Xabier Montoia, Iñaki Mendiguren, Rafa Egiguren…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ ONEZ (SP, H). De buen grado; de corazón. "Alacer [...] atsegiñekien, bihotz onez, borondate onez" Urt I 470. "De bon cœur" SP, H. Cf. BIHOTZEZ. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es algo más frecuente al Norte. Hallamos biotz onaz en Cardaberaz. Geure ahal guztiaz Zu / zaitugu ohoratzen: / Zuri bihotz onez dohain / aphur hauk ofrendatzen. EZ Noel 63. Zeren bihotz onez eta intenzione sainduz erranak baitziren, etzen bitartean bekhaturik. Ax 276 (V 184). Bihotz onez nik darotzut / Bihurturen eskerra. Hm 116. Pluma eskuan harturik, bihotz onez zure promesa zure seinaleaz firma dezazun. SP Phil 78. Arribatzen zaizkidanak / bihotz onez hartzeko. Arg DevB 198. Menturetan Eskual-Herrian izan da den herririk xumerenik [...], eta fede katholikaren amoreagatik odola [...] gogotik eta bihotz onez isuri etzakenik? ES 122. Zeinak bihotz onez othoitz egiten baitio Jainkoari bere persekutatzailleenzat. Ch I 24, 2. Ez bide du Euskera gaisoak, are bere etxapean, ez seme, ez adiskide biotz onez nai dionik. Lar DT CCIV. Jaunaren gusto ta borondatea biotz onaz egin zuen. Cb Eg III 227 (v. tbn. biotz onaz Cb Just 142). Bihotz onez pairatzen sofrikari eta idoi guziak. Lg II 110. Barkhamendu akorda diezadazu, nik zure amoreak gatik bihotz onez ofentsatu nautenei akordatzen diotedan bezala. Brtc 31. Gogoz, naiez eta biotz onez Jainkoa serbitzen zuenak. Ub 60. Biotz onez barkatu zien. Gco II 69. Injuriak biotz onez sufrietean. Añ GGero 236. Bihotz onez ta behar bezala errekeritu zaituenik nihor izan dela arbujatua. Dh 88. Ungia bihotz onez hauzoei egiten. Hb Esk 14. Gathibotasun hau balitz ere garratzago, Jesu-Kristorentzat bihotz onez jasan nezake. Laph 96. Batzuek eta bertzeak bizi izan ziren erreboluzioneraino trankilki eta xinpleki [...], bihotz onez ikhusten zituztelarik herrietako aitoren-seme anhitzen nagusiak. Elsb Fram 118. Nor da izen gozo eta ezti hori bihotz onez aiphatzen eztuena? Jnn SBi 35. Eskerrak, o zinez eskerrak, ene ezteietarat hoinbertze eta hoin bihotz onez etorri zaretener. JE Bur 135. Gure Salbatzaileak bere kurutze dorphea guregatik bihotz onez jasan duen bezala. Barb Sup 5. Manex Barrandegik bihotz onez laguntzen zuen. Ox 194. Atsekabe-miñ eta ezbear guziak, biotz onez artu ta eramatea. ArgiDL 89. Hainitz balinbaduzu, emazu hainitz: guti eman badezakezu, emazu bihotz onez. Zerb IxtS 61. Biotz onez eman nai zidaten Zugandik oparo zutena. Or Aitork 15. Lurre bear zan lelengo ta bein, eta Ipiñeko etzeko andreak biotz onez eta esku zabalez emon oan. Akes Ipiñ 16. Bestearentzat egiten dugulakotz dugu bihotz onez egin behar. JEtchep 76. Ospitaletik fite / Zu atera zaiten / Bihotz onez deraizut / Ori desiratzen. LuzKant 125. v. tbn. Monho 58. MarIl 57. Jaur 148. Elzb Po 206. HU Zez 31.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz onez 5: Deia (“Seguruenik bihotz onez eta horretarako balio dugula konbentzituta sartzen gara salbatzaile paper horretan”), Berria (“Sasibill taldeak bihotz onez antolatzen dituen muntaia eszeniko eta musikalak”), EiTB 2 (adib.: “Badakit dena bihotz onez egiten duzula”), Jakin (“bihot zonez eta esker handiz jaso du saria”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz onez 37: Herria 9, Berria, Asisko Frantzizko 12, Elizen arteko Biblia 4, Xabier Olarra, Michel Oronoz, Itxaro Borda, Koldo Biguri, Imanol Unzurrunzaga, Xabier Mendiguren Elizegi, Daniel Landart, Patxi Zubizarreta, Jon Muñoz, Piarres Xarriton.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ OROZ. De todo corazón. v. BIHOTZ GUZTIAZ. O beste gaizarik egiteko ezpagünü, gure Jinkuaren aho eta bihotz oroz laidatzia baizik! Mst I 25, 9. Bihotz oroz gomendatzen dereiziedana. Egiat 158. Jesüs ene Jaun huna, bihotz oroz maite zütüt. UskLiB 50. Bihotz oroz züntüdan osoki maithatü. Etch 72. Jinkoa fidelki zerbützatüz eta bihotz oroz maithatüz. Ip Hil 155. Dügün laida bihotz oroz. UNLilia 12. (Tras bere, etc.). Iauna neure bihotz oroz zuri oihu egin dut. Tt Arima 30. Maite zütüt ene bihotz oroz. Bp I 128. Zuñek ere Jinkua bere bihotz oroz maite beitü. Mst I 24, 7. Maite zütüt ene bihotz oroz gaiza ororen gaiñetik. UskLiB 43. Sinhesten ditit fermoki eta ene bihotz oroz. CatS 10. Zure bihotz oroz nahi duzu nere salbamendua. Arb Igand 57. Gure bihotz oroz Jinkoaren maithatzeko. Ip Hil 53. Orok maita dezagun / gure bihotz oroz. Etcham 59.

Ez dugu aurkitu bihotz oroz formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz oroz 2: Herria (“Haur maitea, otoitze hau errazü bihotz oroz, eta gaineala zure ama (edo aita) lagünt üsatü beno haboro”), Xipri Arbelbide (“Ikusiko dut bada aspaldian urrunetik ezagutzen eta bihotz oroz maite nuen misionest saindu hura!”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta adibide gisa jasotzekoa bihotz guztiaz bezala.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ OSOZ, BIHOTZ OSOAGAZ. De todo corazón. Biotz osoaz egingo det (Azpeitia, 1622). ConTAV 5.2.9, 126. Zu zaitugu, Iongoikoa, bihotz osoz laudatzen. EZ Man II 15. Iaungoikoa, zu zaitugu / Bihotz osoz laudatzen. Hm 73. Bihotz osoz serbitzatzen zaituztenentzat. SP Imit III 10, 1. Bihotz osoz orotako maitena zütüt. Bp I 49. Bihotz osoz Jinkuari jüntatürik zaudialarik. Mst I 11, 2. Artu nuen bihotz osoz artako asmoa. Mb IArg I 153. Haren probidenziaren ordre güzien bihotz osoz et hümilki errezebitzia. CatLan 70. Biur zaite biotz osoz nigana. AA I 432. Esaten bijotz osuagaz ta damu egijazkuagaz. fB Ic I 66. Borondate guztijagaz, bijotz osuagaz. Astar II 114. Ta siniste onekin Jaunagana biotz osoaz geren lanak egitea. AA III 325. Bihotz osoz desiratzen ginikezü / Har lezan khiristi legia. Mustafa (ap. DRA). Higuin dezagun eta aborri bihotz osoz urguilua. Jaur 409. Madarikatzen tuela bihotz osoz aldizka, / Zilho guziak lehenik, / Bere abereak ondotik. Gy 132. Jainkoaren ganat bihotz osoz itzultzea. Jnn SBi 90. Bijotz osuaz maitatu nairik. Enb 33. Hasi duzun lanari bihotz osoz lotuz. Iratz 133. Eriotza, bai, eskatu biotz osoz bostetan. Or Poem 541. Hil arte aldiz sinets dezagun bihotz osoz zuk bezala. Ardoy SFran 358. Amadu biar dogu bijotz oso osuagaz. Astar II 23. (Tras bere, etc.). Adoratzen zaitut ene bihotz osoaz. SP Phil 69. Neure bihotz osoz eta neure indar guziez arnegatzen dudala. Ib. 74. Bere biotz osoz maitatzeko. Ub 31. Ea zuen biotz osoaz maitte dezuten edo ez. Inza Azalp 148. Bihotz oso batez / Bekhatu egitera. Normandie 41 (ap. DRA).

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz osoz 1, Ortzadar (“Bihotz osoz egiten duzu lan, etxean eta lanean, baina ulertuko ez duzun arrazoiengatik, norbaitek zer edo zer aurpegiratzen dizu”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz osoz 26: Berria, Elizen arteko Biblia 12 (adib.: “Zure semeok zintzo jokatzen badute, bihotz osoz eta gogo guztiz nire aurrean leial ibiltzen badira, beti izanen da zureetariko norbait Israelgo errege-aulkian"”), Asisko Frantzizko 7 (adib.: “Gau batez, inolako giza laguntzarik gabe, malkotan blai, bihotz osoz Frantzisko dohatsuagana jo zuen, laguntza eske”), Joan Mari Lekuona 4, Imanol Unzurrunzaga, Jon Muñoz.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihotz(-)sakratu (eta -ü, bi(y)otz sagradu) 116: Cb Eg III ("Begira, nola bere bular, ta Biotz sagradua idikirik daukan"), Mercy 2 ("Besta prinzipalak, hala nula, egüberri egüna, urthats, Jesüsen bihotz sakratia, eta Birjinaren Asonzionia", "Mariaren Bihotz Sakratiaren, eta azkenian Birjina Saintaren sortzeko bestetan"), Dh 7 (adib.: "Nork bere burua Jesusen bihotz sakratuari emateko Othoitza"), JesBih 86 (adib.: "Eta ez dugu dudatzeko merezimenduzko tresorik handienak biltzen direla, Jesu-Kristoren izenean eta Mariaren bihotz sakratu eta notha gabearen arartekotasunaren azpian", "Jesu-Kristok nahi izatu duela establitu bere bihotz sakratuaren debozionea"), MarIl ("Oihu egiozu Mariaren bihotz sainduari zeina baita Jesusen bihotz sakratuaren iduri perfeta"), Jaur 2 ("Meditazionea Birjina sainduaren bihotz sakratuaz", "Gizonaren izpirituak ezin kontzebitua da bihotz sakratu hartan zer handitasun, zer aberastasun eta zer perfekzione diren zerratuak"), Dv LEd ("Gozaraz diezadazu bihotz sakratu horren gozoa"), CatS 5 (adib.: "Bihotz-Sakratiaren Besta"), Arr May 2 ("Jesus eta Mariaren Biotz sagraduen onran deboziozko gauzen bat egitea", "Jaungoikoaren eta zeruko Santu guzien atsegiñ kontentu zoragarria dan Mariaren biotz sagradua"), Elsb Fram ("Yesusen Bihotz Sakratuaren abitu gorria"), HU Zez ("trufa goraki elizaz eta elizako buruzagiez; trufa, hitzez hitz, Jesusen Bihotz Sakratuaz beraz"), Arb Igand ("Emeki-emeki Jesusen Bihotz-Sakratuak berriz ere gizonen bihotzak bildu ditu"), Moc Damu 2 ("Erregutzen diyot Jesusen Biyotz Sagraduari zuri bizitza labur onetan gertatu zitzaizkizukean naigabe eta penetatik laguntzeaz oroi dediñ", "Sor Maria, Jesusen Biyotz Sagraduarena"), Barb Sup ("Ama-Birjinaren edo Bihotz Sakratuaren iduri zonbait"), Zerb IxtS ("Margarita-Mariak Bihotz Sakratua munduari ezagut eta maitaraziz"), ap. MEIG III ("hark sortu zuen "Bihotz Sakratuaren aphezen batasuna", deritzan obraren sortze eta zabaltzea"), Zerb Azk ("Teilarian ikus dezake nahi duenak ategainean landatua, Bihotz Sakratu baten aldean").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihotz(-)sakratu 18: Jesusen Bihotz 10 (adib.: "Margarita Maria, Bihotz Sakratuaren debozionearen ezagutaraztaile eta hedatzaile", "Jesusen Bihotz Sakratuaren aldarettoa"), Eskual 1901 eta 1919 3 (adib.: "Jesusen bihotz sakratuaren iduria"), Otoizlari 1984 ("Bihotz-sakratuaren aldareko oihaletan"), ArmUs 1907 ("Egitate hoietarik lehena izan da lauetan hogei eta bost aphezkupiek Pariseko eliza zaharrenian eta gehienian Jesusen Bihotz sakratiari Frantziaren konsekratzia"), Herr 1987 ("Lau mintzaldi eder izan dira iragan astean Donostiako hirian drogaren menpekotasunaz Mundaizko Bihotz Sakratuaren barneetan eta nornahirekin"), GAO 1997 2 (adib.: "Hitzarmen honek [Arrasate] Santa Agedako Jesusen Bihotz Sakratuaren Serora Ospitalarien Aita Menni Ospitale Psikiatrikoko langileak ukituko ditu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihotz sakratu : LurE (adib. s.u. sakratu: "Jesusen bihotz sakratua") // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz sakratu : IrakBa (Sain 157: "Bihotz sakratuaren besta biharamunean"; 378: "Jesusen Bihotz sakratuaren mezetan").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihotz sakratu : EuskHizt eta EskolaHE (adib. s.u. sakratu: "Jesusen bihotz sakratua") // Ez dugu aurkitu ap. EIH, ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Jesusen bihotz sakratuaren jaia.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-ZOLA. Fondo del corazón (fig.). v. BIHOTZ-BARREN. Gaxuxak senditzen du bere bihotz-zolan halako kilikaño ezti bat. Zub 106. Bere histura eztia bihotz zolaraino sartzen da. Ib. 58. Hau atsegina bihotz zolatik gaindi egiten dautana. Iratz 71. Maite-lillurak debekatzen baititu gizon guziak, naiz landugabeak, naiz landuenak, beren bihotz zolan, beren bihotz ondoan ezagutzen duten hilbeharrearen abotsaren entzutetik. Mde Pr 371.

bihotz zola : Deia (“Borondaterik gabe samurtuko zaigu bihotz zola, baina, berehala, beste zerbaitek erakarriko digu arreta, eta gure onberatasun sentimenduak azukre koskorra bezain erraz urtuko zaizkigu, figura maiztuegi bat erabiltzearren”), Berria (“Borondaterik gabe samurtuko zaigu bihotz zola, baina, berehala, beste zerbaitek erakarriko digu arreta, eta gure onberatasun sentimenduak azukre koskorra bezain erraz urtuko zaizkigu, figura maiztuegi bat erabiltzearren”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz(-)zola 5: Herria (“Langileeri opatzen diegu bihotz zolatik errekontru gaixtorik gabe bukatuko dutela lan gotor hori”), Gotzon Garate 3 (“Zuk ere nik bezala, poza eta nahigabea sumatuko duzu zeure bihotz zolan hemengo istorioak irakurrita”), Xabier Montoia (“Bihotz-zola hormatzen diete”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta erabilia; azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: izond.: solas bihotz-altxagarriak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIHOTZ-BEGI (Pl.). El corazón y los ojos. Biotz-begietan zatzaidate sortu: / Biotzenago batzuek, besteak / betsein-betseñotan... "En el corazón y en los ojos". Ldi BB I. Ixadiaren edertasunaz / Geldurik dodaz bijotz-begijak (1933). Enb 61. Biotz-begietatik irteten zitzaizkion bertsoak. Aitzol in Ldi UO 3. Yaioterriak / asetzen dizkie / biotz-begiak. Ldi UO 39. Bihotz-begiak urturik. Iratz 100. Euskal-Fedearen biotz-begiak pozaren pozez diztira bizian argitzen dira. SMitx Aranz 243. Ezen, soa uretan galdurik zegoen hortan, bihotz begiei agertu zitzaien arto erraiñuen artetik ikara. Mde Pr 141. Dirdaiez ta lilluraz jantzirik azaltzen zaigu, biotz-begien betegarri. Vill Jaink 122. Lehenagoko euskaldunek nola zerizten bihotz-begietan aurkaz-aurk zituztenei. MEIG VII 28.

adib: bihotz 2 iz. Organo hori sentimen eta zirraren egoitzatzat hartua. Ik. bihotzondo. Joan zatzaizkit lurretik, baina ez gogotik, eta ez bihotzetik. Bihotzak dioen aldera itsu-itsuan daudenak. Bihotzeko arra. Bihotz-gogortasuna. Mariaren bihotz eztia. Bihotz handiko, zabaleko gizona. Bihotz suharra, amultsua. Ona zen, baina bihotz hilekoa. Bihotz onez. Bihotz osoz eskatu. Bihotza hunkitu, hautsi, erditu, beratu. Gogoeta bihotz-hunkigarri eta gogo-aberasgarriak. Bihotza erori. Bihotz eroria hitz on batek altxatzen du. Emakume hark bihotza ebatsi dio. Haren bihotza irabazteko. Bihotzak ematen dit bihar etorriko dela. Baina bihotzak dio, zoaz Euskal Herrira. Bihotz ukaldia. Bihotz ikara. Badu eleberri honek halako bere gisako bihotz isuri xamurra. Bihotz-erraietatik dariola mintzatu beharra. Atseginago zaizkigula sarritan, bihotz-bizigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak. Dirdaiz eta liluraz jantzirik azaltzen zaigu, bihotz-begien betegarri.

bihotz begi 17: Deia 7, Berria 4 (“Bihotz Begiekin, Zaldiak Negarrez”), Euskaltzaindia 2, Argia 2, Erlea 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz(-)begi 11: Berria 2 (adib.: “Zazpi bekatu nagusiak idazleen bihotz-begietan”), Felipe Juaristi 4 (adib.: “Da Ruak bazekien denboraldietan bihotz-begietan ezkutatzen den mina garela, arrubioa harri azpietan bezala, baino inoiz, ez orain eta ez lehen, ez orain eta ez gero, desagertzen ez, baizik eta noiz edo noiz are minago azaltzen baita, are minberago ukitzen baitu”), Elizen arteko Biblia 3 (adib.: “Gizaseme, bekatu eragiten dieten idoloetara emanak dituzte bihotz-begiak gizon hauek: nola utziko diet niri kontsulta egiten?”), Edorta Jimenez (“Bihotz-begietara etorri zaionari irtenbidea eman guran dabil”), Anjel Lertxundi (“Nori dioket opa // nik Barne-muinetan? // - Hiri, hik oroi baitidak // Bihotz-begietan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa, batez ere bihotz-begietan esapidean erabiltzen dela aipatuz

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa bihotz sarreran.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bero.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Txostenaren laburpena

bihotz + leherkari ozen (bihotz-berritu, bihotzberritze, bihotz-bero, bihotz-damu, bihotz-gogor, etab.) osaerako menpekotasunezkoak eta bahuvrîhiak begiratu dira (ez, ordea, bihozbera(tasun), bihozgabe(tu), bihoztun arautuak).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: bihotz-batasun 2 (Dv 1: "anaien arteko bihotz-batasuna 'concordia fratrum'"; eta corpusean beste biotz-batasun 1: Berron); bihotz-belar (H, menthe des jardins, pulmonaire Lh. Biotz-belar, serapia Bot. Labayru Hist I 470); bihotz-beltz ("Cruel" DBPT I); biotz-berba 1 (Añ: "biotz-berba gozoak", eta corpusean beste 2). Corpusean: bihotz bero 1 (Ox: "Zoin den zoroa Bihotz beroa"); biotz-bero 1 (Zait: "Beti izan ditugu bazterretan buru argiko gizakumeak, baita gizakume biotz-beroak ere"); biotz-beroaldi 2 (TAg: "biotz-beroaldiak otxantzeko"; Zait: "biotz-beroaldiak ezpaitu ezer argiago egiten, adimena lausotzen eta ilunagotzen baizik"); bihotz berotasun 1 (SP: "ontasun eta bihotz berotasun guziko ithurrira"); bihotz-berotu (S "prendre courage" Lh); biotz betegarri 1 (Etxde); bihotz-biguin ("Compatissant" DBPT I; corpusean gainera: biotz bigun 9: Añ 3, Izt 1, Arr 2 "biotz-biguñ", KIkV 1, Vill 1, Uzt 1); bihotz bixigarri 1 (MEIG: "Eta ezin uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, horrelako ardi galduen ibilerak beti birtute bidetik sailean dabitzanenak baino"); bihotz-damu (Añ Dolor, arrepentimiento de corazón; contrición": Añ 2 eta beste 2 corpusean; KIkG, ArgiDL + 1 corpusean, Or 2, TAg, SMitx, MIH; corpusean gainera: bihotz damu: SP, Mb); bihotz-dei ("Tocamiento, llamamiento, inspiración del corazón, llamada" PMuj: Añ 3 + 1 corpusean, JesBih, NEtx); bihotz + galdu : a) bihotz-gal (Prop 1890); bihotzgaltzen (Ip Imit II 11,1); b) bihotz galdu (Arb; biotz galduzko bekataria Mb 2; + corpusean Elsb 2); biozgaldu (TAg 2); biotz-gau (Jaukol 1: "Nere biotz-gauen irudia"); bihotz-gihar (Miocarde, bihotz-ginhar T-L); bihotz-gogor (Despiadado, cruel. "Impiedad, impío" Lar, Añ. "Biotzgogor, inclemente, cruel" A DBols. Cf. Lar: "Impíamente, biotzgogorto, biotzgogorkiro, biotzodolgiroz": Ax: bihotz gogor. Corpusean gainera: biotz(-)gogor 23: Cb, Zav, Añ 4, Ud, Lard, Apaol, Arr 2, Lard, Echta, Or 2, BEnb, Etxde, Ibiñ, JAIraz, Bilbao 2, Berron, Etxde; biotzgogor 1: Aran); bihotz-gogortu , bihotz-gortu (Arr: biotz gogorturik); biotz-gorroto 1 (Zav: "Kendu alde batera biotz-gorrotoak: gogotik maite izan lagun ta auzoak"); bihotz gozagarri 1 (cf. infra); bihotz-gutun ("Bihotz-guthuna, 'agnus dei' qu'on pend au col" SP: Dv, A).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bihotz barne 4: Otoizlari 1985, 1977, 1982, 1984; bi(h)otz barren 3: R. Garate 2, Eguzk LorIl 1; bihotz barru 3: J.M. Zunzunegi, R. Garate; Iratz (biotz-barru); bihozbero 2: B. Urkizu; S. Letona (biotzbero); bihotz(-)berotasun 2: B. Latiegi "biotz-b.", X. Olarra); biotz berotu 1: Pelota; bi(h)otz-berritu 7 eta bihotz-berritze 8 (cf. infra); biotz-betegarri 1: Zait; biotz bigun , -ñ3: Cristiñau dotriñea 1920, Kristiñau-ikasbidea 1921, J. Azpeitia; bi(h)otz damu 4: T. Egibar, D. Amundarain, MEIG; TAg (biotz-damu ); bihotz-damutza 1: I. Olabeaga; bi(h)otz garbi 8 eta biotz-garbitasun 1 (cf. infra); biotz-gazte 1: S. Onaindia ("abade adintsu, biotz-gazte ta langille etengabekoa genduan Arzubiaga"); bihozgiro 1: Gand Uda ("Kalea betetzen duen gizona,/ etxarte zurruna mila bihozgiro / ezberdin ta ukitzailez / taupada itsasadar dagien gizona,/ giza korrontean mila norabidez / barrastan doan gizona,/ samalda pintarnan galtzen da ta agertzen / uneko zauzkada"); bi(h)otzgogor 4: J. Heguy, Habe, MAtx, Salmoak; biotz-gogor 2: Ker; bihozkogor 1: J. Landa; bi(h)otz-gogortasun 2: P. Lafitte, J. Agirre; bi(h)otz gozagarri 4 (cf. infra); biotz goxo 1 (Melo alfereza: "Ene amaren semeak biotz goxoak izan bear, bera biotz samurra baitzan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: bihotz bero 1 ("buru hotzen kultura-lan erretatsua eta bihotz beroen borroka harmatua"); bihotz gazte 1 ("bihotz gazte den X burrukalari eta zuzena"); bihotz gogor 1 ("basatiak omen ziren kristau koskorrak bihotz gogorrak"); biotz-gogor 1; biotz damutu 14; biotz garbi 1 ("doatsu biotz garbiak"); biotz-bero 1; biotz-berritu 4; biotz-gedar 1 // AB38: bihotz-barru 1 // HiztEn: bihotzbeltz; bihozgogo // LurE: bihotz barrunbe (adib.: "bihotz barrunbeak"); bihotz-biguin (adib.: "gizon bihotz-biguinak"); bihotz-gogor (adib.: "gizon bihotz-gogorrak") // Euskalterm: bihotz-balbuletako fibrosi 1; bihotz-belar 1; bihotz-berrikuntza 1; bihotz-berritzeko bataio 1; bihotz-gelditze 1; bihotz-gogorkeria 1; bihotz-gogortze 1; bihotz-gutxiegitasun 1 // Ez dugu aurkitu iturri honetan: AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

EuskHizt: adibideetan: bihotz barrunbeak; gizon bihotz-gogorrak, bihotz-bigunak (ik. bihozbera); bihotz-gogortasuna; bihotz-bizigarriago; bihotz damua // ElhHizt: bihotz-gogor; adibideetan: bihotz-barrunbeak, bihotz-belar (Bot.), bihotz-damu // HiruMila: bihotzbeltz, bihotz-berri(tu), bihozgogor, bihozgogorkeria, bihozgogortasun // EskolaHE: adibideetan: bihotz barrunbeak, gizon bihotz-gogorrak, bihotz-bigunak // Lur EF/FB: bihotz-gogor (AS) // XarHizt: bihotzbero // Casve EF: bihotz biribilkatü, bihozbeltz, bihozbero, bihozberogarri, bihozberotarzün, bihozberotü, bihozgaixto, bihozgaldü, bihozgogor // HaizeG BF: bihotz beltz, bihotz biguin, bihotz gogor // Lh DBF: bihotzbelhar, bihotzbeltz, bihotzbero, bihotzbiguin, bihotzbiguintasun, bihotzgaixto, bihotzgaldu, bihotzgandura, bihotzgogor, bihotzguri // DRA: biotz-barne, bihotz-barne-axal, bihotz-belhar, biotz-belar, bi(h)otz-beltz, bihotzbero, bihotz-berogarri, bihotz-berotasun, bihotz-berotu, bihotz-biguin, bihotz-biguintasun, biotz-bigun, bihotz-eihera, bihotzgaixto, bihotz-galdu, bihotzgandura, bihotzgarri, bihotz-ginhar, bi(h)otz-gogor, biotz-gogortasun, bihotzgor, bihotz-gora, bihotz-gogorkeria, bihotz-guri, bihotz-gutun // PMuj DVC: biotz-barne, biotz-barren-azal, biotz-barru, biotz-bateko, biotz-belar, biotz-beltz, biotz-belzkeria, biotz-berats, biotz-beratz, biotz-bero, biotz-berogarri, biotz-bertsu, biotz-bigun, biotz-bizkorgarri, biotz-bulta, biotz-damu, biotz-danba, biotz-dei, biotz-galdu, biotz-gar, biotz-garbai, biotz-garbi, biotz-giar, biotzgiar-min, biotz-ginar, biotz-giro, biotz-gogor, biotz-gogorkeria, biotz-gogortasun, biotz-gogortu, biotz-gorako, biotz-gorotz, biotz-gutun // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Bihotz-berri zaitezte eta sinets Berri ona.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-bigun.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otz(-)bi(h)otzean 8: Kk Ab II ("Udearen biotz-biotzian ei-zan"), MEIG 2 ("Ez ote da bidezko larritasun hori artearen bihotz-bihotzean josirik egotea?", "Bihotz bihotzean daramazki iltzaturik"), Etxde JJ 3 ("Biotz-biotzean zeraman arantzak", "Biotz-biotzean arenganako aitamiña sortu", "Etxeko miña ernetu zion biotz-biotzean"), Anab Aprika ("Bein gertaera batek egin zidan min biotz-biotzean"), NEtx Nola ("Biotz-biotzean zaituzte beti zuen alaba kutun Itziarrek"); biotz-biotzeko (etaaldaerak) 4: Mg CO ("Propositu edo gogo bijotz bijotzekuak ez geijago pekatu mortalian jausteko"), Aran SIgn 2 ("Biotz-biotzeko erregu biziakin ots eta deadar eman zuben", "Santuarenganako amore biotz-biyotzekoa"), Zait Sof ("Biotz-biotzeko neba maiteari").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otz(-)bi(h)otzean 12: Elizondo KristPE ("Nola ikusi bear ditugu Jesus-en Biyotzari egunean-egunean eta asko bider egiten zaizkan txarkeriyak, biyotz-biyotzean miñ artu ta gure maitetasunaz ori gozatzen sayatu gabe?"), J. Iturria 2 ("gauza ta esan osasungarri bikañ-bikañak biotz-biotzean gorde egiten diran eran, nik ere Bere esan eta aginduak gordeko ditut", "Jaunaren itza [...] gorde bear degu beti biotz-biotzean"), Nekaustea ("Biotz-biotzetik atera zun Kardaberazek au Nekauste au; eta biotz-biotzean euskera zeukalako"), El Día 1933 ("Ondoren, bi itz lotu zitzaizkidan biotz-biotzean"), NEtx Nola (OEHko testuinguruan), Zait ("Yudutarrak oro biotz biotzean zauritu zitun, Yerusalen'go yauretxe agurgarrian, Guren Gurenean, bere buruaren kolpos-irudia yartzeko Kaisar'ek agindu zunean"), JE Axular ("Nabartarrekin ez samurtzeko, onetsiko daiegu bakarrik Eskual-herriaren bihotz-bihotzean zituela Axularrek iragan bere biziko lehen urtheak"), L.M. Arrizabalaga ("Ari Jainkoaren beldur santua biotz-biotzean sartzeko alegiñak egingo ditut"), L. Etxeberria ("Saiakera hauk udaldiaren bihotz bihotzean gertatu dira"), Iratz ("Azkenean badute Zañanado-koek beren Kapera, Abomey-ko Elizaren bihotz bihotzean"), A. Alonso ("[Frontoia] Iruinearen bihotz-bihotzean kokatua egoki"); bi(h)otz(-)bi(h)otzeko 3, JBDei 1921 ("Agurrik biotz biotzekoena txonislari gorengorenetako orri"), JMB ("[Jaunari] begiraune on eta biotz biotzeko bat zor zayola"), P. Sastre ("Seme-alabak terrible maite zituen; bera ere, bihotz-bihotzekoa zeukan gure Muskildak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bihotz-bihotzean : EuskHizt (adib. gisa), PMuj DVC (biotz-biotzean: en lo más íntimo del corazón); biotz-biotzeko : PMuj DVC (muy íntimo) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: adib. / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. birika-bihotzak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS: bihotza galdu / HiztEn: AS: bihotz galdu / LurE: AS: bihotza galdu / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

galdu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Ez gaitezen bihotz-gal, goazen beti aitzina.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bihotz + garbi segidako a) bahubrîhi izond.ak-edo 8: Zby ("Haur bihotz garbi bati baizen / Ez zaiteken hala ager"), KIkV ("Zorionekoak biotz-garbiak, Jaungoikoa ikusiko dabe-ta"), Enb ("Guzti oneikin jabetukoira / Kistar on, biotz garbiak"), Or Aitork 2 ("gure aita ez zan axolatzen nola ari nintzan azitzen, edota zein biozgarbi ninteken" #mdash# castus, "errukior, biotz-garbi ta pakekor" #mdash# mundicordes et pacifici), MAtx Gazt ("Zorionekoak biotz-garbiak, oiek Jainkoa ikusiko bai dute", "Zorionekoak biotz-garbiak, oiek ikusiko bai dute Jainkoa"), Berron Kijote ("aspaldi ontan inguru aietan agertu dan zaldunik kementsuena, eta amuruzturik biotz-garbiena"); b) libre edo zalantzazkoak: SP Imit ("arima debotek, bihotz garbiek, eta zeruan gogoz dabiltzanek", "Bihotz garbiak iragaiten du zerua eta ifernua"), Ch ("bizitze onaren fruitua bihotz garbitik sortzen da"), fB Ic II ("Ez dau bada euki biar [...] borondate, edo nailla arteza, ta ondrauba, bijotz garbija, irabazi gura bagakua, ta zelo santukua...!"), Hb Egia ("Zerua bihotz garbientzat zen"), Zby ("Bihotz garbiak du bixta hoi hobea"); bihotz garbiko (eta biotz g., biyotz g.) 15: Cb CatV ("Zorinekoak biotz garbikoak, zerren onek Jangoikoa ikusiko daben"), Añ 2 ("Baña bildur lar artu ez daien arima bildurti, ta biotz garbikoak...", "Zorionekoak biotz garbikoak"), VMg ("egia zaleak, gezur gorrotokoak, biotz garbikoak, jo oi dute goitik bera, ta asko alditan gezurra da saristatua, ta egia zapaldua"), CatLlo 2 ("Zoriyonekoak biyotz garbikoak, bada eurak ekusiko daudee Jangoikoa", "Nortzuk dira biyotz garbikoak?"), CatBus 2 ("Zorionekoak biotz garbikoak, zegaitik ikusiko daben Jaungoikoa", "Nortzuk dira biotz garbikoak?"), Lard ("Zorionekoak biotz garbikoak, bada Jainkoa ikusiko dute"), Legaz 2 ("Zorionekoak biotz garbikoak, zeren hek ikusiko dute Jangoikoa", "Nor dira biotz garbikoak?"), Itz Azald 2 ("Zorionekoak biotz garbikoak, ikusiko dabeelako Jaungoikoa", "Nortzuk dira biotz garbikoak?"), MEIG 2 ("zorionekoak gogozko behartsuak, otxanak, urrikaltsuak, bihotz garbikoak, paketsuak", "Zuzen ikusteko eta zuzen erabakitzeko, burua bezain bihotz garbiko jendea behar, nahi eta ez").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bi(h)otz garbi (eta bihotz-garbi 2, biotz-garbi 1) 11: a) izond.ak 8: Ker Barri On (cf. Lk 4,18: "Berak onetsi ta bialdu nau-ta beartsuai Barri Ona ekartera, biotz-garbiak osatzera, lotuai erospena iragartera"), Kristau Ikasbidea 1974 3 (""Zorionekoak bihotz garbiak", esaten digu Jesusek", "Zorionekoak bihotz garbiak; beroriek ikusiko dute Jaungoikoa", "Jaungoikoaren semeok, Jesukristoren antzeko izan nahi dugu; Beraren antzera bihotz garbi eta bihotz zabal"), Illetak ("Doatsu biotz garbiak, ikusiko baidute Jainkoa"), F. Beobide ("Apal eta pobreai, biotz garbi ta bigunai, zuzentasunaren eta bakearen alde burrukan diarduenai"), Meza Liburua ("Dohainik onena, emakume lotsa onekoa, / ez du ordainik emakume bihotz-garbiak"), Erlijio Katolikoa 2 ("Zorionekoak bihotz-garbiak, haiek baitute ikusiko Jainkoa") b) zalantzazko 3: Salmoak ("Jainkoarenak, / biotz garbiak / pozkario, / ziñez itzultzen / bazaizkio / Jainkozalentzat / salbamendua / zein, urbil den, / Aren ospea / gutaratzen"), J.M. Malharin ("Tzarkeria nagusi eman badute ere gaiztoek, / bada oraino bihotz garbi asko!"), Igandea ("Jainko gure Jauna, / bihotz garbi eta zintzoetan duzu zeure atsegina"); biotz-garbitasun 1, El Día 1933 ("Biotz-garbitasun aundia benetan, gure Uzkurtzak agintzen diguna").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bihotz-garbi : DFrec 1 (biotz garbi: Orduen Liturgia: "doatsu biotz garbiak ikusiko bait dute Jainkoa"), Euskalterm 1 ('de corazón puro, puro de corazón') // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

bihotz-garbi : BiblE 3 (Sal 73,1; Si 26,15; Mt 5,8); TesBer 1 (Mt 5,8); bihotz-garbitasun : BiblE 1 (1 Ko 5,8); bihotz garbi : IrakBa (Mt 5,8: "Dohatsu bihotz garbiak, / Jainkoa ikusiko baitute").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

biotz-garbi : PMuj DVC (pureza, castidad) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-garbi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bihotz sarrerari dagokion azpisarrera.