(V ap. A),
dzart (V-m-ger, L-ain, Sc ap. A),
sart . (Onomat. que expresa acción decidida, pronta). Barriz onetan miru izalak / zerutik yatzirik egaz / zart txoriari / erpak ezarri / ta dau igesten beragaz. ZavFabRIEV 1907, 94.
Alderatu zitzaion nagusia eta zart ostikoaz joaz diyo: [...]. PArt(
inBil 173
).
Barkatuko dautazieia zart erraiten badut?JEBur 104.
Zart egia nor nahiri emaiten duten hetarik. StPierre 30.
Ixill beatz gañean / ondotxora yoan / ta, sart! mitxeletea / eskuratu eban. GMantGoi 27.
Eruak bat eta ura, zart. (G-azp). AEF 1921, 56.
Eskua sartzen du alphotxetan, eta zart, erbiari igortzen dio. BarbSup 30.
Hots, noizpeit erbia, zart! badoa. Ox 88.
Eta sist, mokoarekin, / eta zart, aztaparrekin. Ib. 106.
Ehun libera, dio zart erantzuten. JEBer 46.
Aldazbeeran, pedalai eragiten joan, eta gero, zart! bat-batean balaztatu. ErkiagBatB 73.
--Nik --ihardoki zuen italianoak-- opera-ekei bat molda nezake [...] --Nik ere --jalgi zion zart polonesak--. GH 1972, 58.
azpiadiera-1.1
(AN, Sal, R ap. A
; H),
dzart (V-ger-m, L-ain, Sc ap. A). "Onomatopée signifiant le son que rendent un coup sec, un choc"H.
"Onomat., ruido seco de un golpe"A.
azpiadiera-1.2
(H),
dzart. (Onomat. de explosión, de reventón). Dzart, tiro arteza bota eutsan aurreko oiñetara. ErkiagBatB 55.
--Metxa? --Nolakoa uste dezu! Tiro egiteko erakoa! Zart! Lertuko duana. LabSuEm 203.
azpiadiera-1.2.1
Buztana bihurtuz gora, / turrut eta zart.Ox 98 (ref. a una ventosidad).
(V, G, AN, Sal ap. A). "[Onomat. de] quebradura de objeto duro, por ej., un cristal"A.
Ni saltatu nintzan soroko azpikaldeko ormatik beera, eta zart!, txongatilla izurratu nuan. Neronek entzun nuan otsa.AZink 108s.
azpiadiera-1.5
(B, BN-baig ap. A),
dzart (V ap. A) . (Onomat. del rompimiento de una cuerda)."
Idiak hasi zireneko indar egiten harri handi haren zilotik atheratzeko, zart! sokak hautsi edo ethendu ziren (BN-baig)"A.
azpiadiera-1.6
(B ap. A). "[Onomat. de] chisporroteo"A.
azpiadiera-1.7
(Onomat. de corte). Eta aiztoak, zart! ezkerreko eskuan ebaki aunditxoa egin zion. UrkiaEEs 1926, 215.
azpiadiera-1.8
Eroak bat eta bera zart. (Erdi-ero oietakoekin argi ibiltzeko adierazi nai du)EZBB I 97 (Interpr?).
azpisarrera-1
ZART EDO ZALAPART.
"(V-gip), resolverse a una de dos cosas opuestas, por ej. 'al vado o a la puente'" A. v. ZIRT EDO ZART (s.v. zirtz-zart).
azpisarrera-2
ZART EGIN(Lar, H; sart e. V-gip ap. Iz ArOñ). a) "Reventar", "estallar" Lar. "Zorro zart egiteko zorian bethea, [...] au risque de crever" H. "Sart egin dau, se ha reventado" Iz ArOñ. Bere barruak [...] erdi erretxoa zan legez, zart bere egin bear eutsan. Ezale 1897, 291b.
Bere mathela gorriak zart egiteko heinean haizez hanpaturik. BarbPiar I 73.
Biar dala Zanpantzart, egin dezagun arte tripan larruak zart. (G-bet). AEY I 320.
Yan-andituta daukagu beia, zart egin artean. (V-m). AEY III 313.
Farrez leher eta zart eginik bertan hiltzen dira. MdePr 73.
Zart iteko pundian sagia hantu zen. GH 1972, 285.
(ap. DRA)
azpisarrerakoSense-2.1
Etxekoandre gaztea ere zart egiteko [= 'dar a luz'] egunetan zijoen arren.Ugarte Obaria 112.
azpisarrerakoSense-2.2
Explotar. Ta zart egiñez labe ondoan ziran kaldaitarrak kiskali zitun [garrak]. 'Erupit'
.OlDan 3, 48 (Dv jauzi, Ker, BiblE zabaldu).
"Azak eta be burua aundi einddakuan zart eitte juek sarrittan" Elexp Berg. Aspaldian bularraren ondarretan sortu izan yakon zaletasun azia, noizbait zartegiñez ernetan ikusteko antsiz ta egarriz egoana. Erkiag Arran 66. b) "Eztuzu entzun? Zart egin du bada, n'avez-vous pas entendu? Cependant cela a rendu un coup sec" H.
(Con bihotz). Latir con fuerza (el corazón), emocionarse. Ta bijotzak zart egiten dautse / irakurten dabenian; / lenenguaz be asetu ezin, / an duaz bigarrenian. Enb 36. c) (V-gip, G-goi). Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg. "Quebrarse, por ej. un vaso" A. "Quebrarse o resquebrajarse objetos duros. Bonbian ondiakin kristal guztiak zart ein zeben" Elexp Berg. Zuk ez dakit nik, baiña euskerak / laster egin bear du zart. Olea 232. Bere osasun onak / laister egin zun zart. Insausti 134. d) (V, G, B, Sal, R ap. A; dzart egin Vc, BN ap. A). "Romperse una cuerda" A. e) "(B, BN, ...), relajarse los nervios" A. f) "Zart eindda egon, zoratu samartuta egon" Elexp Berg.
azpisarrera-3
ZART ERAGIN.
"Sartereiñ, reventar" Iz ArOñ. "Sárt eraiñ xaot, hacer reventar" Ib.
azpisarrera-4
ZART ETA ZART.
Ak barriz, oni yaramonik egin baga, zart eta zart subeari buztana kendu egin eutsan . (V-arr)"Dale que le das"
.AEY II 462.
azpisarrera-5
ZARTEZ(S ap. A; Dv, H, Foix). a) "Brusquement" Dv y Foix. "Tout à coup" H. La fuente de Azkue, Duvoisin y Harriet es SGrat. Saragoserat bürüz, zunbait ürhats egin dianeko, düdan bezala, baratzen da [mandua]; zartez üngüratzen Jakarat. SGrat 13.
Sorgiña aiz bada i, esan zion zartez, ire begiratuak orrela zoratzen nauen ezkero. 'Brusquement'
.OrMi 26.
Atea zartez itxi. ZaitSof 92.
Orain zartez, ustekabean ikusi baitzaitut. Ib. 45.
"Dzartez (S-saug), en un clin d'œil" Lh. b) "(BN-lab), estallando. Etxeko barrika ederren ustaiak leherraraziko zituen zartez" A. Seietan hogoi kilo aztaren jabe egina naizela, eta etxeko gupela ederrenaren ustaiak leherraraziko ditudala zartez, heien barnean sartzea bezen xuxen! Barb Sup 18.
azpisarrera-6
ZART-ZART(Onomat. de palmetazos). "Zart-zart emoiona gogotik, emakumea, etxana ori bestela eskolara joango (V-m)" A.