Tr. Aparece en textos septentrionales, y navarros, y modernamente en Aresti y Oskillaso. La forma oron aparece en Lizarraga y algunos textos baztaneses, salacencos y roncaleses. En DFrec hay 58 ejs. de oren, 46 de ellos septentrionales.
sense-1
1.
(AN-burg, L, BN, S, R; Volt 85 (
h-
), SP, Urt I 105, HtVocGr, Lar, Izt 59v, ArchVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H),
oron (Sal)
Ref.:
VocPir 47;
A(
oren, oron
);
Lrq;
EchaideNav 46;
GteErd 11, 33, 245
. Hora (unidad temporal)."
Bi oren huntan hire beha niok (BN-lab)"GteErd 11.
"
Oren batez egin düt bidaia (S)"Ib.245. Tr. General en la tradición septentrional. Samper y Hualde emplean para esta acepción oron y oren, respectivamente, pero para cada una de las horas del día ordu (v. infra ).
Hark ehori eztemaio oren baten ephia. E 35.
Horrela oren bat ezin beillatu duzue enekin?LçMt 26, 40 (He, TB, Dv, Ip, SalabBN, Hual, Leon oren, Samper oron; LE, Ur, Ur (V), Echn, Ol ordu, Or, Ker, IBk, IBe ordubete
).
Urtharrila [...]. Gauak 16 oren, egunak 8. EZEliç XLIV.
Bi orenen bidea. Ax 168 (V 114).
Gurutzean hirur edo laur orenez baizen etzen egotu salbatzaillea. Hm 210.
Orai ere geiago dituk oronak ezez egunak.(B, 1659). ReinEusk 148.
Eguerdiaren ondoan oren bakhoitzian. TtArima 60.
Oren baten buruko erortzen zare hartan. Ch I 22, 6.
Zure othoitzak iraun behar badu oren bat. HeGudu 123.
Han oren bakhoitz baten phena mingarriago date eziez heben ehün urtheren penitenzia. Mst I 24, 4.
Behar banintz bi orenik barnean Jainkoaren aitzinean agertu. Lg II 250.
Ez lezakete banoki / enplega hanbat oren. Monho 102.
Egun oroz iragan baletzate oren osoak elizan. Dh 71.
Oren baten bürüko Ganera ziradin. Etch 270.
Oren pare bat duke yostetak irauten. HbEsk 188.
Irakinarazazu bi oren. ECocin 4.
Bi oren baino gehiago badu othoitzean dagola. Laph 158.
Behar züntian phozu horrek bi orenetan barnen eho. IpHil 152.
Bi orenen bidian. Mdg 128.
Oren bat, bi oren, nehorako manurik ez. StPierre 20.
Bi oren behar ziren Pasioniaren kantatzeko. Const 40.
Bospasei oren mendiz uñez ibili-ondoan. Zub 78.
Bi oren lehenago iragan bagine. JEBer 83.
San Sebastian, oron bat obro egunean. (R-uzt). AEY III 35.
Hagoniak iraun behar zuen hirur oren handi. ZerbIxtS 90.
Bi oren kanpoan egon behartu zitzaion. JEtchep 97.
Patxi ethorri orduko oren batzu ziran Joxe Migel osabea joan zala. OskKurl 108.
Eta gelditu gabe, 24 oren, eta 24 oren ez badira aski, bertze hainbertze edo gehiago, pasatuko ditugu kitzikan. LarzSenper 62.
Beren hiruzpalau oreneko kurridaren egiterat.LarreArtzainE 163.
sense-2
2.
(BN-arb-lab, S; Deen I 65 (
-eña
), HtVocGr, H),
oron (AN-ulz)
Ref.:
IzUlz(
oron
);
GteErd 22, 244, 265
. Hora (cada una de las horas en que se divide el día).
"
Laur orenetako inguruan, vers les quatre heures"HtVocGr 436.
"
Zenbat orenak dira?, quelle heure est-il?"H.
"
Oron báta, la una"IzUlz.
"
Bi orenak artino (S)"GteErd 22.
"
Hamar orenetarik oren bat arte (BN-arb)"Ib. 22.
"
Zonbat orenak artio egon zirezte elgarrekin? (BN-lab-arb)"Ib. 22.
"
Ori orenetan xuxen da (BN-lab) [...] horrekin orena oren da (BN-arb)"Ib. 265.
Ilkhirik hirur orenén inguruan. LçMt 20, 3 (
TB, SalabBN, Ip oren; He, Leon orentsuan; LE, Ur, Echn, Samper, Hual, Or, Ker ordu
).
Zer orenetan idekitzen dute?Volt 213.
Bi orenen mugan. EZMan II 44.
Oren batean garenean, bigarrenean bagina desiratzen dugula. Ax 160 (V 107).
Hameka orenetan. TtArima 60.
Biar faltagabe bear bainaiz ediren amar orenetako Etxalarren.
CartVera
265.
Orduan egunaren hamargarren orena bezala ziteken. HeIo 1, 39.
Goizeko lau orenetako heinean. Lg II 163.
Orrá lenbiziko oróna goizeróko. LEUrt(ms.) 66v (ed. 1846, 186 orona edo ordu ona
).
Jaikitzea gibela diteke bortz orenak eta erdietaraino. Dh 48.
Egüerditarik hirur orenetara drano. UskLiB 40.
Hirugarren oreneko irian. DvMt 20, 3.
Arratsaldeko bortz orenak artino. ElsbFram 78.
Arristiriko hirur orenak ziren. IpHil 150.
Lau orenetako jaikia. HUAurp 123.
Lau orenak irian agertu ziren. JEBur 25.
Sei orenak joak dire jada. BarbSup 17.
Gizona eremazue hamar orenetan auzitegirat. LfMurtuts 47.
Goizeko bortz orenetan elizatik ateratuak. ZerbAzk 44.
Zonbat orenetan ethorri da zure ganat?LarzSenper 82.
Zonbat orenak artio egon zirezte elgarrekin?Ib. 82.
Askaldu orduko hamar orenak biltzen nituen. Etchebarne 70.
v. tbn.
ChantP 236. Elzb PAd 78. Jnn SBi 109. PierKat 47. JEtchep 108. Ardoy SFran 87. Larre ArtzainE 163.
azpiadiera-2.1
(SP, H). Hora, momento."
Zer orenez hobeki edirenen zen
"SP.
"
Bere orena yinen zaio hari ere, son heure lui viendra à lui aussi"H.
Tr. Aunque es de uso gral. en los dialectos septentrionales, es, tbn. en éstos, menos usado que ordu .
Arimaren partitzeko oren izigarria. E 79.
Eta oren hartan lur ikharatze handi egin izan duk. LçApoc 11, 13 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, Echn, Ol, Ker, IBk, IBe ordu
).
Eta nihori dagokan merezien pagua / oren hartako daduka Iongoikoak bildua. EZMan I 61.
Oren hunetarainokoan eman diren garaziak. Harb 458.
Heriotzeko oreneraiño bekhatutan ibilirik, oren hartan bere bekhatuak erremediatu nahi dituztenei. Ax 213 (V 143).
Non egundaino oren hartaraino ezpaitzen izan guthiziamenduzko desordenurik. SPPhil 406.
Ene orena eta zuria jin dadinian. TtOnsa 175.
Oren berean dire / elkharrekien baketzen. Gç 85.
Zer heltü zen oren hartan?Bp II 97.
Ethorri da zure zerbitzariaren frogatzeko orena. Ch III 50, 3.
Eta konserbatu ene bizitzeko oren eta momentu guziez. CatLav 2 (V 10).
Orai düzü hunialat ützültzeko oren huna. Mst I 22, 5 (SP muga, Ch denbora, Ol garai, Pi ordu, Leon danga
).
Ezen ethorria da ene orena. Lg II 265.
Ah! Heriotzeko orena, / ala hi arrigarria! / Arren, Jesus, lagun zakizkit / gerta dakidan eztia. (Abaurrea Baja, 1794). BOEae 186.
Konzebitúa / zinan oronéan. LEKop 27.
Oren beretik bazohazi ikhustera zure ametsa osoki bethetzen. MarIl 98.
Benedikatua izan bedi Andredena Maria haragi bizian Zaragozarat ethorri zen orena. CatLuz 40.
Ethorri dela hirian sartzeko orena. Laph 5.
Zer kolore ahal zuketen nik, oren hartan, egiten nituen gogoetek!ElzbPAd 42.
Ez zela ez orena, ez tokia dekretu heien aprobatzeko. ElsbFram 98.
Eta bihotza eme egürükitzen zian Jaunaren orena. IpHil 84.
Hau ez da egon azken orenaren beha. HUAurp 155.
Heriotzeko orenean, ifernuko suaren beldurrak apezaren oinetan xuritzen ditu. JEBur 165.
Bertze zonbaiti, oren berean, / nahi ninduzke kantatu. Ox 141.
Gure Eskual-Herri maiterat bethikotz itzultzeko orena. ZerbGerlan 112.
Nere oren beltzetan. Iratz 64.
Ez dakit azken oreneko lanbroek ilhuntzen dautaten gogoa. LfMurtuts 51.
Oren hunen egon niz haidu!MdePo 47.
Heriotzeko orenean. ArtiMaldanB 211.
Izan dezagun oren handien errespetua. LarzSenper 128.
Jina baitzen jina, azkenean, lehengo xapeldun lasterkari eta jauzilarien orena!ArdoySFran 142.
Bizpahiru aste aintzinetik ez-ontsaturik [...], ordaindu behar ukan zuten azken orenean.LarreArtzainE 267s.
azpiadiera-2.1.1
(Urt, Lar, Dv). "Comodum, ordu onez, oren onez
"Urt V 460.
"(Anda en) mala hora, zoaz [...] oren gaitzean
"Lar.
"Buen hora, en hora buena, ordu onean, oren onean
"Ib."
Bat sortzen da oren onean, bertzea oren gaixtoan, l'un naît sous une bonne étoile, l'autre sous une mauvaise étoile"Dv.
Zoaz jauna horen onean. Volt 134.
Unhe-hurran zirenean, / Sagardoi baten barnera / Sar ziten, oren honean.OPo(ed. Michel) 235.
Desditxatu oren gaitzian sorthu diren miserable haienzat. TtOnsa 143.
Oren onez zor zaitêla / gure mundu ederrean. Gç 64.
Oren hunian sorthuia zinen. ChantP 292.
Gorapenean, / oren onean, / sorturikako / amiamoko. Ox 125.
azpiadiera-2.1.2
Trance."
Oren gaitz bati itzur dadina, ehuni
"SP.
Aitá, enpara nezak oren hunetarik. LçIo 12, 27 (He, TB, EvS, Leon oren; LE, Dv, Or, Ker, IBk, IBe ordu, Ol inka
).
Oren gaixtoa da Iauna ofensatzea. Harb 192.
Oren gaitz bati itzur dadina, ehuni. OPr 370.
Zeruan eta zuen beso hazkarretan / fidatu naiz gerlako oren tzarrenetan. HbEsk 69.
Gizon batek bere denboran ezagutzen dituen oren txarreri ihardokitzeko. ArdoySFran 313.
sense-3
3.
(L-sar-ain, BN ap. A
; SP, UrtGram 475, Dv, H). Reloj."(L-ain, ...), reloj de pared [...]. Al reloj de bolsillo le dan el nombre frances de montra
"A.
Iaunagatik ziaraunstek dorretarik ezkillek / nola muga iakinetan oren mihi gurbillek. EZMan II 17.
Bere orenaren arroda, erresorta eta higigarri guziak. SPPhil 503 (He 511 oren
).
Ez dakite orok zertako diren oren batean arruda, itze eta kroskak. HbEgia 30.
Harezko orena. Ib. 59.
Sukalde xokoan, lau zangoren gainean [...] orena han zagon. BarbPiar I 87.
Orenari beste behako bat emanik. LarreArtzainE 112.
azpiadiera-3.1
"
Ene orenak eztu bietan joiten (L), ene orena bakuna da (BN-arb), mi reloj no da dos veces (se dice cuando uno no quiere repetir lo que ha dicho, aunque se lo pidan)"A.
sense-4
4.Hora(s) canónica(s).Cf. VocNav: "Orentxut, oficio de nona del día de la Ascensión (Roncal)". Gurutzearen kantatu / gogo ditut orenak. EZNoel 99.
Tenitu dira bere orenak erraitera. Harb 431.
Hain tonto zure orenen irakurtzean, hain epel meza erraitean. SPImit IV 7, 2 (Ch elizako ofiziotan, Mst ofizio saintiaren erraitian, Ol otoikalditan, Leon eliza-othoitzetan
).
Zuhainze baten itzalbian neure orenen erraiten ninzala. TtOnsa 5.
Irakurtuko da Oren Saindua. JesBih 463.
sense-5
5.(Pl.).Libro de horas. Jinkoa othoitü belhariko orenak edo konderak eskian. Bp I 107.
ORENEAN ORENEKO. "
Eman dio orenean oreneko lana, il lui a marqué son travail de chaque heure"Dv.
azpisarrera-5
OREN-ERAKUSTEKO. Reloj.
Fenelonek hartzen du eskuetan oren erakustekoa. Lap 59 (V 30).
azpisarrera-6
OREN-ERDI (L, BN, S, R; VocBN, H)
Ref.:
A;
Lrq
. Media hora.
Nekhez baitakit oren erdi baten iragaiten debozionean. SPImit IV 1, 4.
Ehün egünena [indüljenzia eman da]: oren erdi batez haren [kateximaren] erakasler. Bp I 27.
Guziak egon ziren ixillik zeruan oren erdi batez hurren. HeApoc 8, 1 (
TB, Dv, Ip oren erdi; Lç oren erditsu, Ur, Ur (V), Echn, Ol, Ker, IBe ordu erdi, IBk ordu erditsu
).
Egizu oren erdi baten edo bederen oren laurden baten meditazionea. Brtc 10.
Salda ekarriren deizut / oren erdi bat gabe. AstLas 32.
Goiz guziez eman balezate oren erdi bat meditazionean. Dh 71.
Utzazu irakitzerat oren erdi bat su eztian. ECocin 20.
Egon harekin gauherdi eta oren erdiraino. ElsbFram 109.
Oren erdi bat bazuen izerditan hola ari zela. BarbSup 143.
Oren erdia, oren bat, oren bat et'erdi... laguna ez ageri. Ox 198.
Ilhundu duela oren-erdi bat barne. JEBer 90.
Oren erdi bat bederen eman zuten. LfMurtuts 33.
v. tbn. Mih 87. Mercy 29. JesBih 427. UskLiB 79. Gy 30. Dv Lab 50. Elzb PAd 61. Arb Igand 121. StPierre 39. Zub 127. Etchebarne 61.
azpisarrerakoSense-6.1
Saint-Bernard-eko erloiak oren erdi bat joiten zuela. JEtchep 114.
azpisarrera-7
OREN-ERDITSU. "
Oren erditsu bat, environ demi heure"SP.
Silenzio egin zedin zeruan oren erditsu bat. LçApoc 8, 1 (He oren erdi batez hurren
).
Hala ere aineza oren erditsu hura bedere behar bezala iragan!SPImit IV 1, 4.
Oren erditsu bat bidetan gizon adineko bat min izigarri batetarik Lurdeko Ama Birjinak sendatua. HUAurp 181.
Erreka latz [...] hura oren-erditsu batez iraganik. JEBer 18s.
Orenerditsu baten bidean oinez. LarreArtzainE 37.
azpisarrera-8
OREN-ERDIÑO . (>Dim. de oren-erdi
). Oren erdiño bat badugu, ene axuranta. JEtchep 85.
azpisarrera-9
OREN HERRESTAKO. "(S), heures sans emploi"Lh.
Orenak oro hartürik dira. Ez da oren herrestakorik. Const 22.
azpisarrera-10
ORENETIK ORENERA (Volt 3, SP). "D'une heure à l'autre; d'heure en heure"SP.
Baiña ardia orenetik orenera lekhuz aldatzen da [...] bethi eta galtzenago eta errebelatzenago da. Ax 78 (V 52).
Erranen zinuten, garbiki, orenetik orenera ximeltzen ari zitzaizkola ezpain hek. BarbSup 102.
azpisarrera-11
OREN-GIDARI. Reloj.
Zarpako oren gidari bat erosi nahi nuke. "
Une montre"
.DarthayetManuel 381.
azpisarrera-12
OREN GUZTIEZ (o. guziezSP),
OREN GUZIZ. En todo momento.
Eta lastima berretzen oren guztiez hala. EZMan I 101.
Bethiere eta oren guziez, gauza aphurrez bezala handiez ere. SPImit III 37, 1.
Nola beira letzake kanpoko dohainak / oren guziz lekhuko, begiz lituzkenak?HbEsk 173.
Eta bethi, egun oroz, urhats batez hurbilago heriotzetik, oren guziz nere bizi dohakabearen galmentan. DvLEd 275.
azpisarrera-13
OREN-KART. Cuarto de hora.
Oren kart xipi baten üngürüneko exortazione bat. Mercy 30.
Oren kart batez edo mentüraz haboroz. UskLiB 91.
azpisarrera-14
OREN-LAURDEN (H). Cuarto de hora.
Gero othoitzean gutienean oren laurden bat zaude. EZEliç 166.
Oren laurden batez gogoan iragan zaizun banaloria. SPPhil 158.
Oren laurden bat bederen eramaten baduzu. Mih 87.
Ongi liteke oren laurden hau hartzea hirur orenen inguruan. Dh 55.
Oren laurden bat behar bezala othoitzean enplegatu gabe. Jaur 109.
Oren laurden baten / bizirik etzuen. ArchFab 199.
Behar dira gero yo oren laurden bat. ECocin 41.
Hiru oren laurden baino gehiago eman dute, ezin idekiz. HUZez 170.
Oren laurden guziez oihu egiten zuen medikuak. StPierre 18.
Oren laurden bat horien aho-mihietan erabilia izaitea. BarbSup 108.
Egun guziez oren laurden batez otoitz dezan Jainkoa. ArdoySFran 336.
Baginuen oren laurden baten epea. LarreArtzainE 192.
v. tbn. Brtc 10. Dv LEd 180. Elzb PAd 50. Jnn SBi 170. Leon GH 1923, 531. Zerb Azk 77.
azpisarrera-15
OREN-LAURDEN-ERDI. Medio cuarto de hora.
Oren laurden erdi huntarik bertze oren laurden erdi batera luzatuz. HeGudu 123.
Zeinak ezpaitu iraun behar oren-laurden-erdi baten ingurua baino gehiago. Dh 101.
azpisarrera-16
OREN-LAURDENTSU. Más o menos un cuarto de hora.
Bakotxarentzat oren laurdentsu bat emaiten ginuen. LarreArtzainE 159.
azpisarrera-17
OREN-LAURDENTTO . (Dim. de oren-laurden
). Bazkal ondoan har oren laurdentto bat, meditazione phixka bat egiteko. Dh 54.
Zointan ilun-kuku behar baitzen oren laurdentto batez. HUZez 95.
azpisarrera-18
OREN ORO. En todo momento, todo el tiempo.
v. OREN OROZ. Oren oro arras dugu erortzeko perilla. EZMan I 61.
Oren oro zuk dakizu zeren dudan premia. EZMan II 206.
azpisarrera-19
OREN OROZ (Volt 1, SP, H, A). En todo momento, todo el tiempo.
Oren oroz bekhatutan nabilena galduia. E 75.
Zeinagatik ordu eta oren oroz gu [...] iarreikiak eta persekutatuak izanez. LçIns F, 7v.
Oren oroz bekatuten erortzen ohoitua bai-naiz. Mat 312.
Denbora eta fortuna, orenoroz mudatzeko erraz dire. Volt 139.
Oren oroz, gortarzuna / zu niganat hotzenago / ni zuganat gortzenago. OPo 21.
Beldurrian oren oroz bizi dira. TtOnsa 100.
Hari ihes egiteko, gitian oren oroz onsa bizi. Bp I 114.
Neskatxa debot hari oren oroz liskar egiñez. HePhil 181.
Bethiere eta oren oroz. Mst III 37, 1.
Oren oroz jaten ari direnak. CatLan 116.
azpisarrera-20
OREN-ORRATZ. "Aiguille de pendule, d'horloge"Hb.
azpisarrera-21
OREN OZEN (H). Reloj que da las campanadas.
azpisarrera-22
OREN ZAHAR. "Heure solaire"JEBer vo. Eguerdi baino gehiago ez ditake orobat, oren zahar. JEBer 24.