uhaitz.
Tr. Aparece en textos suletinos y mixanos (tbn. en algún roncalés), además de en Etcheberri de Ziburu, Diharassarry, Prop, Zerbitzari y Lafitte, así como en algunos meridionales modernos como Orixe, Etxaide y, con el sdo. de 'corriente', Zinkunegi, Tapia Perurena y A. Goenaga. La var. más extendida es uhaitz; hay uheitz en Tartas y algunos textos suletinos publicados en Eskual y GH; ugatx en un texto roncalés, urhaitz en Diharassarry, uraitz en Etxaide y ugaitz en Tapia Perurena y Mirande.
Onom.:
In loco que vocatur Ugaizeta. (1102) Arzam 418.
El sel llamado Urhaiztovi. (1452) Ib. 418.
1.
(BN, S; SP, VocBN , Hb, Gèze (ü-), VocCB (BN, S, s.v. ibai), Dv, H),
uhatx
(S),
uheitz
(S),
ugaitz
(BN),
ugatx
(R-uzt; VocCB (R, s.v. ibai), Dv (R)),
urhaitz
(BN-ciz, S; Foix; uraitz L; Arch VocGr
A). Ref.: A (uhaitz, uheitz, ugaitz, ugatx); Lh (uhaitz, uraitz); EI 124; Lrq (/üháic/, /üháč/); EAEL 120; Gte Erd 143.
Río. "Uhaitza txipi düzü (S)" Gte Erd 143. v. eguatxa, 1 ibai.
Ezen norat ere baita eragotzten zuhaitza, / han gelditzen da leihorra dela edo uhaitza.
EZ Man I 47.
Iordaneko uheitzian sar eta ukuzi artino.
Tt Arima 41.
Jo düzü uhaitziala tristeki.
Normandie (ap. DRA
).
Itürritako, uhaitzeko, pützietako [...] hur güziak.
CatLan 124.
Jordaneko uhaitzeko hurak.
AR 222.
Uhaitz bat igaraiten zialarik.
Egiat 271s.
Ühaitz xipi bat agitü zen egün batez bazterrak oro gaintitürik, hala edo galüpa igaraiten zen eretzian.
MaiMarIl 115.
Urthukiren ziala ühaitzian behera.
Etch 436.
Ühaitzetarik itxasualat baduatza denboraeki odeitzeko.
Ip Dial 109 (It, Ur, Dv (h)ibai
).
Ühaitzera pulunpa egitea.
Arch Gram 34.
Itxasoak eta ugatxak, benedika zazei Jeina.
(R).
CantTP
22.
Ezen harrek du itsasoaz gorago jarri eta urhaitzez gorago finkatu.
Dih MarH 104.
Arrañak ari dira / jauziz ühaitz barnian.
UNLilia 11.
Aita Telyn, ehun bat irlatarrekin, badakigu uhaitzak ereman dituela.
Prop 1906, 147.
Igaran astian gure hirian üheitzialat erori den gizona.
Eskual 31-7-1908, 3.
Ekhiak üheitzari hura zilharstatü.
GH 1924, 767.
Ontzi berri eder batean zetorrek Rodano-n gora, ta [...] kulunkatzen duk uhaitzean.
Or Mi 82.
Bazen orai bezañ bat erreka eta ühaitz.
GH 1933, 214.
Jordan uhaitza.
Zerb IxtS 45.
Ugaitza, barriz, ez zenuten iñakaz egun artan.
Mde EG
1951 (3-4), 8.
Joaitera utzi zuten, uhaitz aldera joaki.
Mde Pr 142.
Nil uraitzean behera.
Etxde Egan
1961 (1-3), 75.
Ohartua zen izar zitakela uhaitz baten oldarra eta neurt haren joaidura.
Lf (
in
Zait Plat XX
).
Uhaitza diagü azkarki / botxen artian ükhüatu.
Casve SGrazi 38.
2.
uaize
(Lar H, Hb). Corriente (de un río o marina). "Corriente menor" Lar.
[Ager-ingi] guzia izenez, eta biribillez, eta gurutzetxoz, eta mendi-lerroz, eta ibai-uaitzez estalia dago.
"Corrientes de ríos"
.
Zink Crit 64.
Oraindikan dakust zure [= errekaren] ugaitz bizia.
TP EuskOl
1933, 134.
Besteak bere kasa uzten zituten uaitzaren indarrari.
AGoen Agurea 32.
UHAITZ-ADAR.
"Ühaitz-adar (S-saug), courant dérivé" Lh.
UHAITZ HANDI.
"Ühaitz-handi (S), principale rivière traversant une commune" Lh.
Heien uhaitz handia Israelitek iragan zutela jakin zutenean, Kanaandarrak ederki lotsatu ziren.
Zerb IxtS 43.
UHAITZ-HARRI.
"Ühaitzarri (S), peladilla, piedra de arroyo" A.
UHAITZ-BAZTER.
Ribera, borde de un río.
Berze ühaitz bazterriala zenian heltü.
Egiat 159.
Itsaso eta ühaitz bazterretan hariña bihi den bezanbat milla million urtheren bürin.
UskLiB 99.
UHAITZ-HEGI.
Orilla del río.
Arrantzalik ühaitz hegian.
Casve SGrazi 168.
UHAITZ-ERTZ.
Orilla del río.
Gizon bat besteak bezalakoegi zenuten hor, uhaitz-ertzean.
Mde Pr 141.