1.
(
V, G; Mic 9r (-sea), H),
gereiza (
V-ple-arr-oroz; Lar, Dv (G), H),
gerize (
Urt II 269),
gereize,
gerexa (
V-arr-oroz; Dv (V)),
gerixa,
keriza (
V-arr-m-gip, G; Dv (V), H),
kereiza (
Lar,
VP
80r,
Dv (G),
H),
kerisa (
G-azp),
kereixa,
keiza
Ref.:
A (geriza, gereiza, gerexa, keriza);
Etxba Eib (kerizia);
Elexp Berg (keriza);
ZestErret
(
kerisa
)
.
Sombra; (pl.) las sombras, oscuridad.
"Sombra"
, "silueta oscura en fondo más claro" Elexp Berg.
v. itzal.
Tr. Usado, ya desde
Refranes y Sentencias, por autores vizcaínos; hay además, ya desde Larramendi, algunos ejs. guipuzcoanos (además de uno en Hiribarren no muy seguro). En
DFrec hay 3 ejs. de
geriza .
Edozein ulek bere geriza.
RS 495.
Gabak, illunak eta gereize itxusiak.
Lar SAgust 8.
An zebillen dama edo aur baten gereizeari apa edo musu ematea.
Cb Just 31 (Azkue traduce erróneamente "rostro").
Orra nun lanparako argijan dakusan keriza balz ikaragarri bat.
Mg CO 204.
Keriz utsari kolpe egin.
VMg 6.
Bero badago, keizara, aleginaz.
fB Ic III 182.
Harmada gerizea bakharrik iduri.
Hb Esk 37 (v. ed. de PAlt, 45).
Pozuak gura dau kerizia, ez baldin bada nai ura atsitutia.
Ur Dial 37s (It, Dv e Ip itzala
).
Eguna argitu, eta gerexak alde dagien artean.
CantCS 4, 6.
(V-m kerizak, Ker gerizak; Echn y Ol itzal)
Eta keriza ederra bere / eurok deutsue botaten.
AB AmaE 464.
Norberen gerizarik bere ikusten eztan gau illun baten.
A BeinB 81.
Eta igaroko dozu / zeure bizitzea / agurea dozula / beti gerizea.
Azc PB 139 (en Ur PoBasc 347 kerizia).
Ni naiz kereiza bat, nere itzak kereiza edo año baten itzak dira.
Ag Serm 243 (ib. 115 kereixa).
Berak orman egiten eban gerixiaz.
Kk Ab I 47.
Joxe Mokoren kerizia ikusi orduko.
SM Zirik 68.
Gereiza dira..., gauza baiño.
Gand Elorri 77.
Atean geldirik dago keriza bat.
NEtx LBB 108.
Eguzkia nora, keriza bere ondora.
(V-m).
EZBB
I 87.
Bere zerua zeharkatzen duten laino-geriza olatuak.
"Oleadas de sombras agitadas"
.
MEIG
IX 117.
(en colab. con NEtx)
v. tbn. GMant Goi 32. Ldi BB 152. Erkiag BatB 102. Gand Elorri 79. NEtx LBB 345. Gerize: Añ LoraS 73. Erkiag BatB 144. Gerixa: Altuna 33. EZBB I 83. Keriza: JJMg BasEsc 190. Ag AL 101. Kerize: Etxba Ibilt 464.
(L, BN, S; SP, Urt I 299, Dv, H),
gerize
(Urt V 417, H),
gereiza
(Dv (G), H),
geitza
(Darric ap. DRA),
keriza
(L-ain; Dv (kh-), H),
kereiza
(H),
kerisa
(G-azp),
kereize,
gerizi
(AN-5vill),
girizi
(AN-gip),
girize
(AN-gip-5vill). Ref.: A (geriza, keriza, gerizi, girizi); Gte Erd 253; ZestErret (kerisa.
Abrigo, refugio (de la lluvia, del sol, etc.); (en gral.) protección, amparo, refugio.
Cf. GERIZAN, HAIZE-GERIZA. v. gerizpe, kerizu.
Tr. Empleado sobre todo al Norte; al Sur se documenta en algunos pocos autores modernos (cf. infra -en gerizan ya en RS y en Larramendi).
Theilla garabik etzuen / ez athe eta ez leihorik, / edo berze haizearen / kontrako gerizerik.
EZ Noel 52.
O Birjina eztia, abandonatuen geriza.
Harb 63.
Zu harturik geriza.
Hm 89.
Hartzazu irla gerize.
INav 4.
Otoitzeko etxea / ohoinen gerizea / orai da bilatu.
Monho 30.
Eginak izan ziren zenbeit gerlatetan / Gerizeak [= 'defensas'] ageri harloza azpitan.
Hb Esk 91.
Geriza nahi du lehenbiziko bortz edo sei urtheetan [izaiak]
.
Dv Lab 320.
Geriza guzia gibelatu da hekien ganik.
"Praesidium"
.
Dv Num 14, 9 (Ol babeski zuten itzala, Ker laguntzailletzat eben gerizea).
Konpainia xumea bere gerizaren pean har dezan.
Laph 171.
Eskualdun haurren geriza garbia.
Ox 62.
Zimentaz eginikako geriza ederretan alemanak gure beha zaudela.
Zerb Gerlan 64.
Korrale handiak, ardi geriza batzu.
Zerb Azk 23.
Sendi artako aldartea, ama Joakiñaren keriza galdu zanetik amildegian bera zijoan.
NEtx LBB 66.
Familiaren geriza berriz zure eskutan dagola.
Xa Odol 211.
Goiko erasoetatik girizia izateko.
Berron Kijote 124.
v. tbn. SP Phil 122. Iraultza 79. Dh 104. In SMitx Aranz 224. Mde Pr 225. Mattin 46. Gerize: Volt 151. Arg DevB 222. He Phil 137. Lg I 332s. MarIl 43. Zerb Azk 45. Berron Kijote 124s.
Imagen.
Egin oi duenaren aintzura ta gerizia.
Mb IArg I 84.
Etziran [lege zarreko sakramentuak] gure legekoen gereiza baizik.
AA I 10.
Ez dira elduten pena areen keriza labur bat adierazotera.
JJMg BasEsc 94.
Mezako sakrifizijuaren irudi eta gerizia zirialako.
Astar II 216.
Simulacro.
Ez zan izan Samuel Saul erregeari agertu jakona, ezpada keriza edo irudi bat, Samuelen korputzaren antz guztia eukana.
Itz Berb I 157.
Sombra, rastro, indicio.
Andrearen gereizetik iges egitea ere erakutsi zuena.
(Interpr?).
Cb Just 9.
Eztaukala [auzia] emoten deutsunak errazoien gerizarik bere.
Astar II 113.
Gerizarik txikijena [...] da asko ziertu ziertu sinistuteko.
Ib. 180.
Iges egizu edozein bere pekaturen kerizatik.
Ur MarIl 101.
Gelditzen ziñala Birjiña garbi, loiaren keriza-gabe.
EE 1884b, 133.
Danen arpegietan poztasun da atsegiñ barrukoaren keriz gozoa agiri zan.
Ag Ioan 91.
Kaxarrenka, orain egiten dan bezela, antziñakoaren geriza, itzal, oroipena besterik ezta.
Eguzk RIEV
1927, 422.
Jauntxu orren gerizarik be ez eban guretarikok ikusi.
Gerrika 203.
v. tbn. Erkiag Arran 67 (gerize).
keiza.
Excusa.
Zeinbat ezkongeik, alkar jasoteko keiziagaz, onestidadia galdu ta asarratuten ete dabee Jaungoiko Santuba?
fB Ic III 337.
Sakramentu Santubaren keiziagaz egiten dan pekatu loijari.
Ib. 362.
"
Tratatzen degu baña gerizarekin, con frialdad"
Izt.
Preocupación; tristeza, abatimiento.
"Preocupación [...] Kerizia dauka neregana agertzeko
"
Etxba Eib.
"Tristeza. Etxean iñor gaixo dagonean geriza sentitzen da
"
Gketx Loiola.
Zergaitik ezekiala keriz andi bat sartu jakon mutillari biotzaren erdiraño.
Ag Kr 152.
Itandu zetsan errenteruari, ez keriza barik, nundik eta zelan ainbeste ongarri.
Etxba Ibilt 466.
Errezoi batek emoten desta kerizia.
Ib. 481.
Oben irrikaz nere bizia / josi dek, inpernu-keizez / gal zedin nere zoria.
(Interpr?).
NEtx LBB 247.
+
kerixa.
Disimulo, encubrimiento; propósito o pensamiento oculto.
Mintzo ziren gerizerik gabe Jesu-Kristoren bizte mirakuilluzkoaz.
Lg II 288 (v. tbn. 135).
Susmau barik gizonak erebixan aixelko-kerixia.
Etxba Ibilt 470.
"(L-sar, BN-baig), escondrijo"
A.