beila.
1. (G, L, B, BN, Ae, S; SP, Lar, Dv, H; bella G, S; Hb) Ref.: A (beilla, bella); A Apend ; Lrq /bel'a/; JMB At (beilla).
Vigilia, vela (es tbn. el nombre de diversos actos y reuniones, religiosos o no, que se celebran por la noche). " Beilla, veille qu'on fait dans l'Eglise" SP. "Velación, acción de velar" Lar. "Vigilia, estar en vela [...]. Esta voz, que es latina, es del bascuence bigiria, begiria [...]. También se dice beilla " Ib. "Veillée de malade" Dv. "Vigilia" A. "(S), vela por un difunto" Ib. "(Ae), tertulia" A Apend. "Ronda nocturna de mozos" JMB At. v. beilatze, bigira, gaubeila. Tr. Usado por autores septentrionales, se encuentra tbn. en algunos textos guipuzcoanos y alto-navarros (CatBurg, Uriarte, Orixe; cf. además beilan en Lizarraga, Aguirre de Asteasu y Brunet).
Guti minzo dira, beilla luzeak egiten tuzte eta bere burua ordenanza guzien azpian dadukate. SP Imit I 25, 8. Illabethe batetako gau guziak iraganen tuzte danzetan [...] eta hutsik Eguerri gaueko beilla gatik, eztula dute guziek eta marraskaz daude sabeleko minez biharamunean. SP Phil 427. Tribaillu handiz, beillaz, eskier thu eginez. Tt Onsa 12. Pagatzen diotsazu beillak, / barurak eta tromentak / emanik zure ontasunak / eta atsegiñ xarmantak. 192. Sainduek [...] zerbitzatu dute Jainkoa sofritzen dutela gosea eta egarria, hotza eta billhuistasuna, nekheak eta trabailluak, beillak eta barurak. Ch I 18, 1. Bethi Jinkoari mintzo, gogamen güziak zeliala, botztaroa bihotzian, megopia arranküra bagerik, hazkürria, beilla ta loa bethi bardin, lanak ere orozbat. Egiat 191. Zaurietan, presondegietan, asalduretan, lanetan, beiletan, baruretan. TB 2 Cor 6, 5 (Lç beillatzétan ). Hanbertze kongreganist khartsuek egiten dituzten meditazione, othoitz, amuina, barur, beila, mortifikazione. JesBih 393. Ontasun biltzeko beilak idortzen du haragia. " Vigilia honestatis" . Dv Eccli 31, 1. Beilla, aserreak eta sabalerrabiak idukiko ditu gizon ase eziñak. " Vigilia" . (Eccli 31, 23) Ur ( in BOEg 1111 ). Langille guztiak [...] zeñek igarotzen duen gaua eguna bezela [...], bere alegin ta beillakin bukatuko du lana. (Eccli 38, 28). Ib. 1121. Abenduko denbora pixkagau, guzia da beilla, guzia da eszesoa eta guzia da maldadea. ErroSerm 262. Bere bekhatuen borratzeko Manrezan egin zituen barurak, othoitzak, beilak, nigarra. Laph 42. Gaueko beilan zer bertsu egin / bere gogoan iraultzen... / Illaren egin aipagarriak / bertsuz baitziran ematen. Or Eus 411. Jabier Artiñekoa, motil-gazte panparroia, Urrutsua gau bateen bellaa juun ementzan. Denbora artan inguamariko neska gazte guztiik Urrutsua juntau oi ementzien ardatzea. " Fuese de ronda" . (G-goi) JMB Mund I 78.
+ bela. Vigilia (cada una de las cuatro partes en que se dividía la noche).
Beillá, hartzen da kostuma anzianoaren araura: ezen lehenago iguzkia sar zedinetik ilkhi arterano, gaua laur parte bardinetara partitzen zutén. Decl ã 7r. Eta gauaren laugarren beillán ioan zedin hetara Iesus, itsas gainez zabilala. 'Quarta autem vigilia noctis' . Mt 14, 25 ( TB, SalabBN beilla, Dv beila, Echn bella; He goardia, Ip bellaldi, Hual bijilia, Samper parte, Ol, Or, Ker gaualdi, Leon gau-beila ). Eta ziraden komarka berean artzain kanpoetan zeunzanak, eta gauazko beillák bere arthaldearen gainean begiratzen zituztenak. "Gardants les veilles de la nuit" . Lc 2, 8 (Dv gauazko mugetan). Baldin ethortzen bada bigarren edo hirurgarren bellan, eta khausitzen baditu hola atzarriak, ongi dohatsuak dire. TB Lc 12, 38. Eta jadanik ethorria zen goizaldeko beila. "Vigilia matutina" . Dv Ex 14, 24. Gauaren laugarren beillako garaiean. (Mc 6, 48). Ur BOEg 1688. Gauaren laugarren belan. Ur Mt 14, 25 (en la vers. de BOEg 1731 beillan).
2. (B, L, BN; Ht VocGr 399, Lar, Hb, Dv, H, Foix ap. Lh.; bella Aq 738 (AN), (AN), Hb, VocCB ) Ref.: A; Satr VocP .
Peregrinación, romería. "Romaría [sic]: (c.) erromeria; (AN) bella " . "Sorte de pèlerinage à quelque sanctuaire vénéré" Dv. "(L, BN, S), pèlerinage, veille en l'honneur de quelque saint [...]. Arantzazuko beilara ioaitea, aller en pèlerinage à Arantzazu" H. Tr. Documentado ya en Leiçarraga, aunque no es frecuente hasta mediados del s. XIX (cf. antes beilaz joan en Lizarraga de Elcano y MarIl); no encontramos ejs. guipuzcoanos. En DFrec hay 10 ejs., septentrionales.
Eta hartarik beretik ilkhi izan dirade fraide eta serora izateko, baieta saindoren edo beillara ioaiteko bot eta promes guziak. Ins G, 5r. Printzesa turko bat hagitz famatua / bere etxadia oro berekiñ hartua / [...] pelegriñ zioan beilla konplitzera. Gy 124s. Salbatoreko beilak aiphatuak dire, / laudagarri litezke garbiak balire. Hb Esk 145. Juaiten ere zen Billadordizeko beilarat, ospitaleko eriek artea uzten ziotenean. Laph 39. Beila edo pelegrinaia edo saindoraldea erraten zaio, toki saindu batera debozionez egiten den bidaiari. Zby Pel 5. Santa Graziren erhiak / oraino hango beiletan / sendatzen ditu eriak. Zby RIEV 1908, 419. Uztaritzen ta Logroñon gaindi erre zituzten aztiak... / Sorgin bilkuren orde noiz nahi ditugu beila handiak. Ox 32. Uste ahal zinezakete mintzatzerat nohala aitzineko denboretako beila hetarik, Europatik Orriagan gaindi Yondone Iakue Konpostelarat yuaiten zirenak. Zub 77. Ur-eskasez naski, / Xipak akidurari / ezin ihardoki; / hil zen, eta lagunak / beilari jarraiki. [...] Urrun ziren oraino / Jerusalenetik. Etcham 113. Zer beila egin duguna! Iratz 105. Lurdeko beilak. Zerb IxtS 112. Aitzineko astian, Basabürü gaintiko herriek egin die Sarrantzerako üsatü beilla. Herr 25-9-1958, 3. Baselizetako beila ta erromerietara. Osk Kurl 39. Ttipiago bada ere Jatsuko beila, da berdin khartsua, eta bederatzi egunez jendea biltzen da horrat, [...] Garazi guzitik eta urrunagotik ere. Ardoy SFran 275s. Jatsuarrek egin zuten 1899an oraiko eliza nasaia, aintzinekoa beila egunetan ttipiegi zelakotz. Ib. 276. Lurreratu zenez geroz kapera maite hori, / horko beila baliosa horrekin zen erori. Xa Odol 157. Bederatzigarren mendean, Santiagorako beilak bultatu zirenean, Ziberon gaindi ere pelegrin zer nahi hasi ziren pasatzen. Lf ( in Casve Grazi 15 ). Oilarandoiko beila zen, Baigorrikoan, inguru hortako herriek batera bildurik egiten zutena. Larre ArtzainE 202.
3. (Ht VocGr, LE UrtVoc, Arch VocGr, Hb; bella Aq (AN)).
Promesa, voto. "Voeu, beilla, botua " Ht VocGr 439. "Promesa" Aq 738.
Non dire bella aisa ofrezitu ta nékes kunplitzentuzúnak? LE ( in BOEanm 342 ). Nola inarazizión bellagúra? LE Matr6 264. Estaitzela izan fazil artzeko botoak edo bellak. (46). LE-Ir. Aldatzekó béllak. LE Urt (ms.) 36v.
BEILA EGIN (Lar; bella e. Lar, Añ (G)). Velar. "Velar a un difunto, beilla egin" Lar. "Trasnochar, bella egin, bigirian egon" Ib. Cf. ib.: "Belleguín, corchete de Justicia, es voz bascongada, bella y egin: bella llamamos al pasar en vela la noche y egin hacer; y los corchetes hacen ese oficio de velar. Bellegina". v. beilatu.
Alderatu ezazu Leviren tribua, eta egonerazi zaiozu Aaron apaizaren aurrean serbitu dezaioten, eta bella egin dezaten. (Lev 3, 6). Ur BOEg 283.
BEILA-MAKILA. "Bourdon, pordoin, beila-makhil" T-L.
BEILAN (Lar, Añ, Dv; bellan G-to; Lar). En vela; velando. "Velar a un difunto, [...] beillan egon" Lar. "(En) vela, sin dormir, eldarniotan, bellan" Ib. "Velar, estar sin dormir, beillan, bigirian egon" Ib. "Velador, el que vela: (c.) bigirian, beillan dagoana" Añ. "Beilan egotea, être en veillée, faisant une veillée" Dv. "Bellan (G-to), estar velando al cadáver" Garm LexEV 412.
uarda benáza, nagoláik lokarturík, Kristoréki beillan nágon ta errepausa bákean. LE ( in BOEanm 1119 ). Gañera ez dira beillan egoteko eraman bear mutill eta neska arro-lasaiak; bestela eria erioarekin borroka ibilliko da, eta beillariak egongo dira izketa lasaietan. AA I 543. Ekusiko ditugu oek, batzuetan loa ukatzen beren buruai, Jaunaren aurrean beillan, beren utsegiteen gañean negarrez. AA III 614. Garbitzeko untzi bat ere kobrez egin zuen bere azpikoarekin, tabernakle sartzean beilan egoten ziren emaztekien mirailez. Dv Ex 38, 8. Alaba ezkongaiak bere aita bellan dauka; bada beragatik daukan arretak loa galerazitezen dio. (Eccli 42, 9). Ur ( in BOEg 1127 ). Zorionekoa ni aditzen nauen gizona, eta nere etxeko atetan beti bellan dagoena. " Qui vigilat ad fores meas quotidie" . (Prov 8, 34) Ib. 774. Eta baziran leku artan bertan arzai batzuek, soroetan beren artaldeen beillan gaba iragatzen zeudenak. Brunet Lc 2, 8. Zori onekoak, nagusiak datorrenean beillan arkitzen dituen morroi aiek. Ib. 12, 37.
(Tras gen.).Vigilar, estar pendiente de.
Ondasunen beillan egoteak aragiak usteldueraziko ditu, eta beren gogorazioak kenduko du logalea. (Eccli 31, 1). Ur ( in BOEg 1110 ). Zaude zure semeen beillan, eta etzaite fiya zure etxekoakin. " A filiis tuis cave" . (Eccli 32, 26) Ib. 1113 (Dv begira zaite zure haurretarik ).
BEILA-TOKI. Lugar de peregrinación.
Bi sainduen [San Inazio eta San Frantses Javierekoaren] alderako beila-toki da, geroztik, Loiola Eskualdunentzat. JE Ber 68. Ez da beraz harritzeko [...] eriak ere beila tokietarat eremaiten badiozkate: Misionesten laguntzaile paregabea baita ere erien sendatzaile lehena! Ardoy SFran 274.
BEILAZ BEILA. Peregrinando todo el tiempo.
Bai, doala, bidez-bide eta beilaz beila, / euskal anaien amorez Jainkoaren bila... Iratz 189.
BEILAZ JOAN. "Pèleriner" T-L.
Joánze bellas S. Inesen obiará [...] osasunarén billa. LE JMSB 395. Jerusalemera zohazila beilaz, gurutze Sainduaren exaltazioneko besta zelebratzera. MarIl 71. Lehen mendetako girixtinoek, beren eskualdetako sainduen urtheburuetan, lehia zuten heien gorphutz edo gorphuzkiak zauzkaten herrietara beilaz gateko. Zby RIEV 1908, 83. Agorrilako egun eder batez, eskualdun andana handi bat Lurdera joana zen beilaz edo erromeriaz. Arb Igand 7.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper