Tr. En la mayoría de los autores suletinos (ya desde Belapeyre) alternan las formas alde y althe. En textos roncaleses sólo hay alte. Con -a orgánica se encuentra (siempre usado como sust., y alternando con alde ) en fray Bartolomé, San Martin (Zirik 123) y Akesolo; cf. los testimonios suletinos de aldia citados por Lhande y Larrasquet, con los significados de "grupo" y "montón". Hay además un ej. de aalde, no demasiado seguro, en SermAN (2r). En DFrec hay 2343 ejs. de alde.
sense-1
I.(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(gral. (no R)
; Lcc, SP, VP 9r, Lar, Añ, Izt 87v, Gèze, H),
aldea (-iaV-gip),
alda (Lar),
alte (R; -th-S; Dv(S), H)
Ref.:
Bon-Ond 153;
A(
alde, alte
);
Lrq;
IzArOñ;
IzR 392;
EtxbaEib(
alde, aldia
);
ElexpBerg;
GteErd 197, 225
. Lado; costado."En una y otra parte, alde batean da bestean
"Lcc.
"Côté, part"SP.
"
Itsasoaz bertze aldera, de l'autre côté de la mer"Ib."Lado","flanco"Lar.
"(Parte) posterior, atzeko aldea
"Ib."Vuelta, la parte opuesta, beste aldea
"Ib."Aquende, alde onetan
"Ib."Parte, lado"Lar, Añ.
"(De) parte a parte, [...]alde batetik bestera
"Añ.
"Respaldo de banco, silla, [...] osteko aldea
"Ib."Côté"Gèze,
H,
Lrq.
"
Alde bat hartu (Sc), [...] coger un lado de camino"A.
"
Álte batarik béstiara, de un lado al otro"IzR 392.
"
Aldiabata zurixa; bestia baltza
"EtxbaEib.
"
Mugaz alde onetatik (G-azp), [...] mugaz arateko aldean (B), mugaz unateko aldean (B), [...] muga(re)n arateko aldea (AN-5vill)"GteErd 225.
Tr. De uso general (véanse además ejs. de la onomástica medieval en Arzam 96s).
Etsai gaitza akusatzen ezkerreko aldetik, / Bekhatuiak eskuinetik minzaturen publiki. E 55.
Non kruzifika baitzezaten hura, eta harekin berzerik biga, alde batetik eta berzetik, eta Iesus artean. LçIo 19, 18 (He, TB, EvS, Or, IBk, IBe alde; Ol aldamen, Ker albo; LE andik eta emendik, Dv hainditik eta hunainditik
).
Ezen koparen eta plataren kanpoko aldea xahutzen duzue: baina barnetik dirade arrauberiaz eta ekzesez betheak. LçMt 23, 25 (He, Echn, Samper alde, Hual alte
).
Lurraren alde batetik berzeranoko kreatura guziak. LçAdv ** 1r.
Retulo bat ekusi neben / kanpuaen alde bateti.Lazarraga 1159r.
Euren guardatzat sei salbaje aldeetati ekartela.Ib. 1153v.
Non baitago eseririk bere aita eterno podore guztia duenaren eskuieko aldean. (Areso, c. 1591). FLV 1990, 206.
Oiñetaraiño odolstatua, alde guztietarik penaz eta dolorez inguratua. Mat 214.
Begiratzen dugula alde batera eta berzera. BerTrat 28v.
Atrabesatzen du alde batetik berzera. Ib. 11r.
Ez ginezake aurki zeinbat gidari, eramen ginzakena oihan honez alde hartarik. "Outre ces boscages"
.Volt 150.
Hasten da hats beherapen egiten, alde batera eta bertzera itzultzen. Ax 58 (V 38).
Ifernu hartan egonen dira kondenatu guztiak alde guzietarik, kanpotik eta barrenetik, suz inguratuak. Ib. 580s (V 373).
Salba egin deutsa / azpiko aldetik. (1658). ConTAV 5.1.5, 92.
Semea, etzara bertze aldera itzuli behar, bihotza etzaitzu berehala erori behar. SPImit III 32, 2.
Eskuiñeko aldean. ArgDevB 213.
Zoaza aitzina, alde baterat ez bertzerat ezker ez eskuin makurtu gabe. TtOnsa 13.
Istiborreko aldean. INav 135.
Idiari gibeleko aldetik sar diozozue ahalik eta barnena. Mong 590.
Kateximaren erraiteko, mithilkoak eta neskatilak berhezirik, althe bederatan izanen dira. Bp I 24.
Bere aitaren esküñeko aldian. Bp II 69.
( s. XVIII)Zaurthu gabe pikatzen baitu, eta minberatu gabe alde batetik bertzera pasatzen eta iragaiten. ES 191.
Ezkerreko alderik eskumakora. Arz 26.
Biar goiseko beste alderutz itzuliko jok aisiak. Acto 332.
Etsaiez alde guzietarik inguratua. Ch III 20, 3.
Dagola jarririk Aita Jaungoikoaren eskuieko aldean. El 11.
Eguzkia sortzen den aldetik erakark nai deana. LarDT CCIV.
Bien artean bezala ezarria, bi aldetarik haren higualki gudukatua da; zeren Jaiñkoak alde batetik eta haragiak bertzetik [...] premiatzen baitute. HeGudu 77.
Zer bere beithan senditzen dian, eta zuñ althetarik khanbiamentiaren aizia jiten den. Mst III 33, 1.
Ezin egon da geldirik; iraulka ta bein alde batera ta bein bestera dabill. MbIArg I 185.
[Paper] aren azpiko aldean arkitu zuen illak ziona. Ib. 225.
Goia ta bea, alde bata ta bestea. CbEg II 93.
Ematzu alde batean ura ahurrean hartu dutenak edatekotzat, eta ematzu bertze aldean makhurtu direnak edatekotzat. Lg I 211.
Uraz alde hartarat zirenean. Ib. 365.
Alde guzietarat beha egon zarela. Brtc 243.
Alde güzietarik leze baizik ez ageri. Egiat 157.
Eta onak alde batera ta gaiztoak bestera ifiniak izango dira. Ub 144.
Zenbaiten buruák [...] ain arinak dire, áski dá aize guti itzulzekó aldebaterá ta berzerá. LEProg 120.
( s. XIX)Hobendunak ezkerreko aldetik / Ikusten dute Juje hasarrea. Monho 118.
Esker soñubak enzungo ditugu alde guztietarik. MgPAb 205.
Lurreko lau alde ta zeruan ere ezagutua dan San Ignaziorekin. VMg II.
Gerokoak ikaratuten dau: aurrez aurre iminten yako andiko aldeko betiko bizitzea. AñEL2 31.
Zure alde batean infernuko dragoia, zu irintsitzeko prest; eta bestean aingeru guardakoa. AA III 458.
Gelaren lau aldeak betetzen dituzula pintura gaiztoz. Ib. 626.
Alde orotarik inguratua nauka su izigarri hunek. Dh 154.
Dantziaren jiraak bere guztiak dira ezkerrerakuak, zein dan pausu egiteko ta ibilteko alde madarikatuba Eskritura Sagraduban. fBOlg 139.
Bada erdibidu bedi arbolatxu gazte bat, ifini bediz alde bijetatik gizon bi. Astar II 39.
Gero asiko dira / egiten etxeak, / [...] / artuko dituztenak / Plazan iru aldeak. Echag 50.
Aldare haren alde batetarik emanen da indulientzien erretaula onheski arrimatua. JesBih 416.
Epistolako aldialat juaiten denian. UskLiB 55.
Jurdaingo ibaiaz bertze alderat. MarIl 75.
Gatz au txit urtu dan orduan, gazitzen da [gazta] orobat beste aldetik. "Por el otro lado"
.ItDial 88 (Ur, Ip beste aldetik, Dv bertze aldetik
).
Jo-erazo omen zion buruaz lurra, bein alde batera eta gero bestera. IztC 249.
Zopa jan nianian ni alde orori so. Etch 320.
Alde bata enia zela, bestia mementin. 'Je pensais aller dans une direction, je pris l'autre sur l'heure'
.Ib. 358.
Igaro deustee neure bihotza alde batetik bestera. UrMarIl 33.
Munduaren bertze aldera. Gy 288.
Pirenen bi aldeak itxiki berenak. HbEsk 15.
Ogeita amar milla gizon bikañ erriaren alde batera gauaz bildu zituen. Lard 113.
Ospitalerat itzulzean, alde guzietarik oihu egiten diote. Laph 212.
Jangoiko Aita guzis poderosoein eskuieko aldean. CatAe 6 (
CatSal 7 eskuieko aldean; CatR 7 alte eskoĩan
).
Aien barrengo aldetik, / ortza txiki fiñak. Bil 60n.
Biak kotxearen alde banatan auzpezturik jarri zitzaiozkan. ArrGB 117.
Kabi guztiya tapatzen du, eta bakarrik uzten ditu bi txulo txiki alde banatara, batetik ez bada bestetik iges egiteko. SorBar 17.
Orgabideaz bertze aldeko sasi baten xokoan. ElzbPAd 40.
Jesüsez deithürik izan eskuñeko aldialat. IpHil 207.
Ezkerreko aldean, bihotzaren tokian. ArbIgand 117.
Alde batetik bestera / kordel bat loturik. AzcPB 86.
Lurreko gei guztiak alde bi daukez: aurrea ta atzea, kanpoa ta barrua, ganea ta azpia. ABeinB 67.
Ordu berean ikusi dituzte haren burua alde baterat, gorputza bertze alderat erortzen. HUAurp 48.
Baneunka bere fede ain andia, mendiak alde batetik bestera eroateko bestekoa. ItzAzald 16.
( s. XX)Gu isaren gutuk yire bi altetarik. Mdg 169.
Lengo ekatxean kakaoa, alde batera joan zan lez, orain joan zan beste aldera, ta ontzia etzan zan alde onen ganera. EchtaJos 95.
Orain ere an zeuzkak bere oiaren buruko aldian Santa Teresa eta anketako aldian Fraskuelo. Iraola 99.
Bi aldetara ixurkia berdin dute estalgiek. JEBur 25.
Bereter jaunak alde banatan zituela, Aita Batiz [...] irtetzen zan. AArdi 113.
Bidea zerratua nuen alde guzietarik. StPierre 12.
Han, eskuineko aldean, su handi bati ohartzen da. BarbSup 173.
Mutillak alde batera ta neskak beste aldera eraman. ArgiDL 128.
Bidasoaren alde banetan Endaia ta Ondarrabi. Enb 71.
Erriko enparantza. Alde batera Udal-etxea. Zokondoan Eliza nagusia. LabEEguna 101.
Alkar top-egin ebenian, mister Kick-ek, bere eskumatik joialako, ezeban utzi gura orma-aldia. KkAb II 28.
Egun batez agoztegiak su artu lau aldeetatik. OrMi 86.
Ur andiaren bertze aldea jo bitartean. FIr 152.
Eta alde batetik astindduten zittuzaneko, beste aldera egitten eben egaz eulijak. Otx 160.
Beste alderako... [= 'suma y sigue'] 60.150 Lko.LdiIL 118.
Ermitiako gezi-mutur, alde batez miztotua; Isturitzko gezi-mutur, alde bietatik miztotua. JMBELG 40.
Seaskaren alde bietan kantari. NEtxAntz 123.
Karrikaren bi aldeetarik han-hemenka ezarriak ziren zurezko jar-leku haietariko batean. MdePr 162.
Abade jauna alde batean eta bera bestean jarri ziralarik. BilbaoIpuiB 75.
Beobide deritxon auzuneak aldea baten tontortxo bat dauko. AkesIpiñ 21 (31 alde batetik
).
Ospitaleko oto handi bat sartu zen, kurutze gorriak lau aldetan. JEtchep 101.
Zuek biok andiko aldetik eta guk emendik arrika egin bear deutsagu. ErkiagBatB 58.
Arkupeak galanki lau aldeetara. AnabAprika 46.
Elizan gizonezkoak alde batetik eta emakumezkoak bestetik ikusiko zenitun. MAtxGazt 28.
Eta marmita txikia pasa zuan balak alde batetik bestera. Salav 53.
Mugaz bertze aldetik karri edaria. XaOdol 139.
[Udaletxeak] aurreko aldian dituan abe biak.EtxabuKontu 72.
Sartzen dira Frantzian eta arribatzen Kanbora, otoa alde guzitarik masakratua. Etchebarne 117.
Leitzaran ibaiaren alde bietatik dauden mendi ta leku batzuen izenak.AZink 132.
Asten dira lasterka / alde banatara. Zendoia 151.
[Adar] horiek dira euskararen kondairan lehenbiziko aldiz agertzen direnak, ez zezenek kopetaren bi aldeetara urguiluski daramazkitenak. MIH 387.
azpiadiera-1.1.1
Lado de un polígono. Laukiaren konerra ta alde bat eztira neurrikide. ZaitPlat 57.
Espainian, zineman behintzat, betiko trianguluak lau alde izaten ditu: senarra, emaztea, senarra ez dena eta apaiza. MIH 311.
azpiadiera-1.2
2.
(gral.; Urt I 119, Lar, Añ),
alte (S; -th-Foix ap. Lh.)
Ref.:
A(
alde, alte
);
Lh(
alde, althe
)
. Lugar, parte."Ab omni parte, alde guzietarik
"Urt I 9.
"(En todas) partes, leku guzietan, edozein lekutan, alde guzietan
"Lar.
"Acia todas partes, alde guztietaranz
"Añ.
"(c.), región"A.
"Région"Lh.
Ethorten ziraden harengana alde guzietarik. "De toutes parts"
.LçMc 1, 45 (He, TB, Dv, Leon, IBk alde; Ol, IBe edonondik
).
Asi zan bere biajea arzaen, ponienteko aldeetara.Lazarraga 1146v.
Plazer baduzu deusik alde hartarik. Volt 206.
Ezperen bat bedi Nafarroa-beherearra edo zuberoarra Bizkaitarrarekin edo alabesarekin [...], edo zein nahi Eskual-herriko alde batekoa bertze alderdikoarekin. ES 398.
Hargatik alde batetakoak ezin jakin zetzaken bertze alderdiko hitz guztiak eta gauzen izenak. Ib. 399.
Bestenaz banagoka zure hizkuntzari, len ere baño obekiago dakust alde oietako Euskaldunen itsumendea. LarCarta a Mb 278.
Alde artako mairu gaistoak. MbIArg II 288.
Alde aietako artzai ta unaiak. CbEg III 345.
Printzesa hau ethorri zen hegoako alde barnetarik. Lg I 334.
Bethleemeko eta alde hetako haur guziak. Lg II 121.
Gaitz bat orotarik izigarriena, / alde guzietan ikhara demana. Gy 157.
Lizarra, gure aldeetan, bakhan ikhusten da. DvLab 321.
Denbora da alde ontara agertu ez dala!SorBar 99.
Eman dezagun, bada, aditzera alde guzietan. ZabGabon 54.
Izendatu zituan ere munduaren alde askotarako Probintzial ta beste erlijiotsu asko. BvAsL 203.
Itxasoz iristean / Zijoan aldera, / Agertzen da legorra / Ark [K. Kolonek] esan bezela. ABAmaE 161.
Hurbilago, gure aldetan eta gure eskual-herrietan beretan hatzemanen ditugu hetarik. ElsbFram 116.
Alde hetako Fraide-Aintzindari batzuk. JnnSBi 86.
( s. XX)Ezin sinisturik, alde askotan itandu eban egia ete zan albistea; ta alde guztietan ao batetik zirautsen baietz ta baietz. AgKr 114.
Soloetan, basoetan eta alde askotan. EchtaJos 34.
Zoazkit, Malen, Martiñek alde auetatik iges egin dezan. AgG 284.
Zer dabilkizu zuk Balbino, zer zabiltza alde abetan?IllTestim 10.
Entzun dut geroztik ele frango alde hartako jendeaz. StPierre 22.
Aldeoroko edo alde guzietako Eleiza noiz sortua da?InzaAzalp 87.
Neuk itandu neutsen Amerikako zein aldetatik etorriyak ziran. KkAb II 185.
Alde guzietako medikuak izanak omen zitzaizkon. BarbLeg 134.
Alde aretan basua ta larra ta aldatz pikak eta arkaitz ixugarrijak baño besterik ez ikusirik. Otx 105.
Poli bakar-bakarrik zegoan alde artan. AnabPoli 16.
Jende onak badirela alde guzietan. JEtchep 17.
Gizabegiek ikus ezin dezaketen aldeetan barna ioateko. ZaitPlat 101.
Ta nola ta nun bizi bear degu alde aietan?NEtxLBB 68.
Beittu eban nun mezia emongo eban, eta aldatu zan alde artara. EtxbaIbilt 463.
Lagun eta adiskide asko euki ebazan alde askotan. AlzolaAtalak 88.
Etzuen ebatsia alde guzietan zuen omena. ArdoySFran 54.
Gure alde ontan arrobi edo kantera tajuzkorik ez da.Insausti 32.
Nekazariak, alde guztietan, ez dira berrizale. Frantsesek ere, luzaroan, gorroto izan zuten horrelaxe Errepublika. MIH 133.
Areson, baita Baztango zenbait aldetan ere. MEIG I 116.
v. tbn.
EusJok 91. Tx B I 167. Ir YKBiz 98. Erkiag BatB 47. Xa Odol 58. Uzt Sas 292.
azpiadiera-1.2.1
(Precedido de nombre de lugar).Zona de, región de; ciudad de."
Eibarko alde onetan bizi naiz juan daneko urte askuan
"EtxbaEib.
Zeren baitzén Ierusalemeko aldean, eta zeren uste baitzutén bertan Iainkoaren resumá manifestaturen zela. "Près de Ierusalem"
.LçLc 19, 11.
Eliza iduri batekin zeiña baita Glarango aldean. INav 52.
Davit hurbildu zenean Bathurimgo alderat. Lg I 312.
Berri bat heltü zait jaunak / Errumako aldeti. 'M'est arrivée de Rome'
.Xarlem 1420.
Ondar mordo moldakaitzetan, zeintzuk aspalditik onara altxatu diran ez arian pitinka Uliako aldean. IztC 148.
Bat ilkhi zen harmetan Corseko alderat, / Eta haren inguru ziren lurretarat. HbEsk 11.
Suisako aldean iragaiten bazine martxoan. DvLab 194.
Ataungo aldera / urrengo saiua. Ud 100.
Eta handik harat gizon horrek Indietako alderat itzultzen du bere bihotza. ArbIgand 28.
Eztot geiago, orduan baizen ondo, neure aurrean billatu, amaika bidar Mendiolako aldean ibilli naz baiña. AgAL 39.
Buenos Airesko alde ori otzaz bazter gaiztua dala. KkAb I 55.
Etxekoz-etxeko egiten den lana da merkeenik, ahantzixea balin badugu ere Lapurdi eta Benabarreko aldean. JEBer 18.
Ernioko aldetik iritxi zaigu bart. EtxdeAlosT 79.
Ainhoako aldean. ZerbAzk 89.
azpiadiera-1.2.1.1
Ango aldean ibilli nenbillela. AnabAprika 89.
azpiadiera-1.2.2
(Sin -ko
). Beste ainbeste, ta alako kutunik zurea bezalakorik, iñork ere eztit egin Bizkai alde ortatik. LarCarta a Gandara 161.
Geroztik nere erbestantzan ta an Errom-alde artan. MbIArg I 53.
Orozko ta Zeberioti Otxandiora, ta Plenzia eta Matxitxa aldeti Mungiara. CbCatV 112s.
Batez ere Beterri aldean. AA II 32.
Suberoa aldera, aiutari erraten diote labamendia. Gy 100n.
Espainia aldean lagunak ez geldi; / Afrikanoek harat egin zuten gaindi. HbEsk 49.
Jerusalen-aldea utzirik, Nazaretera joan zan. Lard 370.
Ondarrabi aldian / aditzen genduen, / dama bertsolari bat / nola bazeguen. Bil 153.
Ez lirake Amerika alde oietara joaten diranak joango. ZabGabon 66.
Odeizko belak iratargiak daukaz oinpean, / Keiak legetxe igo dabeenak Gorbeia aldean. ABAmaE 367.
Eskual herri aldean berean [...] nahiz gizon ez handi, bainan triste haren izena mende eta mendetan kontserbatu. ElsbFram 145.
[Pilotari] horiek ganez geroz, egin du gure Eskual-herri alde huntakoaren ohoreak. ZbyRIEV 1908, 86.
Au zan itxarotea / barri emon artean / bere anaia eukanari / Mexiku-aldean. AzcPB 132.
Emen aratusteak deritxe, Probintzia-aldean iñoteriak. ABeinB 53.
( s. XX)Oñati alde guztia elurrez txotildurik arkitu zuten. AgG 200.
Bilbo-aldeko euskaldun motzen bat. AArdi 81.
Bidarritarra zen [Oxalde] eiki... Orzaize alde hortakoa bethi. Ox 201.
Mantxa alde artan, meatz, mina batzuen jabe zala bagenekigun. AlzTxib 84.
Crau aldea nare ta ixil zegoen. OrMi 61.
Nola presari eragiñ eta / pasatzen den ugaldia, / ala berian kanpotarrakin / bete da Antxo aldia. TxB I 13.
Murtzia aldeko abade bati. KkAb II 173.
Ameriketa-alde artan beta gutxi dute alperrik galtzeko. NEtxAntz 111.
Zer diok San Salvador alde aietan?OrQA 119.
Gipuzkoa aldean zear. (In MAtxGazt 7
).
Baita Asia aldean Kaistre ibarreko aintzire ur-goxoetan bizi diranak ere. IbiñVirgil 77.
Paraguay aldeak. NEtxLBB 29.
Garazi alde hortan. ArdoySFran 32.
Ibili bide zen Gipuzko alde hortan pertsularien ondotik. XaOdol 33.
Len esandako mendi orretatik, Prantzi aldeak ere ederki ikusten dira. UztSas 351.
Mantxa-alde guzian zan entendimenturik argiena. "En toda la Mancha"
.BerronKijote 71.
Gasnategiko borda alde hartako mutil batek nola laira batzu pikatu zituen. Etchebarne 47s.
Ordizi aldea etzan lengoa.BBarand 152.
Bai Katalunian, bai Frantzi aldean, bai Mairu herrian. MIH 150.
v. tbn.
EusJok 148. Barb Sup 90. Ir YKBiz 414n. Zait Sof 89. Munita 36. JAIraz Bizia 97.
azpiadiera-1.3
3.
(V-gip; Lar, H),
aldi (S)
Ref.:
A(
aldi
);
ElexpBerg
. Aspecto (de una cuestión, etc.)."(A dos) visos, alde bitara
"Lar.
"Rapport, aspect. Alde hunez, sous ce rapport-ci. Asko aldez, sous plusieurs rapports"H.
"
Aldiak oro jorik (S), todo bien pensado, después de todo"A(s.v. aldi
).
"
Bere alde onak eta txarrak dauzka ezkontziak
"ElexpBerg.
Batbederak dohaina rezebitu duenaren arauez berzei administra biezé, Iainkoaren anhitz aldezko graziaren dispensazale onék bezala. "La diverse grâce de Dieu"
.Lç1 Petr 4, 10.
Baldin kristino bezala aflijitzen bada etzaiola laido, aitzitik glorifika beza Iainkoa alde harzaz. "En cet endroit"
.Ib. 4,16 (TB hartan
).
Anhitz aldez hura baliatu izan zait. "J'en ai senti infinis effects"
.LçDedic * 5r.
Alde hunez ere duzu laudorio merezi, / Zeren ez nauzun hauk entzun baño lehen berezi. EZMan I 34.
Hekin oñhazeak baño Purgatoriokoak / Asko aldez, giristiñoa, dituk aspreagoak. Ib. 126.
Amudioa da alde guzietarik begiratua, humilla eta xuxena. SPImit III 5, 7 (Ch gauza guzietan, Mst orotarat
).
Ez dagoka gorputzari, / Dugun hartaz artharik, / Baiñan xoilki arimari, / Alde guzietarik. ArgDevB 56s.
Eta ez du halakoak alde guzietarik penarik eta dolorerik baizen. Ch I 25, 7.
Ara noraño eldu zan San Agustiñ-en santutasuna, karidadearen alde bakar onetatik. LarSAgust 15.
Eritasun nekezkotik, otz-bero gogorretik edo beste alderen batetik datozkigun naigabenz illun-txiki-andietan egin behar duguna. MbIArg I 170.
Askozaz bere obea da Kontriziñoa Atriziñoa baño, alde askotati. CbCatV 80.
Au da pekatua, alde guzietatik arrigarri itsusia. CbEg II 12.
( s. XIX)Ikusten düt alde orotarik / Egün galdürik nizala. Xarlem 582.
Onelako amorea gozoagoa da; baña bestea alde askotatik on geiago dakarrena. MgCC 237.
Eli eritxon Israelgo jueza guztiz ona zan alde askotara, baña [...].MgCO 24.
Alde guzietáik dá gaixto ta kalte-emálle úztea gizónak atzendurík ta atzerát bere Jangoiko Jauna. LEOng 19r.
Beraz alde guzietatik zor nizun zuri liburu onen eskintza. VMg VII.
Orra [...] zenbat aldetara dan Jaungoikoa gure Aita. Gco I 408.
Zer gauza egokiagorik eta probetxuagorik n(ere) k(ristaua), alde guzietara, Aita gurea [...] esatea baño?Gco II 411.
[Infernuko etsai batzuek] ekiten dioe bere denboran erren egin duan alde artatik. AA III 573.
Denborari, lekuari eta alde guziai begiratu ezkero. Ib. 557.
Bethi zer edo zer eskas da osoki eta alde guztietarat dohatsu izateko. Dh 177.
Asko aldez merezi dugun gauza bat. Ib. 68.
Begiratu daijogun bada, neure entzula onak, miin gaistuari aldia onetati. fBIc II 206.
Begiraturik beste alde batetik gauza oni. JJMgBasEsc 184.
Zegaitik fedia alde guztijetatik da ziur edo ziertuba. Astar II 14.
Ez dauka fedeak, / ez, kristau nereak, / ez dauka beldurrik / iñongo aldetik. ItFab 201.
Andia izateaz landara, gai eta alde guztietara da txit egokia, zuzena eta ondo egiña. IztC 453.
Emaztiari ez naigaberik alde onetatik emotia gaitik. UrMarIl 108.
Berrogeita emezortzi urte zeuzkan, eta alde onetarik ere ez [zan] pisu andi biak jasotzeko egokiena. Lard 147.
Alde orotarik eta bere egin-ahal guziaz zu damuztatu zaituen jendeaz. DvLEd 93.
Orañ alde guzietatik desanparatua arkitzen naiz. ArrGB 19.
Alde guzietara gure Aita-lenaren bizitza da miragarria. BvAsL 219.
Pobrezaren alde ona miraturik erakusten. Ib. 191.
( s. XX)Beste alde batetik dator nire samiña. AgKr 159.
Gauza guziak itz batekin sortu-azi zittuan egin zittun bezin egokiak, ederrak eta ainbeste aldetakoak batean. InzaAzalp 36.
Gezurrakin gauz oiek esatea bi aldetara da pekatu: gezurra esan dalako ta Jaungoikoaren izena aotan artzen dalako. ArgiDL 26.
Alde-ona billau gauzetan. LauxBBa 8.
Okerrago da ixilpea. Alde ortatik eskarriz asko, beraz. LdiIL 114.
Alde orretatik ardura barik egon. Otx 76.
Lantegitik urteiten diran gauzetan Marxek alde bat baño ez eban ikusi: langillearen lana. EguzkGizAuz 60.
Trebetza eta gizartetasun aldeetatik arazoak aztertu.EAEg 4-12-1936, 454.
Zorioneko ago beaz alde guztietatik?NEtxAntz 20.
Orrek beste alde bat ba zuan: Andoniri esango ote zion ala ixillduko ote zan. JAIrazBizia 105.
Zatoz. Neretzat len bañan gutxigo ez zera. Beste alde batera berriz, biren ordez iru izatea ez da kaltegarri. Ib. 61.
Intxaurrari bi aldetatik begiratu gentzaioke: igali edo fruta-zuaitza dan aldetik eta zur-arbola edo baso-zuaitza dan aldetik. Munita 50.
Alde horretatik behintzat, ez zuen beldur izaterik. MdeHaurB 76.
Latinak ba din alde on bat: Isabelak higuin din. Ib. 30.
Gauza bizkorra da orimena, nere Iainko, izugarria, sakona ta aleun aldetarakoa. "Infinita multiplicitas"
.OrAitork 265.
Amorru ematen zidan guziz ere ene asmoaren alde batek: bere arrontasuna. TxillLet 57.
[Orhoimenak] alde pozgarria bakharrik erakusten digu. OskKurl 81.
Eztabaidetan bi alde on zituen Sokratek. ZaitPlat 90.
Halere Platon hurbiltzen zaiku alde batetarik. Aitor du gizona herbail eta ahul dela. Lf(
inZaitPlat XX
).
Gogamena, buru-muiñez baliatzen den ezkero, alde ortatik beintzat, Jakintzaren zabalgunean edo barrutian sartzen da. VillJaink 78.
Ez al dozu munduan iñor? Orren umezurtza al zara alde guztietatik? ErkiagBatB 200.
Alde batean pena, plazerra bestean, / zer uzten nuen ta zer hartzen orroitzean. XaOdol 229.
Gauza guztiak alde onetik artu egizuz. EZBB I 124.
Mendi-etxeak ere bere alde on ta txarrak ditu. AZink 14.
Alde onetatik, ain subertez, bat gentozan. Gerrika 191.
Askaturik erabiltzeak bi alde gaizto agerian ditu. MIH 104.
Ez dut uste alde horretatik behintzat inolako eztabaidarik izango denik. MEIG IV 52.
azpiadiera-1.4
4.
(G-azp, AN-5vill, B, A ap. GteErd
; SP, Izt 6v, Darric(ap. DRA
), A). Sentido.
"
Hitz hura bi aldetara aditzen da, ce mot s'entend en deux façons"SP.
A.
"
Beste eun aldetara erakutsi beutsan ere Jesusek
"Izt 6v.
"
Bertze aldera aitu dut (L, Darric)"DRA.
"
Hori [...]bi aldetatik artu leike (G-azp), ori bi aldetara hartu leike (G-azp), [...] bi aldetara entenditu liteke (AN-gip), bi aldetara konprenitzen al da (AN-vill)"GteErd 272.
"
Oi bi aldetara mintzo da (B, BN-arb, S), [...] bi aldetarik erraten dugu (S)"Ib. 272.
v. BI ALDETARAKO. Baina Skripturák Elizaren izen haur bi aldetara hartzen du. LçABC I 3v.
Koko itza alde askotara artzen da euskeraz. "Significa"
.Mok 14n.
Bitara artu diteke "representar" ori: iduritara ekartzea, eta iduririk gabe oroimenean gertaraztea. Ez dago dudarik bigarren alde ontara artzen dula [Teresak] geienetan. OrQA 160.
azpiadiera-1.4.1
(Dv, H). "
Gaixtorat, gaixtoko alderat hartzea
"Dv.
"
Gaixtoko aldea hartzen du hitz guzietan
"Ib. Etzitiala othoi ofensa, eztezazula othoi, alde gaitzera har, eneganik, eta ene lumaganik ezpalin baduzu errezebitzen balakurik edo lausenkurik. TtOnsa 14.
Ene konseillia alde onera har ezazu. TtArima 115.
Gure lagunaren maitez, eta peretxü handi baten harentako ükheitiaz; haren egite ororen alde honiala hartziaz. Bp I 104.
Alde gaiztora besteren gauzak ez botatzea. MbIArg II 380.
--Zer egin biar dogu [...] lagunaren gauza deungaren bat jakin dogunian? --Edolabere alde onera bota bere egi-modu edo intenzinoia. CrIc 92.
Lagun urkoaren faltak agertzea, gauz onak-ere alde gaiztora botatzea edo gutxitzea. AA III 604.
Zeure berba ta egite guztiak beti alde txarrera ta gatxera inok juzgetia.fBIc II 225.
Egin bere biar da alegina, ikusten dan guzia alde onera ezarteko, bada alan eginagaz eztatorku gatxik, ez kalterik; baña txarrera botateko ekanduba daukanak sarri eta sarri uts egingo dau. Astar II 179.
Oriek eta beste aparteko gauzak dituztela-ta, mahomatarrek alde txarrera artzen dituzte. AnabAprika 54.
azpiadiera-1.5
5.
(S; Dv),
alte (-th-S; Gèze)
Ref.:
A;
Lrq(
althe
)
. Partido, bando; parte (de un litigio)."
Althe, parti"Gèze.
"
Bi aldetara daude bi hauzoak, les deux voisins sont divisés"Dv.
"
Alde bat hartu (Sc), tomar un partido"A.
Eta parti zedin hiriko jendea bi aldetara, eta batak ziraden Iuduekin, eta berzeak Apostoluekin. LçAct 14, 4 (Dv, Ol, IBe bi aldetara, Ker alde bitara; IBk bi alderditako
).
Hil hanitz bi aldetarik: hamasei mila baratu dituzu kanpuan. (1595). FLV 1993, 449.
[Saguzarrak] alde egin zuen egaztien aldetik, igarotzeko lau oñekoen bando edo aldera. VMg 49.
Artzen badute eztabaidaren bat alkarren artean, gizonik elduenetako bana edo biña alde bakotxetik ifintearekin, berealaxen daukate zuzendua okerbide guztia. IztC 228s.
Ez du behar egiaz yostetan trufatu [baldar-aphezak]; / Nahasien aldea nihoiz besarkatu. HbEsk 193.
Tribunoak Felixi txartel batean gaztigatu zion Juduakin gertatu zitzaion guzia, eta bialtzen ziola, alde biai aditu ondoan, zeritzana egin zezan. Lard 525.
Felixek bi aldekoai aditu zien. Ib. 525.
Ala ere ez konbertitu nai [Santa Agedak] / Kinzianoren aldera. Ud 115.
Bere diputatu lagun andana batekin itzulia ikusiko ginuela oneko alderat. HUAurp 102.
Batzu frera eta serora gaixoen alde, bertzeak kontra. Kontrako aldea da nausitu. Ib. 143.
Gure aldea daukaten gizon guziak Minjonnet zena bezen gizon zuhurrak, eztiak, onak balire, aspaldi bakea ginukela Frantzian. Ib. 179s.
Bere ahal guziez badaukate gure aldea juduen kontra. HUZez 24.
Iduri du egiazki poxolu zaiotela bertzeak erlisioneko aldearen atxikitzen ikustea. Ib. 199.
Gudako egunetan alan gertau oi da: [...]; alde batekoen algaratzarra, bestekoen malko-iturria izaten da beti. AgAL 165.
Hereje argitsuak, bera euren alde eta irakatsi guzurrezkoetara eroan gura ebenak. ItzAzald 52.
Berrehun aldekoak bai dira [Mexikoko asaldatzaleak], aldian aldikoak nagusi, bazter guziak aldika ebatsi dituzte. FIr 136.
Gurutze Gorriko bazkideak ez alde bateko ez besteko dirala adierazteko. EAEg 8-4-1937, 1460.
Jainkoaren aldea babestu nai zuten, baiña ortarako bear etzen bidetik jo zuten. VillJaink 44.
Auteskundeetako gertakizunak aurrera yoiazan, alde bakotxetik. ErkiagBatB 83.
[Ortografiaren] gai ontan esan bear diran guziak, esanak ditugu. Ez noa, beraz, alde bateko ta bestekoen arrazoiak aitatzera. NEtxLBB 9.
Alde batekoak urrearen truke nai ziteken garaipena. Alare, beste aldekoak, ezkerrak, irabazi ziteken. AtañoTxanKan 217.
Amabost egunean emen eduki ditugu alde batekoak ganbaran eta aien kontrarioa sukaldean. BBarand 103.
Ogeina milla duro jokatu ziran alde bakoitzetik joko artan.Albeniz 173.
Adibideak [...] alde edo alderdi baten ume dira. Ez ditut, halaz guztiz, talde horretakoei erasotzeko bildu. MEIG VI 172.
azpiadiera-1.5.1
(Como segundo miembro de comp.). Iñori etzaio galdetzen zein politika aldekoa dan, ezta ere politika zer dan badakian. LdiIL 140.
azpiadiera-1.5.2
"Faveur, aldea
"HtVocGr 360.
"
Ene aldea hartu du, il a pris mon parti"Dv.
"
Norbaiten aldea hartzea, prendre le parti, la défense de quelqu'un"H.
Jinkoak bere zerbitxariaren aldia hartu zizin, eta permetitu Totilaren espata ekarten zien ofizierra Demoniuaz izan zadin poseditia. AR 423.
Hitzaz gütük estunatzen, Museñako kuntia, / Zerentako hartzen dian Gaiñetarren altia. ChantP 384.
azpiadiera-1.5.3
Opción. Aukeratu oraindixe naijago dozun aldia. Edo ume lotsagaldukuak, zaartza txarra ta ari darraikon erijotza desditxauba. Edo bendizinoezko umiak, zaartza ondrauba ta zorijoneko eriotzia. fBIc I app., 30.
Aita-semeen arteko adiskidetasunak betiko autsiak zirala, eta bein artutako aldeari jarraitzea beste biderik etzala beren buruak gordetzeko. Lard 198.
azpiadiera-1.5.4
"
Bere aldia zaintzen ona izan, interesatua izan"ElexpBerg.
azpiadiera-1.6
6.
(G-azp, AN-gip-5vill, B, BN, Sal; HeHVoc, Hb, H),
aldea (-iaS),
aldi (BN-arb, Sal, R)
Ref.:
VocPir 368;
A;
AApend;
Lrq(
aldia
);
AtSac 51;
GteErd 225, 257, 293
. Grupo, tropel, bandada.
"
Aldea, araldea"HeHVoc.
"Troupeau"VocPir 368.
"Rebaño"AApend.
"
Begor alde bat daille (B)"GteErd 225.
"
Gizon alde bat bazagon bat bertzekin solasean (AN-5vill)"Ib. 293.
Cf. Lar: "Trozo de gente,etc., aldia pospuesto. Lat. agmen, multitudo, caterva".Cf. artalde, gizalde, etc.; v. talde. Dollor alde ori. (Narvarte, 1565)"Ruin banda"
.ReinEusk2 105.
Zenbat aldiz nahi ukhan ditut bildu hire haurrak, oilloak bere txito aldea bere hegalén azpira bezala. LçLc 13, 34 (
TB, Brunet umeak, Dv umealdea, Ol txitaldia, IBe txitaldea
).
Ainguru alde handi bat. AR 405.
Fraide alde handi bat. Ib. 429.
Behin jende-alde baten aintzindaria ethorri zitzaion. JnnSBi 88.
Hirur Fededun alde / lehengo mendetan, / Bazituen Elizak / gure herrietan. ZbyRIEV 1908, 607.
Yende-alde guziak ere, ori ikusirik, Yainkoa goraipatu zuen. IrYKBiz 366.
Ikusi dugu zer gizon aldea, zeren gatik, zenbat denboraz elizarat ezin agertuz dauden mendian. GatxitegiOthoizlari 1957, 136.
Gau batez etzirena hirian sartu Moro alde bat, Achin bere erregearekin?ArdoySFran 198.
Harat biltzen denean gure haur aldea. XaOdol 149.
Ukanen dute merezi duten ikusliar-alde haundia. Lf(
inCasveSGrazi 17
).
Handik ere jiten zen haur alde bat. Etchebarne 22.
azpiadiera-1.6.1
(AN-gip-5vill, BN-arb, S; HeHVoc, H, AApend),
aldea,
aldia (Foix(ap. Lh
))
Ref.:
GteErd 14, 23, 257
. (Ref. a inanimados).Montón, cantidad.
"
Mahats alde bat, mahats sasta bat
"HeHVoc.
"Quantité, nombre"H.
"(S, Foix), lot. Aldia bat, un lot"Lh.
"
Arri-alde gogorra, gran montón de piedras"AApend.
"
Sos alde bat irabazi du (BN-arb)"GteErd 14.
"[Dirua ezarri] bi aldetan (BN-arb)"Ib. 223.
"
Kotxe alde ederra (AN-gip) [...], kotxe aldea (AN-5vill)"Ib. 257.
Unziaren zolan den hariña aldiak unzia gal-araz eztezan. AR 43.
Biltzen dituzte guk ez-bezalako bihi-aldeak. DvLab 131.
Nahi bada ere zur-alde eder bat egin, aski da arteetarik urthe oroz khentzea gando txarreanetarik. Ib. 369.
Harkitzue eskualde hunek emaiten dituen mozkinik hoberenak: xingar azpi zonbait, gasna alde bat eta biper gorri puluxta bat. Othoizlari 1960, 291.
Portuges itsas untzi alde bat. ArdoySFran 179.
Gobernadoreari eskaintzeko sekulako present aldea. Ib. 237.
Noiz da egun berean agertu holako izar alderik zeruan?Ib. 271.
Norbaitek gostuko pertsu alde bat irakurtzen badu. XaOdol 68.
Bertsu-alde luzeak bazituen gogoz ikasteko. Lf(
inCasveSGrazi 9
).
Banuela tabako alde bat saltzeko.Etchebarne 41.
Berak hartu zuen bere auzoko Bikaritean eta urte alde batez enpleatu.LarreArtzainE 275.
azpiadiera-1.6.2
(En frases despectivas).v. 2 ondo(2), 2 oste(2). Zer Errege eta Errege alde?(Arbizu, 1574). ReinEusk2 113 (respondiendo a "sed preso por el Rey")).
Humil humilttoa eskatuzió amarén ólloa. "Zer ollo ta olloalde?" [...] tratátus gaizki botazué karrikará. LEJMSB 247s.
azpiadiera-1.7
7.Parte, porción, fragmento. Bi aldetara partitua da: batak ditu laur manamendu eta berzeak sei. LçIns D, 2r.
Bere bizitzaren azken aldean. MbIArg I 277.
--Sazerdoteak Ostia erdi bi egiten dabenean, erdiratuten da Kristo? --Ez Jauna; bada añ osorik dago alde batean zeñ bestean, eta bardin Ostia. Oe 139.
Pensamentu onetan badago mezako parte edo alde andijan bere guraz. Astar II 200.
Ez gariala duin diñade kabu baga onen alderik txikijena bere adi erazoteko. Ib. 275.
Meziaren alde edo parterik lenen edo prinzipalenak. Ib. 197.
Lenagoko eunkidaren azken aldeko Franziarekiko gudan. IztC 488.
Bere lanetan zerbait arindu naiez, bere eginkizunen alde andi bat bere bi seme Joel eta Abiaren eskuetan ipiñi zuen. Lard 154.
Orduan meta barraiatuko da, atheri delarik ahal bada. Bustiak diren aldeak laster idortzen dira. DvLab 126.
XIIIen gizaldiaren aurren-aldean. ArrMay 168.
Begitartearen hamarretarik zortzi edo bederatziak ilundu diozka [ilargiak iguzkiari], emeki emeki, iraun duen bi oren hoitan: lehenik kokots alde bat, gero bertzea. HUZez 94.
Orma-alde batean egoan iosita [...] ixilura andi bat. AgAL 60.
Jesukristo guzti guztia dago ostiya guztian, eta guzti guztiya bere alde edo zati bakotxean. ItzAzald 163.
( s. XX)Eibarren ez al da Leaburuko alderik zabalena ta etxez ornituena?AArdi 35.
Ez al duzue bada irakurri Moisen liburuan, sasiaz mintzo dan alde artan, nola esan zion Yainkoak: [...].IrYKBiz 394.
Ereitean, azi-alde bat bide ondoan erori zan. Ib. 170.
Aren soñekoak artu ta banatu zituzten; zotz-egin zuten, nork zer eramango zuen. Lau alde egin zituzten gudamutil bakoitzarentzat bat. Ib. 501s.
Erri aundik [...] zabaltzen, zabaltzen dijoaz, eta alde berri oetan ez apaizik eta ez ezkillarik ez da ikusten; gutxi. Bogotá berrin orixe gertatzen zan. Etxeekin bezelaxe: alde zarrekoak, bizitza banakoak [...].JAIrazBizia 51.
Giza gogoak bi alde badauzka, hemen behar dugu Freud irakasleari zor diogun berjakintzapetiko haren adigai berria lagun hartu. MdePr 346.
Beraz, izaki bakoitza Lehen-Gogoaren alde bat da. Ib. 348.
Gure filologoak, ainbeste eskatzen dabien atlas-linguistiko orretarako krestomatiaren aldeari dagokion zati bat billatuko dabiela bertan. SMZirik 7.
azpiadiera-1.7.1
(Ref. a partes del cuerpo). Zirkunzisioa zan aurrari bere gorputzeko alde minbera batetik aragi piska bat kañibetaz kentzea. Ub 63.
Bada mutiltxoari jaio ta zorzigarren egunean aragi zatitxo bat gañibeta edo kutxillo zorrotz batekin kentzen zien alde minbera batetik. Gco I 179.
Zaindu bere biar ditubez galdu eztaijen bizitza, osasun edo gorputzeko alde edo parteren bat. Astar II 89.
Zenzunak eta gorputzeko alde guztiyak. CatLlo 82.
Zure barrunen eta zure gorputzaren alde eta senditu guzietan. ArrMay 83.
Iñor ez ikutzeko konturik andiena iduki zazu, ezta zere burua ere, eta zere gorputzeko alderi ez begiratu. Ib. 118s.
Buru gañera, al bada, edo gorputzeko beste alde baten gañera. ItzAzald 130.
Bere gorputzeko alde guztiak mindurik daukazan geiso bat legez. Ib. 155.
Bekokiya dalako alderik argiena. Ib. 132.
Zure gorputz osoa sulezean ondatzea baño obe duzu gorputz-alde bat galtzea. IrYKBiz 122.
Ikutu eban alde mindua. ErkiagBatB 97.
azpiadiera-1.7.1.1
(Como segundo miembro de comp.). Baña seme gaxoai atzaparrada bi eman ziozkan, ta bizkar alde bata erre edo larruturik, eta bestea nere sotana au baño beltzago utzi zion. CbEg II 167.
Matralla alde aek ez dagoz alan eginda makallao saldia artuta. MgPAb 193.
Belarri aldiak berotzeko. BvAsL 194.
Ule ugari eder kopeta-aldean da belarrondoetan. AgAL 11.
Buru alde guztia arrano goitarrez inguraturik daukan ikaragarrizko atx andi baltz sendo ta arro zerurutz jasoa. AgKr 37.
Sarri berotukotsut, / Eperdi aldea. / Alper izango dozu, / Negar egittea. EchtaJos 30.
Usoak egal gorrizu, / moko-aldea lumazu. OrEus 143.
Dagoneko, sabelpe-aldea otzituxe zeukan. ZaitPlat 109.
Mokor-aldean eta saiets ondoan bere. ErkiagBatB 76.
Matraillak eta ezpain-aldeak igurtzitzen ditu. NEtxLBB 105.
Gerritik gora motz, anka-aldeak luze. BerronKijote 111.
8.
(AN-ulz; VP, Lar, Añ). Modo, manera."
Zenbat aldetara edo modutara? de cuántas maneras? Bi aldetara, de dos maneras [...]. Edozein aldetara, de cualquiera manera"VP 17r.
"(Lo mismo es) assí que assado, ainbat da onela edo orrela, oro bat alde batera edo bestera
"Lar.
"(De todos) modos, eroro, aldeguzitara
"Ib."(De todos) modos, alde guztietara, era guztira
"Añ.
"
Agudo itzeliko diau alde ortara sue, pronto apagaremos de esa forma el fuego"IzUlz.
Ordea zeren ezpaitira hamar-bat hitz edo baizen hunela diferentki eta bi aldetara eskribatzen direnak; halatan nik ere zenbait aldiz eskiribatukoitut alde batera liburuan barrena eta bertze aldera liburuaren bazterrean. Ax 18 (V 9).
Flokagilleak hain ederki zeakien hainitz aldetara loreen ordenatzen. SPPhil b, 4r (He VI hanbat manera diferentetarat
).
Sathan gaixtoak Ienkoaren permisionez alde orotarik Iob saindia atakatu zian. TtOnsa 51.
Eztizeziela behinkoaz sobera gaiza erran, bena bai zonbait ordüz ber egiak berriz erran [...]; orano hurak ützül hanitz aldetara. Bp II 6.
Geldituko gara animan zikinkeririk bage [...], ta alde onetatik eriotz on banatarako ongi prestatuak. MbIArg I 133.
Constantinoplako Enperadore Mauricio ta aren peko anitz agitz gaiztatu ziran beren aldian herejiz, besteei berea kenduz ta beste asko aldetara. Ib. 232.
Anitz aldetarakoak dira Santuak eskatu ta Jangoikoak egiten dituen milagroak. MbIArg II 330.
Erri edo Korte andi, zabal ta guztizko eder bat, era ta alde guzietara txit zoragarria erakutsi zion. CbEg II 209.
--Zenbat aldetara da dolorea. --Bietara. --Zein dire. --Kontrizioe eta Atrizioe. CatUt 22.
Ohoria beste althera mintza laiteke. Egiat 261.
Bi aldetarakoa da beraz Jainkoaren hitza: hitzkribitua, ta hitzkribitugabea. Ub 108.
--Biurtzen ditu indar zerbait gutxitu edo galduak. --Nola izan diteke ori? --Alde askotara. MgCC 220.
Nok esan alde onetatik egiten dirian konfesinoe, egiazko propositu bagiak? MgCO 257.
Oituraz pekatu benialak egiten dituzte: eta alde orretatik ere itxumena geitzen edo azitzen zaie. Gco II 17.
Bada animak iltzeko beste modu bat, eta da gure eginbideai erantzuteko zabarkeria. Orregatik begiraldi bat eman bear diegu, alde onetatik gertatzen diran animen eriotzai ere. AA II 122.
Jainkoak asko aldetara ukitu arren beren bekatuan diardutenak. Lard 72.
Eman zion bada / Febok jakindea, / Alde askotara / Aditutzeko. ABAmaE 115.
( s. XX)--Zenbat aldetara da [doloria]? --Bi aldetara, jaune. --Zeiñ dire? --Kontrizioa eta atrizioa
. CatUlz 40.
Haurrek buruzagitzat balituzkete, orduan, haurren gora-beherak beren haurrekin etxean ikasiak lituzketen gizon eta emazte batzu. Ala buruz, ala bihotzez, irabazirik baizik ez bailukete gaixoek, bana bertze, alde hortarik. JEBur 56s.
Bi aldetara zirikatzen digu etsaiak: aurrena eragiñez eta gero nasiz. InzaAzalp 149.
Beste gertaera bat ere badegu, bakoitzak bere aldera kontatzen duna. OrSCruz 102.
Batzuk, ordean, alde batera, / bestek bestera kontatu. "Pero unos lo cuentan de una manera, y otros de otra"
.OrEus 302.
Baña lau ebangelari oiek ez dizkigute beti berdin kontatzen Yesusen esan-egiñak; batzutan bai lauak berdin, beste batzutan berriz batek alde batera, besteak bestera. IrYKBiz XI.
Latiñezko Vulgatak beste alde ontara dakazki itz oiek. Ib. 236n.
Edozein aldetara erantzun dezan Yesusek, arrapatzen dugu. Ib. 391.
Bere buruari esaten zion mundu ontan amaika aldetara lo egin leikela: amaka bat naikoa. JAIrazBizia 82.
Mehatxatu nauzue, berriz edekitzen badut ahoa, aldez edo moldez isilduko nauzuela. Eztit niri ez aldeak ez moldeak axolarik. ArtiTobera 283.
Bakarrik nintzanean, alde guzietarat entseatzen nintzan: bat batean egiten, zuzen edo makur; bai eta, denbora hartuz, hobexago batzuen moldatzen ere. XaOdol 41.
Nolanahi ere, euskaraz ikasteko gogoa indartu egin behar genduke eskribauengan, eta gogo horri lagundu alde guztietatik. MIH 150.
Gertakari berbera bi aldetara entzuten baldin badugu. MEIG I 130.
azpiadiera-1.9
9."Cercanía, aldea, alboa
"Lar.
"Proximidad","vecindad, inmediación"Lar,
Añ.
Apenas hay ejs. en que no aparezca con suf. locales de decl. en sing.(v. infra ALDEAN, ALDERA, ALDETIK, etc.). Laster asko ezagutu ta kendu ziran aren bide eta alde galgarritik. (cf. aren aldetik
). MbIArg I 372.
azpiadiera-1.9.1
(Ref. al tiempo)."
Amaikak alde ortan abiatu zan (G-azp)"GteErd 10.
Amarrak alde ortarako Mauleren ataurreko Sorhuetara eldu zan. EtxdeJJ 121.
Aurtengo Dagonillaren egun bat zan, ni Sondikara eldu nintzanean. Amarrak aldea. SorarrainLili 11.
Aintzintiko egunaren goiza zan, goiz berandua. Eguerdi aldea zala esatezkero, zuzenago ausaz. ErkiagArran 23.
Eguardi-aldea zan. AnabPoli 52.
Gaubean amarrak alde ortan iritxi giñan. Salav 90.
San Juan alde orretan berriz / emen da ardi-moztia. UztSas 64.
Amabiak alde ortan etorriko itun. AtañoTxanKan 151.
Gaueko amabiak alde ortan. TxGarmBordaB 22.
Antxe egon giñan, illaren amaiera alde arte.AZink 83.
azpiadiera-1.10
10.Sexo (cada uno de los sexos). Bakhoitzak bisitatüren dütü bere aldekuak; erran nahi baita, gizonek gizonak eta emaztek emaztiak. Mercy 42.
Bi khantari, bi eri bisitazale bata gizon bestia emazte, bakhoitza bere aldekuen. Ib. 36.
azpiadiera-1.11
11.
(V, G, AN-gip),
aldiRef.:
A;
EtxbaEib;
JMBAt;
ElexpBerg;
GteErd 10, 78, 140, 280
. Diferencia."
Anai batetik bestera dagon aldia, esan be ezindakua
"EtxbaEib.
"Desequilibrio"JMBAt.
"
Alde ederra dago jolasian ibilli ero lanian ibilli
"ElexpBerg.
"
Goizetik gabera añako aldia badakabe oiek (G-azp), goizetik gaberañoko aldea (G-goi), [...] egunak eta gauak añako alde badaukabe oiek (G-azp)"GteErd 140.
Tr. Al Norte sólo se documenta en Xalbador.
Ez dira bardin nire ta zure geixoa, / Zurea da nigandik alde andikoa. ABAmaE 336.
Illargiari beti / Deutsat jaramoten, / Egunik egunera / Ze alde dakarren. Ib. 355.
Dogun aldea On Luis, ain al da txikarra?Ib. 259.
Gauza zar-etik txar-era ez dago alde andirik. AGram 56.
Bai, baña onak ziran Elgoibarkoak ere, aiek obeak idiak baño. Idietan zegoan alde guztia. AgG 88.
Onetara, sustarrik-sustar urrintxo jatzi ezkero, uste dot andikijak eta txikikijak ezkeunkela alde andirik ixango; aren baten danok. KkAb I 90.
Bardindu? Alderik badago Miru-Torrena ezta beintzat. Ib. 90.
Alde andia dago bixi moduetan. Enb 163.
Lo datzana ta illik dagonaren artian alde gitxi, nik uste. Otx 13.
Batzubetarik bestietara eztago ezetariko alderik. Ib. 55.
Ta antxiñatasunian ezeren alderik edo obaririk emon eikijon piztirik ezeguala lurraren ganian. Ib. 120.
Gure auzia ta katalandarrena ez omen dira berdin [...]. Bi alde agertzen dira arazo oien artean. LdiIL 57.
Baltsakeri ta gizartekeriaren artean beste alde andi bat be badago. EguzkGizAuz 43.
Erri batzuetatik beste batzuetara onetan be alde anditxuak egon dirala. Ib. 170.
Ba-dira ederretsi ditudan neskatxak. Baña eder-iritzitik, aien baitzera, alde aundia dago. TAgUzt 283.
Baserritarretatik kaletarretara ainbesteko aldirik ez izan arren."La proporción"
.EAEg 12-12-1936, 524.
Alde andiagoa / are oituretan. SMitxAranz 120.
Migel, alde aundirik gabe Beltranen tankeratsu jantzita zijoan. EtxdeAlosT 77.
Azkenengo ikusi zinduztanetik, egin dezun aldea! NEtxAntz 33.
Izarrak izarretik aldea du argitasunean. OrQA 200.
Igarriok zer alde dagon guretzat, etxeko oiñordekoa Pelentuako alabarekin edo Ithurribordakoarekin ezkondu. EtxdeJJ 71.
Eztezula asmatzen astoaren ta zure artean ze alde dagon?EgutAr 26-7-1957 (ap. DRA
).
Maillako aldea dago bakar-bakarrik [animalia] aiek eta gure artean. VillJaink 70.
Gizasemeen artean egozan traba eta alde bardindu eziñak ikusten zituan, etorkizunaren oztopo bakar ta sakonak lez. ErkiagBatB 87.
Alde ederra dago / atzotik gaurra. Olea 218.
Arentzat alde aundirik ez du / jai egunak da astiak. UztSas 130.
[Sukalde] hotzetikan gurerat ba dago aldea. XaOdol 149.
Alako aldea dago azkuretik zarkurera. BerronKijote 137.
Alde andiak diraz munduan / anai batetik bestera.FEtxeb 201.
Lau bertso kantatu nizkion orduan, onako auek, alde gutxirekin. Insausti 352.
Badirudi badagoela zenbait alde Barrokoaren lore mardul honetatik gaurko beste nonbait aipatzen den gizarte poesiaraino. MEIG I 217.
Bi genitiboen arteko beste alde batez mintzatu behar baitut. MEIG VI 175.
v. tbn. BEnb NereA 217. Basarri 137. Zait Plat 132. Etxabu Kontu 92.
azpiadiera-1.11.1
(V, G, AN-gip)
Ref.:
A;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 1, 279
. Distancia; ventaja.
"Ventaja"A.
"
Eibartik Elgetara dan aldia beste inguru, poco más o menos, la distancia que hay de Eibar a Elgueta"EtxbaEib.
"
Egundoko aldia etara jaue Rominger-ek
"ElexpBerg.
"
Bost minutu(re)n aldea kendu dio (G-azp-nav, AN-gip)"GteErd 1.
"
Iru segundoko aldiagaz (V-arr)"Ib. 279.
Eztotzu alde askogaz irabazi [...]; aizkorakada bigaitik izan da guztia. AgG 106.
Orretarako berdindu nai det / guk dadukadun aldia. EusJok 40.
Gona mendeletik oskijetara alde gitxi. Otx 37.
Eta bere ariko guziei edo guzitsuei alde au kentzen die: ez-ikasientzat ere erritar, adi-errez izatea. "Con una ventaja"
.OrBM 24.
Alako baten, saietsez saiets, / urrats bat alde eskas dute. "Sin un paso siquiera de ventaja"
.OrEus 232.
Ontzi bat alde, ontzi-erdi bat, / mutur bat beintzat, kendu-nai. "Ventaja [...] de un largo de trainera"
.Ib. 390.
Maillerdi baten aldea izanik / ba dik naiko lasaipide. Ib. 308.
Goiko ta beko mallen artean dagoan alde andiegi ori gitxitu. EguzkGizAuz 171.
Euneko amarren aldia ain zuzen batetik bestera.EAEg 18-2-1937, 1098.
Ordutik ona aldea / dago urteetan. SMitxAranz 120.
Tarteka, erlojuari begiratzen zion bere laguneri zein aldea atera zien ikusteko. AnabAprika 81.
Bietan alde bardiña atara eutsan: amasei segundu.EtxabuKontu 158.
Bein aurretikan jarri ziñan da / aldea kentzen jarraitu. Insausti 262.
Nere irteera atzeragotik izan zala egun artan: metro batzuen aldea. Albeniz 177.
Berrogei ta bat segundoko aldea kendu zidaten.Ib. 169.
Hor dugu bestetara gabe, hogei urteren aldea. MEIG IX 63.
azpiadiera-1.11.2
"
Aldiak, desigualdades. Gona-barren orrek aldiak daukaz ondo emoten ez dabenak, ese volante da falda tiene desigualdades que no van bien"EtxbaEib.
azpiadiera-1.11.3
(V-gip, G-azp). "
Milla alde egon ez, alde handirik egon ez. Presidente bata izan, bestia izan, eztago milla alde
"ElexpBerg.
azpiadiera-1.11.4
Ventaja, provecho.v. ALDE ON (b). Mendira, iturrira, ibaira iges egitearen aldeak azaltzen ditu, eta [...] olako alde onak gozatzea erabakitzen. GaztMusIx 68.
azpiadiera-1.12
12.Partidario. Hamasei den urthia, nin desolatia / hilik ama handia, nik nian althia. 'Ma grand'mère, mon alliée'
.Etch 178.
Ezpiritü saintia, orfelinen althia, / Zuri egiten deizüt haurrez gomendatzia. Ib. 150.
Zuri gomendatürik komünaren altik. 'Les partisans de la commune'
.Ib. 554.
Orrenbeste itz eragitia / salsera baten mediyo, / idea ortatik izango dezu / alde aña kontrariyo. TxB I 265.
azpiadiera-1.13
13.
(L-sar; Hb, H),
alte (S; -th-S)
Ref.:
A(
alde, alte
);
Lh(
althe
)
. Cara anterior o delantera."Côté opposé à l'envers. Ez diozu aldea ikusten oihalari [...]. Emazu aldeaz zure maipolisa
"Hb.
"
Alte [...] (Sal) [seguramente error por S], anverso, cara de un objeto. Altea eta gurrumusa (Sc), anverso y reverso"A.
v. ALDE ON. Bainan kontrizione perfekta edo karitatea biak gauza bera dire, gauza beraren aldea eta ifrentzua bezala. DihMarH 396 (ap. DRA
).
Infrentzua askotan aldea baino karioago. EZBB II 20.
azpiadiera-1.13.1
(Con bere
)."
Bere alde / kontrakalde (AN-5vill)"GteErd 11.
"
Hau du bere aldea jantzi honek (AN-5vill)"Ib.11.
azpiadiera-1.14
14.Espacio.
Alde ta aldiaren mugak oro gainditu bear izango ditugu, baita gure oldozpen guzien mugak ere, Iaungoikoa azaltzeko. Ain zuzen, Bera, izan, bada, alde ta aldi osoaren barna. ZaitPlat 42.
Aldeari ta tarteari dagokion egia au uts-ezin eta aldakaitz dala. Ib. 63.
sense-2
II.(Usado como adv. o posposición).
azpiadiera-2.1
1.
(gral.; SP, HtVocGr 360, Lar, Añ, VocBN, Dv, H),
alte (R-uzt-vid; -th-S)
Ref.:
A(
alde, althe
);
EI 344;
Lrq;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 10, 125, 168
. (Precedido de gen.).A favor de, en favor de; por."
Jar zaite ene alde, mettez vous de mon côté"SP.
"
Ene alde mintzatzen da, il parle en ma faveur"HtVocGr 360.
"(A) favor de alguno, estar, hacer, norbaiten alde egon, egin
"Lar.
"
Ene auzoak zure kontra eta nik zure alde yokhatzen dugu, mon voisin parie contre vous et moi pour vous"VocBN.
"
Ez da zure alde, il ne vous est pas favorable"Dv(que lo interpreta como adj.).
"
Noren alde jartzen zare, de quel côté vous mettez-vous?"Ib."
Zure alde atheratuko da
"H.
"
Euskal-errixan alde jardun eban beti
"EtxbaEib.
v. fabore (2). Baldin Iainkoa gure alde bada, nor izanen da gure kontra?LçRom 8, 30 (He, Dv, Ol, Ker, IBk, IBe, Bibl gure alde; TB guretzat
).
Nahi duán, othoi, behatu eure miserikordiazko begiaz hire egiaren alde trabaillatzen diradenetara. LçIns A, 7r.
Gaizki egilearen alde iartzen garela haren defendatzea. Mat 32.
Aphurtxo bat biztuko da tristatuen gogoa / Ikhusirik hekin alde hari dela Iainkoa. EZMan I 73.
Haur edireiten dut nik neure alde eta fabore. Ax 17 (V 7).
Zakua betatxuaren alde. "Le sac est favorable à la pièce qui peut servir à le rapetasser"
.OPr 417 (tbn. in Saug 178).
Bethi iraun duzu ene aldean ene alde. Hm 230.
Egun zure alde direnak bihar egin diazakezute kontra. SPImit II 1, 3.
Adeskideak bere adeskidiaren alde eta faboretan bere bizia galtzen eta iokatzen baitu. TtOnsa 124.
Azken bethiereko Arresta, zoin Jinkoak emanen baitü jente honen althé eta gaistoen kontre. Bp I 58.
Bethi pluma itzuli izatu dute garaitiarraren alde. ES 107.
Egizu gudu ene alde. Ch III 23, 8.
Haren alde gudukatzen direnei. HeGudu 55.
Gizon [...] jakintsuak gure alde ditugunean, eztiegu beste jendalla horiei jaramon bear. LarCarta a Mb 280.
Gauz gaistoren alde milagrorik ezin egin diteke. MbIArg I 178.
Bere Aitari gure alde eske ta eske dagokana. Ib. 107.
Esaten dudanaren alde sartzen ditudan Eskriturako testo ta Doktoren hitzkuntzen batzuetan. Ib. 55.
Zerua Josueren alde agertzen zen. Lg I 199.
Eta berritu zituan israeldarren alde aen gurasoai egindako eskeñiak ta agindeak. Ub 70.
Zer moldez behar den ibilli fortuna edo alde edo kontra denean. Mih 2.
Jende güziaren etsaiak düke jende güzia etsai ta sekülan arrazoa bere althe. Egiat 226.
( s. XIX)Ithurbideren alde mintzo ziren guziak. Monho 58.
Konfesorea bere alde edukitzeko. MgCC 170 (
CO 248 bere aldetik eukiteko
).
Erabagi ebeen [erromarrai] edegitia erriko atiak, eurai deitutia ta euren alde jartia borondate osuaz. MgPAb 218.
Santuak bere alde edo bando iduki nai dituenak. VMg 24.
O ene Jaunarén amórea ene álde, zein gaizki pagatudióten!LEOng 118r.
Nik esango ditudan gauzak izango dirala ez zuen kontra baizik zuen alde. AA I 576s.
Gizonaren alde edo fabore egindako mirari edo prodijioak. Gco I 428.
Goraki agertu behar da Jainkoaren ohorearen alde. Dh 74.
Gure alde daukagu / gauza bat bakarrik, / ez zaigula irtetzen / bidera lapurrik. Echag 236.
Salbatzailea orai eta gero deklaratuko da heien alde. Jaur 137.
Kantore hoien süjetek ere bazükien berthüte / izan balira aberats eta fortüna hen althe. Etch 628.
Arteko mensajeruak / Ez dabiltza debalde / Legearen fidel dira / bakotxa bere alde. Bordel 88.
Nik ez nakike egiazki, / Nere hauta eman zoiñi: / Izpiritu batzu laiste / naski don Beltranen alde. Gy 217.
Attona zenbeit bada galtza motxen alde. HbEsk 185.
Nork bere iritzia, guziak eman zuten, bere alde arkitzen zituzten argibide eta sinisgarriakin. Lard 510.
Ama guziz saindua eta urrikalmenduz bethea, izan zaite horrelan nere alde. DvLEd 176 (Cb Eg II 98 neretzat
).
Eureen alde ta onian agintari nagusijak esaniko berba gozuak. (1860). BBatzarN 187.
Etsenplurik ikharagarrienak erakhartzen zituzten errankizun horren alde. Laph 207.
Senar-emazte gazte aien alde milla ta milla erregu eta promes zerurontz bialduaz. ArrGB 10.
Jinkuaren boronthatia behar dü examinatü, othoitzez eta barurez hura bere althe jar erazi. CatS 93.
Santuak iñor bere alde ateratzerik nai etzuela. AranSIgn 56.
Ez naiz ni gerraren zale, / baizik pakearen alde. Xe 410.
Euren zotin ta negar, zizpuru, tristeen alde, / Jaso izu jaso, zure besoa berbertatik. ABAmaE 437.
Constantin enperadorea atheratu eta altxatu zenean giristinoen alde. JnnSBi 127.
Hunen alde bazare, / guardia emazu. ZbyRIEV 1908, 213.
Txiliren alde urten gura izan eban. ABeinB 88.
Beti bere burua behar-orduetan erakutsi duela erlisionearen alde. HUAurp 88.
Errakuntza orreek ontzat artu edo euren alde berba egiten dabenak. ItzAzald 50.
( s. XX)Nik ezin neike ez bataren da ez bestearen alde gaur txartelik emon. AgKr 178.
Biurtu zireala zerbait Josetxoren alde, onen gizabidea jakin ebenean. EchtaJos 242.
Badute oraino bertzerik beren alde, guziz hau: ez baitira hats hantzen. JEBur 29.
Ontza bat urre Abadiñokoaren alde! Ontza bi urre Jose Domingon alde!AgG 102.
Egin otoitz [...] Medelen alde ere bai. AArdi 28.
Erregutu egizu gu pekatarioen alde. KIkV 51 (
KIkG 33, ArgiDL 14 -(r)en alde; AG 1912 -(r)en aldez; Mat 2, Harb 4, El 6, CatBurg 4, Ub 166, CatB 10, Legaz 5, Ip Hil 94 gatik, Bet 5, VJ 14, CatBus 4 gaiti, A Cat 3 -kaitik; CatLuz 3, CatJauf 2 -(r)entzat
).
Zer zü kontrabandisten alte?Const 32.
Bihotz onekoen alde gauden bethi lagun.Ox 187.
Zoria euren alde atara zalako. OrTormes 5.
Jel-en alde gabiltzaz / Gau ta egun lanian. Enb 63 (en una composición titulada Jel-alde
).
Ori bear degu; emakumezkoen euskaltzaletasuna. Euskeraren alde atxiki ditezela. LabEEguna 71.
Eta ire lagunak, etxuek ire alde urten ala?KkAb II 183.
Bi milloiez zer egingo, euskeraren alde?LdiIL 26.
Or eskatzen du aurrena bere buruaren alde. IrYKBiz 462n.
Orain arte domu edo kapitalaren alde egon diran legeak lanaren alde, bear bestean, aldatuko balira. EguzkGizAuz 34.
Aitari itz egin bear diozu ta gure alde jarri. ABarGoi 29.
Agirre Lekube'tar Joseba Andoniren alde, 291.471 autarki.EAEg 9-10-1936, 4.
Gu zuzenaren alde ari gira. LfMurtuts 49.
Beraz gizakume zorigabe onen alde aolku-eske ari izan ote zera?ZaitSof 97.
Arantzazuko elizgintzaren alde egiñala guzia egin bear zala. SMitxAranz 169.
Gudaldi ikaragarri artan ordea, Beltran Alostarrak bere odola kistar ziñesmenaren alde eman zun. EtxdeAlosT 43.
Amaika izerdi emonikoa dogu Don Martin bere erriaren alde!BilbaoIpuiB 217.
Jesus eta Mariari / eskatu gure alde. BEnbNereA 177.
Munduko ordena ez baldin badago ongiaren alde. VillJaink 101.
Bazen asko solas eta kalapita ere, batzuk Ameriketarat joaitearen alde, bertze batzu kontra. LarzIru 9.
Ate zaina beren alde ezarririk... edo erosirik. ArdoySFran 91.
Etxeko ohointz horren ondoren, Hazparnen bertsolari-besta batean eske bat egin zan nere alde. Mattin 55.
Orduan ere etzan ariko / iñor lanian debalde, / baizikan danak saiatzen ziran / bakoitza norbere alde. UztSas 201.
Beste eskumatar batzuen izenak nire alde. Gerrika 88.
Dirua dana aren alde.Albeniz 71.
Gure etxearen alde, guztion etxearen alde, mintzatu nahi nuke. MIH 211.
v. tbn. Izt C 231. Jaukol Biozk 35. ForuAG 313. Etxabu Kontu 24. Ataño TxanKan 213. Onaind Teresa 72. Insausti 350.
azpiadiera-2.1.1
(Tras tema nominal nudo). Belaunbiko, Agurtza / Otoizten dabe, / Sendi Deunaren aintzaz, / Gokaxo-alde. Enb 97.
Berotu zan "Uitzi" bere aburu-alde. LdiIL 50.
Bidegurutzetan ildakoen gogo-alde otoi egiten da. JMBELG 89.
Eta Jainko-mendirat ni sutan joan nintzen / Oro dabilzkan Hura gu [sic] alde dadien. Iratz 185.
Birjiñak berak "Jainko-epaia" / erri-alde eman zuen!SMitxAranz 69.
Beinbat geiago bere lera itto zun aitaganako errespetuz eta sendiaren pake alde. EtxdeAlosT 94.
Baserri alde didar egiñaz. BEnbNereA 212.
Ikusten danez bere erri alde / gogor egiten du lana. Basarri 187.
Aita gure bat errezatu zuten aren anima-alde. NEtxLBB 75.
Baña Estatutu alde dabizenak beste au diñoe. Gerrika 274.
Nolanahi ere, gure hizkuntzaren batasun alde hor egin asmo duzuen lanean, lankide natzaizue. MIH 119.
azpiadiera-2.1.2
(Precedido de sust. vbal.)."
Ni egite alde no (AN-gip)"GteErd 10.
"
Argiya ekartzia etzan izan erraza, batzuk berihala jarri zian ekartze-alde baño bazian nahikua dudan ibilli zianake
"ZestErret(s.v. ekartze-
).
azpiadiera-2.1.3
(No precedido de gen. ni tema nudo)."
Haizea alde dugu, le vent nous est favorable"Dv.
"
Gauzak alde dohazkigunean (Harb), quand les choses nous réussissent"Ib."
Iauna, zu zaitut alde, Seigneur, c'est vous que j'ai pour protecteur (He Phil)"H.
Zu alde bazaitugu, nor kontratuko zaiku?Harb 397.
O iauna zu zaitut alde, / Zu ene Iainko xoilla. Hm 46.
Zeroni heltzen, alde iartzen eta laguntzen ezpazaizkit. SPImit III 59, 3.
Alde jar zaizkigu / Gure salbatzeko. Monho 74.
Bestalte bakia / hareki diaigü ükhenen, / hura üdüri monarka bat / althe beita izanen. 'Car sera (notre) allié / Un monarque tel que lui'
.Xarlem 97.
Bere jabe puisantak hari althe jalki. 'Sa puissante parenté prit son parti'
.Etch 78.
Etzuten nihor alde, eta halere oro belhaunikarazi zituzten. HbEgia 153.
Othoitzaz eta baruraz zerua alde ezarri ondoan. Laph 181.
Arrazoinak alde eta kontra nahi ditu entzun. Ib. 182.
Nihor atheratzen bazaio kontra, zu jar zaizko alde. Ib. 84.
Jainkoa alde badut, oro alde ditut. Ib. 60.
Garbi denean zerua, maltso itsasoa, alde haizea. Ib. 175.
Arrotz aien espiritu ta bizimoduaren gañean batzuek alde eta besteak kontra komentuko prailleak zebiltzalarik. AranSIgn 61.
Barthou alde duenak, Barthou lagun duenak, Barthou bere eskuko duenak, zer indar ez du?HUAurp 81.
( s. XX)Bainan zeren gainean finka ditake gure adimendu xumea [...], jujatzeko hau xuxena dela, hura makurra, hunek gauzak alde dituela, harek kontra?JEBur 108.
Maria, zeri so zaude? / Zure hilak nor du alde?Ox 80.
Juezak alde dauzkakiyenak / irabazten du auziya. TxB II 96.
Nere bertsu-lan au egitean, / arren, datozkidala alde!OrEus 252.
Jesus Jaunak haste-hastetik batzu alde ukanki eta bertzeak kontra. LeonLc 2, 34n.
Dakialarik ene arimak / ez dugula alde / othezko Jainkoa. MdePo 74.
Ezbearreko aunitz dagite, zozo alaen aiek, legez zigorka-bearrak oitura alde ez balute. OrAitork 112.
Bainan haizea ez baitzuen alde, egon behartu zitzaion hiruzpalau ilabetez. ArdoySFran 185.
Aurrerapenak alde dauzkagu / larrialdi mingotzetan.Olea 230.
Batzuek kontra izango ditut / ta alde beste erdiyak. UztNoiz 62.
Geiak ez zionaz geroz galdegiten alde ala kontra agertzea. LfELit 275s.
Zuk aideak alde, baña zerori zere talde.EZBB II 146.
Batzu alde. Bertze batzu kontra. Etchebarne 102.
Beraz hor ezjakina dugu alde. MEIG VII 126.
v. tbn.
Prop 1882, 58. AzpPr 58. Ir YKBiz 277. Zerb Azk 61. Etxabu Kontu 68. Ataño TxanKan 156. Onaind STeresa 70.
azpiadiera-2.1.4
"(V, BN), conforme. Ene alde, conforme conmigo"A.
"
Alte (R), althe (Sc), conforme"Ib. Eta hemendik goiti gauzak beti gogo-alde [= 'según sus deseos'] konprenitu orde, har-aitzu diren bezala. Ezkilek eta kontseilariek ez dautzute sekulan erranen ez Balentin, ez Mutxurdin, baina tilintin!LfMurtuts 36.
azpiadiera-2.1.5
"Batek zerbeit on duen edo ez adiarazteko erraten oi da: ez dakigu alde duen edo
"FIr 158.
azpiadiera-2.2
2.(Precedido de bere, neure, etc.).Por su (mi, etc.) parte.v. ALDETIK (b). Eta laur animalék zutén batbederak zeinek bere alde seira hegal. "Chacun à part soi"
.LçApoc 4, 8.
azpiadiera-2.2.1
Por su (mi, etc.) lado."
Bizitzea ni nere alde, hi heure alde, hura bere alde etc., [...] vivre, moi à part moi, sur moi, séparément, à mon compte"H.
"
Bere alte (R), solo, aislado"A.
"
Bere alde (L, BN, S), à part soi"Lh.
Hun duzu bat bederak ere bere orhitxapena bere alde, bere beithan egin dezan. AR 234.
Artzai ta beste milla / zeñek bere alde. Echag 87.
Harentzat [sabelarentzat] bethi lanean / Haritzeaz, azkenean / Aseak menbroak, egiñ zuten xede, / Elkhar aditurik, deusik hari gabe / Nor bere alde bizitzeko / Ale aithorenseme, lazo. Gy 193.
Hala non, deus egiñ gabe, / Goan baitziren zoiñ bere alde. Ib. 304.
Zirenean zoin bere alde hola aphur bat ibilli, / Elkhar gana gerthuz zuten bidea hek itzuli. Ib. 183.
Bizi da, bere alde, Serresko etxean. HbEsk 103.
Erretorak zenbeit hitz onez eskerrak emanik herriari, joan dire zoin bere alde, bakotxak bere eginbidea beterik. HUZez 129.
Itzuli gira etxerat, zoin gure alde. HUAurp 186.
Damurik dabiltza bakotxa bere alde. Elgarretarat bil balite eta elkar adituz berma [...].JEBur 210.
Elizari, behar bezala, bere alde bermatzeko eskua uzten zakonaz geroztik. Ib. 46.
Joan ziren berehala, erkatz-gider batzuen gainean, zoin bere alde. "Chacun de son côté"
.BarbLeg 134.
Bakotxa zuen alde lanerat goizean, / ez uka zoaztela pena bihotzean. XaOdol 149.
azpiadiera-2.2.2
"
Bere alde utzirik horiek guziak, laissant toutes ces choses à part, de côté (AR)"H.
Inguruko arrotzak bere alde utziz. HbEsk 24.
Bizkitartean luzerat unhatu zituen khorodunak, eta utzi zuten [Konfuzius] bere alde. HbEgia 67.
azpiadiera-2.2.2.1
Aparte, como excepción. Bada erregela horiek haiñ daduzkat jeneralak, non ez baitzaie eman behar exzepzionerik, edo bere alde uzteko lekhurik behiñere. HePhil 208s (SP 207 ezpaitut hartarik deus ere lekhatzen
).
[Lurrean izan diren gizon handienak] ez dute egin yainkozko lanik. Utzi behar da beraz Yesus bere alde; orok nausi dute. HbEgia 86.
azpiadiera-2.3
3.
(G-azp, AN-ulz; Dv, H),
(aldeaG-azp)
Ref.:
AApend;
GteErd 244;
ZestErret
. A cambio de, en pago de."
Bere hartzekoaren alde ou aldera izan ditu ehun libera, il a eu cent francs à compte de sa créance"Dv.
"Cambio. Idi-parean alde eman dio zaldi bat (AN-ulz)"AApend.
"
Idi baten alde zaldia eman du (G-azp)"GteErd 244.
"
Jatekuan alde lana ibal askotan ingo zun
"ZestErret.
v. HUTSAREN ALDE. Egin bitza bere gauzak Jangoikoaren izenean ta bere zorren alde. MbIArg I 154.
Nekezko nere lanen alde arkitzen nazala ni nere Aitaren glorian [...]; ta bere nekeen alde izanen du niri darraikidanak ere dagokan izen ta honra guzia. Ib. 154.
Eskerrak ematera etorriak [...] egin dizkigun ondasun andien alde. Ib. 391.
Itxeko zorrak atera, itxearen alde tributu-zensoak ezarri. Ib. 373.
Ta bere otoitz on humillen alde utzi zion Espiritu Santuak bein eman zion indarza. Ib. 374.
Baldin saltze onen alde eman nai baiziozkeen [...] ogei ta amar diru zillarrezko. Ub 85.
Gertatzen diran nekeak eskeñi giozkatzu Jaunari zure bekatuen zorren alde. AA I 584.
Sufritu bear ditugu penitenziazko espirituarekin: au da gure pekatuai zor zaien penaren alde. Gco I 450.
Ta urteroko irabaziak oso-osorik emango dizkitzut, orain aurreratuko didazunaren alde. ABarGoi 36.
Ordu askoko lanaren alde jaten zan ogi pittiña eta zikiña. AZink 126.
Banaka batzuk, edo geienak, tratue eginda eukiten eben [baso ardaua] onenbeste diru alde.Gerrika 106.
azpiadiera-2.3.1
(Precedido de sust. vbal.). Erleak emate-alde txerria merkeago saltzen da. (B). AEY I 432.
Ez egun bateko galtzea ez, baita lau egunekoa ere egingo nuke auxe ikuste-alde. "A trueco de verle"
.BerronKijote 142.
azpiadiera-2.3.2
(Precedido de part.)."
Mandatu egin alde sagarra eman didate (AN-5vill)"GteErd 10.
azpiadiera-2.4
4.(Precedido de numeral).En dos (tres, etc.) direcciones, a dos (tres, etc.) lados. Retira bedera alde. 'Ils se retirent chacun de son côté'
.Xarlem 678.
Ilea sagerdeka bi alde yautsia, / Dirtiratzen duela mazelan behera. HbEsk 181s.
Nola duzke zuhaitzak zazpi adar eder / Begitan ditezkenak andanekin ager. / Hala da Eskal herri zazpi alde yartzen. Ib. 74.
Emazte batekin egon behar zuten gizonek: etzitezken bi alde yar ere, adulterioaz kanpo. HbEgia 81.
Luther, Melanchton, Oecolampade eta Zuingle bildu ziren Marpatey deithu hiri baterat, elkar aitzeko xedez. Bainan hain gauza bereziak atzeman zituzten Testamentean, non lau alde yarri baitziren!Ib. 119.
Yesusen arabera, etxe bi alde direnak erortzen dire. (Mc 3, 25)"Omnis domus divisa contra se non stabit"
.Ib. 110 (Dv etxe bat bere kontra bi aldetara badago
).
Gehiagoko agurrik gabe, biek bi alde hartzen dute, debruak ifernuko alde eta Xantxok etxeko alde. ZerbIpuinak 86.
Oihanera heldu direlarik, badoazi biak bi alde. "Ils y prirent deux directions différentes"
.BarbLeg 129.
azpiadiera-2.5
5.(Tras tema nominal nudo).Hacia."Noter la différence de sens entre etxe-alde, 'vers la maison' y etxearen alde, 'en faveur de la maison'"LfGram 383.
v. ALDERA (b). Etxe alde laster emaiten da abian. Gy 51.
Hedatzen kosta alde, Laphurdi aldetik. HbEsk 43.
Ezker-eskuin dabilka bere gorphutz lerdena, behin aitzin alde ditu buru eta bulharrak khurrean, gero yartzen da sahetsaren gainean. HbEgia 151.
Kanpo alde, Txomin, kanpo alde?ZabGabon 26.
Gauza bat doanean / gure gogo alde, / Makhurrik hartan baden / ez zazula galde. ZbyRIEV 1908, 774.
Eguzki alde badu [Villeneuvettek], bere oihalen urrun heltzeko, Cette deritzan portua. JEBur 198.
Ibaia badoa naro itsas-alde. JEBer 9.
Hegatz-alde, beraz, teilatuko gapirioak bazter-harresietako gain-hegietan pausatuak. Ib. 21.
Karrikatik athera orduko eguerdi-alde, bidea zabaltzen zaiku. Ib. 53.
Emeki hartzen daukutelarik otoek ipar-alde. Ib. 76.
Eskuin-alde, gurekin ipartzen da, luzatuz, haran zabalsko bat. Ib. 95.
Draga draga bazoazin beraz etxe-alde. "Et [ils] reprirent d'un bon pas le chemin de la maison"
.BarbLeg 147.
Ezker-alde Orexa, / eskui, Altzo-muño. "A mi izquierda"
.LdiBB 54.
Ugarte alde dagon izpurak / kenduko dio indarra. "La corriente que se forma hacia la isla"
.OrEus 393.
Lohi hautarik nago zeru-alde beha. Iratz 162.
Izarrak mendi alde dagotzi bildurik. Ib. 39.
Uhainetan lerratuz Musko alde joaki. Ib. 117.
Zerbait gaizki egin izan banu bezala, ihes egin nuen mendi alde. XaOdol 37.
Aintzin alde joan / sineste fermuan / saria badaukala Jaunak zeruan. Ib. 169.
Harkaitz latz batzuen artetik Nafar-alde pasatzen ziren asko jende. Lf(
inCasveSGrazi 15
).
azpiadiera-2.5.1
(Precedido de gen.).Algunos ejs. podrían interpretarse como 'a favor de'. Ez naiteke munduaren alde itzul nere bathaioko hitzak eta obligazioneak hautsi gabe. Dh 116.
Pisuban jarririk alde batetik Andre Joxeparen urtiak eta itxusitasuna, ta bestetik ogei milla duruak txanponetan, balantza diruben alde jeisten da. SorGabon 55.
Ama erruki orren begi gozoak gure alde itzuliazitzeko. InzaAzalp 157.
Othoitzean har diten, lokhartzeko orde, / Etsaiak ez ditzan bil hobenaren alde. Ox 77.
Aithortzeko dugu, bizkitartean, azpitik ezagun dituzten gapirio ozkatuek durduza bat emaiten daukutela, hiriaren alde. JEBer 78.
Sort-Herriari hartuko diot bere bazterren lillura / Eta bihotzez, bazterrez bazter, auhenen alde banoa. Iratz 72.
azpiadiera-2.5.2
(Precedido de sust. con suf. -ko
). Eta bere yustak oro egiñ ondoan, / Etxeko alde Yanot kontentik zen eman. Gy 233.
Gehiagoko agurrik gabe, biek bi alde hartzen dute, debruak ifernuko alde eta Xantxok etxeko alde. ZerbIpuinak 86.
azpiadiera-2.5.3
(Precedido de part.). Nere bihotzak ereman alde naiz orai arte ibili. Iratz 71.
azpiadiera-2.6
6.
(G-bet, AN-gip)
Ref.:
A;
Eusk 1962, 56;
GteErd 156
. Cerca, al lado."Cerca [...]. Alde dago, está cerca"A.
"
Goizueta Leizatik alde dago (AN-gip)"GteErd 156.
Cf. ALDEAGO, ALDEEN. Orra, atsekabea poztasunetik zeñen alde dagon. Aistiyan, Ramuntxoren etorrerarekin, etxe au zorionez bete da [...]. Ta orain...AlzRam 93.
Poztasun ori ain urruti da... ta ain alde samintasuna!Ib. 52.
Nik edadia aitortuko det / bautismuan dan bezela / [...] / irurogei ta beatzi urte / alde xamar gabiltzala. TxB II 36.
Lenengo bueltan lau txalupa oiek / alde ziraden alkarren. Ib. 81.
Andik eroso zegon eskola / ta lanerako tokia, / ori etxetik alde daukanak / ez du alderdi txikia. UztSas 120.
azpiadiera-2.6.1
(Tras tema nominal nudo). Axeriak ziren xoilki / Etxe alde egotu prudenki. Gy 123.
Ethorri ziren yendetan axeria ezta ikhusten, / Baiña buru-kolpe batez etxe-alde da gelditzen. "Le renard se dispense et se tient clos et coi"
.Ib. 75.
Erregeren ingurutan, / Gorthe distiantetan, / Grinan da gizona. / Ez hola Eskalduna, / Herri alde dagona: / Bethi da lorian, / Bizi arraizian. HbEsk 20.
Mendi alderat hainitz ozarrago dire; / Dixiduz baliatzen direnak badire. // Kosta alde direnak, bizitzen bertzela, / Segitzen dutelarik legen erregela. Ib. 228.
azpiadiera-2.6.2
(Precedido de gen.). Asiyeran jendia / zezenaren alde, / azkenian etziran / arrimatu-zale. Xe 203.
Alkarren alde ziran / poza eta pena. AtañoTxanKan 182.
azpiadiera-2.6.3
(Ref. al tiempo). Besuak agiriyan, / kolkuan petxera; / amarrak alde arte / ez datoz etxera. TxB II 108.
Lauterdik alde, zazpi segari / bil dira Errekaldera. OrEus 297.
Goizeko ordubata alde arte, gorriak pasa ta pasa aritu ziran. Salav 57.
azpiadiera-2.6.3.1
Onelako gertaera bat noizkoa izan zan adierazteko, edo jaien aurretik ala jaien atzetik, edo aurretik urrun ala atzetik alde, esan oi dute. AnabUsauri 28.
azpiadiera-2.7
7.alte. En comparación.
Izeia da andiago; baia dago txiki, lerren alte. Mdg 130.
azpiadiera-2.8
8.Con respecto a, sobre. --Zer diraustazu Masima, gure autuen alde? --Andoni, albista onik ez: senarraren baimena egon da, baña Eladik eztau nai ezkondu oraiñdiño. EchtaJos 218.
azpiadiera-2.8.1
Para con. Beitturik eben gela otza eta estua, oia lastamarrara bakua, ormak amaraunez beteta eta emakumia bada-ez-badakua, errukittu zan senar zoruan alde. EtxbaIbilt 466.
azpiadiera-2.9
9.A cargo de."
Nire álde dago (V-ger-ple), lo tengo yo guardado. Sin ese acento [...] significa 'está a mi favor'"AEY III 296.
tbn. A Apend s.v. alde).
azpiadiera-2.10
10.(Acompañado de ablativo).Lejos de, fuera de. Senargaiarengandik alde beren buruan ikusita. OrMi 63.
Maiz, orde, etxetik alde / dut oroimen aula. "Me huye de casa la flaca memoria"
.OrBM 96.
Yerusalendik alde iltzea igarleri ez dagokio-ta. OlLc 13, 33 (Dv kanpo, Ker, IBk, IBe kanpora
).
Etxeko sutondotik alde ibilli-ondo. LdiUO 56.
Eta gaur be etxetik alde ixan nayakon bitartetxu baten erakusmeneko gaiztakerija egin daust niri onek. Otx 142.
Lurralde ontatik alde. ZaitSof 22.
Irain gorriz urrezko gurditik erabat erauzi ta alde iraulita. Ib. 24.
Garai artako goganbear bereizietatik alde ageri da auzi au. ZaitPlat 152.
Zer zorapidez onela / dagoz zentzuak egitik alde. GaztMusIx 105.
Mundutik alde biziko naiz. Ib. 68.
azpiadiera-2.11
11.(Precedido de sust. vbal.).Para. Bat ez beste guztiak alkarraitzeko bide bat ein eban, beste orren lepotik barre eite alde. SMZirik 33.
Noizik peñian txikito batzuek geiago edaten zituan [Joxek], balientetze alde. Ib. 132.
azpiadiera-2.11.1
Irakurtze-alde ari zeran orrek, ziñik gabe-ere sinistu zenezake liburu au [...] libururik ederrena [...] izatea nai nukela. "Desocupado lector"
.BerronKijote 17 (cf. infra ALDERA (h).
).
azpiadiera-2.12
12.En vez de. Ortakoz, aipa-bearra dizut / azi ninduten sukalde: / [...] / Nere lênengo euskal-eskola, / nere sortetxeko alde (orde, ordez). "En vez del hogar que me vio nacer"
.OrEus 191s.
azpiadiera-2.13
13.Excepto. Beraz, ura nola il zanik gizaseme batek ere ezin lezake esan, gure Teseu alde. ZaitSof 152.
sense-3
III .(Interj.).
azpiadiera-3.1
(V, G)
Ref.:
A;
AMorf 730;
EI 346;
ElexpBerg;
GteErd 303
. "
Alde ortik!, ¡fuera de ahí!"ZamMan 4.
"
Alde hemendik (V-gip, G-azp)"GteErd 303.
Cf. alde egin. Alde bada, kristinaubak, okasinoetati. fBIc II 281.
Esanaz arrabioz: alde nire etxetik. ABAmaE 389.
Ta alan bere itxi-gura ez padeutsee bakian, itxi guztijari, alde euretatik, ta bakarrik egiñ daijeela biarra. JJMgBasEsc 117.
Bide onari segi, / txarretikan alde. JanEd I 120.
(Denak bultzatuaz eta danen erditik). Alde! Bire! bire!(Joaten da kanpora).AlzSTFer 131.
Bada orduan alde, alde, nai dekan lekura. AgG 275.
Etzaitut ikusi nai! Alde emendik!AlzTxib 104.
Alde emetik, zeugaz eztogu jokatu nai-ta!Altuna 99.
Alde, alde nire ondotik ointxe berton.Otx 27.
Alde emetik, arin. Ib. 64.
Segari bikaiñentsuna atera ziteken, lanari sendo yarrai balitzaio, baño pestaburukoan, alde igitaia!OrMi 112.
Alde --dio-- lizunkeri, debruen kiratsa! / Emen etziten denak beza loa lasa. OrEus 60.
Alde nigandik, gaizki-egille oiek. IrYKBiz 140.
Erantzun zioten: Alde ortik!OlGen 19, 9 (Ker alde ortik; Dv habil
).
Alde! lurralde ontatik utikan! usu!ZaitSof 112.
Alde arin eskuok, neskatx orrengandik!Ib. 130.
Gaiztozuloko Sorgin, gaitz danen sort-oge, / legortearen ama, Dama ondatzalle: / zure jaurgoa jun da. Guregandik alde. SMitxAranz 34.
Alde! Anka emendik! Kanpora esan dut!LabSuEm 184.
Zuek kamiñu erditik / bazterrera alde!Azpillaga(
inUztNoiz 31
).
azpisarrera-1
ALDEAGO. Más cerca.
Ekarri det nere etxera on ustean aldeago zalako. IllTestim 27.
Beruta-aldego, gurdi-bidea / utzi Buztinen kontura. OrEus 329.
Alperrik jaio zaizkik / baratzan loreak, / Mariantzat bazeudek / aldego t'obeak. E. MujikaEEs 1923, 223,
E.
azpisarrera-2
ALDE-AGUR. Saludo de despedida.
Bere lagunei alde-agurra egiten, bere aberri Euzkadi onetara etorralako bere karreria amaituta. KkAb I 107.
azpisarrera-3
ALDEAK ALDE. Salvadas las diferencias.
Ta Unamunok Loiolakoagatik ziñona geuk itandu Unamuno beragatik, aldeak alde: ez al da euskal gogakuna beragan gallurtzen?SMitxUnam 49.
Diogun ere orduantxe errotu zela egundaino ezagutu dugun erlijiokera (dogma, morala, elizkizunak eta arauak) elizgizonetako zati handi batek herriarekin zituen harremanak, aldeak alde, zirela bide. (In MEIG VI 32
).
azpisarrera-4
ALDE-ALDE.
azpisarrerakoSense-4.1
a)
(G, AN-larr-ulz)
Ref.:
A;
AEY III 260;
AspGehi
. Más o menos, aproximadamente.
"
Alde alde bota (G), calcular"A.
"
Alde alde dabil (AN-ulz), muy cerca le anda"AEY III 260.
"Poco más o menos, aproximadamente. Esazu alde-alde zer balio duen soiñeko horrek
"AspGehi.
Dantzari amorratuak arratseko ordu biak arte egongo ziran alde-alde. AnabPoli 82.
Berrogei t'amarren bat urte izango zituan gure zaldunak alde-alde. BerronKijote 31.
Bateri kendu zion Don Kijotek adar iar bat lantzatarako alde-alde serbi zezaiokena. "Que casi le podía servir de lanza"
.Ib. 98.
Eta, alde-alde, bi ordurako denbora-pasa alaigarria galduko zuala. Ib. 108.
Egun polita pasa genduan oso. Alde-alde nola izan zan orain esango det. BAyerbe 154.
Bada, guztiarekin ere, orduko erregela zorrotz bat ia oraintsu arte bizirik iraun duena euskalki guztietan alde-alde. MEIG VII 180.
azpisarrerakoSense-4.2
b)(Precedido de gen.).Al lado de, muy cerca de.
Ni, bizkortxo, elizbarrutik elizatarira joanez, beren alde-alde belauniko jarri nintzan. AArdi 49.
azpisarrerakoSense-4.3
c)
(AN-larr). "Bastante. Alde-alde yan degu
"AspLeiz.
"Bastante. Alde-alde lan egin dugu gaur
"AspGehi.
azpisarrera-5
ALDE-ALDEAN.
azpisarrerakoSense-5.1
a)
(Lar, AñA, H). Casi; aproximadamente.
"Casi casi"Lar,
Añ.
"Obra de, cerca de, poco más o menos, alde aldean, gitxi gorabera
"Lar.
Ona emen zeure semea illik, edo alde aldean, zeuri obeditzeagatik. LarSermAzc 49.
Orduan alde-aldean aitu zan mundua, bada Noe eta bere etxekoak ez beste guziak ito ziran. AA I 560.
Onelako gizon mukerraren emazteak alde-aldean sinits dezake gaztañ-ondoren batekin ezkondu zala. Ib. 589.
Diakono edo ebanjelistaren malla Sakramentua dala alde-aldean fedeko gauza da. Ib. 551.
Gizon jakintsu geienak, edo alde aldean guziak erakusten diguenez. AA II 51.
Zergatik inposible da alde aldian, gauza bat ongi egitia lenago askotan egin gabe. EchveDev 204.
Suge lotariak alde aldian sentitzen ez dan moduan oska egiten du. Ib. 401.
Ta ikusiko dezu zeñ gutxi, ta alde aldean ezer ez dan guk egiten deguna. EchveImit 50.
Gal-eper samalda izugarriak [...] or-emen zebiltzan, buruetan alde-aldean ukitzen zietela. Lard 88.
Nere orazioak txit laburrak dira, alde-aldean bortxaz bezela egiñak. ArrMay 122.
Ontan bat datoz geienak edo alde-aldean guziak. ZaitPlat 11.
Hor [Arestiren poeman] dago alde-aldean Arantzazuko batua osorik, puntu eta komatxo, baita Arantzazuz gerozkoa ere, aditz eta guzti. MEIG VII 168.
azpisarrerakoSense-5.2
b)
(Izt 24r, Hb, Dv, H). Muy cerca, justo al lado.
Gure alde-aldean Thibeteko misione dohakabea suntsitua izan da. Prop 1889, 45.
Jenebieba eman zen belhauniko gorphutzaren alde-aldean. JnnSBi 74.
San Antoniok Jesus Jauna bera zuen han bere alde-aldean. Ib. 124.
Hirur xoko maite ibaiaren alde-aldean. ZerbAzk 48.
azpiadiera-2.1
(No precedido de gen.). Ihurtzuria alde-aldean erori litzaiokena bezein laztua. JnnSBi 91.
Maria alde aldean ikusten du. Goñi 33.
Alde aldean jartzen zaio bethiko arrotza. BarbSup 24.
Ez dago alde-aldean Uarte-Arakildik, San Mielen barrena, Oreja!JAzpiroz 173.
azpisarrera-6
ALDE-ALDE BATERA. De golpe.
Baketu zan bere arimia; sendatu bere itxaropena; gozotasunez bete bere bijotza; baita bere alde alde batera osatu zan, biurtu lengo indarrak, ta geratu zan ezer igaro ez baleu legez. UrMarIl 18.
Alde alde batera iminiko deustaz begijen aurrian neure esker txarra, nire erantzuera dongia. Ib. 37.
Ziarduala bein baten eiz edo kazan Senario deritxon mendijan, alde alde batera asi ziran trumonadaak, oñaztuak ta euri zaparrada andi bat. Ib. 42.
Ikasiko dituzu alde alde batera eta nekatu bagarik munduko jakiturija mueta guztijak. Ib. 61.
azpisarrera-7
ALDE-ALDEKO.
azpisarrerakoSense-7.1
a)Aproximado.
Aljer-eraño, 1350 kilometro egaz. Erriz-erri, ni joan nintzan bezela, 1850 kilometro. Alde-aldeko neurriak dira oriek. AnabAprika 100.
azpisarrerakoSense-7.2
b)De la medida justa.
"
Oñetakoak ez ditut ez txikiegi ez aundiegi, alde aldekoak (AN-gip)"GteErd 231.
azpisarrera-8
ALDE-ALDERA.
azpisarrerakoSense-8.1
a)(Ir, llegar, etc.) muy cerca, justo al lado.
Alegia nonbaiteko arrotz bat izanki, joan zitzaion ohoinari alde-aldera. JnnSBi 60.
Soldadu giristino bat ethorri zitzaion alde-aldera. Ib. 145.
Laztuak eta harrituak, emakumeak eta haurrak heldu baizaizkit alde-aldera. Prop 1912, 113.
azpisarrerakoSense-8.2
b)Aproximadamente.
Biar bezala guztiak zuzen / ezin nitzake kontatu, / baño kasuak alde-aldeâ / nai nituke apuntatu. TxB I 83.
Eskribituz adierazten niola, erabat elkar artuta gerra egin genezan. Au esaten nion alde aldera. OrSCruz 98.
Laugarrenean dute lêngo koska bera: / kolpe bat edo beste txikiak atera. / Urrengoetan ere ala alde-aldera. Ib. 150.
Bart-arratseko ordu-erditxo bat dibujatuko diat, eta artara alde-aldera antz-emango diok aurrak nolakoak ditudan. LdiIL 15.
Alde aldera lana berdinduz / okerka goien barrenik. "Equilibran el trabajo lo mejor que pueden"
.OrEus 303.
Ioanesen itzak alde aldera artu bear dituzu, zer dioten ez-baiña zer esan nai duten gogoemanez. OrQA 181.
Politeiaren atarian bertan auxe atematen dugu: aren asmorik eta usterik beinenak aurre-aldiko iakintsuengandik datoz alde-aldera, alegia. ZaitPlat 28.
azpisarrerakoSense-8.3
c)Exactamente.
"
Balio zuena pagatu zuen] alde aldera (AN-gip)"GteErd 188.
Ez nezake alde-aldera adierazi nundik nora aldatu giñan. AZink 111.
azpisarrera-9
ALDE-ALDERAINO. Hasta muy cerca.
Alde-alderaino ethorriak zirela [etsaiak]. Prop 1896, 5.
azpisarrera-10
ALDE-ALDETIK.
azpisarrerakoSense-10.1
a)Pronto, enseguida.
Oraindaño isillik egon naiz, esango dizu; baña oraiñ etorri da alde-aldetik nere aserrea zure gañean isurtzeko ordua; eta juzgatuko zaitut zure bizitzari dagokan bezala. "Nunc de propinquo effundam iram meam"
.(Ez 7, 8)AA III 462 (tbn., con alguna var., en AA II 462).
azpisarrerakoSense-10.2
b)Por poco.
"
Alde aldetik atera zen bizirik (AN-5vill)"GteErd 188.
azpisarrerakoSense-10.3
c)De lado (?).
Bihur zaitezte, zoazkiote [azokari] alde-aldetik, eta ezkerratarik aurkituko baituzue harrizko arku bat, hunen azpitik egizue bide "Loiolaruntz". JEBer 44.
azpisarrera-11
ALDEAN.
azpisarrerakoSense-11.1
a)
(G, BN ap. A
; SP, Lar, Añ, H; -ianGèze) . (Precedido de gen.).Al lado (de), cerca (de).
"
Jar zaite ene aldean, asseyez-vous auprès de moi"SP.
"(Al) lado","cabe, junto, cerca"Lar,
Añ.
"
Zaude ene aldean, restez à mon côté"Dv.
"Cerca"A.
Tr. Tras genitivo, su frecuencia disminuye algo en el s. XX.
Iustu oro iganen da bertan goiti airian / Eta egonen eskoinetik iujearen aldean. E 63.
Ohorz zezaten bere senharraren aldean. LçAct 5, 10.
Egun askotan bearko dozu / zeure aldean medikua. Lazarraga 1143v.
Topadu zirean iturri fresko baten aldean. Ib. 1152r.
Elexearen aldean . (1588)"Junto a la iglesia"
.TAV 3.2.9.
Hurteen goienean jopua jaubeen aldean. "En lo alto del año el siervo cabe su dueño"
.RS 286.
Har ezazu ur benedikatua (ohearen aldean behar baita eduki). Mat 181.
Eta arribatzen zarenean arbola adargabe baten aldean aurkituren duzu]u[ bide kruze bat. Volt 143.
Ezarri zuen bere hiriaren aldean. "Le puso junto a su lugar"
.BerTrat 113r.
Berze linbo era bada lehenaren aldean. EZMan I 129.
Bera zure maian, zu aen aldean. EgiaK 89.
Eta bazen athearen aldean ere kutxa bat. Ax 229 (V 153).
Ez eztupa itxindien aldean, ez neskatoxea motil gazteen artean. "Ni l'étoupe près des tisons"
.OPr 158.
Bethi iraun duzu ene aldean ene alde. Hm 230.
Zaude Iesusen aldean bizian eta hillean. SPImit II 7, 2 (Mst Iesusen khantian, Echve Jesusekin
).
Muillatuko duzu dorrearen aldean. INav 12.
Haren aldean nintzen / Ungi flakatua. Gç 70.
--Zer da Pürgatorioa? --Lür pian süz bethe den lekhü bat Iferniaren althian. Bp I 65.
( s. XVIII)Bere aldean omen zeatuk / astoarekin idia. (1705). GavonC,
Egan 1956 (5-6), 28.
Aurkhitu izan zuen haña ithurri ur baten aldean. "Iuxta fontem aquae"
.UrtGen 16, 7 (Ur, Dv aldean; Ol, Ker ondoan
).
Mundu guztiak [...] nahiago baitu eskualduna bere aldean. ES 399.
Zeren Birjina Saindua gure abokata denaz geroz, nahi baitaroku eman bere laguntza bere Semearen aldean. CatLav 433 (V 205).
Ez konfesorearen aurkas, baizik aldean. El 94.
Ekusi zituen elkarren aldean zazpi gari-ondo. MbIArg I 392.
Zurekin, zure etxean ta zure aldean bizi diranak. CbEg III 310.
Orrela izango zera / beti aien aldean. GavS 30.
Egon zena geldi-geldia haren gorphutzaren aldean. Lg I 344.
Eztuzea ordian hautemaiten edo nabaritzen zien aldian diren ainguru eta arkanjelu salduak?AR 255.
Gure abokat izaiteko Jinko bere Aitaren aldian. CatLan 48.
Ezin zeronek lagun dezazukenenean, bederen ararteko yar zakizko bertzen aldean. Mih 53.
( s. XIX)Zubi tipi baten aldean / Gurutze bat emana. Monho 38.
Xarlemaiña jar dadin / aita Saintiaren aldian. 'Aux côtés du Pape'
.Xarlem 1211.
Trinidadeak jarri zinduan / Seme Jaunaren aldean. AñEL1 225s.
Kafarnaun zeritzan erri baten aldean. AA I 403.
Zarrai, eriotzaren aldean daudenean, ematen zate Sakrementu au. Ib. 538.
Arartekotzat balia dakizun Jesus Jaunaren aldean. Dh 270.
Eman dezoguten beraz faruxa berotua freskoaren aldean, eta dugun ikhus zeini lothuko diren gogotikenik. DvLab 264.
Bat bertzearen aldean sorthu, nolatsu bi hondo haitz azpi batean. HbEgia 11.
Bazkariteko, bere aldean ezartzen du. Laph 220.
Utsik bear dot paper illun ta baita luma bat, / Labañearen aldean ondo zorroztua. ABAmaE 166.
Bainan Yainkoak, bere ontasun handian, ezarri zian, guretzat ere bertzenzat bezala, gaitzaren aldean erremedioa. ElzbPAd 16.
Lenengoaren tontorrean Jesukristo zegoen, eta bere aldean Aita san Franzisko. ArrMay 160.
Erregeren aldean pharatu zeneko. ElsbFram 98.
Hekien aldean eta inguruetan, zenbat bertzelako? Lap 44 (V 24).
Etzitezela egon bat bertzearen aldean, bainan zohala bat aintzinaxago. JnnSBi 62.
Hartzak, han baitago zain / jaunaren aldean, / Uli bat ikusten du / haren sudurrean. ZbyRIEV 1908, 765.
Oi erregina handia, / Zoin zaren miresgarria! / Ikhusten zaitut jarria / Seme maitearen aldean / Alkhirik distiantenean!(In ArbIgand 9
).
Halaber mintzai baten aldean bertze bat badakikezu. HUAurp 191.
( s. XX)Bernardatxoren aldean egoteagatik. Goñi 47.
Joanez Jaurgainekoa, buru lehen; Georges Lacombe eta Jose Eizagirre, buru bigarren; Salaberry (Iholdikoa), Chimitz, Dihigo eta Heugas, hoikien aldean jartzaile [en años posteriores, buru direnekin jartzaile]. LanderRIEV 1909, 654.
Arreba haren aldean, belhaunaren gainerat burua uzkailia zagokola. JEBur 80.
Baitzen toki bat hutsa gidariaren aldean. StPierre 17.
Aphez-etxearen aldean eihera edo errota bat. BarbSup 33.
Zuhurki lana maitatuz / zuen ait'amen aldean. Etcham 45.
Iarriz Aitaren aldean. "Al lado del Padre"
.OrBM 78.
Elorri onen aldean. SMitxAranz 141.
Beti perde [aginak], uda eta negu, halako edergailuak ziren eliza zaharraren aldean. ZerbAzk 17.
Joan zen emaztearen aldean etzatera. MdePr 161.
Zein ederki egoten den maitearen aldean. ArtiMaldanB 227.
Nagusiaren artaldearen aldean, zonbait ardi hazi zituen. JEtchep 52.
Seme edo alaba, jartzen zarenean / neguko arratsetan suaren aldean. XaOdol 21.
v. tbn. Arg DevB 36. SocLen 532 (Eibar, 1685). It Fab 15. Gy 84. JanEd II 22. Ir YKBiz 87.
azpiadiera-1.1
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar). Eriden zezaten asto-umea estekaturik, bortha aldean kanpotik bi bideren artean. "Auprès la porte"
.LçMc 11, 4.
Ezen zibitate aldean zen Iesus kruzifikatu zen lekhua. "Près de la cité"
.LçIo 19, 20 (LE errirá urbil, Dv, IBk, IBe hiritik hurbil, Ol iri ondoxean, Leon hiritik han berean, Ker uri-ondoan
).
Alegere dago itsas aldean / uda ta negu beti naranjea. Lazarraga (B), 1180vb.
Glanan aldean den arroka handia. INav 39.
Lenbiziko ametsa bezain amets eroa izandu da S. Franzisko Xabierren aldar aldean azkenik nik izandua. MbIArg II 332.
Bai biña eta iruna [iturri] atari aldean dituztenak ere. IztC 104.
Bordale-aldean hiri bat bada Liburna deitzen dena. DvLab 243.
Ezpeldoi aldian dün hilik; abil, eraikan bizirik. ChantP 214.
Jaun harek bazituen oihan aldean etxetiar batzu. HUZez 71.
Oruezearreta Bermeo-aldean dagon auzotegi batek dau izena. A(
inAzcPB 98
).
Odei-aldean erroiak kras-kras, zugaztietako adarrik gorengoetan miruak kantari. AgAL 105.
( s. XX)Nola erreka aldean baitzegon, errekara abiatu zen. Goñi 44.
Illunduta gero gure etxe aldian arrapatuko banu. UrruzZer 136.
Etxe polit bat egingo dizugu ementxe, sarobe-aldean. Mok 10.
Seaska-aldean ama gaxoak / otoi zegian, negarrez. LdiBB 22.
Araziel, Korella-aldean. JMBELG 97.
Yesusen gorputza egon zan tokian eseriak zeuden, bata buru aldean ta bestea oin aldean. IrYKBiz 521.
Yesus, bideaz nekaturik putzu aldean eseri zan. Ib. 67.
Ibai-aldean geienak loger, / goxagirotu eziña. EAOlBe 52.
Or... Tolosa aldian izan naiz uztarri batzuekin. Apaol 87.
Or Bermeo-aldean agiri da aize gogor samarra itxas-ganean. EchtaJos 251.
Tala-aldean ebiltzan kaio zuri-arreak. ErkiagArran 193.
Bakharrik gelditu zan Blas ibai aldean. OskKurl 152.
Eguzkia Kurtzeberri-aldean etzatera dijoa. Vill(
inGandElorri 17
).
Argi batzuk urteten omen zuten Jaunmendi aldean. AndAUzta 56.
Oituratuta bagagoz be emen muga-aldean bizi gareanok. AlzolaAtalak 55.
Labe aldean, alako lekutxo bat itxiko zuan, ardi pare bat gordetzeko. NEtxLBB 99.
Anaiak bezala / gira Arbonarekin, / Senpere aldean / oihan haundi hoiekin. Mattin 46.
Etxe aldean utzi esne piska bat jeizten zaiotenak, eta besteak mendira botatzen omen dituzte. UztSas 348.
Salamanca aldean Tejares. LasaPoem 115.
Laster giñan Etxalar aldean. BBarand 140.
Zimenduak gehienbat behe-aldean egon ohi dira eta ez teilatu aldean. MEIG IV 75.
azpiadiera-1.2
(No precedido de gen. ni tema nominal nudo).Cerca."Affixus lateri, bethi sahetsean, aldean,aldaketan
"Urt I 403.
"Asno de muchos, lobos le comen, askorena da astoa, aldean bear du otsoa
"Lar.
Neurk nai eneban bian zeonzan aldean. AzkPo IV.
Erran ziezón aldean zaión Kapitainari Paulek. LçAct 22, 25.
Lagunik baneu aldean.Lazarraga 1196v.
Halaber ni izanen nauk / hurbillena aldean. EZEliç 253.
Ene adiskideak eta hurkoak ene kontra iaiki dira, eta aldean ditudanek berdin ez naute konsolatzen. Harb 328.
Non nabilla ezdakusat / Ezpazaitut aldean. ArgDevB 139.
Zer derraket ordu hartan, / Nor fabore aldean?Ib. 211.
Utziko duzue astoa aldian. Mong 590.
Portalepean omen zeagok / aurtxoa narru gorrian, / dama eder dadukala / aldean bere adian. (1705). GavonC,
Egan 1956 (5-6), 27.
Zeren Jesus, zure kapitaiña hor baituzu aldean, zeruko armada handi batekiñ. HeGudu 101.
Ezagutu zuen urbil zuela eta agitz aldean bere eriotza. MbIArg I 203.
Aldean zuen Santo Kristoagana jiratu. MbIArg II 291.
Gloriotsua an jarri eban / Aita bereak aldean. AñEL1 224.
Langille moldakabeak eta erakuslea aldean bear duenak. AA II 76.
Urrutian eta aldean bizi diranak. Ib. 16.
Laster lepotik khendurik aldean zuen utzi. Gy 164.
Aldean bazitzaion lagunik erortzen. HbEsk 35.
Bertzalde gauza ageriez mintzo da; ez nonbait urrun, baina aldean gerthatuez. HbEgia 6.
Turkoak aldean zeukaten txaluparen zoko batean ezkutatu zan. BvAsL 183.
Bada urruti dagoela zuek uste dezuten erioa, txit aldean da. ArrMay 101.
Aurthikitzen zakon, burutik behera, larru phusken hezatzeko aldean zakon untzia. ElsbFram 114.
Eliza bat han berean / Egin izan zen hortako, / Arroztegi bat aldean / Arrotz beilariendako. ZbyRIEV 1908, 419.
Gaizki bizi denak ez dezake alabainan aldean ikus, ez jasan, ongi eta zuzenki bizi dena. HUZez 99.
( s. XX)Zazpi aingeru aldean ditu. (V-ger). Balad 168.
Atso zar, sudur-konkor ta begi-gorritsu bat aldean belaunikatzera etorri zitzaion. LhItzald II 101.
Haurrak oro aldean eman zitzaizkon. BarbSup 163.
Gure dantza-korda errabiatua aldean iragaitearekin, xakurra sainga eta sainga emaiten da. BarbLeg 137.
Han-hemenka, laborari-etxe bakar batzu, baratze on batzuekin aldean. JEBer 74.
Oien kontuak jakiten ditut / aldian bizi naiz eta. TxB I 219.
Aurki, aldean, oilloa. LdiUO 16.
Baserritarrak pillan ikusten ziran tokietan, makillak, akuluak, kapusaiak, zamarrak, aizkorak, atxurrak-eta aldean egongo ziran. AnabDon 33.
Aldean gera, noski, ixillik egon, ordea. ZaitSof 44.
Ez da mendirik, / ez da zuhainik aldean. OrPoem 513.
Ama aldean, ogi lerro batzuetan jarria. ZerbAzk 25.
Mendian sartu zan ta an aldean arbolpeko toki egokia billatuta, antxen etzan. AnabPoli 105.
Bi etxe handi aldean, bakarrik, bertze etxetarik urrun. JEtchep 46.
Menditik ardi esnearekin zatorrela, esne ontzia aldean pausaturik jarrita zagoela ikusi nuen. XaOdol 33.
Lanerako tokia / aldian izaki. UztSas 220.
Etsaia oso aldean zegoan, berreun bat metrora.Alkain 144.
Begiratu nien besteei. Etzeuden aldean. BBarand 123.
v. tbn. Bordel 78. Elzb Po 195. Ag G 180. Etcham 213. Arti Ipuin 81. Basarri 12. Mattin 104.
azpiadiera-1.2.1
(Usado irónicamente). Ogei edo berrogei legua bakarrik ba genduzke tartean, pozik etorriko nintzake berrorengana, sakristau bederik izateko. Baño aldean dago berori!OrSCruz 76.
--Ire antzik ba du arrebatxok? galdegin zion Mireik. --Nererik? esan zuen saskigilleak. Aldean zegon! Ua zuria dun, eta ni, ikus, ulitxa baño beltzagoa. OrMi 19.
Andik Aresora oiñez, beien pausoan, aldean dago! JAzpiroz 120.
Uste det [...] emezortzi zakur aundi balio zituala ogiak, sei librakoak. Gaurko kontuak aldean daude!Ib. 130.
azpiadiera-1.3
(Precedido de ablativo). Arku bat egongo da / sorotik aldean, / poliki ipiniya / San Martin bidean. Echag 86.
Santua zeguan orduan Grequioko erritik aldian. BvAsL 181.
Gu oraindik kontrol ortatik oso aldean giñan. MMant 25.
azpisarrerakoSense-11.2
b)
(V, G, AN, B, BN; Lar, Añ, Izt 27r, Dv, H; altianS, R)
Ref.:
A(
alde, alte
);
AApend;
EtxabuOnd 118;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 64, 79, 201, 238, 250
. (Con gen.).En comparación.
"Para lo que, en comparación de"Lar,
Añ.
"En comparaison, au regard de"H.
"
Alte, [...] comparación"A.
"
Naizan aldean andiagoa (G-to), más grande que soy"AApend.
"
Nere aldian gaztea zara zu, ederrori
"EtxbaEib.
Cf. SP: "Zure aldean ezta konparatzekorik, auprès de vous il n'y a qui comparer"; AA I 504: "Zer dira munduko gauza guziak Jaunaren aldean ipintzen badira?", y AA III 310: "Baña zer dirala uste dezu gauza oek guztiak, diran bezeñ andiak izanda ere, Jaungoikoaren izate andiaren aldean edo pare ipintzen badituzu?". Zeren da gauza ziertoa eze bekatuaren aldean mundu onetako gaitzak ezin dei ditezkela gaitzak. BerTrat 93r.
Ephe gutitakoa da [purgatorioko pena] gloriaren aldean. EZMan I 124.
Zeren giristinorik baizen ezta salbatzen, eta gutiak dira giristinoak giristino eztirenen aldean. Ax134s V 88.
Halako graziak tutzu / Isurtzen zure lezean, / Non ezpaitzait deus gloria / Establi hunen aldean. Gç 81.
Gisa hunetako hitzak aphurrak baitziren bertze latinezkoen aldean. ES 129.
Sainduek irakhasten darozkiguten gauzak ez dire deus Jesus berak irakhasten darozkigunen aldean. Ch I 1, 2.
[Dolore aek] ezteue Birjiñaren doloreen anzik, ezer ez bat dirade aen aldean. LarSermAzc 50.
Ez direla deus, zure Salbatzailleak bere pasioneko denbora guzian [...] pairatu dituen tormenten aldean. HeGudu 136.
Ta emengo itxerik obeenak zerukoaren aldean ez dute orien aldean txoritegi txarrenak diña balio. MbIArg I 237.
Euskerak beste lengoaje askoren aldean bentaja andiak eta esan diran pribilejioak ditu. CbEBO 48.
Añ dira andiak [Purgatorioko penak] ze mundu onetako pena ta trabaju guztiak eztira ezer aen aldean. Oe 86.
Munduko lanik laudagarrienak berak deusere ez direla salbamenduko egitekoaren aldean. Lg II 182.
--Bekatu beniala da izugarria? --Nolaere dan, bada Jainkoaren aldean bekaturik txikiena gaitz andi bat da. Ub 154.
Zer dire kreaturetan ikhusten diren maitagarritasun guziak Jainkoaren maitagarritasunen aldean?Brtc 195.
( s. XIX)Gaurko egunian turku ta jentilen arteko barubak dira gurien aldian gogorrak. CrIc 106.
--Nos jagi zinian bada zeu? --Goisabar, edo egun usaiñagaz batera; ta belu neritxon beste egunetakuen aldian. MgPAb 116.
Andiki bat naiz zure aldean. VMg 12.
Zorigatx onen aldean zer beste gatxek bildurtu bear gaitu?AñLoraS 28.
Pekatu mortalaren aldean ariñagoa dalako. Gco II 7.
Erregeen koroak, apaizen goiende edo dignidadearen aldean, beruna urrearen aldean dana dirala. AA I 555.
Lurreko surik izigarrienak ezpaitire freskurarik baizen ifernukoaren aldean. Dh 164.
Igaro leitezan [tormenturik] andijeenak utsak ziran guztijak areen aldian. JJMgBasEsc 92.
Konsideratzen baituzu añ asko padezitu zutenak [...], orien aldian gutxi da zuk padezitzen dezuna. EchveImit 230.
Asko balio duela / beiaren aldean. ItFab 189.
Inhurriari kukusoa txipiño iduri ziozu; / Haren aldian mendi bat dela uste dizu. ArchFab 183.
Mündü huntako phenak eztira deusere; / Bestekuen althin itzalaren pare. Etch 654.
Zoinaren aldean loren erregiña / Baitzen, zion, xoilki baratxuri miña. Gy 176s.
Erran gabe doha arbolak edaten duela belharrak baino hazkarkiago, hala-nola idiak xinhaurriaren aldean. DvLab 311.
Guziak, haren aldean, zinhaurria idiaren aldean baino ttipi eta eskasago dire. HbEgia 86.
Bekhatuzko bizitze baten aldean, zer da zonbait ilhabeteren penitentzia?Laph 42.
Ai! deadar egiten zuen, nere aldean zeñ doatsu diran gizonik beartsuenak ere!ArrGB 19.
Baita zugatzak agertzen dabe / Zurrunbilloen artean, / Iraupenaren doe ederra / Gizon askoren aldean. ABAmaE 465.
Jakin ezak hik enetako düian amurioa, nik hiretako düdanari konparatürik, eztela hur txorta bat beno haboro itxasoaren althian. IpHil 175.
Orduan da ageri gure mintzaia zoin den aberatsa, bai frantsesaren aldean, bai eta bertze edozoin erdaren aldean. ArbIgand 17.
Eta naski [makur] orainokoak deus ez, hemendik harat egitera doazilakoen aldean. HUAurp 121.
( s. XX)--Gaztia izango da? --Nere aldian bai. Iraola 91.
Gu zuen aldean misiolari trebeak gera. AArdi 141.
Eztok aingerua, baña beste erkiñaren aldian gixon-itxurea yaukok beñipein. KkAb I 35.
Gizonaren aldean asko dezakete [aingeruak]. InzaAzalp 41s.
Konstantino Aundia Majentzioren bidera zijoan, onen aldean oso gizon gutxikin, onekin borrokatzera. Ib. 16.
Garaziko mendietarik lehenago ikusten nintuenak deusik ez ziren oraikoen aldean. BarbSup 14.
Zer du mutur-gorriak txepetxaren aldean, edertasuna ta txita bera baño?OrMi 19.
Hemengoaren aldean, ikusi duten gutarik biek hitsa dela diote Provence eskualdeko zeru-gaina. JEBer 52.
Toki urruti aiek, gureen aldean askoz ederragoak izango dituk. AlzRam 102.
Nasai asko bixi da; baña nire aldian lander bat dozu a. Otx 75.
Izana, ustearen aldean, ustel oi-dala. LdiIL 102.
Ta zuk, beren aldean "berrizale" etsi zaitzateken orrek. Ib. 112.
Jasotzen dutenaren aldean asko ordaindu bear baitdute. EAEg 1-11-1936, 191.
Heretiko horien aldean zoin ederra zaukun san Agustin baten begitartea!ZerbIxtS 100.
Bere lagunak bere aldean txiro ziran. EtxdeAlosT 57.
Zazpi etze-yaunok besteen aldean gitxi ixen-arren. AkesIpiñ 10.
Fitxik etziren horrek hor etzanik gozatzen zuen zorionaren aldean. JEtchep 27.
Beste aroaren aldean, ba-da aurrerapen bat. VillJaink 76.
Itxaso barea au, gurearen aldean. ErkiagBatB 176.
Eleberri labur batek, ipuien aldean lan zailla sortzen du. NEtxLBB 11.
Aiphatuz honek, bertzen aldean, duan berezitasuna. XaOdol 269.
Aitaren aldean bizkorra, baiña jenio bizixeagoa. JAzpiroz 222.
Nere aldean abots ederra du, zailla ere ez da ta. Insausti 23.
Aski baita gogoratzea gure gurasoak zer ziren gu eta gure ondorengoen aldean. MIH 85.
v. tbn.
GavS 9. Mih 28. fB Ic I 48. JesBih 451. MarIl 78. Izt C 135. Bordel 190. Aran SIgn I. Bv AsL 113. Jnn SBi 126. Zby RIEV 1908, 771. Lap 203 (V 90). ABar Goi 46. Munita 153. Mde HaurB 101. Anab Poli 110. Zait Plat 26. Osk Kurl 183. Ibiñ Virgil 91. Uzt Sas 208.
azpisarrerakoSense-11.3
(Precedido de sintagma con suf. -ko
)."
Atzoko aldian bero aundia da gaur (G-azp)"GteErd 201.
Agaitik zagoz lengo aldean / Ain asko aguratuta. ABAmaE 74.
Atzoko aldian askoz obeto aurkitzen dot. KkAb II 51.
Urguill-mendian eseri, egon, / --lêngo aldean, bakarra--. "Está desierto en comparación de la mañana"
.OrEus 401.
Lengo aldean asko arindu zitzaion goizeko jaikiera. NEtxLBB 70.
Ameriketako aldean erri txiki aiek, oso besterik ziran. Ib. 49.
Omenaldiak egingo dira / lengo aldian gazterik. UztSas 296.
Illunabarrerako / lairik ezin altxa, / gaurko aldian zegon / bizimodu latza. Ib. 98.
Baita zer aisikeria gük / leheneko althian. CasveSGrazi 38.
Oraiko aldean sosak ba zuen orduan bertze estimu eta balio bat. Etchebarne 75.
[Makina] arekin ere komeriak: linea txarrak da motorra ezin ibilli arazi [...]. Beti ere, eskuzko aldean errex. JAzpiroz 76.
Diru asko bear zan; eta gaurko aldean merke zan.Insausti 31.
azpisarrerakoSense-11.4
(Precedido de rel.). Ez zen goizegi jeki bearrik / oiturik zeuden aldean. "Para lo que estaban acostumbrados"
.OrEus 389.
azpisarrerakoSense-11.5
Egun luzea biur zitzaien / êk nai aldean laburra. OrEus 264.
azpisarrerakoSense-11.6
"
Zure aldin ibilli gara; zure aldin abestu dau; o sea, dicho con énfasis 'hemos andado mucho mejor que tú; ha cantado mucho mejor que tú'"EtxabuOnd 118.
Olarratz jaunak zuen aldean ba yakik!ErkiagBatB 103.
azpisarrerakoSense-11.7
c)
(V, G; H(V))
Ref.:
A;
IzArOñ;
EtxbaEib;
EtxabuOnd 112;
ElexpBerg;
GteErd 55;
ZestErret
. Consigo.
"
Aldean (V), sur soi"H.
"(V, G), a cuestas"A.
"
Etxaukat aldian, no lo llevo conmigo"IzArOñ.
"
Aldian artizu diru apur bat, sortu laikezen gauzetarako
"EtxbaEib.
"
Aldian darabitt beti liburu bat
"Ib."
Beti daroia aldian zerbaitt jateko
"Ib."
Aldin euki, tener a cuesta [sic]. Aldin eztakat diroik
"EtxabuOnd 112.
"
Aldian eaman, euki, zer edo zer norberarekin eraman"ZestErret.
Tr. Propio de los autores vizcaínos; desde mediados del s. XX tbn. aparece en algún autor guipuzcoano como N. Etxaniz.
Aldean darabilde gerrea. IC III 270.
Franziarik ekardezan [dukat] eurak aldean. Egiat 88.
Ibiltzen dirialako / eurakaz aldian. DurPl 80.
Sagarra jan da gero / egon ezin danian / beregan esaten dau / zer dot nik aldian?Ib. 89.
Beraz ordu lauren bat Jesusekin igaro gabe eskerrak ematen irteten duenak elizatik, irteten du Kristo aldean duela. MgCC 239.
Aterako ditut papera ta tinteruba, beti aldian darabildazan legez. MgPAb 61s.
Gañibet zantar bat aldian dabeela dabilz. Ib. 53.
Azeri gaisto onek beti darabille aldian antza [= 'usaina'], ta zarrago ta geijago. MgCO 113.
Prestetan da [bidezkoa] bere bide-zorroagaz; pisua daroa, baña zer jazoko lekikio zerbait aldean ezpaleroa?AñLoraS 128.
Eskapularijo edo orazinoen bat aldian darabilenak. Astar II 36.
Illten diranian itxiko deutsee, ezin aldian eruan izan ebeelako. JJMgBasEsc 251.
Zoriontasun danak eukazan aldian. ABAmaE 351.
Baserritar moduan / aldean ebala / ziskua diruagaz / ta osasun kabala. AzcPB 97.
( s. XX)Larogetamar urteren astuntasuna aldean ebala. EchtaJos 89.
Soñekoak aldean ebazala jausi zan. Ib. 79.
Jokatzen dituzte bero beroan aldean dituzten txanpon guztiak. AgG 81.
Eztaroat diruridk aldean. ZamMan 3.
Txiruak aldian daruan soroski-idazkijaren barrenian. ForuAB 131.
[Eresia] aldean eramango det. AArdi 142.
Urten ziran liorrera aldian eroien jantzija baño besterik atara ezebela. KkAb I 81.
Aldian eztaukot urre orizko txinddi bat baño. Altuna 108.
Jaki ta adakijak / neurekin aldian. Enb 57.
Prakak aldian badira, / Zainduko doguz geuriak diran / Euzkera ta Euzkal-Erria. Ib. 138.
Bustiñez loitutako amantar aiekin, makillak aldean, Santa Cruzen mutillak esan zitekean. AnabUsauri 118.
Jaiotzatik aldian dakarren lupetzea ezin dabela ganetik kendu. Otx 89.
Aldian daruaazan belarri itzalak. Ib. 121.
Aldian eban amorrubari asazkau eziñaren tamalez. Ib. 149.
Bakanderearen soñekuak osturik, aldian imiñi zittuzan. Ib. 83.
Ez didate papelik billatuko aldean. NEtxAntz 109.
Atzo be, itsasoak beteko moskorra eukan aldean. ErkiagArran 18.
Naiz biamona euki / polite aldian. BEnbNereA 27.
Ez euken aldean dirurik. AkesIpiñ 35.
Oraindikan aldean baitaukat burua!ArtiMaldanB 226.
Afrikako unaiak aldean eraman oi ditu zer guztiak. IbiñVirgil 101.
Aldian zeramakin jantzian / alik azkarren bildu zun [umea]. Zendoia 73.
azpiadiera-7.1
Zidarrezko bost sastakai / nok jasan daikez aldian?"¿Quién soporta en sus carnes?"
.LauxAB 82.
azpisarrerakoSense-11.8
d)"Casi, aldean, zorian, ozta, kasi
"Lar,
Añ.
Sarritan bizitzen zan Ermuako erri noblean, non zeukan etxe-azkar bat irarpaezgarria aldean. "Una casa fuerte casi inexpugnable"
.OtagEE 1881b, 61.
Alako moduan arkitzen da nekatua ezik ez dezake aldean pauso bat eman, bada bere aztalak koloka dauzkaki. "Que apenas pude dar un solo paso"
.OtagEE 1882c, 536.
azpisarrerakoSense-11.9
Aproximadamente."Cosa de"Lar, Añ.
azpisarrerakoSense-11.10
(Precedido de gen.)."
Ordu erdi baten aldean (G), pendant environ une demi-heure"Dv.
"
Amar urteen aldean zebillen, il allait environ dans les dix ans (Cb)"H.
Auts egiña edo orren aldean nago; ortzetan anima, esan oi dana. CbEg II 7.
Irureun legoaren aldean oñez ta nekez gure peregrinoa ibilli zan. CbJust 108.
Lau milla urte Jesus-Kristoren jaiotzaraño eta bi millaren aldean Jesu-Kristo jaio zanetik gaurdaño. AA III 336s.
azpisarrerakoSense-11.11
(G-azp, AN-gip-larr, B) . (Ref. al tiempo)."
Aldean con verbo en tiempo pasado: hamarrak aldean etorri da
"AspGehi.
"
Ordu(b)eta aldean agertu zen (G-azp, AN-gip, B), [...] mila eta bederatzi ehungarren urte aldean jaio zen (G-azp, AN-gip)"GteErd 10.
Tr. Al Norte sólo se documenta en algún texto moderno
Eguerdiko amabiak, aldean, ziran eguzkia bete-betean [...], mundu guzia illunantz batek estali zuenean. Lard 461.
Behin baten arratsaldeko iruen aldean iruditu zitzaion aingeru batek itzegiten ziola. Ib. 498.
Jerusalendik Gazaronzko bidean barrena eguerdi-aldean joan zedilla. Ib. 492.
Eta leku artan bertan, gauerdi-aldean ere, ordu osoak igaro oi zituen. ArrGB 14.
--Zer garaitan jeikitzen da bestietan? --Amarrak aldian. SorBar 20.
Dantzatu eta erretirua / gabeko beratzik aldean. Xe 263.
Elizara ondo lo eginda zortziyak aldian juaten diraden aietakoa. MocDamu 12.
( s. XX)Bigaromon goizeko seirak aldean. AgKr 196.
Bederatziak aldean joan zen. Goñi 47.
Eguardi aldian borraska. Iraola 119.
Zazpirak aldean erten zuten gizonak Urbiaruntz. AgG 202.
Urrengo goizean zortzi ta erdiak aldean. AArdi 58.
Egun guztijan jolastuta gero, illuntzi-aldian Erraldoiari juan yakozan, agur-egitten. Altuna 49.
Goizeko bostak aldean eraso zien karabineroai. OrSCruz 103.
Zortziak aldean izain ziren ura zaldiz eta bidaria aitzinetik etxolatik atera zirelarik. FIr 149.
Egun senti aldian nintzala lo ta putz. Enb 132.
Pernandok berak eraman ziyon / gabeko amarrak aldian. TxB I 156.
Urren egunez zabaldu eta / langarra amaikak aldean. OrEus 296.
Irugarren ordu aldean atera zan berriz. IrYKBiz 353.
Eguerdi aldean agertuko nauk zuen artean. ABargoi 21.
Irurak aldean pralle-errezkada / kandelargi banaz aitorlekutara. SMitxAranz 174.
Bidean gora yoiazan seirak aldean. ErkiagArran 120.
Amarrak aldean, argia pluxt itzali zan. AnabAprika 49.
Gauerdi aldean [hila], ikhertzaleen arabera. LarzSenper 56.
Urrengo egunean, gaueko amabiak aldean, eraso ziguten berriz ere. Salav 99.
Eta gero ni ganaduen moldatzeko ta lanak egitera etorri nintzen bostak aldean, bazkalduta. Mattin 48.
Ura kuxidadea / amaikak aldean!Zendoia 131.
Hemen mila zortzirehun eta laurogei aldean franko gauza aldatzen dira. MEIG IV 67.
v. tbn.
Arrantz 104. Noe 117. Txill Let 42. Ugalde Iltz 23.
azpisarrerakoSense-11.12
e)"(A) vista de esto, au ikusita [...], onen aurrean, aldean
"Lar,
Añ.
azpisarrera-12
ALDEAN ALDE. "
Aldean alde (Sal, Sc) [...], de parte a parte"A.
v. ALDEREN ALDE. Ontziak lerro-lerro / ba datoz urgora, arraunlari / dira beso zoliak / eta, aldean alde, / itxasaldea aparrez diraki. "Las mares espumosas por do hienden"
.GaztMusIx 99.
azpisarrera-13
ALDEAN ALDEAN. Al lado, muy cerca.
Trast, trast, trast emen: plaust, plaust / plaust bestean. / Sua aldean aldean. ZavFab,
RIEV 1909, 31.
azpisarrera-14
ALDEAN BESTE (BN-arb; aldean bertzeL-ain, BN-lab)
Ref.:
A;
GteErd 289
. De parte a parte; de un extremo a otro.
v. ALDEREN BESTE, ALDEREN ALDE, ALDEZ ALDE. Izanen da ezpata bat bezala pasatuko diena krudelki aldian bertze zure biotza. (Luzaide, 1869). ETZ 277.
Bi Ameriken arteko lur-muga hura hautsi eta handik aldean bertze urari bide egin, untziak xuxen-xuxen han gaindi ibiltzeko. HUZez 45.
Eskualdun buru gogor batzuetan sar-arazteko itze bat, oraikotik aldean bertze. Ib. 173.
Chinako bazterraren aldean-bertze, harat-hunataren egiteko behar zituen laguntzak. HUAurp 96.
Baratu nahiz urdea, (muthilak), hesi bat aldeanbertze jauzten zuelarik, esku muthurra athera zuen dohakabeak. EskLAlm 1904, 12.
Bizkarra eta sahetsak azal lodi batek gordetzen daizko, balak ere aldeanbertze zila ez dezakena. JEBur 13.
Aldeanbertze baderamagu bigarren aldikotz hiria. JEBer 24.
Bideak [...] ordokiaren erditsutarik aldeanbertze geramatza gure beribilekin. Ib. 10.
Eta zuhauri ere ezpata batek aldeanbertze zilatuko dautzu bihotza. LeonLc 2, 35 (Ol, Or MB 93 alderen alde, Ker alderik alde, IBk aldez alde; Oteiza batetik bestera
).
Ibili dabilena alderik alde dabil, aldean beste dabil. ZaitPlat 41.
azpisarrera-15
ALDEAN BESTE ALDERA. Del revés.
"
Aldean bestaldera [jertsea jantzi] (G-goi)"GteErd 11.
azpisarrera-16
ALDEARI . (Precedido de sust.).Hacia, al llegar.
Bortü goran elhürra hurtü bezain sarri, aphirila altiari, gerla hasi zen. ArmUs 1896, 101.
Ariak, Maiatza alteari "deuri, deuri" erraten dau nausiari. (R). AEY III 114.
azpisarrera-17
ALDE HARTU. Participar.
v. ALDE EDUKI. Gorputz bat baten zatiyak legez alde arturik beste enparauak egiten dituezan egite on guztietan. ItzAzald 44.
Osturiko gauzetan alde artuten dabeenak. Ib. 106.
azpisarrerakoSense-17.1
(Con ablativo). Jesukristok, burua legez, zuzenduten dituz eta emoten deutse bizitzea zati guztiai, eta guk, zatiyak legez, oben egiten dogu eta alde artuten dogu Kristoren bizitzatik. ItzAzald 44.
azpisarrera-18
ALDE-HARTZE. Participación.
Zer esan gura dau emen Alkartasunaren izenak? --Batuerea, aldeartzea edo eskubidea eukitea Kristoren fededunen artian dagozan arimako ondasunetan. ItzAzald 43.
azpisarrera-19
ALDE-AURREv. alde-aurre.
azpisarrera-20
ALDE-AZPIv. aldazpi.
azpisarrera-21
ALDE-BARNE. Parte interior.
Eta laur aberek bazien seia hegal: eta üngürian eta aldebarnian betherik ziren begiz. IpApoc 4, 8 (Lç barnean, Dv barneko aldean
).
azpisarrera-22
ALDE BAT.
azpisarrerakoSense-22.1
a)
(Hb, H) . (Con utzi, laga
).(Dejar de) lado, (abandonar) a un lado.
"
Aldebat utzirik gaztekeriak, ayant laissé de côté, abandonné résolument les folies de jeunesse"H.
v. ALDE BATERA. Betiko beren egiteko andi zori oneko hau alde bat utzirik. MbIArg I 93.
Proberbio ta laño guziak alde bat utzi ta agerian esanen dizuet nere Aitak nai duena. Ib. 332.
Utzi zuen alde-bat eren Jainko egiazkoa. Ub 14.
Alde bat utzi bear dira lurreko arazo eta kezkak [Meza denboran]. AA I 496.
Jesu-Kristo ta haren ebanjelioa alde bat uzten nituelarik. Dh 116.
Oroipena gaur zuri / gure Donostiya, / utzirikan alde bat / naigabe guztiya. Echag 51.
Utzirika alde bat / gaur dezun erria, / billatu bear dezu / beste bat berria. ItFab 230.
Lurreko andiuste, arrotasun eta zorakeria guztiak berpertatik alde bat utzirik. Jauregui 239.
Munduko gauza guziak / Aldebat ditut utziak. Gy 26.
Iñazio estakuru bilha zabilan Loiola aldebat uzteko. Laph 24.
Alaxen ere aren esanak / oso utzirik alde bat. Bil 106.
Bire okerrak utzi alde bat / eta segi zuzenian. Xe 323.
Gaitz-bideai alde bat utziaz. MocDamu 35.
( s. XX)Nola ezbaitei ñonere entzuten ele bat ezik nik erraiten dabeidanak, eztokei [uskara] ikas ñolako gisan; kalaz, enfadatruk, eitzi digu alte bat. Mdg 121s.
Pake santuan bizi gaitezen, / utzi alde bat gerrari. (1913). FrantzesB II 144.
Etxeko lanak alde bat laga. AZink 22.
Goizeko zuketa hura alde bat utzi zuen Anttonek. AArdi 68.
Lotsa alde bat utzi-ta Arimateako Jose joan zaio Pillatoseri Jesusen gorputza eskatzera. InzaAzalp 71.
Mundu ontako gusto guziak / zeuzkan alde bat utzita. TxB I 42.
Bainan egia erran behar da oroz gainetik, lausenguak alde bat utzirik. Zub 94.
Zeruko gauzak alde bat utzi ta lurrekoan ondotik badioa.IrYKBiz 132n.
Erraztasuna utzita aldebat, / Goiari gauzkion adi. SMitxAranz 85.
Aitaren etsaigoa alde bat utzirik, oles egiten asi zitzaidan. OrAitork 137.
Artzai bakarra alde bat utziz, / bakoitza bere aldera. Basarri 1.
Eta poesiak eztu bein ere alde bat utzi jainkozko elementu ori. VillJaink 132.
Aldebat uzten ezpaduzu Peluseko tilistaren ardura. IbiñVirgil 74.
Karraxu denak alde bat utzi / ta pentsamendu ilunak. Mattin 64.
Hameka urte aldean utzi nituen alde bat eskolako alkiak. XaOdol 27.
Etxeko lanak alde bat laga. AZink 22.
Nik esanari erantzun dio Altube jaunak, Axulartarrak eta Aita Villasante, oso oker ez banago, zeharo alde bat utzirik. MIH 207.
azpiadiera-1.1
(Con utzi no explícito). Alde bat, bada, jan-edan makurrak, aragiaren zikinkeri loitsuak. MbIArg I 60.
Aurrak dira ta atso buru txarrezkoak ametsen bidez gauzak egiten dituztenak. Alde bat, bada, ametsak. MbIArg II 331.
azpiadiera-1.1.1
(Con utzi no explícito). Alde bat, bada, jan-edan makurrak, aragiaren zikinkeri loitsuak.MbIArg I 60.
Aurrak dira ta atso buru txarrezkoak ametsen bidez gauzak egiten dituztenak. Alde bat, bada, ametsak. MbIArg II 331.
azpiadiera-1.2
(Dejar) aparte.
Horra bat, mendiz haraindiko, Bidasoz bertze aldeko eskualde guzietako eskuara dena bat, Xuberotarren hitz zonbait alde bat utzirik. Zub 104.
Ori alde bat utzirik, beste au eratxiki nai nizuke. ZaitPlat 152.
"Ni Jainko banintza, mundu au dagoan baiño zuzenago tajutu izango nuke" [...]. Biraoa alde bat utzirik, minberatasun ori Ebanjeliotik eldu zaigu. VillJaink 178.
Ez genuen behinere lortu, bada, irakaskuntzan euskara sartzea [...]. Utz dezadan alde bat kristau dotrina, hau azkenean bedere euskaraz ematen baitzitzaien euskaldunei. MEIG VI 54.
azpiadiera-1.3
(Con utzi no explícito). Irri-solasa, alde bat, ba-du mamia ateraldi onek. VillJaink 50.
azpisarrerakoSense-22.2
b)
(AN-5vill, B, BN-baig; Hb, Dv, H)
Ref.:
A;
GteErd 58
. Definitivamente, totalmente.
"
Alde bat etxetik athera da, il est sorti définitivement de la maison"Dv.
"
Alde bat sehi sartzea, entrer définitivement en service"H.
"
Alde bat jin da (BN-baig), ha venido para siempre" A. "Ameriketatik [...] alde bat etorri da (AN-5vill, B)"GteErd 58.
Yakin dezazunzat zenbat zintezken dohakabe, [Jesus] hura aldebat galtzen bazindu. Mih 124.
Eta ordutik hura alde bat urrundu zen hetarik. Gy 20.
Haren lurretatik urrun aldebat zediñ hastan. Ib. 67.
Udazkenean etxeetarat biltzen dituzte [urdeak]. Zortzi egunez libro utzi ondoan, barnean alde bat ezartzen dituzte. DvLab 285.
Beraz urthe guziez berritzen dugun lana, alde bat khentzen dugu drainatzeaz, eta lur galtzerik ez da. Ib. 112.
Goseteak ereman du harat lehenbizian jendea eta gero oharturik lurra aberatsa dela, anhitzak han gelditu dira alde bat. Prop1882 252.
Ez da nihor, alde bat eta bethikotz, zorionari uko egin nahi dionik. Lap 42 (V 23).
Baiona arras maitatu nuen eta apez horiek berek galdegin zautaten aldebat ere han gelditzeko. Etchebarne 89.
Etxeko lurrari lotuz alde bat bere burua. LarreArtzainE 71.
azpisarrerakoSense-22.3
c)Por un lado, por una parte.
Eta orí litzáte aisa ta proxal [...]: aldebát, zerén baitire inspiratuak Espiritu Sanduagánik, berze alde, zerén [...] aiságo baitire errepasátzeko. LEOng 85r.
azpisarrerakoSense-22.4
d)
(BN-arb, S; Dv, H, Darric(ap. DRA
), Foix; alteR)
Ref.:
A;
GteErd 78
. "
Bere lan guziak alde bat ematen ditu, il donne tous ses travaux à l'entreprise"Dv.
"
Lan bat alderat, aldebat hartzea, prendre un travail à forfait"H.
"
Alte bat hartu (R), alde bat hartu (Sc), a destajo"A.
"
Lanean alde bat haritzea (Darric)"DRA.
"
Alde bat [...] hartu dute (BN-arb)"GteErd 78.
Xaz, eltu zren irabaztra alte bat, ogeita zapira erial peon bakotxaren.Mdg 138.
Izigarriko lanketa botatzen dutela bizpahiru laborarik [...]: egun zuenak eta bihar gureak eginez alde bat lanak, bulkada haundika. LarreArtzainE 57.
azpisarrera-23
ALDE BAT BESTE. "
Ezpataz [...] alde bat bertze [...] iragaitea
"H.
v. ALDEAN BESTE.
azpisarrera-24
ALDE BATEAN UTZI. Dejar de lado, abandonar.
v. ejs. de alde bat utzi, alde batera utzi s.v. ALDE BAT, ALDE BATERA. Jainkoarren eskatzen dizut, egun auetan beintzat, utzi ditzatzutela alde batean, batark eta besteorrek, utzi politikazko purtzilkeria oriek. AArdi 110.
azpisarrera-25
ALDE BATEKO ALDERA. Para siempre.
Graziote, oi Graziote, / Bardozko andre serora, / Errotu zarela diote / Alde bateko aldera. 'De façon définitive'
.Monho 36.
azpisarrera-26
ALDE BATERA,
ALDE BATERAT,
ALDE BATETARA Tr. La forma casi gral. es alde batera. Hay alde batetara en Axular, y alde baterat en Chourio, Larreguy, Hiribarren y Zubiri.
azpisarrerakoSense-26.1
a)(Con utzi, kendu, etc.).(Dejar) aparte.
Zeren utzirik alde batetara zure merezimendu handiak [...], naturalezak berak ere anhitz donu, dohain eta abantail suertez [...] konplitu baitzaitu. Ax 9 (V 4).
Sari oiek alde batera utzita ere, beste ondorengo pozkarri asko izango dituzte.ForuAG 329.
Ori alde batera kendu ezkero, ia Europan nun diran gu baño gitxiago jakintza-zaletasunian. KkAb II 106.
Utzi zagun orain alde batera dirua, ta ikusi zagun egoki dan ala ez artzia. ABarGoi 32.
Baña arazo au alde batera itxirik goazen geure sallera. EguzkGizAuz 179.
Gizon gitxi batzuen gogo-jolas eta txakur-amesak alde batera itxi ezkero, gizartekeria oraintsuko asmakizuna dala esan dogu. Ib. 16.
Baño oriek guztiak alde batera utzita, ikaragarria izan zan Milfordetik aterata itsas zabalean arrapatu zituan ekaitz gogorra. AnabPoli 60.
Ameriketako berriak --Sonata de Estío alde batera utzirik. Tirano Banderas-en eman zizkigun. MIH 362.
v. tbn. Zuzaeta 136 (alde batera itxi). Ag Serm 321.
azpiadiera-1.1
(Con utzi o similar no explícito).Aparte de."
Alde batera bizixa, ostian dana galdu eben, aparte la vida, lo perdieron todo"EtxbaEib.
azpiadiera-1.2
(Con utzi, largatu, kendu, bota, etc.).(Dejar) de lado, abandonar."
Alde batera utzia balitz bezala (He), comme s'il était définitivement abandonné"Dv.
Ikhasten baduzu behiñ gizonen aldebaterat uzten. Ch I 21, 2.
Lurreko aberats andi nai guziak alde batera utzi, ta gure Españako Korte txit andiko Patroi San Isidro atxurlari pobretxo bat egin du. CbEg III 346.
Justiziako lege guziak / Utzirik alde batera. Bast 33.
Bañ [sic] utzi bulla / alde batera. GavS 10.
Samsonen emaztearen ahaidek uste izan zuten senharrak utzi zuela alde baterat. Lg I 227.
Ta alde-batera utzi beharko zituala munduko gauza guziak. Ub 84.
Andi-usaiak alde batera largarik. VMg V.
Beste onenbeste jaso eliteke oraziño santua alde batera largetan daben arimeagaz?AñLoraS 103.
Eta alde batera utzirik anziñako denborak, begiratzen badiezu alderagokoai. AA I 289.
Alde batera iste arren luurreko arduraak. JJMgBasEsc 277.
Kendu aldebatera / biotz-gorrotoak; / gogotik maite izan / lagun ta auzoak. ZavFab,
RIEV 1909, 38.
Baña oien ots-iskanbillak alde batera utzita, Jesusi asi zitzaion galdeak egiten. Lard 452.
Berriketak alde batera utzi ta asi gaitian. SorAuOst 97.
Itxi alde batera maketo danari. ABAmaE 331.
Sinismenak alde batera bota daiguzan: danok gara euskaldunak. AgAL 28.
Bereala itxirik alde batera erabillen atrakalada. ItzAzald 175.
( s. XX)Juana Mari, jaurtizuz alde batera orrek buruera ta biotziltasunok, ta egon zaitte bilddur baga. EchtaJos 77.
Euskal gizasemeak, bazkari on baten aurrean, errez laga oi ditu alde batera naigabe ta zeregin guztiak. AgG 347.
Koplak alde batera utzi ta esan ezazu: ostu al dezu oillorik?UrruzZer 61.
Ain ona dan bakuna ori erabilli-biarrian, alde batera isten dabe. ForuAB 123.
Alde batera itxirik zeuen / Arazo edo egiñen. Enb 193.
Janaria alde batera utzi ezkeroz, gorputzeko indarrak gutxitzen dira. ArgiDL 42.
Eta umiak, jokoak alde batera itxitta adi-adi geratzen yakezan. Altuna 43.
To, utzirik alde baterat gogoko hitstura tzar horiek, edan dezagun bihotzaren bozkariotzeko. Zub 51.
Lenagoko asarriak / alde batera utzi.MendaroTx 371.
Zarrak sendatzea zallagoa da. Bañan gauza oriek alde batera utzirik, nun dira jaun andreak ta etxeko nagusia?LabEEguna 76.
Noiz arte iraungo dok ik eure maltzurkerijak alde batera itzi barik. Otx 38.
Onengatik, uskurtzen bategaz mintzatzean, berortan suspertutako illeta-oikunik eziñ iñolaz alde batera utzi gentzake. JMBELG 87.
Ezin alde batera utzi dezake erriaren gogo-lantze arazoa. EAEg 16-12-1936, 558.
Berebiziko zigarrada ematen zidan gramatika alde batera uzten nualako. JAIrazBizia 7.
Otoitza, berez, eskari da, ta ez alde batera uztekoa. OrQA 130.
Amorio garbi, zabal hori alde batera utzi duela. MdePr 176.
Engrazi alde batera utziko dukala agintzen badidak. EtxdeJJ 115.
Bere etsaiak iltzeko asmoari alde batera utzi zion. Ib. 212.
Kendu alde batera beluritasun ta maskal antzak. ErkiagArran 35.
Alde batera itxi dagigun / betiko alperkeria. BEnbNereA 53.
Zure maitasuna alde batera itzirik. GandElorri 179.
Estuasunak alde batera bota ditzakezu, beraz. NEtxLBB 82.
Erabagi eban bildur eta llotsa guztiak alde batera lagatzia. EtxbaIbilt 476.
Bizitzak aurrera segitzen du eta gauza txarrak utzi alde batera.Albeniz 219.
Istripu eta astrapaladok alde batera itxi, eta guazen barri alaiagoetara. Gerrika 119.
Zinetan mintza nadin, txantxetakoak alde batera utzirik. MEIG VII 47.
v. tbn.
CatLlo 75. Xe 347. JanEd I 111. Balad 230. EusJok 40. Alz Ram 32. Anab Usauri 10. Kk Ab II 7. Tx B II 175. Ir YKBiz 224. Zait Sof 87. Lek SClar 116. Arti Tobera 285. Izeta DirG 38. Vill Jaink 16. Berron Kijote 134.
azpiadiera-1.2.1
(Dejar) aparte, solo.
Gizon bakotxa alde batera itxi ezkero, gizartea zer da?EguzkGizAuz 179.
azpisarrerakoSense-26.2
b)De una vez, en una entrega.
Paga ditzala [...] borzetan eun eta berrogei eta amalau erreal alde batera, eta berrogei eta amar ezkutu, amarna errealekorik, eta geiago sei ezkutu moneda beretik. (Leiza, 1626). ASJU 1978-79, 237.
Beste batean, garia garbitu, ta Nagusiari berea alde batera Santuak eman zion. CbEg III 337.
Baña banaan aitatuta agertuko da obeto esan dedana aldebatera edo jeneralean. MgCC 162.
Axe zan aldabatera kezkarik astunenak kentzea!AgKr 184.
Iainkoazko egi bat buruan iraultzea ta aren inguruan ondorioka iardutea baiñon errexago esan diteke alde batera. OrQA 130.
azpiadiera-2.1
(G, AN ap. A
; alda b.V ap. A). A la vez, al mismo tiempo.
"A un mismo tiempo"A.
Aldabatera aurkietan da Zeruban, ta Mundu guztian diran ostia konsagrau bakotxian. CrIc 136.
Sazerdoteak alde batera ematen baditu, ostiatxoak eraatxirik daudelako, igaro biak beldur gabe. MgCC 229.
Maisu Juan; esaidazu zer gura dozun; zeuk, emaztiak eta neuk bakarrik apaldutia, edo etxeko guztiok aldabatera. MgPAb 111.
Berbeeta desbardiñetako jentei predikau, ta alde batera aituten emoten eutseen. JJMgBasEsc 38.
Azkenik gois baten aldabatera ezkondu ta prementau ziran. Ib. 262.
Eskintzen deutsagula geure bijotza, baita bere aldebatera Maijatzeko ill guztiko lan onak. UrMarIl 119.
Berez izan zedilla alde batera Aitan Jaungoikoaren eta ama Birjiñaren semia. UrBulaAl 4 (
BulaG 505 batean
).
Alda edo era batera yuango da [iretargiya] nigaz Elantxobera ta zugaz Motrikura. ABGuzur 155.
An, aldabatera guztijak, erakusmeneko diadarrak egitten asi ziran. Otx 24.
Arrañak, ostera, arenbeste ogi mamin ur azalian ikustian, aldabatera guztijak ondotik urten. Ib. 137.
azpisarrerakoSense-26.3
c)Completamente.
"Haraneder dit alde batera ematea, faire un don absolu"Dv.
Presuna flakoa [...] nekhez alde batera libratzen da munduko gauzen amudiotik. Ch I 6, 1 (SP, Mst osoki
).
Zeren bere bihotzetik khendu baitute aldebaterat lurreko gauzen amudioa. Ib. 11, 2.
Gibela zintzake alde batera komunione saindutik. Ch III 6, 4.
Zure buruari alde baterat ukho egiten ezpadiozu. "Totaliter"
.Ib. III 6.
Bihotza Jainkoari alde baterat ematekotzat. Lg II 138.
Ez bagare hartaz yabetzen, nausitu bezala zaizkigun erromarrak beretuko gaituzte alde baterat. Ib. 207.
Zeruko grazija ugariak jatsirik bere arimara [...] alde batera urratu zituban Agustiñek mundu ta aragijaren katee guztijak. JJMgBasEsc 166.
Etsi dezagun alde batera / mundu ontako gustuaz. (Canc. pop. inSMitxAranz 126
)Ikusten danez nere bertso bat / oraiñ entzun nai zenduke, / aldebatera kutizi ori / aixa beteko nizuke. Olea 288.
azpisarrerakoSense-26.4
d)Definitivamente.
Alde baterat libratuko zuen baino lehen, gaztigaraziren zuela debekatzekotzat gehiago predikatzetik. Lg II 271.
azpisarrerakoSense-26.5
e)
(V-gip, G-azp-goi, AN-5vill, "
Nai det alde batera, en parte me huelgo"VP)
Ref.:
ElexpBerg;
GteErd 230, 307
. Por un lado; en cierto modo.
"
Nai det alde batera, en parte me huelgo"VP 65v.
"
Naixao neuke, alde batera, eurixa eingo baleu
"ElexpBerg.
"
Alde batera penia galanta, baiña bestera familixiandako deskantsua
"Ib."[Elur au ona da] alde batera (V-gip)"GteErd 230.
"
Alde batera ori ez dago gaizki egina (V-gip, AN-gip)"Ib. 307.
"
Alde batera obe bat ere etorriko ez balitz! (V-gip, G-azp-goi, AN-gip)"Ib. 307.
En AxN se explica aldez 'en parte' (56, 455, &c.) por aldebatera. Alde batera pentsatu eta / ori da arritzekua. Arrantz 156.
Nik erregalo bialtzen dizkat / amabi bertso berriyak, / alde batera ezta gezurrik, / dian guztiyak egiyak.(Interpr?). Xe 192.
Ogei ta bat bertsotan / ni errematera, / etzeguen premirik / alde batera, / jenero abetatik / badabill aukera. AzpPr 114.
Ez eztutu, ene gixon, atonduko gara zelan-alan, Jaungoikua lagun. Alde batera, jazo yakun ori ondo irabazita euki dogula esan leike. KkAb I 66.
Alde batera aundi samarra iduritzen zait berri au, baño bestera ez dezaket nolanai gezurtzat iduki. OrSCruz 130.
Alde batera kantak jartzia / ezta ederki egiña, / Jesus bezela pazienziaz / konpleto egon bagiña. TxB I 37.
Jendia pranko bazegon parrez / arri begira jarriya, / alde batera desgraziya zan, / bestera parragarriya. Ib. 251.
Gau eta egun antzika dago / gure Kantabri ederra, / alde batera naiago nuke / ezpaniz emengotarra. TxB II 53.
Ala aurkittu zan, alde batera ill guran ez beitzeko bere pauso lotsagarrixa; eta bestera bizi-nai, Zaldunagan mendakatze gogorra aldutzeko. EtxbaIbilt 454.
Alde batera ain itxusi da / nik gauza au aitatzia, / baño, Manuel, ez al da aski / orruntza begiratzia?Lizaso(
inUztNoiz 102
).
Aizu, Xalbador, eizian dezu / zuk zere eginkizuna, / ta alde batera aitortzen dizut / mesede egiten dezuna; / Baña bestera egiten dezu / oso pikardi lizuna. Agirre(
inXaEzinB 125
).
Gure izkuntzak izan lezake / galdutzeko arrixkua, / ain zarra da ta alde batera / au ezta arritzekua. Olea 71.
Orrelakoa zan. Alde batera arrazoi zeukan. Alkain 114.
azpiadiera-5.1
Korrika joan nai bai, baiña ezin, alde batera berandu nualako, eta bestetik aize otz eta zorrotz arek otzikara zaiñetaraiño sartzen zidalako. AZink 161.
azpisarrerakoSense-26.6
f)
(G-azp, AN-gip-larr-5vill, B; aldebatialaFoix(ap. Lh
))
Ref.:
AspNaf;
GteErd 78
. A destajo.
"
Lan baten aldebatiala hartzia (S; Foix), prendre un travail à la tâche"Lh.
"A destajo. Mendi-lana alde batera egin dugu
"AspANaf.
"
Alde batera artu dute (B), alde batera eman diote (AN-gip-5vill, B), basoa botatzeko alde batera artu dute (G-azp) [...] piñua botatzeko alde batera artu dute (AN-gip-5vill), alde batera lanean ari dira (AN-gip-5vill, B), lanean alde batera ari dira (G-azp, AN-gip)"GteErd 78.
Ez dezake lana gaizki egin aldebaterat hari denak; ez luzeki egunka denak. HbEgia 129.
Atzenik, ba irudian, alde batera genduala Peneloperen euna, arek egunez eioten ebana gabez nik urratzen neutson-da. "Parecíame ver a destajo, la tela de Penélope"
.OrTormes 53.
azpisarrerakoSense-26.7
g)"
Alde batera, de improviso (V-gip)"AApend.
azpisarrerakoSense-26.8
h)"
Alde batera, a la jineta"A.
azpiadiera-8.1
Aproximadamente.
Onena zein dan eziñ liteke / alde batera're neurri. Zepai(
inUztNoiz 131
).
azpisarrera-27
ALDE BATERA EGIN. Apartar(se), separar(se).
v. alde egin. Gure oñatiarrak, era oietako ikuskizunez aspertuta, gizartetik alde batera eginda, ezarri dira nonbaiten; zerbait jatera dijoaz. AgG 189.
Ara emen, alde batera eiñda irurogei t'amabitatik, dozena bat ipuiñ. EtxbaIbilt 454.
Elkarrekin taldean giñoazela [...], taldetik zertxobait alde batera egin nintzan. T. Mujika(
inEtxabuKontu 183
).
azpisarrera-28
ALDE BATERAKO.
azpisarrerakoSense-28.1
a)"
Alda-baterakoak, (acontecimientos) simultáneos"A(s.v. alda
).
Da len banaan egin zirian konfesinuen ostera egite, edo barrizteta aldabaterakua, esaten diriala konfesino baten len konfesauta dagozan, ta ez dagozan pekatubak. MgCO 232.
azpisarrerakoSense-28.2
b)Unánime.
Emendik orrako euren guztiyen, dirianen uste, siniste eta eretxi aldebaterako eta indartsua. UrBulaAl 34 (
BulaG 552 aldebaterako; Ip BulaS 8 orobatezko
).
azpisarrera-29
ALDE BATETAKO. A destajo.
"
Alde [...] batetako hartu dute (BN-arb)"GteErd 78.
azpisarrera-30
ALDE BATETIK (Dv; alde batetarikHtVocGr) . (En correlación con bestetik, beste aldetik o similar).Por un lado, por una parte.
"D'une part"HtVocGr 397.
"
Alde batetik hauzo da eta bertzetik ahaide ere bai
"Dv.
Tr. La forma casi gral. es alde batetik. Hay alde batetarik en Axular y Duhalde (107), y alde batetatik en Anabitarte.
Alde batetik guzién monstranzatan eskarnioz eta tribulazionez ezarri izan zarete: eta berze aldetik statu hartan erabilten ziradenén lagun egin izan zaretenean. LçHe 10, 33.
Gauza hunen gainean gogoeta egiten zuela edireiten zuen alde batetik hanbat jenderen errezibitzeko konbenturik aski etzatekeiela, eta berze aldetik bazekusan jende hek hala tropelaka errezibitzea zela hiriak eta herriak jendetarik billuztea. Harb 417.
Alde batetik bekhatu anhitz egiten bazuen, bertzetik probeak faboratzen zituen. Ax 222 (V 147).
Zeren baldin alde batetarik kargatzen bagaitu, bertzetik arintzen [...] baikaitu. Ib. 496 (V 321).
Herioa dela ororen gaixtoena alde batetik, eta ororen hobena bertze aldetik. TtOnsa 158.
Izen au da alde batetik ezti, gozoa [...]; bestetik da miñ, garratza. LarSermAzc 45.
Zeren handizki desiratzen baitdute hobeki ezagutzea, alde batetik, Miserikordia dibinoaren handitasuna, eta berze aldetik, bere eskergabetasunaren hedadura. HeGudu 32.
Salbatzaillearen pazientziak eta ixiltasunak, alde batetik, eta populuaren errabiak, bertzetik, iduri-arazten zioten bertze gizonak baino gehiagokoa zela. Lg II 275.
( s. XX)Alde batetik itxuak gaude, eta bestetik elbarrituak bezela. Gco I 388.
Baña negar oek alde batetik samiñak badira, bestetik munduan diren kontentu guztiak baño gozoagoak dira. AA III 302.
Jainkoaren benedizioneak alde batetik, eta bertzetik bere bizitze erregelatuak begiratzen ohi diote jende prestuei bere osasuna. Dh 197.
Aldia bateti, edo besteti erregelati kanpora daguan olgeetia gaiti. fBOlg 20.
Alde batetik, jakinik, ze leijala dan Jauna bere esanetan [...]: baña ezaguturik bestetik gure argijaren argaltasuna. Astar II 14.
Ikhusiz hainbertze ontasun alde batetik, eta bertze aldetik hainbertze eskergabetasun.Jaur 172.
Berri onek alde batetik Rebeca poztutzen bazuen, bestetik biotza illuntzen zion. Lard 29.
Alde batetik, asko tokitan lur arauka ez dute sorho aski [...]. Bertze aldetik onkhailu hainitz uzten dute galtzera. DvLab 107.
Piarresi anhitz pena zitzaion ikhustea alde batetik hainbertze karitate, bertzetik hainbertze hoztasun. Laph 124.
Alde batetik gau otza ta illuna, eta bestetik berriz basa-bideak ikaratu gaitu. ZabGabon 37.
Otsuak jaten dizkigute alde batetik --zioten-- artalde ta ganaduak, eta beste aldetik berriz txingor ta kaskabarrak, abazuz ta arriak, galtzen dizkigute landak eta landariak. BvAsL 180.
Alde batetik, berenaz azkarra edo fierra den, eta bertzetik hobenik ez duen arima baten kuraie guzia erakutsi zuen [Erregek]. ElsbFram 112.
Alde batetik gure bekhatuek asarretu Jainkoaren ematzeko, eta bertze aldetik haren izaite soberanoari ospe eta esker bihurtzeko. ArbIgand 95.
Alde batetik urrikari ditugu; eta bertze aldetik dadukagu beren buruak ohoratzen dituztela, denik ere oneko aldea beti atxikiz. HUZez 200.
( s. XX)Alde batetik diruari begiratzen zion, ta dirua beti zan atsegingarri; baño bestetik norbere itza jatea etzan itxurazkoa. AgG 265.
Baña alde batetik urrun bixi dalako ta bestetik eguraldi txarra dagolako, otu yat ona etortia. Altuna 66.
Ni errege? Alde batetik Benjaminen leinukoa naiz, eta bertzetik etxalde xumekoa! ZerbIxtS 52.
Alde batetik zorrozgarri bik gaiztotzen bazuten bere auzia [...], bestetik, erailketa au egiteko izan zun eragingarria ere aintzakotzat eukitzekoa zan. EtxdeJJ 169.
Eta etziran ausartzen sakontasun handietan ibilten, alde batetik pekatu ez egitearren, eta beste alde batetik iger egiten etzekitelako. OskKurl 162.
Alde batetik gau horrek histen eta kamusten du adimenduaren begia [...]; bertzetik Platonek uste du, sortu-aitzin arimek ikusi dituztela Ideiak eta heien orhoitzapenak zaizkotela pizten. Lf(
inZaitPlat XXII
).
Guretako bakoitza mundu oso bat da: mikrokosmos. Alde batetik mundu txikia, bai, baiño bestetik aundia. VillJaink 57.
Alde batetik, [aurtxoa] berea etzuala bazekian. Bestalde, Maria garbi-garbia zala bazekin. MAtxGazt 20.
Lenengoa, gogortxoa da alde batetik, eta gaiñera ikutu batzuen bearrean daukat. NEtxLBB 11.
Alde batetik giristinoen etsai errabiatuak ukanen zuen merezi zuen gaztigua; bestetik josteta bat izanen zen, gero, urarte guziaren giristinotzea. ArdoySFran 177.
Alde batetik, busti-bustia natxiok; eta, bestetik, bi gautan lo egin gabe. Alkain 83.
Gaixo aita! Alde batetik bere bi semen gerlako arrangura, eta bertzaldetik ni ere azinda porroxkekin han utzia!Etchebarne 28.
Bibliografia alde batetik zaletasun edo afizio bat da [...], eta beste aldetik argi ibiliz gero diru franko irabazteko bidea ere bai. MEIG IV 58s.
v. tbn. Mde HaurB 103. Txill Let 74. Arti Tobera 273. Zait Plat 115.
azpisarrerakoSense-30.1
(Sin correlación con beste-
).En cierto modo."
Alde batetik ez du gaziki egin (V-arr)"GteErd 307.
Ondo dinozu alde bateti. Konfesore guztiak ez dira bardinak. MgCO 192.
Egia erran Azkaineko ermitauaren kaperan etzen errex bere gogoaren biltzea eta otoitz egitea. Alde batetik bizkar pollitegian zen kapera. ZerbAzk 45.
Bai, alde batetik egia dirudi. ErkiagArran 18.
Onetan al datza, ausaz, Mikelganako nere inbidia ezkutua? Alde batetik baietz uste dut. TxillLet 86.
Alde batetatik gizon gaiztoaren itxura zeukan, iduri txarreko gizona. AnabPoli 19.
Etzen arras ez deusa. Bazakien alde batetik zer ari zen. JEtchep 97.
Alde batetik, hango jente guztiak bere epaia eman du judizioaren gainean. ArtiTobera 267.
Alde batetik zerbait ikusten zuen lekuko mitzaira jakin gabe gogoan zuenaren konpreniarazteko. ArdoySFran 167.
Etziran lau urte motzak joan, alde batetik.Insausti 29.
Zorioneko gorreria ordukoa, alde batetik, hari zor baitiogu ihartuko ez den Lizardiren poesia. MIH 301.
azpisarrera-31
ALDE BATETIK BESTE. Completamente.
Han beharko dio bere naturaleza guzia alde batetik bertze itzul-arazi. Prop 1911, 163 (ap. DRA
).
azpisarrera-32
ALDE BATEZ. Por un lado.
Naita aurrerantza izan / zientzia lagun, / geiago bearko da / [gaixo] au osatu daigun. / Alde batez pobreak, / bestalde dirudun.Ayesta 71.
azpisarrera-33
ALDE BE,
ALDE BEHEv. aldepe.
azpisarrera-34
ALDE-BESTE.
azpisarrerakoSense-34.1
a)(El) otro lado.
Laster baten igaro zan / Uraz alde bestea[n]. (Cantares de la quema de Mondragón). TAV 3.1.7, 83.
azpisarrerakoSense-34.2
b)De parte a parte.
v. ALDEAN BESTE. Horra nun kanibetkaldi batez Mazondok alde bertze iragaiten dion eskuineko eskua mugazainari. ZerbAzk 102.
azpisarrera-35
ALDE BIKO. De doble filo.
Ara emen, aurrez eta egaletik, nolakoa dirudin Montsouen billatu izan zan aldebiko esku-aizkora batek. JMBELG 16.
azpisarrera-36
ALDE EDUKI. participar, tener participación.
v. ALDE HARTU. Ez bakarrik egingo dau pekatu au egin daijan neskatiliak, baita bere [...] edozein modutan seingalzeian alde edo parterik daukanak. Astar II 101.
[Biar modu] batzuk dira zeinzubetan arimiak, edo bere zenzunak egiten daben lanik andijena, eta daukan alde edo parterik geijena. Ib. 66.
Zergaitik bere onera eta frutu guztietan alde eukiteko egon bear dan Jaungoikoaren grazian. ItzAzald 43.
azpisarrera-37
ALDE-EDUKITZE. Participación.
--Zein da, bigarren lekuan eskatu bear dogun gizonaren azkena? --Salbazinoe betikoa edo Jaungoikoaren erreñuan alde eukitea; eta alde-eukite asiriko bat legez, erreñu orretarako eskubidea emoten deuskun grazia. ItzAzald 64.
azpisarrera-38
ALDE EGINv. alde egin.
azpisarrera-39
ALDEEN. "Immediato, urrena, urrengoa, aldeena, aldekoa
"Lar.
"Inmediato, próximo"Añ.
"
Aldeen (AN-gip), lo más cercano"GarbizLezo 156 (uso adv.?).
Zeñena zegon aldeen neurtzen asiko uan. AtañoTxanKan 190.
Aldeen zegoan basarrira joan nintzan. BAyerbe 22.
Biok oiñez joan giñan aldeena zegoan senda-lekuraiño.AZink 106.
Gure etxetik tabernarik aldeena ere uraxe genduen. MMant 19.
azpisarrerakoSense-39.1
(Ref. al tiempo). Ez atzo ta egungoak [izen oek], baizikan nekazaritza lendabizi asi izan zan denporakoak, aldeenera jota ere. IztC 233.
a)Lado derecho.
v. eskuin. Jarririk dago Iaungoiko Aita gustiz poderosoen aldezkoatati. Bet 6.
Bere angeru goarda alde eskoakoari. Cap 124.
Aingeruak egonen baitira iuje haren aldian inguru, tronpeta soñuz onen alde eskhuñian, eta gaiztoen alde ezkerrean berezirik ezarten. TtOnsa 35.
Aita eternoaren alde eskuman. (Nicolás de Zubia, 1699). ConTAV 5.2.11, 152.
Zelian bere aitaren aldeskuñian delarik Jesüs-Krist. Bp I 35.
Zergatik diozu Aita Photere oro dianaren aldeskuñian jarririk dagoela?CatOlo(ed. 1743) 32.
Aita eternoak ez deu alde eskuirik. OA 36.
Aita Jaungoiko guztiz poderosoen alde eskumetati. Arz 20.
Jaungoiko Aita guziz poderosoaren alde eskuetik. Iraz 18.
Aita Betikuaren alde eskumati jarrita daguana. fBIc III 198.
Jarririk dago Aita photere oro dianaren alde eskuñian. UskLiB 14.
Zer da xaseririk egoitia Jangeiko Aitaren alte eskoĩan?CatR 29.
Bere Aitaren alde ezküñian. CatS 30.
Geure angeru guarda alde eskuakoa. (V-ger). AEY IV 9.
v. tbn.
Alde eskuma: CatAnz 5. Urqz 18. Mg PAb 162. Alde eskoa: VJ 7. CatLlo 6.
azpisarrerakoSense-43.2
b)(Uso adv.). "
Kárrika kóri géintik alteskú, yendo por esa calle, a la derecha"IzR 301.
azpisarrera-44
ALDE ETA ALDI ORO. En todo tiempo y lugar.
Alde ta aldi oro siñesten dena ezin diteke gezur atera. VillJaink 28.
Jakituriak alde ta aldi oro erakutsi duen neurri ura beteaz. Ib. 83.
Euskararen muina bat baita alde eta aldi oro, axaleko zenbait bereizkuntza baztertuz gero. MIH 164.
Multzo-teoria, batez ere, zelatan dago beti, alde eta aldi oro, linguistika osoaren oinarri bihurtzeko asmotan. Ib. 196.
azpisarrera-45
ALDE ETA ALDI OROTAN. En todo tiempo y lugar.
Orra giza-sentimendu orokarra, alde ta aldi orotan nabari dena. VillJaink 116.
Alde ta aldi orotan azaltzen baitu gizonak oiu samin au. Ib. 124.
azpisarrera-46
ALDEETAN. "Alderredor, alrededor"Lar,
Añ.
azpisarrera-47
ALDE-EZIN. Imposibiliad de alejarse.
Zein samiña dan norberegandik / alde eziñaren negarra!GandElorri 179.
azpisarrera-48
ALDE EZKER. Lado izquierdo.
Aingeruak egonen baitira iuje haren aldian inguru, tronpeta soñuz onen alde eskhuñian, eta gaiztoen alde ezkerrean berezirik ezarten. TtOnsa 35.
Alde eskerretik alde eskuiera. OA 16.
azpisarrera-49
ALDE GABEKO. (Bien) no troncal.
Azkenairik egiten ez danean ogasunak artzen dituzte: [...]. 2g. Anaiek eta aidekoak, bere aldeko ogasunetan. 3g. Aita-ama ta asabak, alde-gabeko ogasunetan. ArgEgut 1923, 35.
azpisarrera-50
ALDE-GAIN.
azpisarrerakoSense-50.1
a)
(G-goi-to ap. A
; Lar). "Haz, faz, aldegaña
"Lar.
"Anverso"A.
Cf. aldazpi.
azpisarrerakoSense-50.2
b)
(S ap. Lh
; althe-H) . (En casos locales de decl., en sing.).Lado superior.
"
Alde gañian, en dessus"Lh.
Althe gañian izan nahi da amuriua. "Amor vult esse sursum"
.Mst III 5, 3.
Eta ezari Ama Birjinaren imajina althare nausiaren alde gainian. IpHil 202.
Chateau zahar bat amiagarria / Hen alde gañin gaztelia / Oh! zer bista paregabia. Xikito 11.
azpisarrera-51
ALDE-GISA. Aspecto (de una cuestión).
Alde gisa batetarik / Konsideratuz gerostik, / gaster yaunak dakhar / haren imayina. Deusik harrek badu falta, / Gorphutz guzia pleiñi da. Gy 193 (Arch Fab 119 so gitez alderdi batetik
).
azpisarrera-52
ALDE-GOI. Parte superior.
"
Alde goi, goiko aldetik
"AApend.
azpisarrera-53
ALDE GUZTIETAKO. "Omnímodo, aldeguzi, eraguzitakoa
"Lar.
Guziarekin ere badira bertuteak, zeinen eginbideak eta ofizioak hurren alde guzietakoak baitira, eta zeinek ezpaitituzte xoilki bere obrak egin behar beregian. SPPhil 173s (He 176 jeneral
).
azpisarrera-54
ALDE GUZTIETARA ERE. De todos modos.
v. infra EDOZEIN ALDETARA ERE. Etzegoak barruan. Alde guztietara ere, ez duk urrutik izango. Nere ojua entzungo ziken. LekEunD 14.
azpisarrera-55
ALDE GUZTIZ (SP, H). Totalmente; bajo todos los aspectos.
"
Alde guziz kunplitua
"SP.
"Sous tous les rapports (Ax)"H.
Gaitz baita obra baten alde guztiz xuxen nehork ezin arbuia dezakeien bezala egitea. Mat XXV.
Bizitzea alde guztiz inpharatu beharrez. EZMan II 150.
Obretan konplia eta alde guziz perfekta. Harb 60.
Zeren alde guziz desira baitut Iainko Iaunaren borondatea konpli dadin. Ib. 412.
Eta hanbat usatzen duzu bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde guztiz beldurra galtzen baituzu. Ax 106 (V 71).
Baiña orai gerok geure borondatez egiten dugun penitenzia eta hartzen dugun pena, alde guztiz da borondatezkoa, baliosa eta Iainkoari eder zaikana. Ib. 158 (V 106).
Pintatzaille batek egin baleza imajina eder bat alde guztiz konplitua eta abantaillatua. Ib. 171s (V 116).
Anhitz bertze bekhatutan ere erortzen dela, eta azkenean, alde guztiz fin gaitz egiten duela. Ib. 264 (V 176).
Alde guztiz zordun bagatzaitza ere geure Iaungoikoari. Ib. 497 (V 321).
Ene karitatea alde guztiz irazekirik eta zeruko ianaria gozaturik nihoiz ere iraungi eztadin. SPImit IV 14, 2.
Eztuzula uste alde guziz utzia zarela. SPImit III 30, 4 (Mst osoki, Echve guztiro, Ol ziero
).
Egiaz alde guztiz hunen [eskuararen] zorthea izan da hagitz diferenta bertze lengoaietarik. ES 192.
Eta egiazki alde guztiz miresteko gauza zekusaten. Ib. 393.
Dolorezko ohe batean / Alde guziz penatuak, / Ariman eta gorputzean / Etsaiez atakatuak. Monho 130.
Alde guziz seinduki bizitzeko. Dh 246.
Hura da Jainko guziz botheretsuak [...] egin duen gauzarik ederrena eta alde guziz osoena. Ib. 239.
Bretainak mintzaia bat baitu gurea bezala zaharra eta alde guziz ederra. ArbIgand 35.
Bai hola da, alde guziz egia diozu. Ib. 147.
Eta ain zuzen, orregatik diot nik abiadura orren elburua edo jo-muga ezin ditekela izan alde guziz ametsezkoa. VillJaink 134.
azpisarrerakoSense-55.1
(
alde guziez
). Maska bat bisaian eta mintzoa mudatua: / Alde guziez arima herratu bat iduri. Gy 103.
azpisarrera-56
ALDEKO.
azpisarrerakoSense-56.1
A)(Adnom.).
azpiadiera-1.1
a)(Precedido de gen.).Cercano (a).
"
Zure etxearen aldekoa erortzera doha, la maison qui est à côté de la vôtre est sur le point de tomber"Dv.
Ioan zedin handik desertuaren aldeko komarkarát. "En la contrée qui est près du desert"
.LçIo 11, 54.
Ene aldeko lagunoni / eltzaen zako flakezia. Lazarraga (B), 1204r.
Abisa zaitea gurutzearen aldeko bihi larrian Pater erraitean. EZMan II 40.
Txinan sartzeko neurri onak artu artean gelditu zen Santxon deritzan aren aldeko isla batean. MbIArg II 301.
Itsasoaren aldeko errietan. AA II 192.
Beste batzuek Elizaren aldeko etxeetan biltzen dira. Ib. 58.
Nere Jainkoaren aldeko ararteko berezitzat eta nere Jainkoaren ondoko jabetzat. Dh 88.
Urruntxago, bide zaharraren aldeko ur-erreka batean. ElzbPAd 27.
Erran bainakon ene aldeko lagunari. ElsbFram 133.
Igortzen du ezker eta eskun thu batzu behatu ere gabe, ala doatzin lurrerat, ala bere aldekoen gainera. Prop 1899, 32.
Etzaitela khexa, daut erraiten ene aldeko hurrupariak. JEBer 37.
azpiadiera-1.1.1
"
Zaldi hori ez da ona, ez-eta onaren aldekoa, ce cheval n'est pas bon, ni même approchant du bon"Dv.
azpiadiera-1.1.1.1
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar). Bethpage eta Bethania Olibatzetako mendi aldekoetara hurbiltzen ziradenean. LçMc 11, 1.
Tolosa aldeko mendia. BBizk 18.
Urdatxuri aldeko / bihorrak izutu. (In MgPAb 170
).
Piarres Lefebre, Geneba aldekoa. Laph 123.
Jerusalen aldeko Jafa deritzan Siriako kai ondo aitatura allegatuta. AranSIgn 39.
Ordean hori liteke errefera aldekoeri beren indarraren khentzea. ZbyRIEV 1908, 86.
Oñati aldeko baserrietan. AgG 18.
Sodoma aldeko bost erri aundi. ArgiDL 30.
Korta-aldeko zingiran jarri. Altuna 80.
Atari-aldeko eskepean. KkAb II 11.
Irun aldeko Beobi edo Pausun. AlzolaAtalak 56.
Benitok Logroño aldeko bere errixka arloteak zituan gogoan. NEtxLBB 48.
Moilla aldeko bide zabaltzea. EtxabuKontu 216.
Altza aldeko jende orrek. AtañoTxanKan 36.
azpiadiera-1.1.1.2
(No precedido de gen. ni tema nudo).Cercano.
"Çercano, aldekoa
"Lcc.
"Próximo","cercano","vecino, cercano","inmediato"Lar,
Añ.
"(G, AN, L), próximo"A.
Asi zen jatekoz hura tentatzen ta aldeko arri pilla bat ari erakutsi ta esaten dio: [...]. MbIArg I 228.
Aldeko Pello ujuka dago / juan nadilla agudo. FrantzesB I 101.
Aldeko mihitarik batere iduri; / Zein zeinen ume diren hek orok ageri. HbEsk 12.
Begia goibeltzen aldeko mendia ezin ikus bezala. HbEgia 62.
Aldeko norbaitek hirri egin nahi izan zuen. Ib. 120.
Hobe da urrundik neurtzea deusetan gozatu nahi ez litezken ondasunak eta aldeko jakitatek ezin niholere onduak!(Interpr?). Ib. 64.
Nor berak xerka beza / Aldeko laguna. Bordel 125.
Egon ninduan nere buruarekin arbola hori bazitakela aldeko etxekoa zen. ElzbPAd 39.
Semea duzu aldeko muthiko hori? Ib. 26. Aldeko ganbara eder batean. Ib. 63.
Aldeko arkumea obea da urrutiko ardia baiño. EZBB I 30.
Aldeko beiak eznea luze. "La vaca del vecino larga (mucha) leche"
.(V-gip)AEF 1921, 43.
Bere xapela, bere gaineko soina emaiten ditu aldeko kadira baten gainean. BarbSup 159.
Aldeko ithurrian xurga xurga edanik. "À la source toute proche"
.BarbLeg 149.
Mai batera deitzen zaituztelarik, salda artzean, ondo buruan ibilliko dezu zer esan aldeko lagunari. ArgEgut 1935 (ap. DRA
).
Eskola, aldeko sala genuen. Zendoia 15.
Guk auzoari beti aldekoa deitzen genion: aldeko aita, aldeko ama eta gaiñontzekoak. Ib. 15.
azpiadiera-1.1.2
Otordu eske kalean daudela ikustea ere, ez da atsegiña, ezta aldeko ere. EAEg 7-11-1936, 239.
Tenperatura dagoan bezela, ez dago egiterik egin bear nukena, eta [por ezta?] aldeko ere. Albeniz 178.
azpiadiera-1.2
b)(Precedido de gen.).Partidario (de), favorable (a)."
Bere aldeko gizonekin ethorri zen, il vint avec ses partisans"Dv.
"
Zeu ere euskararen aldeko borrokara (G-azp)"GteErd 250.
Cf. aldeko. Zeren mundu guziaren aurrean emango duan Jaunak aen aldeko sentenzia. AA III 537s.
Akitofelen esana Absalon eta bere aldeko zarrai ondo iruditu zitzaien. Lard 199 (v. tbn. 208).
Jesusen etsai odol-zaleak onean ezin eraman zituzten urrutietatik zetorzkien Jesusen aldeko berriak. Ib. 493.
Bereala S. Juanen aldeko itzaldi luze bat egin zien [Jesusek]. Ib. 396.
Juduak ere bazebilzan beren aldeko zerbait egin naiez. Ib. 517.
Irakhurri dut hainitz liburu Elizaren aldeko, bainan etzen bat hainbertze Eliza altxatu duenik, nola azkenik mintzatu den yauna. HbEgia 116.
Jerusalengo erregetza egiten zuan orduan Brienako Juan kristau on ta Elizaren aldeko garaitzalle ospatuak. BvAsL 213.
Ez badira erlisionearen aldeko gizonak. ElsbFram 184.
Aita, kantau oi dabez / Batzuk ta besteak / Euren aldeko garaitz / Gloriak beteak. ABAmaE 354.
Xurien aldeko jaun batzu. HUZez 197.
Zoin bere aldeko lagunekin. Ib. 21.
Juduen aldeko gazeta guziak. Ib. 23.
Karlos V-n aldeko gerlari edo gudariakana ioan bear izan eban. A(
inAzcPB 5
).
Simon gorrik nire aldeko agurea zuritu ezin izen euenean. ABGuzur 132.
Etzan bada, Auñemendin Mendiolakoaren aldeko gizonik geratu. AgAL 126.
Egia alda txitxarien aldeko sosiedade bat asmatu dezutena?AgG 168.
Carlosen aldeko esnatzea 1865garrenean gertatu zan. OrSCruz 14.
Atarian Ramuntxoren aldeko gorak entzuten dira. AlzRam 88.
Euskera eta euskotasunaren aldeko eguneko xentimoa dalarik sari laburrena. LdiIL 144.
Ez da iñoren aldeko nabarmenkizunik izango. EAEg 15-1-1937, 812.
Gure aldeko apaiz gaizoentzat etxunate ezer egin. OrQA 88.
Demokraziaren aldeko politikariak. MdePr 63.
Egiazko kulturaren aldeko lanak bertanbehera utzirik. Ib. 133.
Galduaren arimearen aldeko elizkizuna izan zan.ErkiagArran 167.
Eskuiko ta ordenaren aldeko egunkari guziak. LabSuEm 186.
Haur galtzearen aldeko legea dela ta. XaOdol 219.
Langilleen aldeko bazkunak. EtxabuKontu 109.
Txapel gorrien aldekua ei zan. Gerrika 79.
Baiña Mendizabalek / aurrea artu dio, / eta bere aldeko / dirua da io. Insausti 214.
Batasunaren aldeko indarra. MIH 120.
Ez dut uste Iruña (Iruina) izenaren aldeko arrazoibideak bestetan argiago eta garbiago erakuts daitezkeenik. MEIG VII 116.
Gipuzkera osotuaren aldeko jende asko. MEIG IX 79.
azpiadiera-1.2.1
(Tras tema nominal nudo). Aberri-aldeko gogo-gudari-sailletan olerkaria beti da leen-oñean. LdiIL 37.
Aberriaren azkatasun aldeko alegiñak. EAEg 22-12-1936, 612.
Euren opiniño-aldeko paperak. ErkiagBatB 28.
azpiadiera-1.3
c)"
Aitaren aldeko ahaideak, les parents du côté paternel"Dv.
Cf. Lar: "Quarto de parentesco, aldeav. aitaldeko, amaldeko. Beraz, zure illoba Xixili, emaztearen aldekoa da?AlzTxib 83.
Odiseuren amaren aldeko aitona. ZaitPlat 95.
Andrearen aldeko illobaren bat. TxGarmBordaB 156.
azpiadiera-1.3.1
Que tira, que se parece a la rama de.
"
Ama aldekoa da mutiko ori
"AspANaf.
"
Hau amaren aldekoa da (G-azp)"GteErd 21.
azpiadiera-1.4
d)(Tras gen.).Dirigido (a), referido (a), para (con).
Baña aragiaren aldeko igui antza bakarrik baldin badu. Gco II 74.
Gazte aren eskale-biartsuen aldeko amorio ta naitasuna. BvAsL 27.
Legezko zen herriko hizkuntzaren aldeko aburu drastiko horiek aldatzea. MdePr 241.
Masaileko zimur bakanetan leitzen nion garbi, akidura eta gizadiaren aldeko nazkaren berri. Ib. 119.
Besta horren altheko lehia hozten. Ib. 50.
Kutsatzen zaio gure izkribuen aldeko ixuria jende izandun eta ikasiari. MEIG IV 126.
azpiadiera-1.4.1
Que concierne (a).
Grazi guzti auek izango zittuan Adanek zintzo iraun balu [...]; baño guztiak galdu zizkigun eta gorputzaren aldekoak iñoiz berriz ez irixteko bizitza ontan. InzaAzalp 46.
Maiz hizkuntza-jakintzaren aldeko balioaz besterik ez dute. MdePr 232.
azpiadiera-1.4.1.1
(Tras tema nominal nudo). Bi alde berezi dituela gure hizkuntza jasotzeko lanak: gizarte-aldekoa eta hizkuntzarekikoa berarekikoa. MIH 219.
Ez naiz nor teologia aldeko arrazoiak neurtzeko. MEIG VI 173.
azpiadiera-1.5
e)De la parte (de), de parte (de).
Guziuek estimatu zein zoinek obroz orren alteko bixita. Mdg 135.
Onelako gauzak egiak izan litezke, baita gezurrak ere; gañera, Jaungoikoaren aldekoak edo deabruarenekoak. Goñi 38 (cf. ALDE ONEKO, ALDE TXARREKO).
azpiadiera-1.6
f)Que se dirige (a), que va (a).
Iruñe aldeko bideari so. Laph 195.
Trabatzeko meatze aldeko bidea. FIr 143.
azpiadiera-1.7
g)De parte (de).
Ez dut sinesten oraino ere / galdua dela arraza, / segurago da gazten aldeko / nahikeria eskasa. XaEzinB 56.
azpiadiera-1.8
h)Que se lleva encima.
"
Aldeko diru guztiak kendu zostan
"ElexpBerg.
j)(Bien) troncal.
Azkenairik egiten ez danean ogasunak artzen dituzte: [...] Anaiek eta aidekoak, bere aldeko ogasunetan. ArgEgut 1923, 35.
Aldeko ogasunak beti bere aldeko aideetara dijoaz, baikunlariak nai ta nai-ez. Ib. 36.
azpisarrerakoSense-56.2
B)(Uso adv.).
azpiadiera-2.1
a)En relación a, para con.
Hartarakotz egin nauzu zordun zeure aldeko, / Esker eta laudorio bihotzez emateko. EZMan I 40.
azpiadiera-2.2
b)A favor de.
Ager dezagun ager Zumalakarregi, / Legetiar gerlari emailea argi: / Santos-Ladron handia terrea zeneako, / Ilkhi zen, buru gora, Karlosen aldeko. HbEsk 161.
azpiadiera-2.3
c)(Precedido de part.).A cambio de.
"[Egurra eman digute] garbitu aldeko (AN-5vill)"GteErd 281.
azpisarrera-57
ALDEKO-ALDEKO. Inmediato.
Bere jakitatearen erakusteko, aldeko aldeko lagunari erakutsi nahiz hari zatzaizkon, eskua hartuz eta erabiliz, haur ttiki bati bezala. Prop 1911, 18 (ap. DRA
).
azpisarrera-58
ALDEKOZ BESTERA. A la inversa.
Badira gauza batzuk, naiz eta ume-garaikoak izan, atzo goizean gertatu balira bezela oroitzen ditugunak; edo aldekoz bestera: atzo goizean gertatutakoak, dagonerako azturik ditugunak.AZink 13.
azpisarrera-59
ALDEKOZ GORA. "
Emazu soina aldekoz gora edo kanpo, mettez la robe le bon côté en dehors"Hb.
azpisarrera-60
ALDEKOZ KANPO. "
Emazu soina aldekoz gora edo kanpo, mettez la robe le bon côté en dehors"Hb.
azpisarrera-61
ALDE-MAKARRA. "1.º al revés (V, G); 2.º ladeando"A.
azpisarrera-62
ALDEN ALDE,
ALDEN BESTEv. ALDEREN ALDE, ALDEREN BESTE.
azpisarrera-63
ALDENEZ ALDE. De parte a parte.
[Segurako eliza] 22 metro luze da tellaturaño; torre ta guzi 37; 53 metro aldenezalde eta 28 metro zabal. AyerbEEs 1912, 35.
azpisarrera-64
ALDENIK ALDEv. ALDERIK ALDE.
azpisarrera-65
ALDE ON.
azpisarrerakoSense-65.1
a)
(V-gip, G-to)
Ref.:
A;
ElexpBerg
. "Anverso"A.
"Jantzi baten era ona. "Itxulittara daukazu jantzitta" ta "Ez, au alde onera jak"
"ElexpBerg.
Cf. ALDE TXAR. Nere anaia, zertako nik esana atzekuaz aurrera sartu diezu? Nik alde ona agertu dietelako, zuk alde erantzia erakutsi diezu. BvAsL 196.
azpisarrerakoSense-65.2
b)Ventaja.
Zuk diñozunetik eskolia yakitiak eztauko orduan alako alde on andirik. KkAb II 79.
Mendira, iturrira, ibaira iges egitearen aldeak azaltzen ditu, eta [...] olako alde onak gozatzea erabakitzen. GaztMusIx 68.
Ibaneren alde ona au da, batez ere: azentuak obeki banatzea. Or(
inGaztMusIx 32
).
Iturriko uraren murmurioa, biotzeko pakea, alde on aundia dute gauza auek guziak. BerronKijote 17.
azpisarrerakoSense-65.3
c)(Ref. a personas).Cualidad.
Eta Jaun arek bide-batez bere lagun eban Jauregixan, Zaldun apaiñ bat, alde-on guztiak beregan zittuana. EtxbaIbilt 475.
azpisarrera-66
ALDE ONEKO. De buena parte (aplicado a apariciones benéficas, ángeles, etc.).
v. PARTE ONEKO. Alde onekoa bazara, sartu zaitez ordu onean; baiña alde txarrekoa bazara, kurutzean ildako Iaungoikoak ondatu zaizala inpernuko leize zuloan. AgAL 64.
azpisarrera-67
ALDE ORO. Por todas partes.
Franzia alde oro zela odoletan. HbEsk 49.
Arnasa bera kirastua somatzen zun aldeoro. EtxdeJJ 158.
Bai batzuk eta bai besteak, alde oro ta aldi oro, erlijio bat eta jainkoazko siñeste batzuk izan dituzte. VillJaink 24 (v. ALDE ETA ALDI ORO).
azpisarrera-68
ALDE OROKO. Católico; universal.
Aldeoroko Eleiza edo Eleiza katolikoa Jesukristoren egunetan sortua da. InzaAzalp 87.
Siñisten dut aldeoroko Eleiza deunagan. Ib. 91.
Bera bakarrik dalakoz Bata, Santa edo deuna, Aldeorokoa ta Bialduena edo Apostoluena. Ib. 92.
Aldeorokoa edo guzietakoa izateaz gañera Eleiza garai guzietako, toki guzietako, gizon edo emakumezko buruzpide guzietakoantzat da ta ori guzia esan nai degu Aldeorokoa dela esatean. Ib. 93.
azpisarrera-69
ALDE OROZ. "De toute façon, à tous les points de vue, sous tous les rapports"Dv.
azpisarrera-70
ALDERA.
azpisarrerakoSense-70.1
a)
(Lcc) . (Precedido de gen.).(Ir, poner(se), etc.) al lado (de), a la proximidad (de).
"Açerca, aldera
"Lcc.
v. ALDERAT (c). Eta Tiberiadetik berze untzixorik ethorri zela lekhu haren aldera non ogia ian ukhan baitzutén. "Près le lieu"
.LçIo 6, 23 (He lekhu haren alderat, TB toki haren hondorat, LE urbil leku-gartára, Ker toki-ondotik, IBk, IBe toki ingurura
).
Jangoikoak ekusten zuen bai zutela andre gaiso oriek Pafnuziok diña birtute, ta aldi artan ill balira irurak, Jesusen Pafnuzio bezain aldera iganen zirala bi emazteki oriek. MbIArg I 352.
Gobernariak ikusi ta, besotik artu ta eraman zuen bere aldera ta bere maira. MbIArg II 342.
Atoz nere aldera. CbEg III 298.
Eriaren aldera joango da, ta al duen ondoena esango dio. Ib. 228.
Arzai onen mendean / bizi ta illko gera, / joateko zurekin / Aitaren aldera. GavS 31.
Aldegizube donga atrakalari, bakegaltzalle orreetati, ta etorri zaiteze neure aldera. MgPAb 210.
Ill zan Lazaro beartsua, ta joan zan onen anima Abrahanen aldera. AA III 467.
Zer izango da pena geiago / anima baten galera? / enterratzen du kalabozora / etsai gaiztuen aldera. Xe 364.
Heldu ziren san Erromano zagon komentura, erran nahi baita Auzerreko hiriaren aldera. JnnSBi 109.
Hil ondoan har zitzaitela / Jainkoak bere aldera. XaEzinB 28.
azpiadiera-1.1
(No precedido de gen.)."Accesible, [...] aldera letorkiona
"Lar.
"Acercarse, [...] (V) aldera etorri
"Añ.
Arima ona denean gorputzetik athera, / Hurbilltzen zaio aingeru guardaria aldera. EZMan I 413.
Baniñdoakon aldera, / Noiz eta bertzeak, botarik airera, / Izkola miñ bat luzeki, / Egorri bainau ihesi. Gy 220.
Bi yauziz tirria onean aldera badoako, / Eta mami gixenari hortzez hor lotzen zaio. Ib. 28.
Banaki zer den lanjerra, / joan nindaiteke aldera. "J'irais (me mettre) à côté d'elle"
.ChantP 340.
Andre ederra gustatu eta / ekarri nuen aldera. Xe 265.
Paganoa [...], joan zitzaion Sainduari aldera, eta galdetu zion. JnnSBi 63.
Egunaren erdian eta hedoiik gabeko zerutik, aldera eror lakikegun ozpinak edo ihurtzuriak. Ib. 137.
Diruaren bilha ari delarik, lagunetarik batto sist sartzen zaio aldera, eta, bi xahakoak harturik, laster eta laster eskapatzen da. BarbLeg 144.
azpiadiera-1.1.1
(Usado como part.).v. alderatu. Ierusaleme aldera ziradenean, eta ethor zitezenean Bethpagera, Olibatzetako mendi aldera. "Quand ils furent près de Ierusalem, et qu'ils furen venus en Bethpagé au mont des Oliviers"
.LçMt 21, 1.
Profetaren itxe aldera zenean. MbIArg I 319.
Enperadoearen aldera ziranean. Ib. 257.
Aren aldera zeneko. MbIArg II 331.
Errikorik ohartu bage gauaz erri aldera ziran guziak, atera zituzten idorrera gerrako bost milla gizon ta geiago. Ib. 289.
Haiñ ederki mintzo zela, otso yauna aldera zen, / Eta lepora yauzirik asto yauna itho zen. Gy 38.
Eta aldera zenean, musika-soñu eta iskanbilla andiak aditu zituen. ArrGB 93.
Itsu haren aldera zenean beraz, Jesus Jaunak [...] gantzutu ziozkan begiak. JnnSBi 24.
Igande arratsalde baten, erriko jaia zalako edo, Galtzadako ta inguruko etxietako biztanliak kale-aldera ziran gustijak, ostatarija ixan ezik. KkAb I 73s.
azpisarrerakoSense-70.2
b)(Precedido de gen.).Hacia.
"
Nere aldera,ene aldera,nere aldera (AN-olza)"Bon-Ond 167.
"
Nére aldéera, hacia mí"IzArOñ.
v. ALDERAT. Hunez erakharriren du hañitz bere aldera. EZMan I 66.
Begiak itzultzen ditu Aingeruen aldera. Ib. 58.
Hagitz dira gaizkiaren aldera makhurtuak. SPPhil 370.
Harri bat egotzi zian saindu haren aldera. TtArima 32.
Laster zihoan xirripa bat / Itsasoaren aldera, / Bere jaidurak baitzaraman / Bere zentro propiora. Gç 107.
Bitoria Jaiñkoaren aldera eror-arazteko. HeGudu 82.
Abereak ikhustean, altxa zazu halaber zure izpiritua eta zure bihotza haukiei mobimendua eta sentimenduak ematen diozkanaren aldera. Ib. 130.
Ta bere begiraldi batez ekusi zuen eskuz deitzen ziola Jesusek bere aldera. MbIArg I 106.
Mundu zaleak ekusten badue beren lagun len izan dana Jangoikoaren aldera jiratua, asitzen dira milla farra ta siñu egiten. MgCC 187.
Atzera bekatura eta etsaiaren aldera biurtu diranak. AA III 424.
Artzaiñak baderra bada: / Mendi horren aldera da. "C'est vers cette montagne"
.Gy 323.
Juie justua nere aldera itzultzen da. Nere burua garbi dezadan manatzen darot. DvLEd 197.
Eragin zioten alegiya itxasgizon aiek urre-urrean zebilzala ontziari ugartearen aldera. AranSIgn 38.
Jesusen biotzak gurutzetik agertu zion amoriuak tiratzen du bere aldera Franziskoren biotzeko amoriua. BvAsL 44.
Eta begi bazterrez behatzen dik nere aldera. ElzbPAd 23.
Erhi zimur eta luze bat nere aldera hedatuz. Ib. 50.
Bertze behin, Andre-dena Maria, jakinik Jesus bere biziaren gal-ordean zela, joan zen hura ere, Nagusi Dibino harri begira zauden jenden aldera. JnnSBi 43.
( s. XX)Zu bere aldatu zara, Ermoken, zeure gogamenetan, da joan zara alabearen aldera. EchtaJos 182.
Ark, geienetan, bere aldera / iraultzen erabakia. "Hacia sí"
.OrEus 421.
--Aitaren semea. --Ta bestea amaren alaba. --Egia. Alabak nere aldera jo duen bezela, semeak aitarenera. ABarGoi 34.
Bazter guzietarik zueri begira / Zorion-dantzan joaki izarren aldera. Iratz 182.
Aurpegia ingura-erazi zion beraren aldera. MdePr 17.
Beeruntz eta illunpe beltzaren aldera abiatzen dela. TxillLet 28.
Atsoen aldera joan zan.ErkiagArran 156.
An zetozten goitik bera... Joxeren aldera. UgaldeIltz 68.
Ikusi nittuan bi basurde nere aldera etozela. AndAUzta 93.
Bere aldera begiratuaz esan zetsan. EtxbaIbilt 485.
Pasaiko puertoaren aldera dago Mendiola basarria. Albeniz 69.
Ikusi ondoren, gerok ere errazago makurtuko ginateke gaizki-esaleen aldera. MEIG I 165.
azpiadiera-2.1
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar)."
Baiona aldera; Madril aldera (AN-egüés-ilzarb-olza)"Bon-Ond 165.
"(G-bet, AN, L), hacia. Etxe-aldera, hacia casa"A.
Ethor zitezenean Bethpagera, Olibatzetako mendi aldera. LçMt 21, 1.
Agustinatxo goasemasu Loiola aldera igesi. LasBer 11.
Aztur, gaitz aldera agitz tiratzen duena. MbIArg I 272.
Eliz-jaunentzat ta nai duten beste euskaldunendako bukaturik utzi nuena Ital-aldera baño len. Ib. 54.
Oraingo israeldarrak fededunok gara ta munduko eremu latz gogorrez zeruko bazter eder aldera galbiltzanak. Ib. 270.
Polborari sua eman horduko tiratzen du [bonba] odei aldera ta agitz urruti. Ib. 255.
Eta egin zazute / gaur zuek alegin, / nere etxe aldera / lenbailen joan nadin. ItFab 238.
Bitoria aldera / Berehala martxe, / Uste ginuen hiltzen / Ginuztela hantxe. Bordel 48.
Bitorian egon zen Yosepen tresora, / Ihesi heldu zena Franzia aldera. HbEsk 84.
Vespasianoren joanera Jerusalen-aldera. Lard 540.
Etxeak atari-aldera baranda bat zuen. Ib. 450.
Eleizatxoa zegoan eremu aldera. "Hacia la ermita"
.AranSIgn 94.
Erri aldera dijoaz. ZabGabon 25.
Etxe aldera asi gerade / asto ori kargatuta. Noe 29.
Eta ni barriz aldatsa bera / Jatsiaz kale aldera. ABAmaE 462.
Fabrianoko erri onetatik legua bat mendi aldera. BvAsL 151.
Eta asi zan pagaria gora etxabola aldera. Apaol 64.
Ondo al noa Kanbo-aldera?AgAL 55.
Kamiyo aldera begiratu dedanian. MocDamu 15.
Ate aldera juan eta itzegiten du. Ib. 11.
( s. XX)Atunetan ibillita, irabazi politagaz etorri dira etxe aldera. AgKr 44.
Franziara edo Santander aldera doiazan ontziak. Ib. 138.
An exeri zan ankak plaza aldera zintzilik zituala. UrruzZer 142.
Beizama-aldera tipi-tapa asi nintzan. AArdi V.
Artu eban Arribil-aldera, ta eldu zan ondiño Motrollo ardanetxian eguala. KkAb I 44.
Beren biotzak zeru aldera jasotzeko. InzaAzalp 28.
Erretore-etxe aldera joan zian emaztea ta biak lasterka bizian. MujPAm 48.
Abiatu zen gure telele / Ez urrun zaukan oihan aldera. Ox 116.
Beren joera Paris aldera / egin ziguten aurrena. TxB I 104.
Bere gela aldera joaten da bizi bizi. Ib. 58.
Yaun Erraimunek begira zun igitariek zetozen bide aldera. OrMi 88.
Ta asi zan eltzen, taka-taka, etxe-osteko korta-argira, ortu-aldera emoten ebanera. KkAb II 152.
Igandeko "El Día"-ko artikuluaren isats aldera, eskribatzalle guziori muga bat erakusten digu. LdiIL 82.
Itzuli zan bada yende aldera ta galdegin zuen. IrYKBiz 96.
Tritium Metallum (Tritio, Najera-aldean) eta Oliva (Leiva, Harotik NW aldera). JMBELG 96.
Ondartza-aldera okertzen zuen uginaldiak ontzia. TAgUzt 137.
Artoski ukurtzen naiz duxulu aldera. Iratz 76.
Badijoaz. Antigone baso aldera ta Ismene yauregi barrura. ZaitSof 164.
Elizkizuna amaitu ondoren, jendea Agirreren jauregi aldera asi zan. EtxdeAlosT 78.
Lenengo atera zanean saletxe aldera artu zuan. JAIrazBizia 79.
Poli beti zerbait egiteko griñak ibiltzen zuan; geienean gaizto-aldera jotzen, ordea. AnabPoli 40.
Dakar aldera juan dirian / gure arrantzale aundiak. BEnbNereA 101.
Komisario yauna abiatu zen bere ofizina aldera. IzetaDirG 58.
Kanpo aldera ixuriak bizi gera. VillJaink 142.
Eta lasterka Aranjuez aldera, an bazkaltzeko. AlzolaAtalak 71.
Atera zan ibai aldera. NEtxLBB 161.
Atunetara berriz / Azores aldera, / "O Cabo San Vicente" / Cadizko partera; / eta beste batzutan / Canariasera. UztSas 220.
Aita-gute bat, arratsero, an igoko uan gure sukaldetik zeru aldera. AtañoTxanKan 89.
Gernika aldera adi nengoan. FEtxeb 37.
Formalismora izan dute joera, matematika aldera beraz. MIH 114.
[Errezago zaie gipuzkoarrei] Lapurdi aldera makurtzea bizkaitarrei baino. Ib. 380.
v. tbn. Sor Bar 88. PE 123. Ud 114. Goñi 58. Ill Pill 7. Jaukol Biozk 12. FIr 139. Lab EEguna 112. Lek EunD 50. EA OlBe 86. Munita 55. Txill Let 33. Akes Ipiñ 21. Ugalde Iltz 25. Basarri 128. And AUzta 94. Osk Kurl 125. Erkiag BatB 156. Onaind in Gazt MusIx 210. Salav 56. Ibiñ Virgil 99. Berron Kijote 162. Etxabu Kontu 127.
azpiadiera-2.1.1
(Precedido de sust. con suf. -ko
). Aitzina har zezaten itsasoz haindira, Bethsaidako aldera. DvMc 6, 45 (Lç Bethsaida alderát
).
Merkhatari horietatik bat mezaren entzuten elizan zegoelarik, bertze biak bidez bide etxeko aldera mezarik gabe zebiltzan. ArbIgand 102.
Rhin ur handiaren aran aipatua, Alsace-ko aldera goiti. StPierre 38.
azpisarrerakoSense-70.3
c)(Tras gen.).Para (con), respecto (a).
"Vers, envers"Lecl.
Barur egunak detzaten halaberki athera / Iaun puxanta baketzeko penatuen aldera. EZMan I 125.
Hanbat naizelarik zordun zure aldera. Ib. 36.
Hala bethi danik hura / Ohi da bihotz bera / Haren beldurti direnen / Gizakumen aldera. Hm 162.
Karitate behar da guzien aldera, bainan guziekin trebe izaitea ezta on. SPImit I 8, 2 (Mst ororentako
).
Eztiadazula eraman zure konsolazionea, beldurrez ene arima egin dadin zure aldera urik gabeko lurra bezala. "Ne fiat anima mea, sicut terra sine aqua, tib"
.SPImit III 3, 7.
Misterio hunen aldera giristinoen fedea eta debozionea erreberritzea. CatLav 411 (V 197).
Orobat konporta zaite esku-lanen eta gorphutzeko nekhen aldera. HeGudu 124.
Erakuts dezagun graziaren aldera magoek izarrari yarraitzekotz izan zuten leialtasun bera. Lg II 115.
Ertoren eta Bikarien obligazionia bere paropiakuen aldera. CatLan 4.
Esker onekoak izatea, ala Jaungoikoaren aldera, nola on egiten diguen proximoen aldera. Gco II 29.
Gaitztoen aldera on dena / Duk beretzat gaizoena. Gy 259.
Jainkoaren etsai bat eta gizonen aldera traidore bat baizik ez baitzinen. DvLEd 271 (Cb Eg II 153 gizonen kontra
).
Zorduru balinbada zure aldera. Ib. 244s.
Miserikordia neretzat galdua dela, amatasunerako zuzenak hilak direla nere aldera. Ib. 208s.
Hargatik eztut deusik kondatu bi egia horien aldera. JnnSBi 168.
Biotz-bera baita esker-txarrekoen ta gaiztoen aldera. IrYKBiz 127.
Izugarrizko erantzupena Theresaren aldera!MdeHaurB 86.
Beethoven-en "À Thérèse" sonata iragan erazi zuen, ironia pitin batekin beraren sentimentalitatearen aldera. Ib. 53.
Euskal-Ikastetxe Nagusiaren aldera erakuts genezaken esker ona. ZaitPlat 2.
Egikera batzuen aldera sentitzen dudan onginai eta beste batzuenganko daukadan iguiña. VillJaink 84.
azpiadiera-3.1
Sobre, acerca de.
Oso jardun yaioa izan zenuala berarekin izketan [...], eta neurtu eziñeko txikien aldera bezela aundien aldera ere aritu ziñatela. AnabUsauri 96.
azpisarrerakoSense-70.4
d)
(V, G-goi; Dv, H)
Ref.:
A;
GteErd 10
. (Tras gen.).A cambio (de), en pago (de).
"
Bere hartzekoaren aldera, izan ditu ehun libera
"Dv.
"
Aloger gitxiren aldera bear egiten zan orduan (V-ger), entonces se trabajaba a cambio de poco jornal"A.
"
Lan egiten zuen jana(re)n aldera (G-goi)"GteErd 10.
"
Horren aldea emangoit
"ZestErret.
Zeren gizonak ditutzun ezteusetik athera, / Gloriaren emateko zerbitzuen aldera. EZMan I 11.
Egin dudan ongiaren aldera, ez nezazula utz gaizki-erralleen menera. EZEliç 233.
Pagatzale gaistoaganik lastua pagamenduen aldera. "Pour paiement"
.Volt 223 (tbn., con alguna variación, en Zerb Prov 836).
Ene ungi egiñen aldera, gaizki egiten darotate. Gç 45.
Hari eskeiniz [...] gure salbatzaile amultsuaren pairamenak [...], gure zorren aldera eta gure bekhatuen barkhamendutan. Dh 225.
[Idoi] hekien aldera nere burua kondenatzen dut penitentzia garratzetarat nere bizi guzikotzat. Ib. 187.
Zorraren aldera laboria artuten dabeen guztiai. fBIc II 132.
Artu itzatzu nere malkoak, zure esku ongilletik etorri zadan mesede onen aldera. ArrGB 45.
Trapu-zar saltzalle bati erosi omen zion bart, baso bat ardoren aldera. UrruzUrz 44.
Penitentzi txiki bat eman bear dizut zure pekatuaren aldera. NEtxAntz 122.
Ez irabazien aldera, ezta andizurenaren aldera ere eztute agintari izan nai izaten gizon oiek. ZaitPlat 140.
Eskerrik asko egiten diet [...] egin dizkidaten oar iakingarrien aldera. Ib. 3.
Domu aren aldera lurrak erosi omen zituzten. Ib. 19.
Pausu erdian joan daike ganbaratik sukaldera, / halere etzinduzket utziko jauregi baten aldera. XaOdol 102.
Nere zeruko tokia salgai edozeiñi milla pezetaren aldera!BasoM 148.
Arrobian niardun lanean, bederatzi ta erdi laurlekoren aldera. AZink 55.
Barka dakioke, egin dituen mesedeen aldera, daraman izen harroxkoa. MEIG VII 68.
azpisarrerakoSense-70.5
(Tras tema nominal nudo). Zor aldera laboria artuteko. fBIc II 132.
Tronperia du sobera: / Eman tugunak paper aldera / Sekulan ezin kobera. Bordel 60.
azpisarrerakoSense-70.6
(G-azp, AN-gip),
(aldeaG-azp)
Ref.:
GteErd 10, 281
. (Precedido de sust. vbal.)."
Egurra eman digute kentze aldera (G-azp), [...] bildotsa ematen diote lan egite aldera (AN-gip)"GteErd 281.
"
Debalde utzi niyon, eamate aldea, alegiya
"ZestErret.
Zaldia emaztearentzat, eta aizturrak bedorrentzat, testamentua egite-aldera. UrruzZer 123.
azpisarrerakoSense-70.7
(Precedido de part.). Artalde ez dunak ere egin du aukera / diruz, gauza-truke edo lan-egin-aldera. "A trueque de género o de prestación personal en el trabajo"
.OrEus 12.
azpisarrerakoSense-70.8
"
-ren aldera. Para, a la cuenta de, a beneficio de, con determinada finalidad. Beiari, jateko, au ta ori ta bestea eman bear zaio, esnearen aldera
"GketxLoiola.
azpisarrerakoSense-70.9
e)
(V-ger-ple ap. EI 344
; SP, Lar) . (Precedido de gen.).A favor de, en beneficio de.
"
Mundua bere aldera egin da, le monde est fait pour soi, pour ses intérêts"SP.
"(A) favor de alguno, para provecho suyo, norbaiten aldera, onera
"Lar.
Beti gauzka bere gogoan, beti ari da gure aldera. Ub 136.
Erregututen deutsanak bere aldera edo fabore egin daijala juramentu guzurrezko edo falsua. Astar II 59s.
Nafarruak auzuan / Ezagutzen dina: / Beti bere aldera / Nazione fina. Bordel 153.
Batoz Greziar euren aldera urten dabenak. ABAmaE 438.
Nor zeñen aldera ebillen, alkarri ipinteutsien betozkoan ikusten jakoen garbiro. AgKr 176.
Zeure aldera geiago egitiarren. KkAb II 131.
Katoliko asko eta zenbait apaiz eta gotzai edo obispo, zearo arrotzaren aldera yarri ziran. LdiIL 162.
Egite on bat egin du nere aldera. IrYKBiz 372.
Ango dorreak iruna tontor, / nere esanaren aldera. "Cosa que confirma lo que digo"
.OrEus 258.
Ni beñepein zure aldera nago. JAIrazBizia 111.
Oso nere aldera jarri da. TxillLet 53.
An erabaki zuten jokoa / naparrak beren aldera. Basarri 93.
azpisarrerakoSense-70.10
f)(Precedido de bere, etc.).Por su (mi, etc.) lado; por su (mi, etc.) cuenta.
"
Lana beren aldera hartu zuten (AN-5vill)"GteErd 204.
v. ALDETIK (b). Ordu erdi bat egunean edo gaubean bere aldera artuaz. OA 131.
Nor bere aldera joan zan. Lard 519.
Bakoitza bere aldera banatzen ziran. OrSCruz 75.
Guziok zein bere aldera banatuko baitzerate. IrYKBiz 461.
Artzai bakarra alde bat utziz, / bakoitza bere aldera. Basarri 1.
azpisarrerakoSense-70.11
g)
(V-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip-5vill, B)
Ref.:
AspGehi;
GteErd 10
. (Ref. al tiempo)."
Negu aldera, hacia el invierno"msOch 8.
"
Aldera con verbo en tiempo futuro: hamarrak aldera etorriko da
"AspGehi.
"
Ordu batak aldera agertu zan (V-gip) [...] mila eta bederatzi ehungarren urte [...] aldera (AN-5vill)"GteErd 10.
"
Eguerdi aldera (V-gip, G-azp-nav, AN-gip-5vill, B)"Ib. 10.
Badator ontza gau erdi aldera. ZabGabon 62.
Laubak aldera etorriko dala esan dit. MocDamu 29.
Illunabar aldera ateratu eta eseriko dira. Ib. 69.
Amaikak aldera asten da eztulka. Iraola 81.
Baxo-erdi bat erateko garaia izango zan aldera, epaikariaren aurrean bildu ziranean. MujPAm 33s.
Eta bostak aldera, eskuñeko saietsetik ara non datorren giza-sailla. OrSCruz 62.
Gau-lenetik alako etxean; gaberdi-aldera beste alakotan. Ib. 55.
Larunbat arratsaldean, lauterdik aldera eraso zioten suari, beren aurrez aurre zedukaten liberal-sailarengana. Ib. 62.
Zer moduz gobernatu / eztaki bildotsak, / aurki negu aldera / ilko dizka otzak. TxB II 256.
Biharamunean, jeiki ziren zortziak aldera. BarbLeg 131.
Atzoko egunez oin urtebete, illuntzi-aldera, [...]. KkAb II 35.
Seigarren eta bederatzigarren ordu aldera atera zan berriz ere. IrYKBiz 353.
Gabian amarrak edo amaikak aldera. EtxdeJJ 88.
Martxuaren erdi aldera, Engrazik bere laugarren aurra izan zun. Ib. 180.
Ilunabar aldera zen [...] ene adiskidea aurkitu nuelarik. MdePr 106.
Nik uste dut amekak aldera izanen dela ordurik oberena. IzetaDirG 21.
Apirile aldera izanen dela juizioa. Ib. 92.
Oraingo aski degu ta / bostak alderarte. UztNoiz 120.
Illuntze aldera au deskantsua / ardiak garaiz jetzita!UztSas 64.
Noizik beinka ona da / aldatzia erriz, / urrengo uda aldera / juan nai det berriz. Ib. 357.
Egunaren iruak aldera, bixtatu zuten urrutira. BerronKijote 98.
Goizeko zortzirak aldera eltzen zan. EtxabuKontu 122.
Illunabar-aldera. AtañoTxanKan 69.
Jendea pranko izaten zuan. Astearen azkena aldera, beintzat, asko. JAzpiroz 215.
Andik eta amabiak aldera arte. Gerrika 122.
1965ean, udazken aldera. MEIG I 259.
azpiadiera-11.1
(Precedido de gen.). Gauaren aldera ortzean gorritasun dirdirak oartuaz. ErkiagBatB 13.
azpisarrerakoSense-70.12
h)(Tras frase relativa).Según, de acuerdo con.
Eta erabaki bezate bere uste zuzenak agintzen dien aldera nagusiaren faxiozaletasunari buruzko arazoa. EAEg 13-12-1936, 533.
azpisarrerakoSense-70.13
i)(Precedido de sust. vbal.)."
Bai, esate-aldera esan, decir por decir"GketxLoiola.
"
Jan jate aldera (G-azp), esan esate aldera (G-azp)"GteErd 281.
"
Itz egiten [sic] aldera itz egiten ai da (G-azp), [...] esate aldera esan nion (V-gip, G-azp)"Ib. 282.
"
Ite aldea egin, arrazoi edo motibazio handirik gabe egin [...]. Esate aldea esan, botatze aldea bota
"ZestErret.
Kanpokuak, ori esan-esate aldera ein zetsan. SMZirik 46.
azpisarrerakoSense-70.14
j)(Con utzi, etc.).(Dejar, etc.) de lado.
Damu zuen hainbat urtetan aldera utzi izan zuelakotz halako lagun bikain bat. MdeHaurB 13.
Aldera uzten dut, oraingoz, Jakintza ezkutua. MdePr 342.
Ez zuen Sallaberryk dakarren bertsionetik tarte handirik; bakarrik, kantatzaileak hitz edo neurtitz bat edo beste aldatu eta, zenbait aldiz, ahaztu egin zitzaiolakotz edo sekula jakin ez zuelakotz, ahapaldiren bat aldera utzi gora-behera. Ib. 185.
Zu aldera utzi zagizana baiño doatsuago. OrAitork 106.
azpisarrerakoSense-70.15
k)Tendiendo a la parte de (hablando de origen familiar).
Ez gatxin izango emen bezala, etxeko batzuk beltxeran, amaren aldera, ta besteak zurito, aitaren aldera.OrQA 100.
azpiadiera-15.1
"
Ume onek zeinen aldera eman duen eztakit (G-azp)"GteErd 21.
azpisarrera-71
ALDERA EGIN.
azpisarrerakoSense-71.1
a)
(Lar, Añ) . (Precedido de gen.)."(Hacer las) partes de alguno, es favorecerle, norbaiten aldera egin
"Lar.
azpisarrerakoSense-71.2
b)Apartarse, hacerse a un lado.
"Apártate de ahí, ken adi ortik [...], aldera, albora, alboalde batera egizu
"Añ.
Asto ikuski [sic] ta lotsa bâkoa / ni bidean ez egin aldera? / Bada ostikoz... ken laster, ken, oa / bide munera. ZavFab,
RIEV 1907, 95.
Aginduak zeatz bete-erazi bearrean gera, iñortxok ere aldera-egin al izan ez dezan. "Impidiendo que [...] eludan"
.EAEg 12-2-1937, 1045.
Ala nai izan baitin... aldera-egin eziña zaigun. ZaitSof 146.
azpisarrerakoSense-71.3
c)(Precedido de bere, etc.).Irse por su (mi, etc.) lado.
Jainkoak begira bezagu eta erabaki beza gure artean, zeinek gure aldera egin dukegunean. DvGen 31, 49 (Ol elkarrengandik biok aldendutakoan
).
azpisarrerakoSense-71.4
d)(Tras tema nominal nudo).Dirigirse hacia.
Ama dagon ate aldera egiten du. AlzRam 91.
Pausoa doi-doi, etxe-aldera egingo zuen. NEtxAntz 112.
Lo-gelako atea iriki ta leio-aldera egin zuan. NEtxLBB 15.
azpisarrerakoSense-71.5
e)Arlo baten bearrezkorik aldera ezpaitu egiten gizon gurbillak. "No debe menospreciar ningún asunto"
.ZaitSof 139.
azpisarrera-72
ALDERAGO (Lar, Añ, Dv(G), H). "(Más) cerca, [...] alderago
"Lar,
Añ.
Alderago degu ejenploa gure egunetan Jakobo bigarrenean. CbOC II 80.
Zenbat alderago daukan bere ill bearra, anbat geiago illuntasunez eta tristuraz beteko da. AA III 571.
Bada zenbat andiago estuasuna, ainbat alderago dago bere laguntza. ArrGB 136.
Atarian Ramuntxoren aldeko gorak entzuten dira. Ojuak, gero ta alderago. AlzRam 88.
Irrintziak gero ta alderago. LekEunD 50.
Bai, alderago dugu artako pake kezkatsua. TxillLet 129.
Arrotzagana gero ta alderago.AnabUsauri(ed. 1986) 75.
Gure menditik ederki entzuten genizkin dunbotsak, gero ta alderago. AtañoTxanKan 219.
Baiña bai egunetik egunera gero ta alderago degula mundua uzteko ordua danok. BAyerbe 16.
azpisarrerakoSense-72.1
(En casos locales de decl.).(De, etc.) más cerca. Ta gutiago zor diozu zuk gaur Jesus berari zeren etorri zaitzun alderagoko gure elizetara.MbOtGai I 163.
Badoa Moises alderagotik lar sutu hau ekustera. Ib. 317.
Orien eran berea egiten duena iganen da Jesus beraren aldera, ta zenbat ere obeki egiten duen, anbat alderagora. MbIArg I 348.
Eta alde batera utzirik anziñako denborak, begiratzen badiezu alderagokoai. AA I 289.
--Ez da Indietara joan bearrik seda izateko. --Nola! Alderagotik al dator?ItDial 44 (Ur urragotik, Dv hurbilagotik, Ip hüllanagotik
).
Zer ote zan jakiteko, alderagotik begiratu nai izan zion. Lard 66.
Jeroboanek bere gaiztakeriaren kastigua alderagoan ere laster ikusi zuen. Ib. 221.
Orduan zaldiai alderagorik begiratu, eta oiek aoan zeuzkaten zillarrezko mokadu ederrak ikusita esan zuen. ArrGB 114.
Zenbat alderagotik diozun begiratzen, ainbat geiago mirestuko zera. BvAsL 17.
azpisarrerakoSense-72.2
Más cerca, más aproximadamente.
Ordu betetik aurrera bear. Bi alderago. JAzpiroz. JAzpiroz 114.
azpisarrerakoSense-72.3
(Precedido de gen.). [Zeruan] Jesusen alderago bizi diranak. MbIArg I 350.
Eriotzaren alderago gatotzen, ta emen egia txitez izugarri bat [...] ikasiko degu. CbEg III 319.
Lurrean zegoela zeruan bizi zan; eta zenbat zentro onen alderago anbat amorezko gar aldi biziagoak eman zituen. CbJust 52.
Zu besterik neri goxo izatea Zuk ez uztenago ta Zu nere alderago. OrAitork 134.
azpisarrerakoSense-72.4
(Precedido de tema nominal nudo). Andik, mendiko aitzulo batera eraman ninduten, Elorrio alderago. OrSCruz 49.
Ta su barria egiten asi zan talaierua, Arta alderago, eskuma alderago, ezbearra gertau zan tokira zijoazanak zuzenbidea eskumarago okertu eien. EtxabuKontu 133.
azpisarrerakoSense-72.5
(Precedido de ablativo). Zerua ere nola daguan / emendikan alderago. UztNoiz 69.
azpisarrera-73
ALDERAINO.
azpisarrerakoSense-73.1
a)(Ref. al tiempo).Hasta cerca de.
Jauna, ez nuan nik artorik saltzeko asmorik S. Juan alderaiño. AA II 189.
Gari ura gordetzeko asmoan neukan S. Juan alderaño. Ib. 190.
Onelaxe egon zan eguerditik arratsaldeko iruak alderaño. InzaAzalp 70.
Joan den mendearen erdi alderaino euskal arazoak, bizi-bizi hasiak, bere bidetik ibili ziren, lasai eta nagi-antxean. MEIG IV 128.
azpisarrerakoSense-73.2
b)(Precedido de nombre de lugar).Hasta.
Itxi daiguzan emengo negargarrikeriak, eta Ostrabento alderaiño goazen gu. AgAL 126.
Oroitzen naiz, Zumarragara joaten giñanean, trenean nola joaten ziran soldaduak Beasain alderaño, eta gero emendik automobilletan frentera. Salav 61.
Idi buztarriz ikatza eroan / sarri Bilbo alderaiño. Ayesta 102.
v. tbn. Ataño TxanKan 46. Gerrika 65.
azpisarrera-74
ALDERAKO.
azpisarrerakoSense-74.1
A)(Adnom.).
azpiadiera-1.1
a)(Tras gen.).Dirigido a, para con.
"
Jainkoaren alderako amodioa, l'amour de Dieu"Dv.
Bihotzeko humiltasuna, giristino lagunaren alderako amorioa eta karitatea. Mat 290.
Giristino lagunaren alderako karitatea. Harb 102.
Gorputz Sainduaren alderako debozinoaz. Hm 216.
Gauza kreatuaren alderako amudio eta higuindura desordenatuaz. SPImit IV 15, 3.
Bazinaki zure buruaren osoki ezeztatzen eta kreaturen alderako amudio guzietarik billhuzten. Ch III 42, 2.
Ahal bagintez bertze artharik gabe eta Jainkoaren eta gure arimaren alderakoez lekhora, orduan hagitzez dohatsuago bide gintezke. Ch I 25, 9.
Jaiñkoaren gure alderako amodioa infinituki are handiagoa dela. HeGudu 97.
Khoroaturen du haren alderako gure leihaltasuna bethiko zorionaz. Lg I 232.
Populuak orduraino Jesusen alderat izan zuen errespektua izan zen itzulia haren alderako arbuiotarat. Lg II 168.
Ait-amen bere haurren alderako eginbidiak. CatLan 91.
Pobren alderako samurtasunaz. Mih 82.
Munduaren alderako jaidura sobraniazkoa. Brtc 175.
( s. XIX) Gure obligazioak, ala Jangoikoaren alderakoak, nola gere buruen alderakoak eta gere lagun proximoaren alderakoak. Gco I 385.
Haren gizonen alderako egin-modua orobat zen guzia eztitasunez eta karidadez bethea. Dh 258.
San Bernat, andre dena Mariaren alderako debot handiak. Ib. 264.
Yaungoikoaren alderako maitetasuna, beragango esperantza. AñEL2 82 (
EL1 72 Jangoikoa gananz
).
Jesusen bihotz sakratuaren alderako bethiereko adorazionearen indulientzia irabazteko. JesBih 474.
Mariaren alderako konfientzia. MarIl 31.
Ta Jainkoaren alderako bere zorren pagatzeko. Jaur 194.
Gure haren alderako konfientziaren lehen motioa. Ib. 371.
Itsusiak eta ezin-kondatuak dira nere gaizkiak eta zure alderako hobenak. DvLEd 149 (Cb Eg II 80 zure kontra nik egin ditudan ofensak
).
Yainkoen alderako ozartasuna gatik. HbEgia 70.
Haren alderako ezagutza ez da behinere gure bihotzetatik galduko. Prop 1881, 44.
Franziskoren pobrien ta erien alderako amoriua. BvAsL 37.
Jainkoaren alderako jauspen hori. ArbIgand 58.
Hanxe aitortuz eskuararen alderako bere atxikimendua. HUAurp 197.
Guhauren alderako eta lagunaren alderako eginbideak. CatJauf 93.
Badaiteke orduan nerekin batio ari ere piztu zitzaiola biotzean, euskeraren alderako maitetasuna. FIr 177.
Eskuararen alderako atxikimendu-seinale hori. JEBer 38.
Bi sainduen alderako beila-toki da, geroztik, Loiola eskualdunentzat. Ib. 68.
Ttipitu zait, ez bakarrik hiriarenzat naukan amodioa, bainan oraino tokiaren beraren alderakoa. Ib. 84.
Gogoan du beti-betiko [...] Abrahamen ta bere ondokoen alderako bere errukia. IrYKBiz 11.
Aitaren alderako zure amodioa. VillJaink 166.
azpiadiera-1.1.1
Referido a, que concierne a.
Laudatzen da obra miserikordiazkoen alderako manuez eta lehenik spiritualenerakoez. EZMan I 14.
Erratzik hemen elizaren manuak, edo sakramentuen alderakoak, edo berze lege graziazkoaren manuak. EZMan II 48.
Zein dire miserikordiazko obrak gorphutzaren alderakoak?CatLav 192, V 99.
Eta uzten zituen harren gain fraiden alderako lanetarik hainitz. JnnSBi 105.
Hala ere, diren bezain hunkigarri izana gatik aita, ama eta emaztearen alderako hitzak. Larre(
inXaOdol 13
).
azpiadiera-1.2
b)(Tras gen.).Favorable (a).
"(G, L), favorito"A.
"
Ni enaiz herri haundiyan alderakua
"ZestErret.
Jaungoikoaren asmoak beti guziz zuzenak, eta bere esleituen alderakoak, eta faborekoak dira. Gco I 425.
Marka urdiñez ertzaturik egozan izenak, liberalen alderakoak ziran, nunbait. Marra gorriz ikutuak, ostera aen areriotzakoenak. ErkiagBatB 92.
azpiadiera-1.2.1
(No ref. a personas).Que favorece, que ayuda.
Esku-arte aundiko gizona izanik, inolako itzaldi ederra bezain errez asmatzen zizun soinkarien alderako tramankulu bat. ZaitPlat 119.
azpiadiera-1.3
c)De a cambio (de).
Ez euren buruti ataratako edo ostu alderako mezaak ateriak, ez argitakuak, ez buldiagaz erremedijetako ustian ostuta gero buldiak artubak ez ditubala libretan pekatuti ta lapurretan egiteti. fBIc II 134.
azpiadiera-1.4
d)(Tras gen.).Que se dirige (a).
Predikuaren ondotik, izan zen arbola benedikatua; haren alderako pharterat itzuliz zuen segurik hustu hisopa yaun Erretorak. ElsbFram 139.
azpiadiera-1.4.1
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar). Goruntz eta beruntz, itxas irakiñeko ustai azalkorra edo zeru-alderako otoi-ontzia bezela. AgG 360.
Baxo-erdi bat Jesus batean ziplatu ta gero, asi zan etxe-alderako asmotan. MujPAm 59.
Manuel Santa Cruz Gipuzkoako Elduainen jayo zan, Berastegitik Tolosa alderako lenengo errian. OrSCruz 17.
Yerusalen alderako bidea zeramalako. IrYKBiz 260.
Sastraka-alderako bidea. NEtxAntz 148.
Aurre-alderako bira osoak, buruz beera ta gora, poliki zekizkian. AnabPoli 95.
Gure etxeetatik Ameriketa alderako jario etengabea. NEtxLBB 12.
Mendi alderako bidea. UztSas 347.
Zalditegi-alderako bidea. BerronKijote 63.
Altza alderako joera zeukagu geroztik. AtañoTxanKan 87.
Ego alderako bidea artzeko. Gerrika 99.
azpisarrerakoSense-74.2
B)(Uso adv.).
azpiadiera-2.1
a)
(Dv) . (Tras gen.).Para con.
Ezta bada Iongoikoa iustu kreaturentzat, / Ene alderako bezain, halaber hirekotzat?EZMan I 53.
Izan zaitezte ene alderako ni zuen alderako naizen bezala: othoitz egiten darotzuet, ene anaiak. HeGal 4, 12.
Bi bihotz ditugu, bihotz bat gure alderako, erne, grazios eta kortes dena; eta bertze bihotz bat lagunaren alderako, gogorra, hertsia eta garratza. HePhil 388.
Zer da [senar-emazteak] heren humeen alderako egin behar duena?Ub 223.
Euren gurasoen alderako daukiezan obligaziñoak. CatLlo 42.
Zeñ zarra dan gure Ordenan San Franziskoren semien jaiera Mariaren sortzez jatorrizko pekatuaren kutsu gabiaren alderako. BvAsL 201.
Dana dala, bere alderako ez da tontua. MocDamu 25.
azpiadiera-2.1.1
Sobre, referido a.
Aragikorrak Kristoren gañeko Profeten itzetan aditzen zuen, letrak azaletik ta kanpotik ziona [...]. Uste zuen, Profetak liburu santuetan esan zuena, guzia zala gorputzaren alderako, eta ez animaren onerako. Ub 58.
Aurreko orretan baño, osasun alderako, beste bat zan emengo egoera. Gerrika 95.
azpiadiera-2.2
b)(Tras gen.).A cambio, en pago, en compensación.
"(V-m), en agradecimiento"A.
Gelditu ote ziraden aen interesaren batekin rekonpensaz, edo euren trabajuaren eta serbizioaren alderako. OA 165.
Gaurko parkamen guztiak irabazteko ene bekatuen zorren alderako eta purgatorioko arima santuenen kitugarritzat. AñEL2 11.
Zer egin nei zor andi onen alderako?Ib. 175 (
EL1 163 zergaz kitutuko dot esker-zor andi au?
).
Au guzti au, Yauna, eskiñiten deutsut ni-gana sakramentadurik etorteaz egin deustazun mesede andiaren alderako. Ib. 153.
Ar zazu lepoko au zure malko leial eta urrikaltsuen alderako. ArrGB 33.
Zer esker onenbestebat grazia eta doairen alderako eman negizkitzuke?Ib. 108.
Zor guziaren alderako serbitzu añ laburra eskatzen du. ArrMay 65.
Neu gai enazalarik zubekandik artu dodazan mesede ta onegin gustijen alderako biar dan lez esker egitteko. Otx 182.
Euren lanen alderako etzagunek emoten eutsien su-egurre. AkesIpiñ 26.
Nik, gure azioen alderako, lareun da emezortzi milla pezeta artu nituan. JAzpiroz 70.
azpiadiera-2.3
c)A favor; en favor.
Uste dogu alan bere, egin dogula zerbait Errepublikaren alderako, gordiaz geure burubak onen aserre ta burdiña odolsuti. MgPAb 213.
Bai etzagunek eta bai errentadoreak, bakearen alderako ta auzo guztien onerako gogoti opetsi ta parkatu eudiezan eskolagiñen eurek egiñiko bearrak. AkesIpiñ 10.
Inoren alderako egin buru-lanaren ordez dirua eskuratzea ezaintzat zuten. ZaitPlat 113.
[teresa deuna] bitarteko ona izan eiten Bizkaiaren alderako. OnaindSTeresa 100.
azpiadiera-2.4
d)Hacia.
Denak zeuden prest itsasoz ta leorrez Jerusalen alderako. BvAsL 213.
azpiadiera-2.5
e)(Ref. al tiempo).Hacia, aproximadamente.
Gaberdi alderako dana egoan ixil ixillik. AgAL 34.
Arri-jasa bat eskatzen dio [sorgiñari] / ordubiak alderako. OrEus 335.
Amaikak alderako eldu zen. EtxdeJJ 121.
Illunabar alderako goseturik zen arras. Ib. 159.
Bai, amabiak alderako emen izaten dituk berriz. UgaldeIltz 66.
Panplonara gaubean, amarrak alderako. Salav 48.
Amaikak alderako. TxGarmBordaB 60.
Juan giñan illuntze alderako. Gerrika 63.
azpiadiera-2.6
f)Por, a causa de.
Zorionak damaizkio Melibeuk ain etorkizun argiaren alderako. IbiñVirgil 31.
azpisarrera-75
ALDERAKONTZ. Para con.
v. ALDERAKOTZ. --Jaiotzetik degun argi onek zer erakusten digu Jainkoaren alderakonz? --Jainkoa bakarrik ohoratu eta adoratu behar degula, edo Jainkoari bakarrik gurtu behar gatzaizkala. --Eta gizonen edo lagun-urkoen alderakonz? --[...].Ub 16.
azpisarrera-76
ALDERAKOTZ . (Tras gen.).Para con.
v. ALDERAT (b) Hau da gure alderakotz eman duzun legea: / Erreferta eztezagun egia ezagutua, / Ez berzeren ontasunaz errezibi damua. EZMan I 35.
Bethi zuen alderakotz geldi gaiten zordunak. EZMan II 149.
Bizi zaite guztien alderakotz eme eta manso; baina zaren zeuretzat garratz eta bortitz. Hm app., 234.
Gu bagine gure alderakotz osoki hillak eta munduko amarraduretatik libratuak. Ch I 11, 3 (Mst gure bürier
).
Zeiñaren ministro egin izatu bainaiz Jainkoak zuen alderakotz eman izan darotan mezuaren arauera. HeCol 1, 25.
azpisarrera-77
ALDERAKOTZAT. Para con, con respecto a.
v. ALDERAT. Bada Obededom haren alderakotzat egin zenduena egizu orai ene alderat. Mat 263.
Zeure adiskide hauken alderakotzat erakutsi zenduen zeure botheraren indarra. Ib. 359.
Ene alderakotzat obrekin batean erakutsi duzun borondate borondatetsuak. Ax 4 (v 1).
Gogorki usatu genduen [anaia] haren alderakotzat. Ib. 439 (V 286).
Zeren berek dakite zer borondate duten elkharren alderakotzat. Ib. 325 (V 215).
Iainko Iauna, barkha iatzagutzu zure alderakotzat egiten ditugun faltak eta bekhatuak. Ib. 337 (V 224).
Gauzen alderakotzat duen ikuste-moldean [...], frantziskotar-kutsu jatorra ikusten diot. Vill(
inGandElorri 12
).
Eta orobat dituzte [eginbide batzuk] seme-alaben alderakotzat. VillJaink 163.
azpisarrera-78
ALDERANTZ.
azpisarrerakoSense-78.1
a)
(alderanzAñ(G), alderuntzAñG, AN, alderontzLar). "(A) orza, alderontz, zearrera, zearka
"Lar.
"Aorza, hacia a lado"Añ.
azpisarrerakoSense-78.2
b)(Precedido de gen.).A favor de.
San Agustiñ nai dute berentzat, San Agustiñ beren alderontz, San Agustiñ beren utsegiñen estalkitzat. LarSAgust 11.
azpisarrerakoSense-78.3
c)(Ref. al tiempo).Hacia, cerca de.
Ta orañ [...] negu alderontz. CbEg III 361.
Eta ill zan Santuaren anzarekin irurogei ta bat urteko adiñean arkitzen zala milla bosteun irurogei ta amabigarren urte alderontz. IztC 486.
Illunabar-alderontz ardiak artizkunara biribillatu ta jatzi. Ib. 229.
Pazkua Espiritu Santuko irugarren goizean ordubiak alderontz. Ib. 502.
Bigaramun eguerdi-alderontz. Ib. 165.
Aboztuko illaren erdi alderontz. Ib. 232.
Neguko gau otz baten, Urtaillaren lenengo egunetan, or gaberdi alderantza. KkAb II 160s.
Eguerdi alderantz ikusi dau osatzaileak. ErkiagBatB 197.
Illuntzi alderuntza eldu zan barriro Goiazera. AlzolaAtalak 50.
azpisarrerakoSense-78.4
d)(Precedido de gen.).Para, con respecto a.
v. ALDERAT. Pekatuban dagozanak zelan artu leikez laguntasun orrek, ezpadira Jesu Kristoren ta Eleisiaren alderuntz arbola bateko adar igartubak legez baño?CrIc 47.
Baledukate au gogoan nagusi ta etxejaunak, oniritzi ta maitetasun geiago ekusiko litzake beren serbitzari ta errenteroen alderonz. VMg 61.
Botikarixuak erakutsi zetsan arasatik artu eban ontzi bateko autsa, eta [...] esan zetsan auraxe naikua ebala senarran goguak esnatzeko, bere alderutz. EtxbaIbilt 472.
azpisarrerakoSense-78.5
e)(Precedido de gen.).Hacia.
Enzun eben aen alderutz kantaetaz etozela gizon batzu. Lazarraga 1154v.
Ez naizela ni aurrera / joango emendik zure alderontz / zure ardiak jatera. ItFab 140.
Abiatzen dira sarrazenuen alderuntz esku utsik. BvAsL 216.
Gabak legez guzurrak artuta egiantza, / Zenbat eruan oi dauz bere alderuntza?ABAmaE 346.
Haurra begira zitzaiola, haren alderantz lehiatzen zen iherika. MdeHaurB 101.
Euskara pixka bat zabala, pixka bat eguterantza abiatua, Axularren alderantza, alegia, erabilli nai izan dudala. VillJaink 11.
Orruaz esanaz fraille gizajo bixen alderutz. EtxbaIbilt 456.
azpiadiera-5.1
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar.). Mendi alderontz biak / joaten asten dira. ItFab 232.
Badira lodituten diranak atze alderuntz. "A la cola"
.UrDial 72.
Franzesak Ondarribi-alderontz azaldu ziradenean. IztC 478.
Eta Barcelona alderonz abiatu zan. AranSIgn 63.
Jatsi zakidaz euskaldun musa gozo eztia, / Edo jaso neu oraiñ Parnaso alderontza. ABAmaE 110.
Gorbeia alderuntz. Ib. 192.
Iru Santuak irten ziran Santa Sabina alderunz. BvAsL 172.
Baeza alderonz joan zala. ArrMay 173.
Arranegi alderantz ioan zan. ABeinB 85.
Erri-alderantza etorri nintzen. ABGuzur 136.
Marboill alderantz begira egoala. AgAL 116.
Iñoizkorik azkarren joiazan Franzia alderontz. AgKr 153.
Donosti alderuntz iges egin zuan. AgG 370.
Atzeko ate alderuntz juaten da. AlzRam 133.
Berriztik ziar Ermu alderantz. KkAb II 101.
Alde egin eban etxetik kale-alderantza. Ib. 8.
Zeru alderuntz begira. EAOlBe 86.
Itsumustuan yoiazan eliza-alderantz. ErkiagArran 171.
Begiratu eban eleizako ate-alderantz. BilbaoIpuiB 142.
Zarata alderantz fusilla ipiñi. Ib. 107.
Pozarren juan ei zan etxe alderutz. SMZirik 81.
Ipiñeko parrokiti eguerdi alderantza dago. AkesIpiñ 19.
Berriro Amerika alderuntz irteteko bezperan. Basarri 27.
Entzun bitez bikarioaren pausoak ate alderuntz. NEtxLBB 173.
Butroi alderuntz. AlzolaAtalak 71.
Mugarra alderuntza. Ib. 47.
Bere erri-alderuntz abiatu zan. BerronKijote 68.
Gipuzkoa alderuntz. EtxabuKontu 133.
azpiadiera-5.1.1
(Con -ko, adnominal). Gerotxoago egin zuten Bergara alderuntzako ibilia. NEtxLBB 49.
azpisarrera-79
ALDERAT Tr. Usado por autores septentrionales y por el alto-navarro Lizarraga.
azpisarrerakoSense-79.1
a)(Precedido de gen.).Hacia.
v. ALDERA. Itzuli zen populuaren alderat. Lg II 151.
Mendi sainduaren alderat / itzuliak, / Argitu deneko, dagozkat / Bi begiak. Monho 88.
Emén Jesus on garbíak / urdegárren alderát / eztú gorátu begíak. LEKop 165.
Itzul zaite Birjina Sainduaren potret baten alderat. MarIl 100.
Hoben asko ditut soinean; Jaunaren ezpata ja bihurtua da nere alderat. DvLEd 103 (Cb Eg II 53 zure kontra
).
Aitzinatu zen zenbait urhats plaza bethetzen zuten gizonen alderat. ElsbFram 111.
azpiadiera-1.1
(Tras tema nominal nudo o nombre de lugar). Aitzinean ioan erazi itsasoaren berze aldera Bethsaida alderát. "Vers Bethsaida"
.LçMc 6, 45 (Dv Bethsaidako aldera, Leon Betsaidarat buruz, Or, IBk Betsaida aldera, Ker Betsaidaruntz, IBe Betsaidarantz
).
Siria alderát bela egin genezan. LçAct 21, 3.
Handik bihurtu zen berriz itsaso alderat. HeMc 2, 13.
Ibili ze gau guzian bere ustés Pavia alderát. LEJMSB 95.
Nola doáien jautsis oián kaskotík bera erri alderát. Ib. 131.
Hiri hau uzten dut, Malaca alderat juaiteko. Laph 211.
Joan da, joan, Paris alderat. Ox 183.
Berria da hura [serora-komentua] ere, dena leiho zelai-alderat. JEBer 55.
Harateko buruan, Donosti alderat, bigarren hiriño bat. Ib. 91.
Eremaiten dituzte Doniane alderat. Zub 98.
Heldu zaizkitzu kantari; / Kantari eta eskuak / Zu [sic] alderat luzatuak. Iratz 190.
Begi zorrotz eta ilhun batzu itzultzen dituztela artetan zeru alderat. Iratz 48.
Ohe alderat so egin zuen. MdePr 159.
Azken so bat egin ote zion [...] iguzkia erortzerat zoan itsas alderat?ArdoySFran 255.
azpiadiera-1.2
(Precedido de sust. con suf. -ko
). Horiek erran eta abiatu zen aitziñean Jerusalemeko alderat. HeLc 19, 28.
Eta aurthiki hisopaz, plazako alderat, ur benedikatua. ElsbFram 135.
Lasterka etxeko alderat hartzen du. ZerbIpuinak 85.
Olorurako alderat abiatürik ziren. Const 30.
Eta badoazi, furfurian, herrian harat, Jauregiko alderat. "Dans la direction du palais"
.BarbLeg 137.
Moro abiatu zen Senpereko alderat. ZerbAzk 35.
Etxeko alderat ari. ArdoySFran 192.
azpiadiera-1.3
(Precedido de frase relativa). "Je le mène à ma fantaisie"
.Hi baiño puxantagoak / Dituk indarrez idiak: / Eta hauk bazarabilzkat / Nik nahi dudan alderat. Gy 299s.
azpisarrerakoSense-79.2
b)
(S ap. Lh
; HtVocGr, Foix) . (Tras gen.).Para con, respecto a.
"Vers, à l'égard"HtVocGr.
"Envers"Ib. 353,
Foix.
v. ALDERA (c), ALDERAKOTZ, ALDERAKOTZAT. Egizu bada ene alderat zure izen horrek signifikatzen duen arauaz. Mat 231.
Nork erran ahal dezake zein obligatu naizen zure alderat?Ib. 295.
Ene alderat erakhutsi duzun humiltasuna gatik. Harb 282.
Nork eztu amiraturen [...] haien alderat, tiran handi baten kortesia. TtOnsa 126.
Bethiere erakutsi izatu dute amodio berezi bat jakintasunaren alderat. ES 177.
Hark egiten gaitu obedient gure aitzingidarien alderat. Ch III 5, 7.
[Amudioa] zeloz eta ezagutzaz bethea da Jainkoaren alderat. Ib. 5, 7 (SP Iainkoa gana, Mst Jinkuari
).
Ene semea, utz nazazu zure alderat nahi dudanaren egiterat, nik badakit zer den on zuretzat. Ib. 17, 1 (SP y Echve zurekin, Mst zütan, Ol zutzaz
).
Zein dire aiten eta amen eginbideak bere umen alderat?CatLav 122 (V 67).
Honeski ibiltzeaz Elizatik kanpoan direnen alderat eta bertzeren denik ez bilhatzeaz. He1 Thess 4, 12.
Agertu zuen haren manuaren alderat, aitzinagoko uzkurtasunaren orde, lehiarik khartsuena. Lg I 211.
Izan zaite Jesusen alderat nola nahi baitzinduke hura zure alderat izan liteken. Mih 122.
( s. XIX)Aita on bat ager zaite zu zureen alderat. Monho 68.
Handizki hobendun naizela zure alderat. Dh 168.
Ezta beraz sekulan Jainkoa hekien alderat aldatuko. Sekulan ezin eroriko dire beraz jarriak dauden tronu lorios hetarik. Ib. 179.
O zuek, Jainkoaren ama sainduaren alderat debot zaretenak. EgunO(
inArbIgand 184
).
Guziek debozione samur bat erakatsiko dute aldareko sakramendu sainduaren alderat. JesBih 409.
Bihotz gogor hori ez ote zaizu, bada, / ene alderat tendratuko?Bordel 65.
Oi nere Jainkoa, zenbat eta nolako bekhatuak zure alderat!DvLEd 63 (Cb Eg II 28 zure kontra
).
Zeinen itsu, gogor eta dorphe zure alderat izatu naizen!Ib. 137 (Cb Eg II 73 zuretzat
).
Zenbat iraun du Zesarren nausitasunak, zenbat soldaduen kharrak Alexandren alderat?HbEgia 91.
Elgarren artean berheala ihardokitzen dute Sainduaren alderat nola jokha. Laph 144s.
Agertzen baitire tirano gaixto beren azpikoen alderat. ElsbFram 153.
Izitua ikusiz zer zorrak zituen Jainkoaren justiziaren alderat. JnnSBi 76.
Xede onez beteak direla serora eta fraide ongi-egile hoien alderat. HUZez 99.
( s. XX)Jainkoaren Probidentzia bere kreaturen alderat. CatJauf 50.
Badakizue emaztearen ixuria zakurraren alderat. JEBur 110.
Gogoeta berak bazerabilzken basa hezur-xuxentzalearen, emaginen eta aztiaren alderat. Ib. 193.
Badire batzu bertzen alderat gaitzestera lerratuago eken egitearen onestera baño. FIr 159.
Zinez eskualdun eta bihotz-dun / gure alderat agertzen. Etcham 237.
Aphezen alderat dutan jauspen hunek. LfMurtuts 50.
Bidasoatik bestaldean ere baita haren alderat, egungo egunean ere, egiazko debozionea. ArdoySFran 14.
Gizonagoak ager gaitezen emaztearen alderat. XaOdol 273.
v. tbn. AR 181. CatLan 114. Brtc 74. MarIl 10. Jaur 172. Lap 21s (V 13). StPierre 23.
azpisarrerakoSense-79.3
c)(Ir, poner(se), etc.) al lado, cerca.
v. ALDERA. Ethorri izan baitziren Tiberiadatik lekhu haren alderat, zeinetan ogia janarazi baitzaroen Jaunak. HeIo 6, 23 (Lç lekhu haren aldera
).
Azpikoer baldiñ brida, largatzen badiote, / Nahi orduan alderat eziñ bill detzakete. Gy 86.
Lasto-izpi bat atzemanik / Dio botatzen alderat: / Fitsak xinaurriarentzat / Iduri zuen irla bat. Ib. 53.
Bainan herriko arno garbi xorta bat hola zortzitik behin gure etxean, bazinaki zer besta den? Hunen alderat egiten dakot gure gizonari aza-kozina bat ahal bezen ona. HUZez 184s.
azpisarrerakoSense-79.4
d)(Ref. al tiempo).Hacia.
Uda alderat lurra liliz estaltzean / Goiz arratsen freskura aldizka sortzean. HbEsk 38.
Urte guziez Andreden Mariak alderat, herrirat etorriko zen. ZerbAzk 77.
Eta horra nun eguerdi alderat fama hedatzen den arratsaldean Euskaldun batek higituko duela. Ib. 103.
Ez dakit xuxen zonbat urte dituen hasi zirela uda azken alderat artzain besta baten egiten. XaOdol 223.
azpisarrerakoSense-79.5
e)(Con utzi
).(Dejar) de lado.
(Seguramente por falsa reconstrucción de aldeat como tbn. infra (f, h, i).)v. ALDE BAT. Ifernuko gauzetan / Utzirik debrua, / Merezitu behar da / Salbamendua; / Utzi dezagun beraz / Alderat mundua, / Eta otoitz dezagun / Maria Saindua. Bordel 198.
azpisarrerakoSense-79.6
f)Completamente, totalmente.
Cf. supra (e). Sukria hartzen duten arabera, egizu kasu biziari; hartu dutenian, berreman zazu alderat duzuna eta aitzina grilla zazu. ECocin 44.
Asto tzar mukuzua, musikan badakik; / Hire gezurrak oro alderat aithorzkik. Ox 119.
azpisarrerakoSense-79.7
g)A cambio (de).
"
Lanaren alderat ogia eman diot, je lui ai donné du fromment à compte de son travail"Dv.
Bidalzen dizudanean burdiña len zor dizudanaren alderat.(Vera, 1676). FLV 2006, 265.
azpisarrerakoSense-79.8
h)"
Lan bat alderat, aldebat hartzea, prendre un travail à forfait"H.
azpisarrerakoSense-79.9
i)Definitivamente, para siempre.
Cf. supra (e). Beldurrez [...] bizkatxa mutur luzeek ausik nindezaten edo zorrino zikin sorhaio batek, bere uharra begietarat zirristatuz, alderat itsuturik ezar. JEBur 15.
Utzi zuen medikuak nahi zuenaren erastera, gero bereari alderat jarraikitzeko. Ib. 101.
Etxekoak edo apheza ez balitu, hastapeneko mintzaiaren ahanztea luke haurrak, edo alderat uztea. Ib. 179.
Egia othe da [...] Moroak alderat koka zitezin Eskualerrian, Charlemagnek zuela urrarazia Iruñako hiria zaintzen zuen harresi gora?JEBer 14.
Noizetik noizera, bertzalde, asthmatika batzuei ederki bakantzen zerauzten aldigaizteak; bakar batzu alderat sendaturik gelditu ere zirela, diote. Ib. 87.
Hogoi egunentzat heldu nun, bestaldian alderat itzultzeko. JEtchep 112.
--Berritz joaitekotan jina hiza? Ala alderat? --Ho, alderat., alderat! Badut hangotik aski!LarzIru 126.
azpisarrerakoSense-79.10
j)A favor (de), en favor (de).
Daukagu eite zerbeit duten ofizio guzietako langileek [...] indar handia egin lezaketen beren alderat, baldin eskuz esku jar balite aneia batzu bezala. JEBur 202.
Erlisionearen alderat bere odolaren ixurtzera. Ib. 133.
azpisarrera-80
ALDERATEKO,
ALDERATKO.
azpisarrerakoSense-80.1
a)(Adnom.).Dirigido a, para con.
Iainkoaren alderatkoa lehenbiziko hirur manamenduetan da, eta giristino lagunarekikoa azken zazpietan. Mat 119s.
Zein dire gure eginbideak gure Aingeru begiralen alderatekoak?CatLav 437 (V 207).
Jainkoaren alderateko ezagutza. Ib. 32 (V 24).
Jainkoaren alderateko pietatezko obra guziak. Ib. 303 (V 150).
Aitaren alderateko beldur hori. JEBur 10.
Sei gizon horiek berrogoi urtez goiti badute. Eskua suan eman nezake ez dela bat, urrixaren alderateko tirriarik ere hauteman duenik. Ib. 109.
azpiadiera-1.1
Dirigido, que va hacia.
Berriz borda alderateko bidea hartu nuelarik. Etchebarne 59.
azpisarrerakoSense-80.2
b)(Uso adverbial). Zendako ez izenda Eskualdunek bururatu esku-lan miragarriak, ikertu leihorrak, neurtu kantuak, piztu ala pairatu gerlak, agertu liburuak, beren artean jenden ala ontasunen alderateko finkatu lege zuhurrak?JEBur 180s.
azpisarrera-81
ALDERATEKOTZ. Para con.
Zein dire gure eginbideak gure Aingeru begiralen alderatekotz?CatLav 37 (V 26).
Gure eginbide prinzipalak Jainkoaren alderatekotz, gure lagunaren alderatekotz eta gerorren alderatekotz. Ib. 101 (V 57).
azpisarrera-82
ALDERAXEAGO.
azpisarrerakoSense-82.1
a)(Tras instr.).Un poco más cerca de.
v. ALDEXEAGO. Erriaz alderatxiago nai bazukian egin etxe-santu bat, berak lurra ta gañerako biar zana emango ziola. BvAsL 181.
azpisarrerakoSense-82.2
b)(Tras tema nominal nudo).Más hacia.
Ezkerreko begiko azpiko betazalean, erdia baiño sudur alderaxeago, karatxo bat zuan. JAzpiroz 42.
Or, Gaintxurizketako gaiñetik Irun alderaxeago, kamio ertzean, bazan taberna bat. MMant 19.
azpisarrera-83
ALDEREN. "(AN-gip), en comparación"A.
"
Orren alderen askotaz obea da (AN-gip)"GteErd 238.
"
Aitaren alderen diferentea da (AN-gip)"Ib. 79.
v. ALDEAN (b).
azpisarrera-84
ALDERENA. Lo más cerca.
Cf. ALDEEN. Deitzen digu goazela beraren ondoren [...] ta goazkiola alik alderena. MbIArg I 350.
Alderena zutenak billatzen dute S. Francisco Xavier ta negarrez beteak esaten diote agitzen dena. MbIArg II 300.
azpisarrera-85
ALDEREN ALDE.
azpisarrerakoSense-85.1
a)
(Hb, H; alteren alteR-uzt, altren alteR-uzt, alden aldeFoix(ap. Lh
))
Ref.:
A(
alteka
);
AEY III 321
. De parte a parte; de un extremo a otro.
"
Altaren [sic] alte (R), de parte a parte"AEY III 321.
Aski da xoilki adar bat alderen alde zilhaturik. Mong 591.
Eta horra zerk alderen-alde zilhatu zioen bihotza. Dh 482.
Eta jakitate horrek eman zion halako urrikia bere bekhatuez, non haren bihotzak iduri baitzuen alderen-alde iragana zela ezpata batek. JnnSBi 76.
Jurdaneko ur handiak Galileako itsaso hori alderen alde xuxenean iragaiten edo phasatzen du, bere urak nahastekatu gabe. Ducq 97.
Eta gari-zabaldi oria alderen alde zerabillela, gariek marmar zesaioten. OrMi 88.
Ta Zerorren biotza alderen alde ezpatak zulatuko du, biotz askotako asmoak ager ditezan. OlLc 2, 35 (Oteiza batetik bestera, Leon aldeanbertze, Or MB 93 alderen alde, Ker alderik alde, IBk aldez alde
).
Emendixe irten zan Elkano auzartsua lur ososari alderen alde itzulbira egin zionean. TAgUzt 42s.
Zurezko balkoe zabala du etxeaurreak alderen alde. Ib. 11.
Baña aizearen ufada indartsuak bizkor zeramazkin berriro alderen-alde mendiburuen gibelera artilezko pirrinta zuri ariek. Ib. 68.
Oiñak alderen alde zeartzen zituten burni-loroak askatu bai-nizkitzun. ZaitSof 86.
Ordun, zorigaiztodun arek, amorruz, bere buruaren aurka zegonez ezpata sartu, ta beraren saietsa alderen-alde sakaildu zun. Ib. 195.
Ego-aizea da. Beorrak irrintzi, laugainka, zabala / zalapartan dute alden-alde laister, ixil azkalaza. "La atraviesan"
.OrPoem 552.
Ordun bai, mukuluki edo gorpuzki guziak alderen alde erasango ditiñagu. OrQA 201.
Kondenatua alderen alde zilatzen dute. MdePr 78.
Barruan alako irrista edo zirrare ebilkigun alderen alde. ErkiagArran 10.
Zerualdea soiñeko panpiñez atondu zan, oso oztin, dundu oro, alderen alde. Ib. 155.
b)De par en par.
Orduantxe bai zabaldu ziozkala ateak alderen alde negarrari!TAgUzt 129.
Ara nola dijoazen ontzitxoak arrantzura aizeari oialak alderen alde zabalduta. Ib. 145.
Alderen alde zabaldu zun Agerrek bularra arnasa ao betean artzeko, pozaren pozaz. Ib. 183.
Alderen-alde idekiozu zorioneko atea. Erkiag(
inOnaindMEOE 710
).
Biotz ori noizbait alderen alde iriki bear ba zan. ErkiagArran 64.
azpisarrerakoSense-85.3
c)Completamente.
Arlo baten saiets xeenak alderen alde aztertu oi zituen. ZaitPlat 87.
Adimenak dana alderen alde edertzen du. Ib. 88.
azpisarrera-86
ALDEREN BESTE (alderen bertzeBN-baig; Dv, aldein besteAN-gip, alden besteAN-larr, alden bertzeAN-5vill, alden berzeSal)
Ref.:
A(
alde, alderen bertze, alden berze
);
AspLeiz2(
alden beste
);
GteErd 289
. De parte a parte.
"
Aldenbeste basurdea tiroz pasatu due
"AspLeiz2.
v. ALDEAN BESTE. Abnerrek beraz, lantza itzulirik, ixtazakhian jo zuen eta alderen bertze sarthu zioen. Dv2 Sam 2, 23.
Nire xakia duten milla ardiburuk Crau aldenbeste igarotzen dute gaur, biar mendira igotzeko. OrMi 43.
Gauez aizeak geldi; zerua / aldenbeste zegon izar. "Estrellado estaba el cielo del uno al otro confín"
.OrEus 326.
Zintzarriaren mîa, aurrenetik / ez darabil aldenbeste. "No agita aún con tanto brío"
.Ib. 221.
Ba du Kalagorrik ipar-aldera beste bide bat. Erribera osoa aldenbeste zearkatuz, Izarraan sartu, jo andik Iruñara, ta Xuberoara dijoa, Orreagako malkorretan barna. EstonIz 113.
Laño beltzak zearkatzen dute zeru zabala, alderen beste. Ib. 88.
azpisarrerakoSense-86.1
Eztabaidari alderen beste iarrai nairik. ZaitPlat 127.
azpisarrera-87
ALDEREN BESTERAINOKO. Que atraviesa.
Krisallu zurbil ikaratietatik, ibaiaren alden besteñoko argi-izpia sortu zen. OrMi 65.
azpisarrera-88
ALDEREN-MOLDE. De alguna manera.
"(He), de façon ou autre, n'importe de quelle façon"Dv.
Eta mihiaz? Ez othe zare bantatzen, alderen-molde bederen? HePhil 525 (SP 518 edo hunela edo horrela
).
Hanbatetarañokan berretzen zaie alderen-molde bethi yuiatzeko hirritsa ta ausartzia, non agitz gaitz baita hek hortarik gibelatzea. Ib.(ap. DRA
).
azpisarrera-89
ALDERIK ALDE.
azpisarrerakoSense-89.1
a)
(G-azp; aldeik aldeV-gip, alderik aldenG-azp),
ALDENIK ALDE (G-goi-azp; aldenik aldenV-gip, G-azp)
Ref.:
AEY III 321;
ElexpBerg(
aldenik alden
);
ZestErret
. De parte a parte; de un extremo a otro.
"
Aldenik alden ebai zeban oiñaztuak arbolia
"ElexpBerg.
"
Maixa, iru metrokua, aldenik alden dana umez beteta
"Ib. Tr. Todos los ejs. corresponden a alderik alde. Diralako askoren miñak ain zorrotzak, / Alderik alde dabez zulotzen biotzak. ABAmaE 312.
Beingo batean alderik alde eutsalako egin / Ebagitzar bat ezpateagaz jot orduan. Ib. 452.
Beltran jaunari larrikara batek gorputz osoa alderik alde igaro zion. EtxdeAlosT 48.
Xalbaten biotza oñazeak alderik-alde igaro zun. EtxdeJJ 251.
Ibili dabilena alderik alde dabil, aldean beste dabil. ZaitPlat 41.
Beltranen ezpatak bularra alderik-alde igarota. Ib. 102.
Bai, ba-dazaut sugarra, / alderik-alde zauritu / naroan gezia. OnaindMEOE 732.
Eta matrailla alderik alde ebakia uzten zien. NEtxLBB 41.
Eta zeuri be, ezpata batek zulatuko dautsu arimea alderik alde. KerLc 2, 35 (Ol y Or MB 93 alderen alde, IBk aldez alde
).
Bizitza ontako itxas naspil oni alderik-alde bira eman ziot. AtañoTxanKan 270.
Alderik alde eta bazterrik bazter ibili beharrean, aspaldi honetan gabiltzan bezala. MIH 266.
azpiadiera-1.1
"
Aldenik alden, de izquierda a derecha, en oposición a de arriba a abajo, sobre todo cuando nos referimos a terrenos inclinados"ElexpBerg.
"
Aldenik alden goldatu biakou soo aura, goittik bera goldatzeko aldapa aundixa dago ta
"Ib.
azpisarrerakoSense-89.2
b)De un lado a otro (andar, etc.).
Alderik-alde elkarren eskera ta elkarri eskainka egiñalean dabiltzala. LdiIL 18.
azpisarrerakoSense-89.3
c)De par en par.
Jesus mendi-gañean nola irudialdatu zan esaten digu, eta zeruak aldenik-alde irikirik nola mintzatu zan zerutarrakin. EgutAr 1956 (ap. DRA
).
Alderik alde zabaldu zizkien etxeko txoko guziak. NEtxLBB 71.
azpisarrera-90
ALDERIK ALDENERA. De parte a parte.
Ixioturik kiskal kiskalik garrak izten dauz / Larrak tutarras, laster alderik aldenera. ABAmaE 447.
azpisarrera-91
ALDETIK.
azpisarrerakoSense-91.1
a)
(Dv),
ALDETI . (Precedido de gen.).Por parte de.
"
Ez du ene aldetik makhurrik izanen, il n'éprouvera pas de difficulté de ma part"Dv.
Hala non deusetan ezpaitzaizue kalterik egin izan gure aldetik. "De par nous"
.Lç2 Cor 7, 9 (He, TB gure aldetik; Dv, Bibl gure ganik, Ol, Ker gugandik, IBk, IBe niregatik
).
Zuen aldeti ematen dirade prinzipio eta okasione. MRos 11.1r.
Traburik etzenaz geroz Zeruaren aldetik / Baizen antsikabe eta laxo zuen partetik. EZMan I 130.
Iainkoaren aldetik behar da haren garazia eta faborea, eta guretik gure gogoa eta borondatea. Ax 371 (V 244).
Mila fabore rezebitu zuen ainguriaren aldetik. TtArima 80.
Esperantzarekin zernahi eskasia, huts eta falta ene aldetik izan dadin, hek guztiak haukien karitate handiak estaliko tuela. ES 124.
Judatarren aldetik anitz txarkeri ta bidegabenz ekusi ta aditu zituen Jesusek. MbIArg I 259.
Gaixki bat zela, Ruthen aldetik, gauaz Boozen ingurutarat hurbiltzea. Lg I 249.
Zien Jaun Erretoraren eta beste zonbait zien hartzekoren aldeti egin izan zaikün othoitze ezinago respeküz bethia. Mercy 15.
Elizak bere etsaien aldetik ekusi zuan neke, jarraio gaizto edo persekuzioa. Ub 114.
Zeramazkian emeki, premiaren edo gauzen gabearen aldetik zetozkion nekeak ta naigabeak. Ib. 80.
( s. XIX)Oek nai ta ez bezala izango dituzte, geienez beintzat, tentazio ta eragozgarri andiak, ala infernuko etsaien aldetik nola mundukoenetatik. MgCC 235.
Gurutzeko eriotza juduen alde edo eskuetatik artzen zuenetik. Ib. 244.
Lurrian ta zerukuen aldeti da gorrotauba ostuten dabillena. MgPAb 103.
Zure aldetik idoroten dodazan errazoiak. AñLoraS 146.
Nagusiak despeitzen zuenean, aen aldetik alibioren bat izateko. Gco II 84.
Orra [...] zer bear dan gure aldetik komunioko sakramentuaren ontasunak naroro artzeko. AA I 453.
Zer nahi gudu naturaleza gaxtoaren aldetik jasateko, zer nahi gaitz eta nahigabe pairatzeko ukhana gatik ere munduaren aldetik edo bere gorputzean. Dh 182.
Batzuen aldetik bekhaizgoa, bertzen aldetik erasia gaxtoak. Ib. 194.
Seguru egon arren [itxaroten doguna] eztabela faltaduko Jaunaren aldetik. Astar II 14.
Deusek ere ez dio Jainkoari loria gehiago ekhartzen, lurraren gainean, gizonen aldetik, nola [...] obra onen homaiek. JesBih 392.
Albista au Aaronen aldetik laster egiztatu zan. Lard 98.
Erromarren aldetik esturasunik iñoiz bazetorkion. Ib. 501.
Jasaiteko anhitz ukhan zuten heretikoen aldetik. Laph 166.
Eta gizonen aldetik, zer ezaxolkeria!IpHil 237.
Baiña prankotarren aldetik ainbeste miñ artu dau gaixoak.AgAL 21.
( s. XX)Bertzeek nahi lukete eskoletxe bereziak balira hortako, bai Gobernamenduaren, bai Elizaren aldetik. JEBur 52.
Itoxurak ziñaldaritzat ildakuaren aldetik ipiñijak. KkAb I 48.
Bein zerura ezkeroz gure animak (gogoak) ikasi-al guzia ikasteko ez du eragozpenik izango gorputzaren aldetik. InzaAzalp 114.
Eri-handien baitako berrien bideak, ez ditugu beti argi ikusten: trabak ditugu gure aldetik eta ilunduraren gatik. FIr 184.
Ez dago eragozpenik Elizaren aldetik. LabEEguna 79.
Bere eginkizunetan Gurutze Gorria babestua izango dala gudari guzien aldetik. EAEg 1-6-1937, 1741.
Zorion beraz biotz-biotzez nere emazte ta nere aldetik. NEtxNola 25.
Eneban uste zure aldetik / izango zanik okerrik. BEnbNereA 164.
Zinez gaizki litake zure aldetik hoin aphal ez deus egoitea. JEtchep 89.
Maizterrak eta errenteruak, bakotxaren esan ona lenengo, ta oar ta agindu antzekoa geroago, entzun oi eben ugazaben aldetik. ErkiagBatB 102.
Juanak etzuan ezer espero bere gizonaren aldetik. NEtxLBB 65.
Geure aldetik zerbait jarriaz / bear oiek irabazi.Olea 102.
Ta bost erre al ordaindu bear / aita ta amaren aldeti. FEtxeb 104.
Eta joko ontan nai eben bost ogerleko bakotxaren aldetik.Gerrika 42.
Guztioi dihoakigun hauzi larri batez mintzatzera datorkigunak ere arreta pixka bat merezi du gure aldetik. MIH 322.
v. tbn. Etchart 5.2r. Lar SermAzc 54. Bordel 170. Munita 115. Anab Poli 19.
azpiadiera-1.1
"
Ene aldetik denaz bezenbatean laguntza eginen diot, autant que cela dépendra de moi, je lui porterai secours"Dv.
Etsai gaixtoaren botheretik, bere aldetik denaz bezanbatean, salbatu eta athera baikaitu. Mat 97.
Kristio fielen aldetik den bezanbates. BerTrat 70r.
Iainkoak bere aldetik denaz bezanbatean guztiei barkhatzen deraue. Ax 615 (V 396).
azpisarrerakoSense-91.2
b)(Precedido de bere, neure, etc.).Por su (mi, etc.) parte.
"Quanto es de mi parte, [...] nire aldetik
"Añ.
Batbedera bere aldetik Iainkoak eman draukan maneraren araura enseiatzeko da. LçIns E 8v.
Guk gure aldetik zer egin behar dugu, egiazki baptismoaz usatzekotz?Ib. F, 3r.
Tresnek erran nahi dute zerbait bere aldetik. EZMan II 49.
Neure aldetik esaia nadin haren obratzen. Ib. 54.
Dagigun guk geure aldetik egiteko dena. Harb 135.
Enseia gaitezin gu ere geure aldetik, geure egin bidearen egitera. Ax 151 (V 100).
Bana zer hobe, zuk gorreti / Badagidazu zur' aldeti?OPo 1.
Guziarekin ere zure aldetik hari zaite baratxe eta emeki probidenzia zuhur harekin batean, zure egitekoen egiten. SPPhil 243.
Ienkoak ere bere aldetik egiñen du zuk plazer duzuna. TtOnsa 50.
Egizu zure aldetik zure egiñ ahala. Ch I 7, 1.
Hek ere bere aldetik haritzeko haur gazten instruitzen. CatLav A, 4r (V 4).
Prokuratu bere aldetik al duen bekala. El 57.
Geren aldetik guganako etor-bide zuzen bat Jesusi egiteko. MbIArg I 69.
Davitek bere aldetik irakhasten daroku amor eman behar zaioela arrazoinari. Lg I 288.
Israeldarrak eren aldetik zer agindu zioen Jainkoari?Ub 34.
Utzi nezazu ixilik / zuk zure aldeti. AstLas 33.
( s. XIX)Ehadila Aigalon / seküla konberti / Nik ere lagünturen ait / nure aldetik. Xarlem 644.
Baña etzaituz salbaduko zeu baga, edo zeure aldetik alegiña egin baga. AñLoraS 193.
Nai du Jaunak bakoitzak bere aldetik alegiña egitea. AAI 595.
Nere aldetik hitz ematen dautzut [...] nere ahal guziez erreparatuko ditudala. Dh 83.
Estadu barrija artuten dabeenak, euren aldeti ainbat onduen prestauta. fBIc III 334.
Jangoikuaren borondatia zan gizonak bere aldetik zerbait egitia. JJMgBasEsc 31.
Bainan nahi du halaber guk ere, gure aldetik, galdegin detzogun dohain eta grazia hek. Jaur 197.
Kontentu izango naiz / ni nere aldetik, / tripa betetzen badet / maiz zure mokotik. ItFab 68.
Othoitz giniro gartsuki gure aldetik zerua, / Dizun arren doblaturik emaitzaren pagua. Gy 25.
Ezpadu dezakean guzia bere aldetik egiten. Lard 434.
Konde Jaunak bere aldetik egin du egin biar zuana. BvAsL 147.
Orrexegatik bakotxak bere aldetik eutsan, / Pelearako prestetan zoli aurrez ekin. ABAmaE 185.
Maite duguna leial egonen zaikula bere aldetik, eta ez dugula sekulan galduko. Lap 47 (V 26).
Eta dei ahal zitzagün bethi: gure Ama maitia; eta zük ere zure aldetik, dei ahal gitzatzün: ene haur maitiak. IpHil 171s.
Orai artean ere gaizki balinbadoa Frantzia, ez doa guk gure aldetik ahalaren egite eskasez. HUZez 138.
Geure aldetik alegina egiten dogula. ItzAzald 187.
( s. XX)Hola betheko duzue, zuen aldetik, Isaias Profetak Eliza Katolikoari egin zion agintza. CatJauf 5.
Mari Errotak barriz, bere aldetik, ondo izateko ezebiela eurak iñoren laguntasunik bear. AgKr 182.
Nik, neronen aldetik, alegin guztia egingo det, apezpiku jauna zurituz, accipe esateko. AArdi 93.
Mutillak darantzutso bere aldetik gertu dagola orretarako. KkAb I 99.
Nor bere aldetikan / gogotik lanian, / bentaja gutxirekin / berdin geienian. EusJok 129.
Bere aldetik, gure gizona ere ez zen batere deskantsuan, baitzakien zer zuen egina. "De son côté"
.BarbLeg 133.
Huna nun bat-batean zabaltzen zaikun airos behakoa, bulharrak beren aldetik hanpatzen zaizkigularik nasaikiago. JEBer 43.
Zorijona lortuteko norberak be norberen aldetik zerbait egin biar dauala. Otx 78.
Nagusia bere aldetik bearturik zegon Ordenako arauak ari betearaztera. OrQA 172.
Nire aldetik biotz-biotzez barkatzen diat. EtxdeJJ 122.
Nikanor-ek bere aldetik, damu apurra izan eban. ErkiagBatB 41.
Senarra bere aldetik, juan zan frailliagana. EtxbaIbilt 464.
Gure aldetik, nahiago dugu goraki erran... harritu behar ginukela nola itzulikatu ahal izan den. ArdoySFran 300.
Asi ezkero jarraitu bear / zaio nola edo ala, / gure aldetik Lasarte ta nik / egingo degu egiñala. UztNoiz 121.
Nik nere aldetik ez det utsegingo. TxGarmBordaB 184.
Nik nere aldetik zerbait esan nai nien. AZink 81.
Neure aldetik zerbait aitortzea zilegi bazait. MIH 294.
v. tbn. Mat 352. Astar II 14. Echag 70. UskLiB 43. JanEd I 90. Elsb Fram 137. Echta Jos 52. ForuAG 335. Alz Ram 128. Anab Aprika 74. Onaind in Gazt MusIx 155. MAtx Gazt 100. NEtx LBB 8. Berron Kijote 151.
azpiadiera-2.1
(Precedido de bere, neure, etc.).Por su (mi, etc.) lado.
Eldu ziran bakoitza bere aldetik ibai batera. VMg 1.
Illundu duenean, guziak, nor bere aldetik, Galilearonz abiatu ziran. Lard 471.
Eta sar-arazten ditik kontseiluko salan, Mattin bere aldetik dohalarik izan dituen manuen bethetzerat. ElzbPAd 83.
Obea zeritzon bakoitza bere aldetik ibiltzea. AgG 143.
Bakoitza bere aldetik abar batzuk biltzen. OrMi 21.
Ta irurek, bakoitzak bere aldetik, lurra jo zuten. AnabUsauri 20.
Burrukariak bananduaz eta bakotxa bere aldetik bialduaz. EguzkGizAuz 163.
Bakoitzak geren aldetik bizi bear dugu. EtxdeJJ 224.
Senarra utzi ta zer egin dezake bere aldetik zijoan emakume gajoak?TxillLet 84.
Kirkirren bilha hasi ziran, bakhoitza bere aldetik. OskKurl 105.
Bi gauza auek, bakoitza bere aldetik ibilli oi dira. VillJaink 100.
Alkar barik bakotxa bere aldetik izan biarko zirala. EtxbaIbilt 484.
Beren gisa eta beren aldetik ibili izan direla estrukturalista direlakoak. MIH 194.
v. tbn.
ArgiDL 128. Ldi IL 75. NEtx LBB 38.
azpisarrerakoSense-91.3
c)(Precedido de gen.).Por cerca de.
Igaro ninzan basoti, / Iruraizko hermandadean / leku on baten aldeti. Lazarraga 1170v.
Ene aldeti igaro zidin / dama bat enrizadurik. Ib. (B), 1199rb.
Pasatu zen galzina labe baten aldetik. BerTrat 110v.
Demostenes filosofo handi hura emazte haren aldetik iragaiten zela, kilikatu zen, ernatu zen, linburtzen hasi zen. Ax 388 (V 254).
Izanen zare Baleen aldetik edo hekien ingurubetan. "Devers les Ballenes"
.INav 46.
Tibre ühaitzaren zübü bürian beita gaztelü handi bat [...]. Entzün zütien haren aldetik Aingüriak kanthatzen. IpHil 181.
Egun batez pasatzian hiri baten aldetik / burjes batzu zitzaizkon jarraiki ondotik. (BN-baig). Balad 117.
azpiadiera-3.1
(No precedido de gen.). Eta goizean aldetik iragaiten ziradela ikhus zezaten fikotzea erroetarano eihartua. "Auprès du figuier"
.LçMc 11, 20.
Ekusi zuten ontzi berekoak aldetik zerraikola mairuen itsas lapur ontzi andi agitz biziro zebillen bat. MbIArg II 303.
Eta aldetik gu bezala doakonari emaiten dio [jauregiak] halako errespetu bat. JEBur 12.
Aldetik iraganen zitzaizkon oro, othoitz errepiketan. BarbSup 137.
Astoa [...] hor zagon muthurraz zeruari, besoz paretari... Aldetik Itsasuarrak miretsiak. LfMurtuts 15.
Bainan Jainkoa, beti bezala, ene bixtatik gordea, / noiz Hari oihu eginen nion zaukitan aldetik beha. XaOdol 328.
azpiadiera-3.2
(Precedido de tema nominal nudo). Relijiosaz beterik dago / barru aldeti guztia. Lazarraga (B), 1198vb.
Zuen koronel Isasi / ei da soldadu andi, / con todo eztau oraindio / Bilbaon oñik ifini. / Obe dau egoitea / bere erri aldeti / egun, biar didin bizi. BBizk 16.
Etxe-azpi aldetik, arkaitz txiki gain ontan, txabal-une bat badek. AtañoTxanKan 34.
azpisarrerakoSense-91.4
d)(Precedido de gen.).Desde al lado, de al lado.
Bere aldetik ezin kendu zituen zerraizkion jende-gizonak. MbIArg I 251.
[Emazteki gaiztoa] aienatu zuen bere aldetik kongregante onak. Ib. 328.
Ez det, ez, iges egingo zure aldetik. CbEg III 290.
Bein baño geiagotan ikusi izan zuen, galdu nai zuten bere etsai txarren aldetik [...] igesegiten. Lard 443.
Heien urruntzeko gure aldetik. StPierre 21.
Bainan nola khen delako hura elizaren aldetik?LfMurtuts 18.
azpiadiera-4.1
"
Gau guztian ezkiñuan aldetik kendu
"ElexpBerg.
Aldetik diezadazu / arren haiza etsaia. EZEliç 75.
Esnatzen aizenean / goizean lotatik, / ostikoka bota zak / andrea aldetik. ItFab 253.
Prefeta bere tronutik, / burregoak aldetik... / Zu ere printze gaixtoa, / errabian barnetik. ZbyRIEV 1908, 420.
Potta galdeka hasten zitzautan / ohera joan eta fite, / eta gaur berriz esker txarra ta / "Aldetikan bazter zaite". Mattin 99.
azpiadiera-4.2
De cerca, desde cerca."
Aldetik, de cerca"VP 6v.
Ez da Masabiellen jendea gutxitu. Berebizikoak datoz, nola aldetik ala urrutitik. Goñi 100.
azpiadiera-4.3
(Precedido de tema nominal nudo, tbn. de nombre de lugar).Desde.
Ilkhi zedin boz handi bat zeruko tenpletik throno aldetik. "De devers le trône"
.LçApoc 16, 17.
Dovai deritxon uri bateko Eleixako orma baten kanpo aldetik, eguan zurezko Marijaren irudi bat. UrMarIl 91s.
Non itsasten zaion Albistur aldetik amiltzan dan ibaitxoa. IztC 115.
Españian soldadu sortzen Afrikatik; / Ezgutiago heldu Erroma aldetik. HbEsk 27.
Bi aingeru bata obiaren buru aldetik eta bestea oñetan eserita. Lard 468.
Emakume ots andiko au Arabia-aldetik Jerusalenera etorri zan, Salomonen jakinduria eta izanak bere begiakin ikustera. Ib. 214.
Hasiko naiz Baiona aldetik eta iraganen naiz Eskal-herri guzia gaindi. DvLab 60.
Usurbil aldetikan / ditut notiziyak, / neretzako dirade / sobra gaziyak. AzpPr 53.
Biyotza fuerte zedukan baño / ondo aldetik ustela, / zerratutako apostu ori / jokatuko zan bestela. EusJok 92.
Eztaietakoai begira gelditu ziran danak, urruti aldetik. AgG 44.
Etxe nagusiaren arpegi aldetik, sarrerako ate gañean. Ib. 14.
Txindor-abesak entzun ei dozuz / Napar-aldetik goiz bitan. Enb 132.
Jonen baratz-aldetik igarotian. Altuna 55.
Etxera andre gaxoa / kai-aldetik, negarrez / bide guzian. JaukolBiozk 44.
Castilla-aldetik Euskal-Errira / natorren guzian. Ib. 17.
Legor aldetik eta itsasaldetik, dio, bi arnas bereizi senti ditut. OrMi 144.
I]l[tzalak bailiran gautxorijak datorz, / torrezar aldetik. "De la vieja torre"
.LauxBBa 116.
Ezin Neugana eldu al-zara / samin arteko zidor aldetik?"Por la senda de las angustias"
.Ib. 10.
Eldu zan osagillea ta a be oe ondora juanik, buru aldetik jaso eutsazan estalgijak, gexua edo gexotzakua zetan eguan ikusteko. Otx 163.
Lagun asko etorriko dira eguzki-sortze ta sartze aldetik. IrYKBiz 147.
Atenaiko Ergoien aldetik ordu-erdiko bidera. ZaitSof 103.
Asturias aldetik ekarri zituan. Munita 8.
Neskatilla apaiña agertu zan kale-aldetik. ErkiagArran 19.
Baso aldetik agertu da gaur. GandElorri 60.
Entzuten ei dira kanta ederrak itxaso-aldetik, eta penitentziazko erreguak legorretik. AlzolaAtalak 41.
Miranda aldetik Ameriketara joana zan. NEtxLBB 30.
Bera Bilbo aldetik noiz agertuko. EtxabuKontu 35.
Ardoa bear bazan, Napar aldetik eta kontrabandoan ekartzen genin. AtañoTxanKan 92.
Kanpo aldetik, xinurrien usteak eta biziak zapalduz datorren ostiko zentzugabea. MIH 50s.
azpisarrerakoSense-91.5
e)(Precedido de gen.).En lo que respecta a, en lo que se refiere a.
En AxN se explica [haragiaren] arauaz (458) por aldeti. Penen aldetik den konfusioneaz. EZMan I 109.
Miserable gorpitzaren aldetik, noble arimaren aldetik. TtOnsa 108.
Euskal-errian ez da ekusten janziaren aldetik agiriko arrotasunik. MgCC 229.
Euskerearen aldeti ez neuke eragozpenik eukiko, ordu betean jarduteko. MgPAb 199.
Eta degun izate guzia, ala animaren aldetik nola gorputzaren aldetik norena degu?Gco II 9.
Bekatuaren berrizkaturak artu ditu, eta ill dira animaren aldetik. AA I 481.
[Bi sakrifizioak] bat dira eskeintzen dan gauzaren aldetik, baña ez eskeintzeko eran. Ib. 493.
Sakramentu onetara eldu biar dogu [...] arimiaren aldetik birtute, garbitasun ta grazijaz al-bait apaiñdubeen egiñda. JJMgBasEsc 66.
Alzo-azpiko Erriak ere badu seme bat emen ezarriko ditudanen aldetik ezpadere txit oroitgarria berez dituen doaiakgaitik. IztC 453.
Zein andi, duin eta balijotsua zarian zeure jatorri garbi eta goratuaren aldetik. UrMarIl 15.
Iltzen bazan, gorputzaren aldetik ez ezen, animarenetik ere illa [...] zala. Lard 200.
Nere anima, begira jatorrizko zure nobleziaren aldetik zeñ preziatua zeran. ArrMay 25.
Bi lan mota badire, batzu arimaren aldetik datozinak, eta bertzeak gorphutzaren aldetik. ArbIgand 81s.
Gorputzaren aldetik bear diran prestaerak. ItzAzald 160.
( s. XX)Zalantzan omen dabiltza [...] lanariei dagozkien lan-sarien aldetik. "Dudas sobre el abono de sueldos"
.EAEg 23-12-1936, 619s.
Gonbara ahal dezakegu Euskararen problema Irlandararenekin, bai bi herrien historia politikoaren aldetik, bai bi hizkuntzen barruko historiaren aldetik. MdePr 206.
[Emakume] au ere atsegingarri zeritzaion, gorputzaren aldetik beñepein. EtxdeJJ 88.
Nik ez dut presaren aldetik utsegin nai. TxillLet 26.
Ez neuke ukatuko, umorian aldetik, Txirritan eskolia be Plaentxia izango ez zanik. SMZirik 94.
Ura jende zakar xamarra zan gauzak itsusi ala ederraren aldetik erabakitzeko. AnabPoli 103.
Bainan ez izenik ere gauzadun lurreko onthasunen aldetik, aberats ziren gisakotasunez eta girixtinotasunez. EtchebZeruari 164 (ap. DRA
).
Orduan gauza ura bearrezkoa da egiteen aldetik. VillJaink 52.
Osasunaren aldetik, mediku geranez begiratuta ere, oso aintzakotzat euki bear dala. MAtxGazt 43.
Galiziak ez du lurraren aldetik ezer arloterik. NEtxLBB 31.
Bekatuaren aldetik bederen. "Au moins pour ce qui est du péché"
.ArdoySFran 186.
Soldaduentzat obatu egin zan, batez be janaren aldetik. Gerrika 87.
Bereziak bagaude zorigaiztoz hizkuntzaren aldetik. MIH 222.
azpiadiera-5.1
(Precedido de tema nominal nudo). Diru-aldetik begiratuta. Munita 112.
Ondo zail da Donibane Gizarteko bizia Moral-aldetik epaitu bear bagenu. VillJaink 176.
Ideologia-aldetik ezta ez ar eta ez eme. Ib. 8.
Gurutzen olertitza [...] idazkera aldetik begitan ematea. GaztMusIx 164.
Orduan irabazi aldetik diferentzi aundia zegoan fundizio edo fabrika ontatik besteetara. Insausti 27.
Esan nai nuke gaur bastante metro gutxiago daudela, tenperatura aldetik geiago esan gabe. Albeniz 181.
Gure hizkuntza erabiltze aldetik [...] bada, zaude lasai, handiagorik. MIH 216.
Oroit gaitezen beti euskalkiak gero eta gehiago bereizten ari zaigun mugaz, batez ere hiztegi aldetik. Ib. 109.
azpiadiera-5.2
(Precedido de frase relativa).Cf. infra --Zeintzuk dira premiña estuak eta andiak [...]? --Gorputzari dagokazan aldetik, dira geisotasunak. ItzAzald 121.
Errenta-beeragotzeak [...] errentari dagozkion aldetik erabilliak izan bitez. "Deberán aplicarse respecto de las rentas"
.EAEg 1-11-1936, 190.
Israledarren politika, hizkuntza den aldetik, eredu bat izan bear omen zaigu. MdePr 204.
azpiadiera-5.3
(Vc ap. A
; Añ, H) . (Precedido de frase relativa)."(En) quanto Dios, en quanto hombre, Jainkoa edo gizona danez, partez, aldetik
"Añ.
"Desde el punto de vista de que"A(que cita el ej. de PAb
).
Ez eban igaro Jangoikua legez; baña bai gizona zan aldetik. CrIc 43.
Bada juzgatu bear ditu Jesu-Kristok gizonak, ez bakarrik Jangoikoa dan aldetik, baita gizona danetik ere. MgCC 103s.
Gorrotatzeko bekatua Jangoikoaren ofensa dan aldetik. Ib. 169.
Alde bitatik begiratu bear zaio Konsagrazio santuari, Sakramentua dan aldetik, ta Sakrifizioa danetik. Ib. 203.
Zer dau zer ikusi pekatubak gizonen kontra dan aldetik, bardinian iminten bada Jangoikoaren kontra dan partez?MgCO 217s.
Baña etxagun izen onaren zalia nasan aldeti, ez oi nas sartu ardantegijetan nora ezian. MgPAb 43.
--Zenbat memoria [ditu Jangoikoak]? --Bat, ta au Gizona den aldetik. AñCatAN 22.
--Noxkoa da Jesukristo? --Jaungoikoa dan aldeti beti betikoa [...]; baña gizona dan aldeti, Ama Birjinea ezkerokua. CatBus 44.
Kaifasi bialdu zion, Apaiz-Nagusi zan aldetik, zeritzana egin zezan. Lard 445.
Guzien Aita zan aldetik erakutsi onak ematen zieztela. Ib. 496.
--Jangoikoak badu gorputzaren iduririk, guk bezala? --Jangoikoa den aldetik ez, zeren den izpiritu utsa, baña bai gizona den aldetik. Legaz 14.
Begira gañera zeñ preziotsua zeran zu erostea Jaungoikoaren Semeari añ garesti kosta zitzaion aldetik. Arrmay 25.
Gizon urtetsuak agurak daizan aldetik maitagarriak daiz; zarrak daizan aldetik askok bekoki tximurraz begiratuten dautse. AGram 56.
Pedro Mari morroia, gizona dan aldetik, beste edozeiñ aiña bada. AgAL 94.
Lenengo parkatuten dituz pekatu guztiak, errua eta kastigu betikoa daukezan aldetik. ItzAzald 134.
( s. XX)Zarrago diran aldetik argi geiago euki daroe. AgKr 108.
Bai, bai guraso geran aldetik gure umien onari begiratu bear diogu. AgG 36.
Zure lengusu Adrianen adiskide mamia naizen aldetik ezkutitz au zuri egitea artu det gogotan. AArdi 87.
Josu laztana maiteko dozu / Gauza gustien ganeti, / Euzkadi be bai bijotz-bijotzez / Euzkeldun zaran aldeti. Enb 92.
Aitta bezalakoa Jaungoiko dan aldetik, Aitta baño txikiagoa gizona dan aldetik. InzaAzalp 51.
Ama naizen aldetik begiratu biar det zer ezkontza egiten duben alabak. AlzBern 74.
Begira: ez mediku naizen aldetik, adiskide naizenetik baizik, onu bat emango dizut. LabEEguna 63.
Txalo yo zaiozute ere [...], irakasle atsegiña dan aldetik. LdiIL 136.
Gixona be ba-naz, eta, gizona nazan aldetik, lagun-urkuaren atsekabe ta lorren errukija artuten dakidana be bai. Otx 73.
Mesia ura, gizon dan aldetik Dabiden seme da. IrYKBiz 397.
Ta mirabe leiala naizan aldetik, dakizkidanak azaltzea dagokit. TAgUzt 142.
Erri-Zaintza Burukide naizen aldetik dagozkidan eskubideak erabilliaz. EAEg 1-12-1936, 429.
Zuek ere, maizter zeraten aldetik, orritserako (banketerako) dei egindakoak zerate. EtxdeAlosT 15.
Intxaurrari bi aldetatik begiratu gentzaioke: igali edo fruta-zuaitza dan aldetik eta zur-arbola edo baso-zuaitza dan aldetik. Munita 50.
Lapurra, salerostari bat zen aldetik. MdeHaurB 78.
Adiskide nauan aldeti, esan dautzuet zer deritxodan lan oni. (In AkesIpiñ 4
).
Errian ona billatzen saia / euskaldun geran aldetik. Basarri 74.
Izadiaren lana den aldetik, konkor bat, arrigarria ta miresgarria dela aren lan guztiak bezalaxe. VillJaink 51.
Gure ezkon-berriok, senarra maiorazgoa zan aldetik, bi egun oso egin zituzten Bizkaiko uriburuan. NEtxLBB 19.
Seme bakarra zeran aldetik / nik zaitut oso kuttuna. Olea 133.
Anaia naizen aldetik, ez dula nere iritziak balio. AtañoTxanKan 80.
"Aita maitea. Barka eiezu" / Jesusek gurutzetikan. / Estepanek e ori egin zuan / Kristotar zan aldetikan. AZink 120.
Eskulturagilea, sortzaile den aldetik, erlijio lanean ari da. MEIG I 109.
azpisarrerakoSense-91.6
f)De parte de, a favor de.
Milla edergarri, apaindurija ta estalgiz konfesoria bere aldetik eukiteko. MgCO 248.
Jangoikoa badago gure aldetik, nok azpitu ta goiartuko gaitu. AñLoraS 143.
Beti izango nazu / ni zure aldetik, / guardi egingo dizut / beti ta non-nai nik. ItFab 248.
Marijak entzun zituzan eureen erreguak, jarri zan eureen aldetik, eta beriala irabazi ebeen garaitza miragarri bat. UrMarIl 51.
Jainko egiazkoa noren aldetik zan. Lard 68.
Jokatzea damutu ezetz / oien aldetikan. EusJok II 29.
Gaitza da, zergatik arrazoia ez dago zure aldetikan. SorAKaik 123.
Beren Agintaria utzirik etsaiaren aldetik jartzen diranak. InzaAzalp 10.
Betetxeren aldetik trabesak / gogor ziraden abitu. EusJok 169.
Guk, ordea, poema ontan Arantzazukoarekin ari geran ezkero, Aren aldetik jo nai izan degu. SMitxAranz 214.
Arek jende fuertea zeukan; eta nere aldetik jende pobreagoa. Albeniz 187.
azpisarrerakoSense-91.7
g)Por parte de (hablando de origen familiar).
Don Antonio Oquendoren aitasaba amaren aldetik. IztC 467.
Arabakoa zan orobat amaren aldetik. AranSIgn 2.
Aitaren aldetik garaztarra zen, amaren aldetik baztandarra. Laph 123.
Eztirudi ba, amaren aldetik ere, jatorri goitar bikañekoa. AgG 224.
Aitaren aldetik Adunan bere aurretikoak iduki arren. Etxeg(
inMujPAm 18
).
--[...] ez othe duzu izan zure familian konkorrik edo erromatismadunik? --Zaude... Aitaren aldetik, ez dut uste. LfMurtuts 39.
Etxauniako Maider aitaren aldetik senide zutela. EtxdeJJ 216.
Umezurtza zan ba aitaren aldetik. ErkiagBatB 23.
Aitaren aldetik, horgo alaba zen Maria. ArdoySFran 60.
Aitaren aldetik an eukazan senideak ikustera. AlzolaAtalak 64.
azpisarrerakoSense-91.8
h)De parte de, en nombre de.
Daviden aldetik agur egitera zijoazkiola. Lard 175.
Antiokiako jentill kristautuen aldetik bi apostoluak joan ziran. Ib. 510.
Nere aldetik erregu zaiozu. ArrGB 75.
Riktrudisen aldetik etorri naz esatera. AgAL 98.
Nere aldetik meserez eskumiñak eman akizkiozu. AtañoTxanKan 270.
azpisarrerakoSense-91.9
i)
(V-gip). De encima.
"
Aldetik galdu jatan karteria
"ElexpBerg.
azpisarrera-92
ALDETIK ALDERA. De cerca.
Bernardatxo errekaren beste aldean zegon belauniko [...]; biño alaz guziaz ere Ama Birjiña betiko lekuan aldetik aldera bezela ikusi zuen. Goñi 79.
azpisarrera-93
ALDETIK-ALDERAKO. Neurriak adierazi bitza --enborraren aldetik alderakoa, eta zugaitzari beetik gora zuretarako kendu litzaiokenarena alegia--. "Diámetro"
.EAEg 21-1-1937, 862.
azpisarrera-94
ALDETIKO.
azpisarrerakoSense-94.1
a)
(H),
ALDETIKAKO (H) . (Tras gen.).De la parte de.
Gizonen eta munduaren aldetikako nekheak. AR(sg. H, pero no lo encontramos en dicha obra).
Adiskiden aldetik deslejaltasuna [...], emazte baten, ume batzuen aldetikako desgustuak; nork daki zenbat gisetako gaitz eta nahigabe darraizkoten Adam hobendunaren umei mundu huntan. Dh 180.
Neure aldetikakoak prestatzean lasai aski jokatu dut, aurki bestek okerrak zuzenduko dituelakoan. MEIG V 72.
b)Referido a, que atañe a.
Gramatika aldetikako partiketa honelaxe genuke, segur aski, aurrenik bederen: [...]. Bertsoaren aldetik, berriz, bestetara zatitu behar. MEIG VI 143.
Teoria aldetikakoak ziren gehienbat [iskanbilak]. Ib. 67.
Kondairaren aldetikakoak kanpoan gelditu dira. MEIG V 91.
azpisarrerakoSense-94.3
c)De parte de (hablando de origen familiar).
Aitaren aldetikako osaba mutil zahar bat Allande izenekoa. EtxdeJJ 8.
Amaren aldetiko arbasoen artean. ZaitPlat 7.
azpisarrera-95
ALDE TXAR. "(AN-gip), reverso"GarbizLezo 158.
Cf. ALDE ON.
azpisarrera-96
ALDE TXARREKO. De mala parte (aplicado a apariciones maléficas, demonios, etc.).
v. PARTE TXARREKO. Eo alde txarrekua, eo Batxi Satika aiz i. ABGuzur 143.
Alde txarrekoa bazara, kurutzean ildako Iaungoikoak ondatu zaizala inpernuko leize zuloan. AgAL 64.
Atsuek esate-eben a ijitano gixajua alde txarrekoak arrapau ebela, basatxonora urreratu zanian txiliña nok joten eban ikustiarren; eta arexek, alde txarreko gorriak zirala txilinjotzalliak. KkAb II 43.
Baten bati otu yakon "alde txarreko"ren bat ixan eikiala, ta errosariyua errezau biar ebela, bertatik alde eraiteko berari. Ib. 88.
"Alde txarreko" aldra andijak agertu zirala Andikoetxen, euren prakagorri, buztan, adar ta gusti. Ib. 89.
azpisarrera-97
ALDE UTZI. Dejar de lado.
v. ALDE BAT. Oriek, baña, alde utzi itzazu. ZaitSof 23.
Pozaren pozez abazuzaka nator leiatsu, maitena, begirunea alde utzirik. Ib. 34.
azpisarrera-98
ALDE XAMAR . (Tras gen.).Bastante cerca(de).
Zuaitz ori, aritz ori, Krispijana erriaren ondoan eta Zadorra ibaiaren gañean dagon zubiaren alde xamar omen zan. Munita 36.
azpisarrerakoSense-98.1
(Tras ablativo). Andik alde xamar, zelaiean, lanean ari giñun gu.AtañoTxanKan 162s.
azpisarrerakoSense-98.2
Irurogei ta beatzi urte / alde xamar gabiltzala. TxB II 36.
azpisarrera-99
ALDE XAMARREAN. Bastante cerca.
Txixtu zorrotz eta luze bat, kanpoan alde xamarrean egiña entzuten da. AlzRam 34.
azpisarrerakoSense-99.1
(Precedido de ablativo). Etxetik alde xamarrean zeukaten zelai batean. EtxdeJJ 238.
azpisarrera-100
ALDEXEAGO. Un poco más cerca.
Aldexeago baneuzka ta ni bizkorrago egon, astean bein joango nitzake berak ikustera. Munita 80.
Beste biak aldexeago bizi ziran; baiña guk, bi lengusuak, biaje ederra geneukan oraindik andik etxera.MMant 26s.
azpisarrera-101
ALDEXEAN. "
Altexian (S-saug), aux environs de"Lh.
Etxerako bide hartan baginuen, ez baitezpada bidearen gainean, aldexean, aitzine hortan pikota zuen herri bat. Prop 1917 (sic) 118 (ap. DRA
).
azpisarrerakoSense-101.1
(Ref. al tiempo)."
Bi orenen altexian, aux environs des deux heures"Lh.
"
Lau orenen altexian (S), [...] hamarrak altexianjoan zen (S), [...] bost orenen altexean (S), [...] mila eta bederatzi ehungarren [...] urtean altexian (S)"GteErd 10.
Arratseko hameka orenen aldexean. Prop 1900, 155.
Agosti eta Pheti egüerdi altexian heltzen dia. BéhétyGH 1929, 73.
Goizeko hirur oronen altexin, Agosti oihüka hasten da. Ib. 74.
azpisarrera-102
ALDEZ.
azpisarrerakoSense-102.1
a)
(SP, H, A). En parte; en cierto sentido.
Eta baldin norbeit tristiziaren kausa izan bada, ez nau ni kontristatu, baina aldez (hura kargago eztezadan) zuek guziok. "Aucunement"
.Lç2 Cor 2, 5 (He nolazbait bederen, Bibl neurri batean
).
Ezkondu gabe baten erortzea, behar ezten emazte batekin segitzea ezta ongi, bekhatu da. Baiña aldez ezta hain miretsteko munduko arauaz. Ax 358 (V 237).
Haiña eta haiñak maiz dira gaizki eta on-behar. Baiña aldez eztira urrikalkizun; zeren bere faltaz [...] halakatu baitira. Ib. 43s (V 27).
Gaixto da kofesatu gabe egoitea, baiña aldez gaixtoago kofesatu ditutzun bekhatuetara bihurtzea. Ib. 469 (V 304).
Baina aldez are itsutasun handiagoa eta gauza miretstekoagoa da mundu hunetako parabisuaz [...] hain kontu guti egitea. Ib. 453 (V 295; la locución aldez are "au contraire" de Harriet, citando a Axular, es una interpretación errónea).
Gurasoaren itzalak orde, / aldez dezake eragotzi. "Pero el respeto al padre puede impedirlo en parte"
.OrEus 83.
An ezagutzen baitu adimenak erabat, ez aldez. OrAitork 351.
Erri aldartetsu orren ioera, bildur izateko baino pozteko bide geiago izan zitekean, aldez. ZaitPlat 116.
azpisarrerakoSense-102.2
b)
(L ap. Lh
; Lar, Añ, H, A(que cita a JJMg), AApend) . (Precedido de gen.).De parte de.
"(De mi) parte, nere partez, nere aldez, nere izenez
"Lar(v. tbn. Añ).
"
Aldez, de parte de. Berorren aldez, de parte de Vd."AApend.
Orregaitik, itanduko deutseet onelakuei berorren aldez: Kriatura esker deungakuak, nok egiñak zara, ta norenak dituzu, daukazuzan bizitza ta izatia?JJMgBasEsc 107.
Egin daud orren mertxediaren altez bixita apezari. Mdg 125.
Eltan bada faitra ezteietra, ene altez emon bezkau noranbuena. Ib. 139.
azpisarrerakoSense-102.3
c)(Precedido de frase relativa).En cuanto.
Ak Jangoikoa dan aldez, gloria bardiña eukitea; eta Gizona dan aldez, beste iñok baiño andiagoa. CbCatV 27.
Jangoikoa danez edo aldez ez, zerren Espiritu naste bagea edo purua dan. Jb. 24.
Beste aldetik, Jangoikuak Jangoikua dan aldez, ezin ezer padezidu eukian. JJMgBasEsc 35.
--Badau Jaungoikoak guk legez gorputza irudin edo itxurarik? --Jaungoikoa dan aldez ez dau, zegaitik dan Espiritu, garbi ta naste gabea, baña bai gizona danez. CatBus 14.
azpisarrerakoSense-102.4
d)(Precedido de neure, bere, etc.).Por mi (su, etc.) parte.
Itxi ezdaizula jausten bekaturen baten, batezbere ekanduzkoetan, eta zeure aldez euki gogo sendo bat jausi ezeiteko. AñEL1 80.
Usoa gaixoa! --ekin zun senarrak bere aldez--. Aurki egingo du zureak. EtxdeAlosT 44.
Beltranek barkatu zion bere aldez eta Usoak ere pozik barkatuko ziola esan zion. Ib. 88.
Onezkoak egizkizu amatxorekin. Ama, bere aldez, Usoarekikoaz damututa dago, ta barkapena eskatu nai lizuke. Ib. 63.
azpiadiera-4.1
e)
(V-arrig, G-goi ap. EI 344
) . (Precedido de gen.).A favor de.
"
Aldez, por, en pro, en favor. Dícese vulgarmente alde, pero conviene sufijarle la nota modal z
"AG 1913 (v. la crítica de Altube Eusk 1934, 77n).
"En pro, en favor de, por. Euzkeraren aldez, en pro del euzkera; goizparraren aldez, por el Evangelio; gure aintzindaren aldez, en sufragio de nuestros antepasados. (Algunos dicen erriyagatik en vez de erriyaren aldez; pero es evidente que la primera forma es filtración de erdera)"Bera.
Tr. Aunque hay algún ej. anterior, es a partir de Arana Goiri cuando se hace frecuente su uso, siempre en autores meridionales.
"Decidme por vuestra vida"
.Zure biziyaren aldez esan egidazu zein dan. IzaEE 1881a, 162.
Bizkayaen arerijuen aldez guda-egitteko. (1895). AG 624.
Bizkai-Buru-Batzarrak eskatuten deutse bazkide guztijei, bizkattar zintxo orren arimiaren aldez arren-egitteko Jaungoikuari. Ib. 678.
Josu-Kistoren aldez il diran bizkattarrak. Ib. 1012.
Jesu-Kristo ta siñistearen aldez odola izurtzeko. BelausAndoni 7.
Gixonan aldez Koskotegian / Josu Gurutzian il zan; / Euzkadin aldez, Aren antzera, / Sabin be Sukarrietan: / Aberri-aldez opa eutsona / Beren ludiko bixitzan, / Azillan ogei eta bostian / Jaunari ordaindu eutsan. Enb 35.
Lantegi, ola, lugintza ta abar, / Euzko-aberri maitian, / Geure eskubide zuzenen aldez / Batu ta jagi gaitian. Ib. 68.
Otoi, ba, euzkotarrak, danok otoi egin! / Deun Mikel beti geure aldez ixan dedin. Ib. 146.
Gau baten atara eben osalarijok eta lagikarijok matraka galanta, areik euren ogibidiaren aldez, oneik eurena goratu biarrez. KkAb I 18.
Abadiak bere aldez jokatu dauz amaseiko bi. Ib. 98.
Zeuen erri ogasunen aldez Aldundi onek al daikena egin dagian. ForuAB 153.
Gure aldez otoi egizu, Jaungoikoaren Ama Done orrek. KIkV 51 (
KIkG 34 alde
).
Bizi ta illen aldez Jaungoikoari otoi egitea. Ib. 81.
Aitortu, Jaunartu, Aita Santuaren aldez eskatu. ArgiDL 105.
Zeozer egin biarko zeunke nire aldez. Altuna 67.
Beste irundar bat etorri zan Manuelengana bere lagunaren aldez. AnabUsauri 75.
Esan lei ba kirtenen aldez eta kirtenkerien aldez zabiltzala. KkAb II 110.
Ekixu ene senar eta jaun altsu orrek, zure aurrera naiatortzula emakume guren oneikaz, eurok egin eutsuben eskabidiaren aldez. Otx 51.
Andren aldez esaniko berbak. Ib. 22.
Zure aldez jaurtiriko epaia okertzat arturik. Ib. 23.
Aren aldez larrua ere emango zukean pozik Balendinek. TAgUzt 109.
Nere otoitz beroenak zu eta zure bi aurren aldez izango dira. JAIrazBizia 125.
Langilleen aldez neurritsuago, zuurrago ta burutsuago jarduten eban sozialista alderdia. ErkiagBatB 191.
Bere aldez burrukatu ziran asko, illak, erbesteratuak, espetxeratuak...Gerrika 109.
azpiadiera-4.2
((Precedido de tema nominal nudo). Eta euzko-eredu on bat ixan zan lez, / Otoi bat daskatzuet beren gogo aldez. Enb 178.
Uztai maitakor au dakartzugu / Loraz eginda zeuretzat, / Jel-aldez egin zenduzan gauza / Sakon ederren saritzat. Ib. 51.
Euzkotar Udal-ordezkarijak / Bizkai-uri nagusira / Euzkadi-aldez erabagi bat / Artzera batuko dira. Ib. 92.
Elbururaño darraikegula / Beti Zeu-aldez gudari, / Azke zoruntsu jarri daiguntzat / Zeure-zeuretzat Euzkadi!Ib. 111.
Zaintzen zattuben zaldun onak / Naparra-aldez egin dabe zin. LauxAB 98.
Otoitz beroak bere anima-aldez. Munita 104.
azpiadiera-4.3
Favorablemente.
Olerti aldizkarian ale batzu argitara eman nitun, aldez artu ta merezi ez bezela txalogarri izan baitziran. GaztMusIx 8.
azpisarrerakoSense-102.5
f)Por parte de.
Mila gorantzi zuben otseñik apalen onen aldez. Otx 8.
azpisarrerakoSense-102.6
g)"
Aldez ipharrera dago, il est tourné de côté au Nord"H.
azpisarrerakoSense-102.7
h)En cuanto a lugar, posición.
Eta denbora eta lekua berdintsu adierazten ditugunez gero, ez dezagun ahantz [...] atzizkiak zerbait non dagoen aldez eta aldiz, beraz noiz gertatzen den ere adierazten duela. MEIG VII 106.
azpisarrera-103
ALDEZ... ALDEZ... (Con valor distributivo).En parte... en parte... Eta aldez damu dut, eta aldez atsegin. Ax 11 (V 5).
Tegi zikin baten sartu, baño lorik ezin egin; aldez neka-porrokatua eta aldez asots guzieri erne. FIr 151.
Ez da beraz arrigarri, aldez nai ta aldez ez nai ukaitea. OrAitork 202.
Ez da aldez eder ta aldez itsusi, ez bein eder ta gero itsusi. ZaitPlat 155.
Aldez arrazoi du horretan Oteizak, nik uste, eta aldez ez. MEIG III 118.
Etorkizunaren mendean daude, bada, aldez gure ahaleginak: eta aldez gure mendean. MEIG IV 115.
azpisarrera-104
ALDEZ ALDE.
azpisarrerakoSense-104.1
a)
(LarH, Añ, Hb). Al lado (uno de otro).
"(Ir) lado a lado, aldez alde, alboz albo joan
"Lar,
Añ.
"(De) silla a silla, aldez alde. Lat., privato colloquio"Lar.
"(De) silla a silla, codo a codo"Añ.
azpisarrerakoSense-104.2
b)
(AN-larr, S; H)
Ref.:
A;
AspLeiz2
. De parte a parte; de un extremo a otro.
"
Ezpataz aldez alde, [...] alde batetik bertzera iragaitea, percer avec l'épée de part en part, de d'outre en outre"H.
"
Aldez-alde, de parte a parte"AspLeiz2.
Eta bertze tiro batek aldez-alde iragan zioen bihotza. Prop 1905, 242.
Orañik arat-unat bazabiltzan; asotsik nabaitzen etzuela, bidea aldez-alde iragan zuen. FIr 147.
Zerorren anima ere ezpata batek igaroko dizu aldez-alde, biotz askoren gogoetak agertu ditezen. IrYKBiz 29.
Ta egon-eziñik, arnasa ta bularra zabaldu ziozkan gauari aldez-alde. TAgUzt 250.
Astiro zeartu dute aldez-alde areatzako urre-zerrenda goria. Ib. 37.
Eta zerorri ezpata batek aldez alde zulatuko dizu arima. IBkLc 2, 35 (Leon aldean bertze, Ol y Or BM 93 alderen alde, Ker alderik alde
).
azpiadiera-2.1
(Precedido de gen.). Asi ziren tiroka atearen aldez alde ta barnekoak gisa beraz. FIr 140.
Iretargi bete, zuri, / iretargi garbi, bare, / sartu zakidaz barreneraiño / t'arimaren aldez-alde. GandElorri 176.
d)Totalmente.
Ordutik bada, eginik aski bazuten, aldez-alde finkatu behar izateko bere fededun berrien erdian. Prop 1906, 118.
azpisarrera-105
ALDEZ ALDEZ. En parte; en cierto sentido.
v. ALDEZ. Santa Cruzek bere buruari siñistarazi zion erlijio-gerra zala ua, ta ala zan aldez aldez, liberalak berak aitortzen zuten bezala. OrSCruz 110.
Ez al yunat arrazoirik aski, zerua emen ere badagola, aldez aldez beñipein esateko. OrQA 55.
Zentzu guzietan begia daukate nagusi, eta aldez aldez ala ere da; baiñan zenbait gauzetan eta askotan, belarria ez ote nagusiago?Ib. 125.
azpisarrera-106
ALDEZ AURRE. Con anterioridad, de antemano.
Aldez-aurre Sokrate-rekin iardunak zenituen Kritia eta Karmida. ZaitPlat 10.
Gizon iakintsuenek azaleratu lezaizuekete, baldinbait ere, irakatsi aren aldez-aurre erein zan goi-azia. Ib. 25.
azpisarrera-107
ALDEZ AURREKO. Previo.
Antzina, "belztasun" hori izan ohi zen, lanaren agertze eta gogortzearen aldez, aurreko sinalea. "Presagio"
.MEIG IX 123
(en colab. con NEtx)
azpisarrera-108
ALDEZ AURRERA. Con antelación, anticipadamente.
Aldez-aurrera, kristauen antzera ilteko gerturik dagoen Sokrate arri ta zur eginda amaikatxok eta amaikatxok ikusi dute arrezkero. ZaitPlat 101.
azpisarrera-109
ALDEZ AURRETIK. De antemano; anticipadamente.
v. alde-aurre. Aldez aurretik abertentziyan / orain jarritzen zaitut nik. Auspoa 123-124-125, 178.
Zertan ez abisatu / aldez aurretikan?Auspoa 74-75, 95.
Aldez aurretik ortarako egindako pitzatuan [...] sartzen zaio oñari mentu edo esan bezela zorroztutako ziria. EEs 1917, 52.
Aldez aurretik erabakiya / demanda irabaztia. EusJok 122.
Aldez aurretik emana nuben / lagun batzueri itza. MendaroTx 357.
Aldez aurretik aprobetxatu / ondo izateko gerora. Auspoa 63-64, 226.
Aldez aurretik zekielako. ArtiTobera 286.
Ainbeste diru aldez aurretik pagatu. AnabAprika 21.
Aldez-aurretik ikusten zuen ikuskizuna ain gogo-betegarri izanik. ZaitPlat 101.
Joanaldi orren elburua edo xedea aldez aurretik ezarria izan da. VillJaink 53.
Indar aundiko sendi bat baizan, aldez aurretik moldatzen zizkiteken gauzak. AtañoTxanKan 139.
Ordurako gauz asko egin bear dik eta aldez aurretik ibilli, gauzak ondo erten ditezen. JAzpiroz 183.
Nahitaezkoa da, aldez aurretik, zer batu nahi dugun jakitea. MIH 221.
Gaurko askoren erantzuna aldez aurretik jakina daukagu. Ib. 6.
v. tbn. MendaroTx 357. Tx B II 93. MAtx Gazt 29. Lab SuEm 198. Berron Kijote 47. En DFrec hay 36 ejs. de aldez aurretik por 2 de alde aurretik.
azpisarrera-110
ALDEZ AURRETIKO,
ALDEZ AURRETIKAKO. Previo.
Jesu Kristo gure Jaunagan betetako igarkari ta aldez aurretiko esanak. KIkG 19 (
KIkV 28 aldiz-aurretiko
).
Aldez-aurretiko ezaguera nolarebait azaltzeko bidea baitzan. ZaitPlat 70.
Aldez-aurretiko iru iakintsuen asmo ta itzak berak arkitu al izan dituzte Platon-en idaztien irazki ta bilbean bertan. Ib. 28.
Baina fonologiak hizkuntza ia burutik burura ezagutzea eskatzen du, aldez aurretikako baldintza moduan. MEIG VI 132.
a)Al contrario; a la inversa.
Etzinan, ez, Mikel Aingeruaren ezpata Satanen buruzki; aldez beste, deabruak berak asmatu zunan gurutze parragarri ua, erlijioaren izena ebatsiz. OrQA 75.
Gizonek gaiztetsiak, Iainkoak onesten, edo aldez-beste. OrAitork 68.
D. Alonsori baietz iduri zaio Salinas-i opa ukan zion Oda artan, eta ez Zeruko bizian. Niri, ostera, aldez beste. Or(
inGaztMusIx 40
).
azpiadiera-1.1
En sentido inverso. Gaiñera, gerriko artako izar-mordoak aldez beste zoazinan: dantzariak ezker-ioeran eta izarrak eskuin-ioeran. OrQA 190.
azpiadiera-1.2
(Precedido de gen.). Gaiñera, gerriko artako izar-mordoak aldez beste zoazinan: dantzariak ezker-ioeran eta izarrak eskuin-ioeran. Or(
inGaztMusIx 40
).
azpisarrerakoSense-112.2
b)Por otro lado, por otra parte.
Orixe egozten dio Platon-ek Protagora-ri: makurragorik eta aldez-beste aundiagorik ezin asma. ZaitPlat 22.
azpisarrerakoSense-112.3
c)De parte a parte.
v. ALDEAN BESTE. [Alemana] hantxe gelditu zen zabal-zabala gure beilariaren aintznean, hunen baioneta aldez bertze!ZerbGerlan 48.
Aldez bertze zilhatua eta osoki xehatua izan da gure bekatuen gatik. EtchebZeruari 42.
azpisarrerakoSense-112.4
d)A cada lado.
Erretoreak non exeri adierazi zion ta, aldez beste, aurrez-aurre jarri ziran maiaren ondoan. AnabUsauri 116.
azpisarrera-113
ALDEZ BESTEA EGIN,
ALDEZ BESTE EGIN. Atravesar.
Norbaitek araño ekarri ta ostendu zituan, andik besteak etorri ta mendiari aldez beste egiteko. AnabUsauri 116.
Poli korrika asi zan kaiari aldez beste egiten. AnabPoli 35.
Berealakoan egin nion aldez bestea kai-aurreari. Ib. 24.
Atlas deritzaion mendi-zerrendari aldez beste egiten. AnabAprika 21.
azpisarrera-114
ALDEZ BESTEKO. Contrario; opuesto.
Guk bean bear genuke oraindik. Ta aldez besteko tokian alperrik egoteak sumintzen nau. AnabUsauri 117.
Nork esan moskorra zeritzanari maitekatu bear zitzaiola! [...]. Orra aldez bestekoa bat-baten egin. AnabDon 419.
Bein gure naimena ekiñaldi bizkor batez bere asmoari lotzen bazaio, ez da artatik lasatuko, aldez-besteko asmo bat artu arte. OrQA 40.
azpisarrerakoSense-114.1
Nik ikusi izan ditut ezkongaietan neskak "urde" [...] zerizkiotenak gero senar-emaztetuta [...]: edo neskak beren aburuetan oso aldakorrak dira ala aldez besteko zaleak dira. AnabUsauri 114.
azpisarrera-115
ALDEZ BESTERA. Por otra parte.
Arrenbeste izerdi gizonari eragin da aldez bestera ainbat onura gizonari erakarri zizkion gauzak etzuten ordain ori merezi. AZink 20.
azpisarrera-116
ALDEZ BESTETARA. Zearretara, aldez bestetara, ta bidez-beste, Parmenidek irakatsiaren alde egin zuen [Zenonek], ab absurdo, alegia
. ZaitPlat 40.
azpisarrera-117
ALDEZ EDO MOLDEZ (SP, Dv, H). De una forma u otra.
"D'une façon ou d'une autre"SP(que, como los demás lexicógrafos, lo toma de Axular).
Aldez edo moldez ordena hunetan errezibituko den baino lehen zorrak eta munduko tratuak kontenta bitza. Harb 423.
Nor da euskal-herrian aldez edo moldez, zordun eta obligatu etzaitzunik?Ax 5 (V 2).
Haragiaren bekhatuan, lehen edo gero, aldez edo moldez, obraz edo gogoz, kutsatu gabe edo linburtu gabe egoitea. Ib. 365 (V 241).
Eztela egundaiño nehor salbatu [...] aldez edo moldez kofesatu gabe. Ib. 523 (V 337).
Ea aldez <aldiz> edo moldez osoki utziko dutenz komunione saindua. SPImit IV 10, 2.
Eta hala nor da munduan gure hertar Saindu dohatsu haukien alderat aldez edo moldez zordun eztenik?ES 125.
Ongi bai zakien Jainko Jaunari gaudela aldez edo moldez, onean eta gaitzean, atsegin alditan nola biozminetan. FIr 133.
Mehatxatu nauzue, berriz edekitzen badut ahoa, aldez edo moldez isilduko nauzuela. ArtiTobera 283.
Aldez edo moldez bilha dezagun gain hartako argia. Herr 30-11-1961 (ap. DRA
).
Horrek lanari emaiten dio hedadura gehiago, aldez edo moldez. Lf(
inMEIG III 116
).
azpisarrera-118
ALDEZKO . (Precedido de gen.).Favorable a.
Arazo onen aldezko neure esan gustijen jabe egiten ba-zarie.ForuAB 91.
Erriaren aldezko asmo ta naiak.ForuAG 257.
Artu dabez erdijan gautxori gazuak, / Neguaren aldezko guzur-dariuak. Enb 179.
Eskerrik asko, Teseu, zure biotz on eta nere eskubideen aldezko zure atazaren ordañez. ZaitSof 136.
Besteren batzuk bere, atsekabepe egozala-ta, aen aldezko izatekotan, bere samin ta nekea eskeintzea otu yakon. ErkiagArran 170.
Itxaro-argi yake, bai, teologu ospetsu aren komentu barriaren aldezko eritxia. OnaindSTeresa 62.
Aita-semioi bere aldezko testigantzara deitu euskun.Gerrika 180.
Iruña-ren aldezkotzat deitua izan den Hiribarren. MEIG VI 120.
azpisarrerakoSense-118.1
(Precedido de tema nominal nudo). Uzkurtz-aldezko gudalburua / Euzkera ixan da beti, / arrotz-obenik igaro ez dein / euzko-mendijen ganeti. Enb 40.
Emakumea beti dago gertu, beti ernai bere buru-eder aldezko burrukarako. ErkiagArran 42.
Euzko gudari kementsuaren gogo aldezko otoi eleizkixunak.Alkain 160.
azpisarrerakoSense-118.2
(No precedido de sintagma nominal).Favorable. Aldezko autarkiak irura ez irixtea gertatuko balitz. EAEg 17-3-1937, 1301.
Aldezkotzat jotzen dituzten zer-nolak aurkeztu egin al izan ditzaten. "Puedan alegar en su defensa los descargos que justificadamente puedan presentar"
.Ib. 7-3-1937, 1221.
azpisarrera-119
AZKEN ALDERAv. azken.
azpisarrera-120
BESTE ALDE DELA (bertzeSPA),
BESTE ALDE DIRELA . (Seguido de oración completiva).Además de que, aparte de que.
"Laissant à part, outre que"SP.
Puntutsu bagare, [...] bertze alde dela leku emaiten diogula bertzeari nor, nongo eta nolakoak garen bilhatzeko, [...], geurok aphurtzen eta itsusten tugu gure abantaillak. SPPhil 201.
Ezen, bertze alde dela horrelako iujeamenduak heldu direla jende ergeletarik, [...] etzenduke hargatik bertutea utzi behar. Ib. 225 (He 226 heldu direnaz landan, Echve Dev 262 izanaz gañera
).
Pena hark geiago balio du barurarenak baino, zeren bertze alde dela orobat nekhatzen duela, hagitz fruitu desiratzekoagorik ekhartzen du. Ib. 319.
azpisarrerakoSense-120.1
(Acompañado de sintagma nominal).Además de. Bainan hirur debozione suerte hek bertze alde direla, badira hainitz bertze suertetako. SPPhil 13s (He 13 ordean badire berze debozioneak ere
).
Geiago diot, bertze alde direla eritasun luzeak, munduko egitekoek, hainitz manerazkorik izanez, maiz urruntzen dituztela senharrak bere emaztetarik. Ib. 256.
Ongi eginen duzu zenbait egunez barurtzeaz, [...] zeren, bertze alde dela baruraren ordinariozko obra, [...], ontasun handia da bethi nausi izaitea sabelaren edo gormandizaren hersteko. Ib. 316.
azpisarrera-121
BESTE ALDERA.
azpisarrerakoSense-121.1
a)A la inversa.
"
Bertzaldera, au contraire"Dv.
--Mundu huntako bizitzea hanbat miseriatara suiet badere, fidelarentzat Iainkoaren benedikzione bat da [...] zeren Iainkoak hek hemen entretenituz bere amorio paternala erakusten baitraue. --Eta berze aldera, erranen dugu ezen gazterik hiltzen dena, Iainkoaz maradikatua dela?"S'ensuit-il au contraire"
.LçIns D, 6r.
Baldin badakusa ezen eriak eztuela asko sendi bere bekhatuén handitasuna [...]. Eta baldin berze aldera bere konszienzian herstua badakusa. Ib. B, 7v.
Gauza ttipian eta aphurrean leial dena, arrazoin bada handiagoan ere enplega dadin [...]. Badirudi bertze aldera, leial eztenari emanen zeikana ere edeki behar zaikala. Ax 103 (V 69).
Nola [...] ederrago baitzaitza Iainkoari gaztetasuneko zerbitzuak eta obra onak zahartasunekoak baiño: hala bertze aldera zaitza halaber itsusiago eta gaitziago zahartasuneko faltak eta huts eginak gaztetasunekoak baiño. Ib. 188 (V 127).
Baldin gizon orek parterik artu izan bazeban emaztetzat rezibitu nai deban emakume orren aideren batekin [...] Edo beste aldera, baldin emakumeak egin izan bazeban beste ainbeste. OA 77s.
Horla ikhusten dire, maisterrak askotan, / Mendeak irauten, egoitza beretan; / [...] / Eta aldiz ikhusten dire bertze aldera / Etxe hazkarrenak, yausten errekara. Gy 173.
azpiadiera-1.1
Al contrario, de modo contrario.
Jesus Nazarenua / guztiyon jabia, / serbituz maitatzia / litzake obia; / beste aldera dago / zenbaiten legia. Ud 91.
Auek gezurra artu dezakete egitako; ez ala Jaungoikoak. Auen iruditua beste aldera atera diteke, ez ordea Jaungoikoana. InzaAzalp 24.
Obrak alde batera, / beste aldera itza, / aspaldiko denboran / orrela dabiltza. Yanzi 200.
Baiña beste aldera pentsatzen duenari ere, ez diot ezer gaizkirik esaten. MMant 23.
Beste aldera esan nai zuan, baiñan gaizki atera zitzaion. Askotan zituan olako deskuidoak. BBarand 14.
Txikito ere etzan aldapa gorakoa. Zelaian obeto ibiltzen zan. Ni, berriz, beste aldera. Albeniz 89.
azpisarrerakoSense-121.2
b)Por otra parte.
v. bestalde. Orra seigarren bertsua / bertatik kantatu, / eta beste aldera / jendia dibertitu. JanEd I 101.
Baño nork artu orrelako lan luze ta beste aldera zalla?InzaAzalp 5.
Beste aldera, gure erriak baserri asko dittu. Ib. 6.
Orregatik zuurrak eta begiratuak izan bear dute beti [...]; baña beste aldera bakunak, xaloak, lañoak, tolesgabeak izan bear dute. IrYKBiz 197n.
Gañera, nundik pentsatu bear zuen [Ander] Medellinen izango zala? Beste aldera berriz, aztua zeukan [...]. JAIrazBizia 90.
Neretzat bezala ari zera, ni oso belarritar bainaiz. Beste aldera, begia ez diteke esan belarria baiño bikaiñago. OrQA 126.
Egia da [...] ez dula gaiñez egiten, esateko moduan; baiña beste aldera, gaiñez egiten bezala du, eta Eukaristia gure barnean ez daukagula ere, Aren Nor-izana gugan daukagu. Ib. 154.
Beste aldera ere, ogei urteko mutillari pixka bat utzi ezkero katetik, zeiñek bildu arrastora?Insausti 55.
azpisarrerakoSense-121.3
c)(Tras ablativo)."
Unterik bertzaldera, además de esto (B)"GteErd 16.
azpisarrera-122
BESTE ALDETIK.
azpisarrerakoSense-122.1
a)Por otro lado, por otra parte.
"
Bertzaldetik, d'autre part"Dv.
Berze aldetik arrazoinak nik nerorrek neure baithan baino bothere gehiago izatu du. Harb ã 6v.
Eta berriz bertze aldetik [Iainkoak daki] nola iustiziak alegatzen zioen legeak begiratu behar zirela. Ax 347 (V 231).
Egizu milla erremusiña [...]. Baiña ezta probetxu, baldin bertze aldetik gogoa emaztetan badadukazu. Ib. 376s (V 248).
Balin badu begitarte [...] izigarria alde batetik, [...], bertze aldetik badiala begitarte bat [...] maitagarria. TtOnsa 156.
Desiratzen baitdute hobeki ezagutzea, alde batetik, Miserikordia dibinoaren handitasuna, eta berze aldetik, bere eskergabetasunaren hedadura. HeGudu 32.
Beste aldetik Jainkoaren amore añ beroa biotzean sartu zitzaion, non da bere Jabe onari negar andiakin erregutzen zion [...] zerura eraman zezala. CbEg II 181.
( s. XIX)Nok esan lei, ezpagenkus, ain gatxa dala kendutia ekandu au, ta zeñetarako beste aldeti ez dakargun jatorriz inklinazinoerik?MgCO 107.
Demagun, urlia dala alperra, eta beste aldetik ondasun andirik ez duana. AA I 575.
Oi, beraz Jainkoak alde batetarik osoki gaitzesten badu hantustea, ala bertze aldetik handizki prezatzen baitu aphalesgunea!Dh 107.
Bertze aldetik berriz, nolakoa izanen da debruaren ondikozko esklaboen zorthea?Ib. 201.
Soberbija utsa da au. Guztiz gorroto deutseena. Baina munduban txito asko aginduten dabena. Ta beste aldeti txito asko estimetan dena, da lautasun egijazkua. fBIc I 50.
Izan arren beste aldetik biargiña, ateraten dau amak diadarra. JJMgBasEsc 11.
Ez dagokio beste aldetik, / esan bear da egia, / zu bezalako indartsu bati / persegitzea ardia. ItFab 139.
Alde batetik, asko tokitan lur arauka ez dute sorho aski [...]. Bertze aldetik onkhailu hainitz uzten dute galtzera. DvLab 107.
Beste aldetik, zenbat gauzatarako ez da ona argizaija!UrDial 11
(It beste aldetik; Dv bertzalde berriz, Ip bestalde orano
) Alde batetik gure bekhatuek asarretu Jainkoaren ematzeko, eta bertze aldetik haren izaite soberanoari ospe eta esker bihurtzeko. ArbIgand 95.
Ez da gutiago egia josteta bat dela, eta bertze aldetik salbai-josteta bat. HUZez 76.
( s. XX)Ta beste aldetik, begiratu eikezu, Mañasi, alaba bakarra zareala, ta zeure gurasoen azken onari begiratu bearrean zagozala. AgKr 162.
Enperadorearen itzak zorrotzak ziran, eta beste aldetik aundia zan beraren arrokeria. Goñi 90.
Otu yakon bein, esaten be gaitz dan bide bat, atsakabe ain izugarrijei iges-egiteko; baña beste aldetik susmau eban Jaunaren arpegi asarre ikaragarrija. kkAb I 47.
[Ola-jaunak] aberats okitu egin ziran [...]. Beste aldetik alogereko asko geitu ta ugaritu ziran. EguzkGizAuz 24.
Beste aldetik ere erran behar da Baztanen usatzen dela [...] a-e bokalen aldakuntza. AIr(
inIzetaDirG 10
).
Eta ori, mutikoarentzat pozgarri izan arren, beste aldetik, alako mingostasuna edo utsa sentiduten eban barruan. ErkiagBatB 103.
Juanaren burua zalantza aiek garbitzeko etzegoen bear aiña jantzia ta beste aldetik auzokoaren laguntza utsarekin ain zebillen saldua. NEtxLBB 30.
Alde batetik zahartua duk eta bertzaldetik hasmatikoa. Etchebarne 90.
Eskerrak ango ostro ta sasipeai. Baiña, beste aldetik, ostrope arek etzidan ezer ikusten uzten. AZink 159.
Gu be, etxera etorrita, zurrunbillo guzti orren erdian; eta, beste aldetik, jolasak, erromeriak, neskatxak eta sasoian sasoikuak. Gerrika 51.
Berebizikoa zen izan ere, paregabea. Gizon xelebrea beste aldetik. MIH 131.
v. tbn. Gco I 338. Astar II 148. Echta Jos 354. Munita 127. Vill Jaink 31. JAzpiroz 147. Ostolaiz 25s.
azpisarrerakoSense-122.2
b)Por el contrario.
Batzúk dire flóxoak, ajolakábeak [...]. Berze batzúk berze aldétik dire ain biótz értxiak, ezi daude beti afanaturik ez utzi náies kéa ere etxétik. LEProg 110.
azpisarrera-123
BESTE ALDEZ,
BESTALDEZ. Por otra parte.
Beste aldez naiago zuan berak obeditzen bizi, ezen ez agintzen. BvAsL 161.
Beste aldez berriz bere desiuak ere etziran betetzen. Ib. 218.
Aldez, aspaldidaniko iardun-bide oarkabea [...]; bestaldez, barruak agintzen zion iakin-naia. ZaitPlat 104.
Beste aldez, nengoan leku artan gero ta egoera txarragoa egingo zitzaidalaren ustea neukan. AnabAprika 63s.
azpisarrera-124
BI ALDETARAKO. Falso, insincero.
Emadazu ahoan egiazko eta zinezko hitza, eta eztiazadazula utz bi aldetarako [corregido sobre aldetako] mihirik. "Linguam callidam"
.SPImit III 45, 4 (Ch mihi enganaria, Mst mihi inganazalia, Ol mingain maltzurra
).
Espiritu sainduak eztu egoiterik espiritu disimulatu eta bi aldetarako batetan. SPPhil 362 (He 365 spiritu alegiatsu eta bietako kide baten baitan, Echve Dev 410 biotz tolesdunetan
).
Korteziak nahi duela, batzutan abantailla eskaini diezegun hura duda gaberik hartuko eztutenei: hargatik ezta hortan bi aldetarako aditzerik, ez eta gezurrezko humiltasunik. Ib. 207 (He 209 gezurrezko humiltasun eta itxurapen bat, Echve Dev 243 tolestura edo humildade falsoa
).
azpisarrera-125
EDOZEIN ALDETARA ERE. De cualquier modo, de todas formas.
v. ALDE GUZIETARA ERE. Il nuben banekiyelako erozein aldetara're il biar zutela. SorAKaik 118.
azpisarrera-126
EDOZEIN ALDETARA JOTA ERE. De cualquier modo, de todas formas.
Enetxo! emaztegaiatzaz azken-erabakia entzunda, ire aitaren aitzi aserretuta al ator? Ala, edozein aldetara yo-ta ere, ire maite izango ote gaituk? ZaitSof 179.