Tr. Hallamos burura como part. en Etcheberri de Ziburu, Oihenart, Iturriaga, Arrue, Elizanburu, Udarregi, Orixe, E. Arrese, Etxaide y Gaztelu. En DFrec hay 58 ejemplos (22 septentrionales) correspondientes a las diversas acepciones. v. burutaratu.
sense-1
1.burura. Poner en la cabeza. Laurgitu ere zitzaizun / zeure bihotz mansoa, / burura ziotenean / elhorrizko khoroa. EZEliç 403.
Halakoz hik, Salgis, eskaldun poeta, / burura behar duk erramu-boneta. OPo(ed. Michel) 249.
Nexkek, saskiek bururatzen edo besaperatzen elkarri laguntzen ari direnean. OrMi 141.
sense-2
2.
(Dv),
burialatu (S; Foix(ap. Lh, que tbn. cita a Laplace)). Sugerir, hacer pensar; inspirar."Suggérer"Dv.
"
Bürialatü (S; Chaho ms.), inspirar"A.
v. BURURA EMAN. Tr. Usado por Etcheberri de Ziburu y Duvoisin, y desde la segunda mitad del s. XIX por autores meridionales.
Aingeruak bururatzen dioena. / Aingeruak eriaren diotsa bihotzari, / bekhatuen kausaz eman diozon nigarrari. EZMan I 50.
Hemen bururatzen zerait Jainkoak etzerotala, ez ehun menderen oinhazeak, ez hurbilik ere galdatu. DvLEd 217 (Cb Eg II 120 erreparatu
).
[Deabrubak] zirikatu eta atsekabetzen zuela, bururaturik txit azkar [...] beeratasun artatik berari ta bereai nai ta nai-ez etorriko zitzaien desonra. 'Representándole'
.AranSIgn 22s.
Gure misiyo santu / biyotz-biyotziyak, / burura ditu gertu / geren siniskaiak. Ud 94.
Karidadeak bururatzen ziozkan urrikaltasunezko lanetan denbora guzia emanaz. ArrMay 153.
Ikastoletan egon dan gizon jakitun bat dirudizu, Txomin.--Ezta zetan izan jakittuna, orrek egiok bururatuteko. EchtaJos 348.
Erramunek bururatu digu asmo ori. TPKattalin 195.
Besarkatu egin dut: alperrik. Arrigarri au ere: ez dit ezer bururatu bere gorpuztasunak. Ezer ez. TxillLet 68.
Zer burura dizaieke Zerubideko iturritxo onek ezkonduta dagoen bati?Ib. 29.
Atalok Danteren komedia bururatzen digute nai ta nai ez. ZaitPlat 71.
Urrunera begitu bear dozu, ta ez beerantz-- bururatu eutsan gozaro. ErkiagBatB 76.
Olerki aren bikaintasun, gozamen eta sakontasunaz arriturik, itz ain zoragarri aiek Jainkoak-edo bururatu ote zizkion galdetu [zion]. GaztMusIx 165.
Gomazu Ekiak burura / dizuna, era zaarra berria / aiñako, obea ere. Ib. 115.
Zaartutzeak bururatzen du / illuna edo lañoa.Insausti 142.
azpiadiera-2.1
Gogoak etzidan bururatzen egungo uri ketsu, erdaltsu, dirutsu ori. AArdi VI.
sense-3
3.
(V, G; Dv)
Ref.:
A;
EtxbaEib;
JMBAt
. (Con aux. bipersonal).Pensar, traer a la memoria, traer al pensamiento."Examinar [...] la conciencia (c.) pekatuak bururatu, gogoratu, billatu
"Añ.
"Mettre dans l'esprit, penser"Dv.
"Concebir una idea"A.
"Recordar, traer a la memoria; sin. oroittu. En Eibar apenas se usa la segunda aunque se va haciendo conocida por la literatura. Bururatu deigun zer zor detsegun gurasueri
"EtxbaEib.
"Acordarse"JMBAt.
v. BURURA EKARRI. Tr. Empleado por autores meridionales desde principios del s. XIX.
Bururatu dodaz Zure kontra eginiko gaistakeriak. AñEL1 139.
Bururatu dozue zer dan erretan egotea infernuko karobi sutuan?AñLoraS 117.
Askok alabañan jakiñ nai izango dute eta besteren batzuek ere pozik berriro bururatu. 'Renovar el grato recuerdo'
.AranSIgn 75.
Bañan, nola arrano nik bururatu bear nuen orrenbeste zeren zera zertuekiñ?SorBar 65.
Gogorazinoe loiyak [...] bururatuagaz, jakinoro poztuten diranak. ItzAzald 102.
Lazaro gizagaxua ardura barik nasai egoan, alangorik bururatu baga. OrTormes 21.
Kezkatan natzaizue zer egiten dunetz-edo bururatuaz. ZaitSof 59.
Zer eguerdi goxo ditudan burura! Berritzen didate / oroi utsarekin orduko zirrara, legor naizanean. OrPoem 529.
Aspaldi bururatu nunez, Iaunaren morroi izatea erabaki nai ukaitean, ni nintzan, bai nai ta ez nai nuana. OrAitork 203.
Burura dugun eginkizun ua, ez da oraiño, izateko baitago. Ib. 322.
Bururatzia ez da erraza / guk egin izan giñunak, / ordu eder aiek nolatan aztu / norberak pasa ditunak?UztSas 147.
Baiña [moillak] ez eban asko iraun, txarto bururatuta edo planeatuta egin zalako. EtxabuKontu 140.
azpiadiera-3.1
Imaginar, concebir. Asierako zazpi galga auekin jotzen dan sinfonia baten antzeko bururatu diteke mundua. GaztMusIx 69n.
sense-4
4.
(V-gip, G-azp, BN-arb; Lar, Añ, Dv, AApend, Lh)
Ref.:
EtxbaEib;
GteErd 248
. (Con aux. intrans. bipersonal).Ocurrirse; recordar, venir a mientes."(Ponérsele a uno algo en la) cabeza"Lar, Añ.
"Antojársele, ponérsele en la cabeza, zerbait bururatzea
"Lar.
"Venir à l'esprit"Dv, Lh.
"(Púsosele en la) cabeza, bururatu zaio
"Ib."
Oraintxe bururatu zait
"AApend.
"
Oiñtxe bururatu jata, gaur dala berrogei urteko kontu bat
"EtxbaEib.
"
Gauza txarren bat gertauko zaiola bururatu zaio (G-azp, BN-arb)"GteErd 248.
v. BURUAK EMAN. Tr. Documentado desde comienzos del s. XIX, es algo más frecuente al Sur.
Zer deabrukeria / zaio bururatu? / Batista adin orretan / dua ezkontzera?ItFab 251.
Astoak leoiari / enbidia zion, / eta pensamentu bat / burura zitzaion. Ib. 150.
Etzitzaion iñori bururatzen amesetan ere, aiñ toki gogorrean baratza gauzak ezer eman al zezakeanik. IztC 156.
Hau hobeki, edo nolazbait heinka bederen bekhatoreak aditzeko, iduritzen zaioen onik handiena burura bekio. DvLEd 69.
Jenobebari bere aurra eta bera aren [basauntzaren] esneaz mantentzeko modua egitea, orduan burura zitzaion. ArrGB 44.
Gauaz beldur bizian, egunaz ikaran, / non-nahi irriskatzen sartzea segadan; / holakorik ez zaitan burura, kaiolan / nintzenean. ElzbPo 216.
Maria guziz Santak bere debotoai animako osasuna iristea, arritzekoa ezta; baña Ama maite au bururatzen ere etzaionarekiñ au egitea, onek argi eta garbi agertzen du bere errai biguñen onginai eta amodioa. ArrMay 22s.
Ez Jaungoikoak nai duen bizibidea, ezpada zuri bururatzen zatzuna. Ib. 104s.
Hemenxe zertaz mintza egonik nere buruari galdez behin alferretan..., banoa leihora: [...] nonbeitik zerbeit burura dakikedanez...HUZez 202.
Egia balitz neri orain bururatu zaidana...Apaol 80.
Ez iako iñoiz bururatuten [...] beste erri batean obeto biziko litzatekeala. AgAL 48.
( s. XX)Laixter gelditu zen zein iturriren gañean agertu zenak itz egiten ote zion ezin bururaturik. Goñi 44.
Eguno etxaku bururatu, Eladi Josetxogaz ezkondu leitekeanik. EchtaJos 163.
Gehienek badakizue engoitik zer bururatu zeien Buenos-Ayresetako Eskualdun eta Biarnes seme aberatser. JEBur 211.
Jakiñik zer astu-kirten edo eskrupuloso aundiya zan, non bururatu zaie infernutar aieri, gure Pipi inozentiari ikara aundi bat ematia. Iraola 34.
Martiñi beintzat eskerrik ematea etzitzaion bururatu. AgG 370.
Zuaitz-jaitzaz diyona irakurrita, lan ortarako nik ere zerbait egin nezakela bururatu zait. EEs 1917, 75.
Jaunari eskerrak etzaio olakorik inoiz bururatu. AArdi 50.
Zeñi bururatuko zitzaion seaska arren barruan, aur-azpian begiratzea?MujPAm 64.
Egindako pekatu guztiak bururatzen ez bazaizkitzu-re, aitortza ona izan leike. ArgiDL 29.
Erokeri bat bururatu zait... baña, erokeri ori ain ederra da!AlzRam 51.
Hedoi bat aintzinean eman zitzaion, eta gaitzitua osoki, hedoi hobe zuela bururatu zitzaion. Eta Hedoi egin zuen Laminak. BarbLeg 26.
Munduan eurek bakar-bakarrik bizi izan balira lez egozan, etxaken bururatzen ez gexorik, ez osalaririk, ez botikarik. KkAb II 50.
Bururatu zaizuten asmorik egokiena. LabEEguna 86.
Zer erantzun bururatu eziñik, piparra bera baño gorrijago jarri zan. Otx 39.
Grezia zarra bururatu zitzaion, gure Erri maite onen ikuskizuna ta Periklesen erri omentsuarena berdintsuak zirala ikusiz. AY 1934, 6.
Ori bururatzekoa bururatu zaiona, berriz, Yaurlariari! Gu txapel baten aurrean makurtu!GoenY 1934, 102.
Amandreari burura zaio / damurik burura ere, / koipe orretan mutillak bestek / ez dizula eskubide. OrEus 89.
Malentxoren irudia bururatu zitzaion batbatean Balendini. TAgUzt 285.
Maiz burura zait gaxoak neri / azkenekoz muin-egiñik / esandako au. EAOlBe 9.
Hona non jukutria bat gaitza bururatzen zaion. LfMurtuts 13.
Okerren bat gertatu ote zan bururatu zitzaion. JAIrazBizia 104.
Ez zekioken bururatu itxurak bere alde egiñarren kontra ari zenik. EtxdeJJ 129s.
Gañera zetorkion kastigu latza burura zitzaion. Ib. 157.
Gudariak ikusi zituztenean, Mateori bera lotzera zetozela besterik etzitzaion bururatu lenbizi. NEtxAntz 144s.
Mutillari gogoratu, edo bururatu obeto esan, niri egoki ta mesedegarri yatana!ErkiagArran 126.
Freud bururatu zait, eta arrazoi betea duela pentsatu dut. TxillLet 87.
Bururatu be olakorik!BilbaoIpuiB 23.
Lege berri bat aurkitzen deneko, Jakintzari bururatuko zaio Jainkoa egotzi duela esparru artatik. VillJaink 45.
Liburutxo au irakurtzen ari zerala, gauz asko bururatu zaizkitzu. MAtxGazt 47.
Bururatu bezela burutu. NEtxLBB 41.
Estuasun artan ere zerbait bururatu zitzaigun.Alkain 52.
Gauz au bururatzen zaiten bakoitzean. JAzpiroz 49.
Etxatan bururatu be egin morrala jasotera juateik. Gerrika 209.
Eta "la letra con sangre entra" delako hura [...] ez zen alferren bati, denbora eman beharrez, burura zitzaion aterakari hutsala. MIH 220.
Galdera hori berori egitea bururatu zitzaion Schuchardti. MEIG I 247.
v. tbn. Munita 76. Anab Poli 72. SM Zirik 67. Osk Kurl 67. Berron Kijote 195. Etxabu Kontu 7. Ataño TxanKan 53.
sense-5
5.
(L, BN, S; Dv→A, T-L)
Ref.:
Lrq( (bürilatü));
Lh;
GteErd 14, 198
. Acabar, dar cima; realizar, ejecutar, llevar a cabo."Réussir, exécuter, accomplir, achever, conduire à terme"Dv.
"Mener à bonne fin"Lh.
"Arriver au bout; terminer"Lrq.
"Aboutir, bururatu, xederat heldu
"T-L.
"
Liburuaren bururatzean (BN-arb)"GteErd 14 (junto a bukaeran, ürhentzian, etc. de otras zonas).
Cf. Gy 261 bururat orduko berriz hasten dena. v. burutu (4). Tr. Documentado en autores septentrionales desde mediados del s. XIX. Al Sur hay testimonios de los navarros Iraizoz y A. Irigaray, y de Labayen.
Ikuspen hau hasten dut, eta ez dakit bururaturen dudanez. DvLEd 160.
Jendea abiatua da obra horren bururatzeko behar den dirua bildu nahiz. Prop 1880b, 359s.
Zonbat holako ez du egin, edo hasirik utzi, ezin bururatuz, edo ez haizuz?HUAurp 148.
Ageri da jakitate handiko bezain gogo azkarrekoa lukela behar errientsak holako lan baten bururatzeko gure herrietan. JEBur 71.
Eta bazohan bere bidez arrosarioa: Agur Maria, Agur Maria-ren ondotik. Arrosarioa bururatu zuten orduko, Trevouxko hirian ziren. LanderEEs 1912, 162.
Gogoan hartuak baitezpada bururatzen ikasia. StPierre 30.
Ark bere asmo gaixtoa bururatu arteraiño. LhYol 35.
Gorritu zen pixka bat, eta nonbeit han eskuaraz bururatu gintuen gure solasak. BarbSup VIII.
Yesu-Kristo, mundu onetako bere lana bururatu ondoan, zerura igo zan. IrYKBiz VI.
Lurrean sua yartzera etorri naiz [...]. Baña lenik bataioaz bataiatu bearra naiz, eta bai estu nagola bururatu dedin arte!Ib. 285.
Bururatuko zaizkotenean zeru lurreri mendeak, / tirainak sutan azkenik zuri jinen zaizkitzu salbaiki. Iratz 46.
Nola bururatuko da mende hau?ZerbIxtS 112.
Elizan nolazpait bururatu zituen bezperak. LfMurtuts 28.
Salvat d'Urtubie 1654ean ibar-jaun zelarik, Martin Chouriok bere karguko denbora bururatua zuen... Adin bat bazuken beraz. ZerbAzk 62.
Badakit orain Lohitegiarrak [...] beren jauregian gauza zikin lohitsuak bururatzen zituztelakotz izan zirela hala izendatuak. MdePr 181.
Aski duzi pesta bururatu eta, berriz hunat bererat itzultzea!LarzIru 132.
Prinzipe berak dionez, iñork etzion Etxenikek bezain zeatzki gomendatzen ziozkan langaiak bururatu. AIr(
inIzetaDirG 11
).
Azken mendea bururatu aintzin, 1894 urtean. ArdoySFran 276.
Perituak uste dute sualdi aundi hori sortu ta bururatua izan dala orain azkena gertatutako era berean. LabSuEm 172.
Pertsulariak [...] baitezpadako duen dohaina, rimaren edo berdin bururatzen diren hitzen bilatzeko errextasuna da. XaOdol 57.
Urte bat inguru eman zuketen horren hasi eta bururatzen. Ib. 89.
Bururatzeko, hau erranen dut bakarrik. Ib. 240.
Baita zer aisikeria / gük leheneko althian; / gure lanak bürüratzen / oro alaide barnian. CasveSGrazi 38.
Huna beraz [...], nun bururatzen ditudan bada errabotea eta trinketaren murruak.Etchebarne 107.
2.000 urtea bururatu baino lehen.LarreArtzainE 342.
azpisarrera-1
BURURATUXE . (Aprox. de bururatu
).Casi acabar.
--Hamekak eta erdiak ditugu berehala! --Hala hala da, eta lana ere bururatuxea dugu, ene ustez. BarbSup 121.
Ogiketa hori bururatuxe zelarik, Jakobek berritz erran zioten semeeri: "Zoazte oraino ogi erosterat". ZerbIxtS 28.
azpisarrera-2
EZIN BURURATUZKO. Inacabable.
"
Ezin bururatuzko gerla da (BN-arb)"GteErd 198 (junto a etengabeko, bukatzen ez den, akitzen ez den de otras zonas).
Lan neke eta kasik ezin bururatuzkoa hartua du De Gaullek. SoEgHerr 28-8-1958 (ap. DRA
).