Tr. La forma más general en los dialectos labortano y bajo-navarro es ifernu (Etcheberri (Noel 104), Axular, Gasteluçar y JesBih (442) tienen tbn. algún ej. de infernu ); Monho emplea normalmente infernu , pero tiene ejs. de ifernu (78). Entre los suletinos ifernü es la forma más frecuente; Inchauspe emplea ifernü e infernü; Eguiateguy (183, 200) siempre infernü . En textos alto-navarros se encuentran las formas infernu (ReinEusk2 (1569), El 6, LE Prog 104, Añ CatAN 10, CatB 33, Legaz 17 y CatUlz 48), ifernu (Ber Doc 123v, El 11, Legaz 42), infierno (Yanzi 104), infiernu (ib. 59), infarnu e ifarnu (FLV 1989, 101 e IntzSerm 184; tbn. ifarnu en Or RIEV 1929, 8); F. Irigaray escribe iphernu e inphernu (ambos en 186). En roncalés hay iburni en Hualde Mayo, CatR y Mendigacha; en CatB y CatAe hay infernu , e ifernu en CatSal . En los dialectos occidentales infernu es más frecuente que inpernu , que no aparece hasta el s. XIX; algunos autores emplean ambas formas. Hay inpreiñu en Moguel (PAb 74), infarnu en Etxebarria (Ibilt 488), ifrañu en San Martin (Zirik 110), e ipernu Lhande (Yol (ed. 1921) 68) en Orixe (QA 60, 73). Hay tbn. algún ej. guipuzcoano de ifernu (CatBurg 5, Txill Let 136, Or Aitork 157, Ibiñ Virgil 106). En DFrec hay 10 ejs. (uno septentrional) de ifernu, 3 de infernu y 6 de inpernu .
sense-1
(V, AN-ulz-egüés, Ae; Lcc, Deen I 461, Urt Gram 13, Añ, H (V, G)), ifernu (G-nav, BN-ciz, Sal, S; Volt 75, SP, Urt Gram 15, Ht VocGr 352, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H (L, BN, S)), inpernu (V, G; Dv), ifrañu , inpreinu (-iñu V-m), ifarnu (Deen II 208 (hiffarnuin bego), H), infarnu (V-gip), inbernu , infiernu (AN-ilzarb-olza), inferno , infierno , ipernu , iburni (R), eburne (R), eburni (R-is-uzt; Aq 9 (R)). Ref.: VocPir 10; Bon-Ond 136; A (eburni, iburni, ifernu, infernu, inpernu, inpreiñu); Lrq (ifernü); A EY IV 296; Iz R 287 y 405, Ulz, Als (giltzí), ArOñ (infárnu); Etxba Eib y Elexp Berg (infarnu).
Infierno. "Inpernuen alabak bi bentaja ditu, plazan eder galanta da, etxian irritu (V-ger)" Garate Cont RIEV 1935, 350. "Inpernuko Patxi, muchacho muy travieso (V-m) [...] Inpernuko txaramela" A EY III 344. "Urzo txuriak elizara, / urzo beltxak eburneara" A EY IV 296. "Orai éburnian gaure dantzatiagatik mitiléki" Iz R 297. "Utsuságo ezik ebúrniko débria, más feo que el diablo (R-is)" Ib. 405. v. 2 gaiztoki, suleze. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Orai dela zuiendako maradizionia, / ifernuko suia eta iagoitiko nekia. E 67.
Nik eztakit joanen naizen infernura ala parabizura. (Mendigorría, 1569). ReinEusk2 111.
Eta zitiát ifernuaren eta herioaren gakhoak. LçApoc 1, 18.
Zoaz da zarriz / infernuaren zoruan. Lazarraga A26, 1199v.
Deabruaganik eta ifernutik begiratu nauzu. Harb 283.
Bide handia eta espaziotsua da ifernurat dohana. Ax 479 (V 310; 116 (V 77) infernu
).
Urguluak, zerura abia-eta, io zegin ifernura. OPr 462.
Orhoit zaite zure bekhatuek merezi dutela infernua. Gç 35 (104 ifernu
).
Eztio Jaun onek dagola infarnuko sua prebeniturik gizonendako. (Munarriz, s. XVIII). FLV 1989, 101.
Ifernuko illunbeak. HeGudu 119.
Ifernuko lezerat da kondenatua. Brtc 97.
Onai ta gaiztoai zeruko edo infernuko sentenzia Kristok nola emango dien. CbEBO 55.
Inpreiñuko atsuak, sei errialera elduten eztaben kontubari, igon eragingo deutsala eskudo biraño?MgPAb 74s.
Irabazi dot infernua, eta galdua nas betiko. AñEL1 141.
Hertsi nitijan hiretzat ifernuko atheak. Dh 148.
Bekhatu mortal duketen bezenbat ifernu ukhanen dute pairatzeko. Ib. 165.
Azkeneengo paguba, betiko infernuba. JJMgBasEsc 90.
Nere konfesioa / egitera noa / bestela neretzat da / betiko infernoa. Balad 220.
Nik ifernuko fruitu garratzak nituen irabazi. DvLEd 245 (Cb Eg II 138 demonioen
).
Iburniko bortek edo poderak ez deila prebaleziten aren kontra. HualMt 16, 18 (He, SalabBN, Samper, Leon ifernuko, Ip ifernüko, Ur (V), Echn infernuko
).
Infernua garaitzeko santuaren armak ziran oraziua ta penitenzia. BvAsL 41.
Zeruko egi ta argiaren arerioa da inbernuko illunpe guzurtia. ABAmaE 343.
Gizonek ez zien ezagütü zelia boztü eta ifernia izierazi zian sortze handi hori. IpHil 22 (146 ifernü
).
Zeuben senar gixagaxuai inpernuan bertan baño negar eta alarao geiago eragitten dautsezube-ta. Otx 27.
Olerkari guztiak bezala, infernura joan zen. ArtiIpuin 38.
Onek eibartarrok ifrañuko Patxi bera baño gorriauk dirala. SMZirik 110.
Ildakoan inpernuko txerrenak beren zuloetara eramango al-aute!NEtxLBB 161.
Ez zerurako eta ez infernurako, Garibayren arima bezala. MEIG III 92.
v. tbn.
(Para la distribución de infernu/inpernu en textos occidentales) Infernu: CatAnz 5. Cap 116. OA 50. Acto 172. Urqz 77. Lar SAgust 9. Mb IArg I 318. Oe 3. Ub 156. FLV 1992, 301 (Goñi, s. XVIII). Mg CC 247. Gco II 50. AA I 406. FrantzesB I 76. Astar II 10. CatLlo 24. It Fab 201. CatBus 51. Ur MarIl 127. Lard 479. JanEd I 64. Aran SIgn 213 (22 inpernu). PE 23. Xe 386. Ud 107. AB AmaE 374. Arr May 130. Itz Azald 40. Ag AL 33. Azc PB 215 (211 inpernu). Echta Jos 121 (71 inpernu). Iraola 14. ArgiDL 30. Inza Azalp 116 (40 inpernu). A Ardi 108. Tx B II 253 (122 inpernu). Ir YKBiz 237. SMitx Aranz 46 (72 inpernu). Mde HaurB 15. And AUzta 40. Arti Tobera 274. Azurm HitzB 50. Berron Kijote 29. Onaind STeresa 32. JAzpiroz 95. Insausti 71. Inpernu: fB Ic II 291. Sor Gabon 28. Zab Gabon 34. Bv AsL 165. Urruz Urz 16. A BeinB 81. Goñi 95. Ag G 66. KIkV 40. KIkG 69. EusJok 108. Jaukol Biozk 22. MendaroTx 136. Otx 27. Lek EunD 40. Ldi IL 114. Or Eus 144. JAIraz Bizia 69. Etxde AlosT 32. Bilbao IpuiB 218. SM Zirik 18. Osk Kurl 116. MAtx Gazt 91. Uzt Auspoa 43, 113. Barand 17. Gerrika 273.
azpiadiera-1.1
Infierno, averno.
Tiranoarekin egin egiunea bertan eten zan eta iru aldiz ieiki zen ots aundi bat inpernuko leizetik. IbiñVirgil 117.
azpiadiera-1.2
(Usos figs.)."
Infarnu bizixa, se dice de situaciones extremas o desesperadas. Etxekalte arek, infarnu bizixa bere emazte koittauari
"EtxbaEib.
Mundu hunetako ifernua baita konzientzia gaixtoa. Ax 439 (V 287).
Ezin arekin bizi diteke, ta etxea infernu bat egiten du. CbEg III 369.
Hire penak zer diren, / zer den hire infernua, / zenbat dukan sofritzen. Monho 120.
Zer nai dek infernu andiagorik Jesus inoiz ekusi ta amatu ezina baño?MgCC 236.
Mundua bereala infernu biurtuko lizate. Gco I 438.
Elduten zara etxera eta orra infernuba. Astar II 126.
Or ikusten dira senar emaztiak alkarri bidaoka, inpernu txiki bat eginik euren etxiak. fBIc III 328.
Infernu bat in daike / españolezkua. Bordel 50.
Ejipto guziak infernu bizi bat zirudien. Lard 71.
Ondo bizi eztala / berak du ezagun, / infernua munduan / dauka gau eta egun. JanEd I 65.
Verduneko ifernua. ZerbGerlan 41.
Buka dedilla ango gorrotoa, ango ipernu bizia. OrQA 93.
Baiña askaren barruan ziran jotzeko arriak [...]. Ura zan inpernua, ura!JAzpiroz 115.
Neuk bezin ondo iñork ez daki / pasa nuan inpernua. Insausti 181.
Orduan, absit, euskara, diglosiaren purgatorioan egon beharrean, ghettoaren infernuan sartuko genuke. MEIG IX 32.
azpiadiera-1.3
Haren ontasun gain-gainezkoa, haren bothere nahi duen guzia zeru-lur-ifernuetan egiten duena. Dh 175.
Bi burrukalari indartsu ta asarretuak baziruditen zeru-lur-ifarnueri eskainka ari zirela. OrRIEV 1929, 8.
Zeru-ipernuek toki berezia badutela. OrQA 97.
azpiadiera-1.4
(Empleado en pl.). Iautsi izan da ifernuetara, hereneko egunean resuszitatu izan da hiletarik. LçIns B 2r (v. tbn. ifernuetara en el mismo contexto en Mat 59, Harb 5, FPrS 5, Bp I 40, CatBurg 5, CatLan 46, CatLuz 3, Dv LEd 16, Hb Egia 96, CatSal 7 (-tra), CatS 14, Legaz 2, CatJauf 2 (-rat); infernuetara: Bet 8, Cap 6, VJ 8, OA 7, Arz 18, El 6, Iraz 4, Cb CatV 11, Oe 8, Ub 105, Añ CatAN 4, CatB 11, CatLlo 5, CatBus 5, CatAe 12; inpernuetara: Mg PAb 162, KIkV 30, KIkG 8, ArgiDL 15; iburnietra: CatR 7, Mdg 160).
Infernuetan / daoz zuenzat grilluak. Lazarraga A26, 1199r.
Zuk zaurtzen baituzu eta sendatzen, ifernuetaraino eramaiten eta atheratzen. SPImit III 50, 5.
Pensa detzagun, pensa / ifernuetako penak. Gç 164.
Dagoz lurrean barruan lau leku zeinzuei bean dagozalako deresten infernuak. Zubia 150.
Zer dire ifernuak?El 38.
Euren damu gaiztoan / uxatuko dira / ta infernuetaraño / ondatuko dira. GavS 25.
Soberbijazko pekatu a gaiti bota zituban inpernubetara. fBIc I 12.
Eztago demonino bat ni infernubetara eruateko?Astar II 118.
Hartüren dit errsolüzione ifernietarako bide zabala ützirik zelietarako bide hersiari jarraikiteko. UskLiB 70.
Inpernuetan erre bearra / ori daukazu lan txarra. TxB III 97.
Auzoen asarrea / inpernuetako kea. OrEus 182.
Ezta arimarik / nekatuagorik / agertzen inundik, / eztare infernuetan kondenatzen denik. ArtiMaldanB 221.
v. tbn.
ASJU 1993, 304 (AN, 1758). PE 24. Ud 146. SBaroj in FrantzesB II 121. Ag Serm 514. Inza Azalp 72. Lasa Poem 70. Ifernu: He Lc 10, 15. Inpernu: AZink 132.
azpiadiera-1.5
Infiernos, averno.
Kokiti, ifernuetako ibaia. IbiñVirgil 106.
Plutonek berakin eraman zuen eta infernuetako erregin gertatu zen. Ib. 80n.
Infernuetara jaistea zakur-amets edo sorginkeria hutsal bihurtu da. MIH 323s.
azpiadiera-1.6
"Lieux souterrains et profonds, abîmes"H.
azpiadiera-1.7
(Como primer miembro de comp.). Inpernu-suak nundik itzungi / euskaldunaren azkua?SMitxAranz 103.
Ez litzake gure etxeetan eta kristau biotzetan inpernu-sugerik. MAtxGazt 54.
Sartu eskuak lurperaino, [...] / infernu-kiratsa deneraino. AzurmHitzB 64.
Utsegite ta pekatuak lauso jarten eutsoen barrena, infernu ikaraz jarri be. OnaindSTeresa 35.
Guk gendukan infernu-bildurrarekin. Insausti 70.
azpiadiera-1.8
"Exclamation correspondant à 'diable!'"H.
azpisarrera-1
INFERNU-HARRI(Añ; ifernu-h. Dv A, H; ifernuarri Lar). "Piedra infernal, caústico" Lar.
azpisarrera-2
INFERNUKO ARTAZI.
"Inpernuko artazi, prión cervicornio, cierto escarabajo" Labayru Historia I 564 (ap. DRA).
azpisarrera-3
INFERNUKO BURRUNTZI.
"Inpernuko burruntzi (G-to), abejorro (insecto)" A.
azpisarrera-4
INFERNUKO ETSAI. Demonio.
"
Motillak, inpernuko etsaia baño gaiztuo haiz!
"ZestErret.
Saindu ifernuko etsaiak ez enganatua. EZMan II 172.
Etzara ere ifernuko etsaiaren beldur izanen. SPImit II 12, 9 (Ch deabruaren, Mst debriaren).
Infernuko etsaiak galdu nai naute. CbEg III 312.
Asmodeo Infernuko etsai andia. MgCC 164.
Inpernuko etsaijak goituteko. fBIc III 276.
Sekulan lo ez dagoen ifernuko etsaiak. Lap 27 (V 16).
Inpernuko etsaien zirikaldiak. KIkG 77.
Inpernuko etsaiak berberak asmatu al dezazke burubide egokiagoak. LdiIL 167.
Inpernuko etsaia baiño gaiztoagoak dituk. EtxdeJJ 7.
v. tbn. Ub 9. Gco I 453. AA III 573. Echag 36. Bv AsL 165. Arr May 179. Jnn SBi 165. Arb Igand 115. Goñi 29. EusJok 108. KIkG 69. MAtx Gazt 93. Ardoy SFran 180. Berron Kijote 210; cf. etsai infernuko (Aran SIgn 108, Bv AsL 184) y sulezeko etsai (Mb IArg I 195).
azpisarrerakoSense-4.1
"
Ifernuko etsaia, la persona muy mala"IzAls.
azpisarrera-5
INFERNUKO GAIZKIN. Demonio.
Jabetu ziran Infernuko gaizkinak emakume gaixoaren korputzaz. MgCC 224 (CO 272 infernuko gaiskiñak).
Kurutze doneak inpernuko gaizkin danen kontrako indarra daukala. AgAL 65.
Inpernuko gaizkiñ zarrak arima bat galtzean. Ib. 164.
Inpernuko gaizkiñ madarikatua zirudian. AgG 154.
azpisarrera-6
INFERNUKO KARRAMARRO.
"Inpreiñuko karramarroa (V-m), cangrejo negro que sube por los muelles; litm. cangrejo del infierno" A.
azpisarrera-7
INFERNUKO LEIZE. Infierno.
Obra onek daramate arima hedoiera / eta falta itsusiek Ifernuko lezera. EZMan I 47.
Dannatuak ifernuko lezean eta putzuan barrena daude hiri inkontru gaitzezko hartan bezala. SPPhil 55.
Miletan beiratu nau Ifernuko lezetik. Brtc 197.
Ibilliko zara pekatuben illunpian, ta joko dozu infernuko lezara, nundi urtengo ez dozun. MgCO 105.
Banakien asko atsegin tzarrek ifernuko leze beltz hunetara zerakartela nere arima. DvLEd 227.
Inpernuko lezea baño txarraguok, zeuben senar gixagaxuai inpernuan bertan baño negar eta alarao geiago eragitten dautsezube-ta. Otx 27.
Norbaitek bere anaiari zoro balesaio, ifernuko leizez obendun bedi. OrAitork 238.
v. tbn.
Infernuko leiza: Mg CC 119. Infernuko leza: JJMg BasEsc 81. Ifernuko leze: AstLas 30.
azpisarrerakoSense-7.1
Infierno, averno.
Iru aldiz ieiki zen ots aundi bat inpernuko leizetik: "Nork galdu gindun ni errukarri au eta zu Orfeu?". IbiñVirgil 217.
azpisarrerakoSense-7.2
(Pl.). Pekatu mortalak dakazkitzue beti beti iraungo duen tormentu edo oñaze izugarriak Infernuko leize izugarrietan sufritu bearrak. Gco II 10.
Eternitate guzikotzat ifernuko lezetan ehortz-arazi. Dh 127.
Bertze askorekin ifernuko lezetan hondatua izan behar-bidean, ni hemen nago. DvLEd 138.
Jesusekin zeruetako erreinura igotzeko, ala Satanasekiñ infernuko leizetan ondatzekoa. ArrMay 47.
Lurreko aisien eta atseginen erdian egotu ondoan, ehortzia izan ifernuko leze ikharagarrietan. JnnSBi 128.
v. tbn.
Ifernuko leze: Hb Egia 85
azpisarrerakoSense-7.3
(
Infernuko leize-zulo
). Anima nerea, bera begiratu eta ikus itzazu infernuko leize-zuloak, eta jarri zaite an dauden kondenatuak kontatzen. ArrMay 54.
Baiña alde txarrekoa bazara, kurutzean ildako Iaungoikoak ondatu zaizala inpernuko leize-zuloan. AgAL 65.
azpisarrerakoSense-7.4
(
Infernuko leize-ondo
). Andik infernuko leizondoa ikusten da. CbEg II 120.
Infernuko leiza ondoan. Ib. 151.
azpisarrera-8
INFERNUKO LIBURU. Aztiyai, baita inpernuko liburubaz (naipes) asmatzen dutela esaten dutenai. ElizondoKristPE 100.
INFERNUPE . (En casos locales de decl. sing.). Ifernu peko gezur marruma, / ez bekigu herrian sar!Iratz(
inArdoySFran 357
).
azpisarrera-11
INFERNUTIKAKO.
"Ifernutikako, qui vient, provient de l'enfer" Dv. Cf. infernuko.
azpisarrera-12
INFERNUZKO. Infernal.
Hanbat gutizia likhitsez bethea iduki izan duk [bihotza], eta ifernuzko su batez erretzen. Dh 147.
Horra nun zituen moldatzen, lan ikaragarrien gostuz, bere kanoi alimaliak, bere burdineria, bere ifernuzko tresna beltzak. StPierre 27.