1 erdara.
Tr. Excepto en suletino, se documenta en todas las épocas y dialectos. Erdara se encuentra en los dialectos orientales y en varios autores guipuzcoanos hasta el siglo XX (más adelante sólo la hallamos en Txirrita). La forma erdera es general en vizcaíno de todas las épocas y en guipuzcoano desde mediados del s. XIX (tbn. en algún texto alto-navarro recogido en FrantzesB I 99). Hay erdeera en Lazarraga, fray Bartolomé (Ic I IX) y J.J. Mogel (BasEsc VII). En DFrec hay 213 ejs. de erdara y 85 de erdera .
Etim. Formado con el suf. adverbial -(k)ara: sería, pues, al igual que euskara, originariamente un adverbio, como latine, romanice o vasconice . Probablemente tenga razón Tovar (BAP 1954, 141ss.) al considerarlo como un derivado de erdi, algo así como '(hablar) a medias'.
Onom.: Miguel Erdara. (1300) Arzam 215 (cf. Ech 58r.: "Para que se guardasen dél, lo llamé herdeera, que quiere decir 'extranjero' como verdaderamente lo era entonces para mí").
1. (G, AN, L, BN, R, S; Lcc, SP, Lar, Añ, Dv, H), erdera (V, G, AN, L, BN; Lar, VP 24r, Añ, Dv, H), erdeera . Ref.: A (erdara, erdera); Bon-Ond 155; ContR 505; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 73.
Lengua distinta de la vasca. A menudo se refiere al castellano (al Sur) y al francés (al Norte). Señalan Duvoisin y Azkue que también al Norte se emplea en particular para el castellano: "Y así se encuentra al menos en Etcheberri de Sara". "Romance" Lcc. Cf. euskara.

Iongoikoak nahi luen, Iaun Prelata, eskara / Ziñakien, nola hebreu, greka, latin, erdara. EZ Man I 6. Baldin egin baliz euskaraz hanbat liburu, nola egin baita latinez, franzeses [sic] edo bertze erdaraz eta hitzkuntzaz. Ax 19 (V 10). Lauda zaitzatela kantoin, komarka, jende, hitzkuntza eta erdara guziek. SP Imit IV 17, 5. Zeren erdarak edo gaztelaniak, mintzaira molde hau hartu baitu Arabiatik. ES 134s. Erdara dakienen batek zer dion esain dizu. Mb JBDev 7. Erdararekin euskera ez aide ta ez bernaje da. Cb EBO 33. Trebeago zela hebreuko erdaran. Lg II 85. Eskaldunek hemen ikhusiren dituzte bere erdararen garbitasun guzian. (In Lg I III ). Baserritar ta beste nekezale erdera bagakuetatik euskeria ondo baño obeto ikasteko. Mg PAb 187. Lau izen bakar oetatik dakite Euskaldunak, ardia, beia, beorra, edo zerria dan ume eske dagoena, erdarak bezala esan bagetanik. Izt C 168. Inprimidu zedilla euskeraz eta erderaz. (1866). BBatzarN 237. Prantzes erdera. Urruz Urz 47 (33 erdara ). Ergelkeriari datxeko thema, eta ihesi joan behar orde, listor-burrunba horiek darraizku bethi, erdara dariotela. Arb Igand 21. Irakurgaitxu oneitan aurkituko dozuzan erderatiko itz ugarijak. Kk Ab I 4. Flamendarren erdara. Lh Yol 7. Erdera ikasi dutelako. Ldi IL 53. Irakaskintzari buruz euskera eta erdera arteko artu-emanak tajutuko ditu. EAEg 11-10-1936, 21. Beste erdera batean, esaterako inglesean. Mde Pr 197. Ez det esan nai kaltegarria / dala guretzat erdera. Olea 50. Beren erdara euskararekin kutsatua zutela. Larre ArtzainE 223. Bearnesa ere erdera baita eta euskararen mugaidea. MIH 346.
v. tbn. (para textos anteriores a 1900) Ch pról. Brtc 7. VMg 89. AA II 119. Legaz III. Hb Esk 112. AB AmaE 287. Tx B II 53. Erdera: Lar Carta a Mb 279. Ub 3. VMg 89. fB Olg 174. Añ EL2 8. Zav Fab RIEV 1907, 92. Echag 135. Aran SIgn 203. AB AmaE 424. Bv AsL 25.
Lengua extraña.
Zu infernukoetarik zara [...] eta maradizionetan ezagun zara. Zeren hori da ifernuko erdara, lengoaia eta hitzkuntza. Ax 260 (V 173).
Lengua en gral.
Lauda bezaitzate, Iauna, lurreko populu, kasta eta erdara guziek. "Linguae" . Ch IV 17, 5. Zakharkela Ebanjelio eternala, hura irakasteko lurreko egokiei, nazione guziei, leiñu guziei, erdara guzietakoei eta populu guziei. He Apoc 14, 6 (Dv mintzaia ).
(En sent. fig.).
Atseginek badute beren erdara. Dv. Mitil zarrak erkin ztei karrikara / eta ikasen tzei gore makillen erdara. A Ronc 332.
2. En lengua distinta a la vasca. v. ERDARAZ.
Ez dakit nik euskeraz Aita gurerik, ta eranzungo dot erdera. Mg PAb 57. Jangoikuak nai ba, eskribidu ta erdera biurtuta iminiko ditut zuben esplikazinuak. Ib. 174. Zer gauza txar dakar-ba, erdera berba egitteak adituten daben tokian? Echta Jos 346. Zelan erdera gogoz berbetan etorten direan, geuk legez euskera dakienak. Ib. 347.
3. erdera (V-ger-m, G-to-bet ap. A). "Según moda extranjera, a la manera de los extraños. Se usa entre personas mayores hablando de pañuelos y mantones de mujer y de pantalones de hombres. [...]. Zapiak erdera ipiñi (V), poner mantones a la charpa, conforme a la extraña moda. [...]. De esta acepción, que es la obvia y natural, ha venido a significar por extensión 'lengua extranjera'" A. Cf. ERDARAZKO (b).
AHUNTZ-ERDARA. "(Vc), lenguaje ridículo que consiste en repetir la sílaba cambiando su consonante en p o intercalando esta consonante si la sílaba no consta más que de vocal o vocales, p. ej.: lepen-guapa-jepe ripi-dipi-cupu-lopo por "lenguaje ridículo". También en francés existe este modo de hablar, sólo que se usa v en vez de p" A. v. ZAPO-ERDARA.
Sorgin-solasa du izena olako izketak: [...] Bizkaian auntz-erdera. Arronan sapo-erdera. A EY I 387. Berak otoitz ortan ikusten bezala zun ezkero, bitxi iduri zaio ikuste ori itzaltzea, askotan beintzat: "auntz-erdera dirudi" esaten du. Or QA 170. Hamalauko hau lehenbiziko aldiz ikusi nuenean, miraz gelditu nintzen, [...] ahuntz-erdara harrigarriren batean ote zegoelako beldurrez. MIH 255.
ERDARA-MORDOILO. Lengua distinta de la vasca (incorrectamente usada, o con mezcla). "Erdera-mordoillo (Vc), jerigonza" A.
Ez debe beste erdera mordollozko [kanta] abek ainbat merezi? GavS 6. Ezda zure erdera mordolluan bere [ez eban berba egin] . Mg PAb 57. Ekin nitzaion nere erdara mordolloan al-nuben modurik oberenean. Izt C 231. Erdara-mordolloen kutsurik txikarrena ere bage. Ib. 220. Erdera mordolloan itz egiñaz. Ataño TxanKan 18.
ERDARAZ. (AN-5vill, BN-arb; Lcc; erderaz V-gip, G-azp; erdeaz G-nav). Ref.: Iz ArOñ, Als (erdeaz); Gte Erd 73. "Romancear, erdaraz esan" Lcc. "Erdéras samúrrago da eúskeraz báiño" Iz ArOñ. "Kiskun kaskun ari da erdaraz (BN-arb), [...] erderaz barballaka ari da (G-azp)" Gte Erd 73.
Tr. Documentado desde principios del s. XVII, es de uso gral. (excepto en suletino).

Erdaras erraten dugunean dio: "líbranos de mal" . Ber Doc 84v. Burlatzen naiz Garibaiez / bai halaber Etxabez, / zeñak mintzatu baitire / erdaraz eskaldunez. I. Claveria ( in EZ Eliç XVIII ). [Euskara] atsotu dek (eztek hitz au erderaz esango). Lar DT CCIV. Orain niri jagot imintia erderaz zuben irakatsija. Mg PAb 181. Laugarren fruktua da erdaraz benignidadea deritzana. AA I 614. Ala erderaz nola euskaraz igande guzietan elizan lei bezate. FrantzesB I 99. Argatik deituten deutse erderaz txarritxua. "Le llaman en castellano cochinilla" . Ur Dial 19 (It erderaz; Dv espainolez, Ip españulez ). Geroztik arren ez othe gare bakhan beizik erdaraz mintzatu behar? Arb Igand 20. Erdalerrian erderaz, euskalerrian euskeraz. A Ardi 81. Oixe daukozue ba, erderaz ipiñi dautzezuez ingitxuak eskakixunaz, eta Erregiek aintzat artu bez. Kk Ab II 36. Gaitza gaitz da euskaraz erdaraz bezala. Etcham 104. Aitatu zun norbaitek erderaz ta euskaldunen itsusiz ta kaltez idazten duan, eusko gazte bat. Ldi IL 49. Agindua oker argitaldua izan zan erderaz. EAEg 26-3-1937, 1368. Ez ekian euskeraz, Naparruan euskera galduta dagoan erri bateko semea zalako; erderaz idatzi ebazan bere liburuak. Alzola Atalak 106. Eskuaraz eta erdaraz idazle et mintzatzale xoragarria zelarik. Ardoy SFran 21. Guraso euskaldun asko ikusten / ditut erderaz etxian. Uzt Sas 291. Erdaraz deitzen da la feuille de bardane . Etchebarne 60.
v. tbn. (para textos anteriores a 1900) ES 90. CatB 5. CatLuz 1. Izt C 475. Gy 212. Hb Esk 166. ChantP 92. Legaz III. Urruz Urz 32. Erderaz: Mb IArg I 54. Añ CatAN 1. Gamiz 203. Izt C 196. CatLlo 1. CatBus 31. Aran SIgn 201. AB AmaE 5. Sor AuOst 76. Urruz Urz 50. Ag AL 141. Itz Azald 209.
(Con jakin, ikasi, etc.). (Saber, aprender, etc.) una lengua diferente del vasco.
Euskaldun guziek ez dakigu erdaraz. Mong 587. Gaztelara gazteak badijuaz: an [...] Erdaraz ikasten dute. Cb EBO 18. Ez jakiñagatikan / erdaraz naikua, / ez nauk ik uste beziñ / tonto-lapikua. Urruz Urz 33. Euzkeldun utsa zan; ezekiyan erderaz. Kk Ab II 183. Araozen gizon bat bakarrik zegoan erderaz zekiana. And AUzta 59. Talde artan Pakotxo bakarrik zan erderaz zerbait zekianik. NEtx LBB 38. U. jaunak erdaraz ez dakiela? MIH 207.
(Desde el punto de vista de una lengua diferente del vasco).
[Leibniz-ek] ia idatzi zuen guztia "erdaraz" idatzi zuen: aspaldidanik zetorren latinaz. MEIG VI 57.
Zen, bada, eskribatua haren buruko gainaldean grekez, latinez eta erdaraz: Hau da Juduen Erregea. " Litteris [...] hebraicis" . He Lc 23, 38.
ERDARAZKO.
a) (Dv) .
(Adnom. de erdaraz ). " Erderazko (AN-egüés-olza), erdarazko (AN-ilzarb), espagnol (chose)" Bon-Ond 155.
Erdeeraazko ipui batek. Lazarraga B2, 1151r. Erdarazko ta euskarazko naspilla moldakaitz eta nazkagarri bat. Cb EBO 18. Erdarásko errefrának ere dió [...]. LE Urt ms. 64v (ed. 1846, 182 erderazko ). Euskaraz garbiro esan ditezkean gauzak erdarazko itzakin esatetik. AA), 539. Izen oetan badira zenbait, erdarazkoak diralako ustean dabiltzanak. Izt C 40. Eta bertzalde, erran dugun bezala, gure Eskuararen galtzeko liretezke erdarazko solas soberanioak. Arb Igand 21. Osagille jauna, eztot uste izan erderazkoa ziñeanik, izatez Mundakarra izan ezkero. Echta Jos 346. "Bestia" deitzen badiozu, eta berak erderazkotzat artzen badizu... Urruz Urz 100. Bere etxekoetarik dauzkan elheen izkiriatzeko tirria jin lakioke, eman lezokete behar orduan; ikusiz, gogoan har bailezake zer begitarte duten erdarazkoek. JE Bur 179. Erderazko itzulpenean. Ldi IL 56. Izan leike iñoiz edo bein bi testuak, euskerazkoa ta erderazkoa, bat ez etortzea. Vill ( in Gand Elorri 18 ). Erderazko joskera ikusten da lenagoko idazlien artean. Ker ( in Alzola Atalak 128 ). Estropada a aintzat ez artzea, erderazko itzez esanda anormaltzat artzea. Etxabu Kontu 160. Erderazko kantarik-edo ez al dek ikasi? TxGarm BordaB 97. Uste baitzuten erdarazkoa eta erdararena zela jakitate guzia. Larre ArtzainE 135.
v. tbn. (para textos anteriores a 1900) Hb Esk 166. Legaz III. Erderazko: AB AmaE 31. A In Azc PB 17.
b) De estilo foráneo. " Erderazko kaltzak (V-m, G-to-bet), pantalones a la moderna, de botonadura vertical. Euskerazko prakak, pantalones de botonadora horizontal" A.
Erantzita erderazko / Usaindun jantzia, / Salbau daigun euskaldun / Legien ontzia. AB AmaE 179. Erlojua kate andiarekiñ, gerriko sedazkua, [...], erdarazko galtzak. Urruz Urz 32.
ZAPO-ERDARA (G-azp; zapa-e. V-gip). "Sapo-erdera, jerigonza. Julio Caro en Los Vascos 499 y 450" Garate Cont BAP 1957, 52. "Zapa-erderia, el castellano especial que no se entendía" Iz UrrAnz. "Zapo erdera egiten du (G-azp), [...], neketan ari da erdaraz (AN-5vill)" Gte Erd 73.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper