1.
(SP, H),
gurutzetu (H),
kurutzatu (H(+ kh-)),
kurutzetu (H(+ kh-)),
kurutxatu (kh-H(+ -txetu)). Crucificar.v. gurutzefikatu, gurutziltzatu. Seztan amabi orenetan / zintuzten gurutzatu. EZNoel 100.
O ikhara ordukoa, / iujea ikhustean / gurutzatu den Ienkoa, / tronuaren gaiñean. ArgDevB 210.
Gurutzean gurutzatu. Gç 90.
Jesus maite bera gurutzatu ta neke-tormentuz ill-erazi arte guzian. MbIArg I 262.
Zeñetan zegon gurutzeturik / Jaunaren Seme santua. Bil 53.
Errege Zesar, / ori gurutzetu zazu. Balad 238.
Agur Yudu-erri doakabea, zintzoak esetsi ta zure Yainkoa gurutzatzen duzuna!OrMi 129.
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.). Iesus gurutzatua zure aitzinean ikus bazeneza bezala. SPPhil 449s.
Gain-azalean Josu gurutzatuaren irudi eder bat. RIEV 1928, 653.
Bergarako Jesus gurutzetuari. JaukolBiozk 9.
v. tbn. SMitx Aranz 146 (144 gurutzetu-antzo). Gurutzetu: Bv AsL 37. Kurutzetu: Mg CC 244.
sense-2
2.(L; Dv, H), gurutzetu (B; VP,Lar, H), kurutzatu (H; kh-VocBN, H), kurutzetu (H (+ kh-)), kurutxatu (S; kh- Chaho, Gèze), guruztu (AN-gip-5vill), kurtzatu (V-gip), krutzatu (V-gip), krutzetu. Ref.: A; Lrq (khürütxatü); Iz ArOñ (krutzáu, kurtzau); Gte Erd 57.Cruzar (los brazos...); colocar en cruz."
Gurutzetu biatzak, enclavijar los dedos"VP 35r.
"Cruzar, poner en forma de cruz"Lar.
"Cruzados los brazos, besoak gurutzeturik
"Ib."Croiser"Gèze.
"
Eskuek gurutzetuek (B), besoak guruztuta (AN-gip-5vill)"GteErd 57.
Cf. ESKUAK GURUTZE, s.v. gurutze. Gau oro zeuen eskuak / etzatzue gurutza, / eta guretzat iaunari / egin zeuen othoitza. EZ Eliç 288. Eskuak gurutzatu ta burua gañean ezarri ta egondu zen isillik. Mb IArg II 291. Gizonari darraiko zerbeit egitea, / eskuak gurutzatuz ez on egotea. Hb Esk 88. Aurra orduan belaunikatu zan bere eskutxoak gurutzaturik. Zab Gabon 81. Galtzerdiak ezarriak zituen zapatekin, maripulisaren azpian eta makhilaren puntan gurutzatua zuen mokanes baten barnean. Elzb PAd 6. Gona motz ori lodiz jazten zana, bularrean gurutzeturiko oial zirpiltzuz lotua. Ag G 124s (Kr 126 kurutzetu). Ipiñi ebazan besuak gurutzetuta belaun-ganetan. Kk Ab I 103. Eskuak bere akhulu handiaren gainean kurutzaturik. Barb Sup 169. Besuak gurutzauta, burua makurrik. Enb 32. Xorta askaturik zume biguinak artu ta biurritzen eta gurutzatzen zituten. Or Mi 6. Ez ginen haatik arras besoak gurutzaturik egon harat joan arte. Zerb Gerlan 32. Beren bi ezpatak kurutzaturik burdin soinekoen gainetik. Ardoy SFran 214. T'ankak gurutzaturik / hartuko dut gitarra. Lasa Poem 80. An egoten nintzan besoak gurutzatuta besteai begira. Etxabu Kontu 128. Anka ankaren gaiñean / bigunki gurutzatuaz. Zendoia 129. [Gariak] gurutzatuta zabaltzen ziran soroan bertan edo etxe inguruan. Insausti 89s. [Langileak] hobeki daki lanaren berri besoak gurutzaturik begira dagoenak baino. MEIG III 154. En DFrec hay 21 ejs. de gurutzatu. v. tbn. SP Phil 114. El 23. He Phil 117. LE Doc 82. Gy 27. Dv LEd 183. EE 1880a, 207. Apaol 60. ArgiDL 46. Larz Iru 48. Gurutzetu: Bv AsL 99. Alz Bern 54. Erkiag BatB 68. Kurutzatu: Laph 251 (kh-). Lap VIII (V 2). HU Zez 81. Belaus LEItz 116 (-tzau). Zub 86. TAg Uzt 28. Olea 248. Lf in Casve SGrazi 13. Krutzetu: Añ MisE 12.
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.). Elkarrekin egin zuten / herrosoek akordu, / zur gurutzatura behar / zintuztela altxatu. EZNoel 92.
Egur gurutzetu batetik zintzilika jarririk [...] il zan. InzaAzalp 68.
Hainbeste burni gurutzatu, hain estruktura egokiak / nere oin-azpiko lurra gotortzen ari. LasaPoem 100.
Lau besotako mahats kurutzatua, gora moztua, haurrak ttipi hartan azpitik ibiltzeko gisan.LarreArtzainE 18.
sense-3
3.
(H),
gurutzetu (Lar),
guruztu (Lar, Añ). Hacer la señal de la Cruz."Signar"Lar, Añ.
v. guruztatu. Gurutzatzea. Lehena duk bekhokian / gurutze egitea, / ahoan berzea eta / bulharretan berzea. EZEliç 88.
Nahiago baduk / gurutzatzen aizela, / errakek debozione / handirekin hunela. Ib. 89.
sense-4
4.(H), gurutzetu (H), kurutzatu (H), kruzatu.Cruzar(se), atravesar. Abiarazi zuen Julien saindua karrikaz-karrika, xehakaraziz [...] karrikak gurutzatzen ziren toki guzietan. JnnSBi 100.
Eskuinetarik hiruzpalau karrika laburren ahoak kurutzatzen ditugu. JEBer 44.
Barkoxerako bide nagusia gurutzatuz, Larraxako auzogunera jo zun. EtxdeJJ 159.
Bet-betan oihan beltz batean galtzen da, eta bertze xendrak ere ez ditu, ez beti, eta ez denak, kurutzatzen. Lf(
inZaitPlat XXIII
).
An zubi bat kruzatu. Albeniz 42.
v. tbn. Arti MaldanB 230.
azpiadiera-4.1
Cruzar(se), encontrar(se)."
Mendian kürütxatü ziren (S)"GteErd 288.
Ez bidetan gurutzatzeko bizpa hiru lekhoetan. HbEgia 11.
Bidean gurutzatu ginuen mandozain bat. ElzbPAd 26.
Gurekin ardura, kasik egun guziez kurutzatzen direnei. HUAurp 214.
Etzaukun den gutieneko makhurrik gertatu heiekin gurutzatu ginen lauzpabortz egunetan. ZerbGerlan 55.
Leku baztertu eta egoki batera heldu ahal izan ziren beren ezagunetatik inor gurutzatu gabe. MdeHaurB 98.
Hiru barnetan ezarriak ditugu elkarrekin ez diten gurutza. LarzSenper 56.
[Misionest] bat nahi nuke kurutzatu, eta biga ere, karrika bakotxean. ArdoySFran 337.
Bidian kurutzau giñan. Gerrika 101.
Elgar gurutzatu dugun aldietan.LarreArtzainE 151.
Ez bakarrik Suhuskunetik Irisarrirat, bainan berdin berdina ere Irisarritik Suhuskunerat elgarrekin gurutzatzeko.Ib. 305.
v. tbn.
Kurutzatu: Barb Leg 128. Iratz 145. Lf Murtuts 41. Larre ArtzainE 127.
azpiadiera-4.2
kruzatu (V-gip). "
Pelotia kruzau eitte jok orrek, eta batian txost eta bestian txost, zeiñek jaso pelotia
"ElexpBerg(s.v. txost).
sense-5
5."Codex interlitus, liburu gurutzátua, gurutzaturikakoa, [...] gurutzeak dituena
"Urt V 262.
"Effacer, raturer, biffer une écriture, la croiser"H.
sense-6
6.+ kurutzatu (H).Cruzar(se), mezclar(se)."Accoupler deux animaux de même genre mais de différente espèce. Xakhur otsoarekin khurutzatua
"H.
Handik laster, Dane eta Norvegar inbasoreen ondorengoak gurutzatu eta nahastekatu baitziren irlandar jatorrekin. MdePr 208.
azpiadiera-6.1
(Ref. a cosas). Erregelen arabera sortua ez baldin bada ere, bestela sortua, beste zerbaitekin nahasturik eta gurutzaturik, izan daiteke eguaun. MEIG VII 95.
azpiadiera-6.2
"Communiquer, être en relations"T-L.
Ez dela gisa, batere gisa, ondo hautan kokatu diren jitoekin gurutzatzea. ZerbAzk 14.
Ordu hetan bereziki Espainia baitzen eskualde hetako jendekin kurutzatzen. "Avait des rapports"
.ArdoySFran 103.