hoztu.
Tr. La forma otzitu, documentada ya en Lazarraga, es la predominante en los textos vizcaínos desde RS (aunque tbn. se encuentra oztu, por ej. en Moguel y fray Bartolomé); tbn. la emplean, ya en el s. XX, algunos otros autores no vizcaínos, como Orixe, Lizardi o Etxaide. Leiçarraga y Oihenart usan la forma de sust. vbal. hotze . En DFrec hay 12 ejs. de (h)oztu y 2 de otzitu.
1. (gral.; Lcc <osç->, SP (-tzt-), Urt V 384, Lar, VP 72r, VocS 141 (-tzt-), Añ, VocBN (-tzt-), Gèze, Dv, H, VocB ), otzitu (V-ger-ple-m; Lcc, Lar, (V), Izt 43v, Dv (V), H (V, G)) Ref.: A (hoztu, otzitu); Lrq; Iz ArOñ (otzíttu); Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 284.
Enfriar(se). "Entibiarse, otzitu <osç->" Lcc. "Enfriar" Lar y Añ. "(Agua de) nieve, ur otza, otzitua" Lar.
Zauriak otzituago dira minago. " Cuanto más frías las llagas" . RS 449. O ur xorta bat mihia banu, dio, hozteko. EZ Man I 100. Labe gori bero bat, behinere hotzten eta iraungitzen eztena. Ax 580 (V 373). [Meriendia] etxean ondo giadu arren ara ordu[ko] otzitu. EiBer 532. Udaberri epela, uda beroa ta utza edo udazar epelzen ta ozten asia. Mb IArg I 169 (cf. infra ejs. de eguraldia hoztu ). Ya oñak oztu ta anima falta zaie. Cb Eg II 90. Abentiak üda hozten ta negiak kharrustatzen. Egiat 189. Baña plómua istánte oztuzé nola úra. LE JMSB 354. Baña gerora [burdinia] oztu ezkero, gogortuten da. Mg CO 105. Puzka ta puzka otztu nai dezu ardo beroa. VMg 88. Laba gorrijak oztuten ditu. fB Ic I 57. Oztutzen danean [lixiba] gelditzen da ondoan gatzua. It Dial 116 (Dv e Ip hoztu, Ur otzitu ). Apatzetik apatzera goi goitik bee beera boteaz irabiaturik [gazura] oztutzera. Izt C 229. Turennen gorphutza etzen oraino hoztua. Hb Egia 91. Bikhe hori hoztearekin gogortzen da. Dv Lab 385. Utz zazu hozterat [krema] . ECocin 33. Oztu zaiola bidian [ogiya] . Sor AuOst 92. Bere atza uretan bustirik, otzitu dagian nire mina. Itz Azald 40. Igortzen baitzinuen, beltz-urdin, hoztua, eskalapoin itze, bil untzirat. JE Bur 59. Egunak ozten eta gauak luzatzen direnean. Or Mi 18 ( Aitork 354 otzitu ). Olan otzitu barik artukozue erremediue. Kk Ab II 13. Izerdia oztu etzitzakien. TAg Uzt 235. Larrabedarrak egosi ta onein ura otzituta barrua bigunduteko da ona. (V-arr). A EY IV 254. [Lurruna] oztu eta atzera urturik, jetxi oi da lurrera. Vill Jaink 31. Gabeko aizea ozten ari da-ta. NEtx LBB 74. Bereala oztutzen baitzan; da, bein oztu ezkero, eskuak ez dio eltzen amorraiari. JAzpiroz 149. Etxetik [salda] irakitan abiatuz ez zen hozten Haitzalderat orduko. Larre ArtzainE 43. Irritsaren azken txingarra aseak hoztu eta betetasunak itzali arte. MIH 298.
v. tbn. CatLan 112. Lard 419. Arr GB 69. JanEd I 108. Ud 115. Jnn SBi 73. Xikito 5. Inza Azalp 31. Zub 61. Lf Murtuts 47. Anab Aprika 98. Txill Let 31. Erkiag BatB 97 (Arran 156 otzitu). Berron Kijote 117. Ataño TxanKan 33. Hotzitu: Ag Serm 558. GMant Goi 64. Arti MaldanB 229.
(Ref. al tiempo). " Hoztu egin du egualdia (G-azp), denbora hoztu du (V-arr, AN-5vill, BN-arb)" Gte Erd 86.
Otzitu egin dau denporea. Alzola Atalak 83. Eguraldia ainbestean oztu zala ikusi ebanean. Etxabu Kontu 128.
2. (gral.; Izt 12v, H) Ref.: A; Etxba Eib .
Entibiar(se), enfriar(se), desapasionar(se). "Aplacar cólera, oztu, ibiretu aserrea, amatadu" Izt 12v. "Oztu naiz guztiro arendako, asarria izan genduanetik ona" Etxba Eib.
Hanbat falta da fedeak ungi egitetik hotzen edo hartaratzen gaituen, non gure obra on guziak hark egiten baititu gutan. Ins G, 4r. Juzgatzen badozu ule onegaz / otzitu jatala niri odola. Lazarraga B3, 1154v. Debozinoa hozten eta gutitzen deraukute. Mat 166. Urtan ibilltzeko gure hotz eztadin gogoa. EZ Man II 130. Hunela minzatzen da hotztu denean, [...] haserredura ematu denean. Ax 283 (V 188). Zerren otzituten dau [arimea] eta ifinten dau prest pekatu mortaletako. " La entibviua" . Cap 72. Zu niganat hotzenago. O Po 21. Hotzten dute karitatea. SP Phil 372. Debozionia arras hoztü zaielakoz. Bp II 66. Hozten eta flakatzen baitu grazia hura gure baithan. CatLav 166 (V 85). Zergatik ozten du [arima] eta disponitzen mortalaren egiteko. El 83. Halaber hotztuko da hainitzen karitatea. He Mt 24, 12. Oztu zen zerbait aren uste ta esperanz andia. Mb IArg I 215. Animen zelo ori baldin kamuztu ta oztu bada. Cb Eg III 287. Ez othe zare bada hasi izatu haren zerbitzuan laxatzen eta hura zure alderat hostu duten hanitz neglijenziez hobendun billakatzen? Mih 121. Deusek ez du behar hoztu edo gutitu [...] amodioa. Brtc 255. Ardüra ere hügüna amorio hoztütiaren [sic] lekhian da jarten. Egiat 223. Oztu zelarik anitzen karidádea. LE ( in BOEanm 1028 ). Zeinek [...] oztuten daben guganuntz [Jainkuaren adiskidetasuna] . CrIc 112. Gizon sutsua otzitu. Mg ( in VMg 104 ). Galtzen edo oztutzen zaio Zerurako ustea. AA I 434. Etzen ere haren bihotza den gutiena hoztu ez epheldu Jainkoaren alderat. Dh 263. Saraubetako luxurija inos oztu ez dakijuen. fB Olg 119. Odola zaut hoztu. Bordel 105. Ez zan nagitu, ez otzitu arimako lanetan. Ur MarIl 95. Burua oztu eta loak ardoa eraman zionean. Lard 176. Gogoa hoztua eta deboilatua, liburuak aphur batentzat hetsi zituen. Laph 79. Lenago [ezkontzeko] bero izanagatik / nunbait asi da oztutzen. PE 57. Fedea ezpagendu piskat otzituba. AB AmaE 408. Hoztürik direla gütan sendimentü hurak. Ip Hil 166. Eurak egieben lanik andiena gazteak otzitu eitezen. Ag Kr 181 ( G 303 oztu ). Mattini hoztu zaion odola. Ox 99. Adiskidetasuna ezertarako galdu ez-ta ere otzitu gaberik. Ldi IL 92. Maite zaitu arek; baña zuretzako laingoa eztalako usteak ozten du. TAg Uzt 301. Manestarrenganako griña ozten zaio Augustiñi. Or Aitork 110. Auzotegi onetako kristiñautasune eta oiture onak etzirean bape otzitu. Akes Ipiñ 14. Lenbizi epeltzen eta gero ozten joan ziran [senar-emazteak], elkarren artu-emanetan. NEtx LBB 123. Laudorio egileak haren alderat hozten direlarik. Ardoy SFran 334. Ordutik onera sinismena oztu egin zaigu. BAyerbe 16. Zernai egin gurarik / dirudunen partez, / eleiz-gizonak bere / otzitu al dabez. Ayesta 32.
v. tbn. Tt Arima 69. Gç 108 (-tzt-). Ch IV 10, 2. Mg CC 207. Gco II 17. Hb Esk 71. Elzb Po 195. Bv AsL 39. Arr May 45. Zby RIEV 1908, 293. Arb Igand 109. AzpPr 51. CatJauf 89. Goñi 100. ArgiDL 58. Yanzi 79. Ir YKBiz 408. ABar Goi 51. Iratz 43. Mde Pr 50. Etxde JJ 227. Osk Kurl 73. Anab Poli 36. MAtx Gazt 83. Larz Iru 140. Uzt Sas 213. Otzitu: JJMg BasEsc 223. Astar II 171. Zav Fab RIEV 1909, 34. Añ EL1 70. Itz Berb I 325. Alt LB 110.
"Cesser d'être en chaleur, en parlant des animaux. Iduri du gure ora hoztu dela " H.
3. (AN-ulz; Lar, , VocBN ), otzitu (V-gip; Lar, ), ozitu (Ae) Ref.: A Aezk 297; Iz Ulz (íltzen); Etxba Eib (otzitu) .
Enfriar(se), aterir(se) (un ser animado). "Refriarse" Lar y Añ. "Hotztu niz, behar dut berotu" VocBN. "Izerdíttu t'óztu te ya adíñere..." Iz Ulz. "Jan ondorian oztutzia, ez da ona" Etxba Eib.
Eta zerbait jan dezu / edo zera oztu. It Fab 131. Hoztürik eta berantetsirik / juan nündüzün oherat tristerik. ChantP 300. Jauna, ez ahal zira zangoak hoztua. Oxald ( in AstLas 72 ). Berorik burua, / leorrik aua, / gorputza oztua. AB AmaE 340. Bera geratu zan billoxik, eguzkittan, arriak jaurtiten ara ta ona, otzittu ezeittean. Echta Jos 59. Hoztuak baiginintuen ordukotz zangoak. JE Bur 77. Otzituta idoro zuten, gogortuta, itzik ere gabe. Ag G 203. Nork ematen ote dio suari indarra oztua berotzeko. Inza Azalp 31. Aise ikusten dut hoztu zarela kanpo hortan. Zerb Ipuinak 519. Bi ankak ere sumindu eta / ipurdia're oztua. Tx B 48. Beude urrun zapetak, / heiek naute hoztu! Etcham 71. Altzoan pixka bat hozturik [haurra] . Barb Leg 24. Astua ta idia / daukaz aldamenian, / arnasaz berotzeko / oztuten danian. (V-ger). Balad 195. Txilborretik oztu da agure zâr negu. Or Eus 129. Egonian oztu ez zitezen. Etxde JJ 249 (251 otzitu ). Eskuak sakelan zagon hoztua. JEtchep 83. Uste gaberen batean norbait oztutzen ez bazan beñipin, banekiken besteak gaitza burutuko zutela. Ataño TxanKan 172. Kanpotik, urrundik, oihesturik, hozturik, goseturik eta ezindurik heldu diren guzieri. Larre ArtzainE 300.
v. tbn. Iraola 95. Salav 65. Otzitu: Zait Plat 109.
4. Debilitar.
Indartsua eta sendoa izan bazan ere, nekeak, iges-ibilliak eta beste eramankizunak txit oztu zuten, eta iltzeko zorian zegoala zirudien. Lard 206.
5. Empobrecer(se) (la tierra).
Zeren ondotikako etxetiarrak eta nausiak lurrak hoztuak kausitzen baitituzte. Dv Lab 83.
6. Dejar helado, impresionar.
Kondea ez eban otsak otzitu osoro. AB AmaE 454. Au yakiteak batzuk otzitu bazituen, beste askori ez eutsien bape ikerarik eragin. Akes Ipiñ 15.
EZIN HOZTUZKO. "Qui ne se peut refroidir" Dv.
HOZTEKO TRESNA. Frigorífico.
Frantziak jalgi ditu, 1959-an, zazpi ehun eta hogoi-ta-hamar mila hozteko-tresna. Herr 20-10-1960, 1.
HOZTENTXE. Aprox. de hozten.
Siglo zenbaiten buruan oztentxe abiatu zen berotasun eta ferbore ura . BaztSerm1 361.
HOZTUXE.
a) (L, B; Dv, H). Ref.: A; Lh (oztuxe). "Hoztuxe da, il est un peu refroidi. Hoztuxe deneko, dès qu'il sera un peu refroidi" Dv. "Enfriarse algún tanto" A.
Sabelpe-aldea otzituxe zeukan. Zait Plat 109.
b) "Hoztuxe (BN), resfriado" A. c) "Devenir un peu moins cordial (S)" Lrq.
HOZTUXERIK. "Un peu refroidi (état résultant de l'action terminée)" Lrq.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper