deskantsu.
Tr. De uso general. Posee una tradición más continuada al Norte, donde además tiene más usos y mayor riqueza semántica; al Sur se documenta desde Lazarraga, y aparece, salvo raras excepciones, sólo en textos populares o de léxico poco cuidado, o bien emparejado con o glosando palabras como desneke (Ubillos) o atseden (Moguel, CrIc, Guerrico, Altuna, Kirikiño). En DFrec hay 6 ejs., 3 de ellos septentrionales.
I . (Sust.).
(V-gip, G-azp, AN-gip-5vill, L, BN, S; Arch VocGr, Dv, H; -ns- Lcc, SP, Ht VocGr 433, Lar, VocBN ), deskantzu Ref.: Lh; Lrq; Gte Erd 28, 135 .
Descanso, solaz, reposo. "Soulagement d'esprit" SP. " Deskansu handia dut, j'ai l'esprit grandement déchargé" Ib. "Repos satisfaisant, jouissance" VocBN . AxN explica pausua (504) por deskansu. Tr. En textos septentrionales, al menos desde el s. XVIII, domina el sdo. de 'sosiego, tranquilidad' (v. DESKANTSUAN y DESKANTSUZ para ejs. meridionales cercanos a este sdo.). En textos meridionales antiguos (así como el único encontrado en Arrue) es frecuente con el sdo. de 'descanso eterno' (betiko, sekulako, etc. deskantsua y/o (Zeruko) gloria eta deskantsua). Equivale a DESKANTSU-ALDI (q.v.) en algunos meridionales (sobre todo vizcaínos desde fines del s. XIX).
Ene laztana, eriotzea / sentitzen ez dot bapere, / atsegin eta deskansu baxe. Lazarraga A, 1144v. Kurutzan dadukela / euren deskansua. CancVizc 369. Gloriako deskansura. Ber Trat 90v. Han aurkhitzen tuzte bere / nekeen deskansuak. EZ Noel 103. Ene deskansukotz desira edo pensa ahal detzakedan gauza guziak. Ch III 16, 1. Eztu mundugontako]n[ deskansuetan pensatu bear ene eskuian xarri bear duenak. SermAN 2v. Nolako deskansua izanen da zuenzat orduan erran ahal izaitea Jainkoari: [...]. CatLav A, 4r. Aflijituak zaretenek, deskansua [edirenen duzue hemen] . He (pról. del Nuevo Testamento). Nola bizi zara bada zu orren deskansu andian? (AN-olza, 1743-1753). FLV 1989, 123. Sekulako deskansu ta glorian. Cb Eg III 334. --Zetako esaten dozu [Kristo] dagoala jarririk? --Guri entendietan emoteko bere glorian daukan atsegina ta deskansua. Oe 65. Zertako asaldatu duzu ene deskantsua, ni hunat erakharririk? Lg I 295. Etziren aurkhitzen apostoluen bihotzetan Jesu Kristo baitan ageri ziren deskantsu eta bozkario berak. Lg II 210. Esparanzazko akta batek zure arimarat gozoa eta deskansua ekhar. Mih 72. Jainkoaz bertzetan gure deskantsuaren bilhatzea. Brtc 194. Barneko deskantsua gabe eztela [...] dohatsu izaterik. Dh 190. Ene othoitza akhabatu nuenekotzat bihotzeko deskantsu handi bat aurkhitu nuen. MarIl 73. Ikusi zuenean / ai zer deskansua! Xe 159. Izaten badu ondo / artzeko tokia, / kintze arrek izaten du / deskantsu txikia. Ud 61. Gorputzak bear ditu bere deskantsuak. AB AmaE 412. Eztezue billatuko deskantsu osorik munduan. Ag Serm 364 ( ib. 183 deskantzu ). Alferkeria da deskantsua sobera maitez, bere eginbiden bethetzeko lazo izaitea. CatJauf 91. Deskansurikan ez degu izan / alkar probatu artian. Tx B I 215. Ibiltari guzien deskantsu-arritzat. Ldi IL 82. Garazi gainetako deskantsu osoak / Zeruko bake hartaz ninduen betetzen. Iratz 44. Musikia joten diarduen artian izaten dituen deskantsuetan. SM Zirik 20. Gero deskantsua izaten zuten, arbiak egiteko garaia arte. BAyerbe 24. Deskantsu ori merezi dabe. FEtxeb 207.
v. tbn. Harb 190s. CatAnz 6. ZBulda 51. Urqz 34. Ub 26. Monho 146. Iraultza 25. Mg CC 131. CrIc 62. Gco II 81. LE Ong 57v. FrantzesB I 80. CerBid 8. JJMg BasEsc 242. Jaur 164. CatBus 59. Gy 5. Echn Mt 11, 29. LuzKant 157. Arr May 88. Arb Igand 145s. Barb Sup 110. Altuna 62. Kk Ab II 7. Etcham 191. Arti MaldanB 213. Auspoa 39, 81. Salav 108. Larz Senper 108. Uzt Sas 64.
II . (Tema nudo, uso pred.).
1. (Dv, H; -ns- SP, Ht VocGr 433).
" Deskansu zara " SP. "Lent au travail, inactif, peu soucieux en affaires" H. Lf Gram 280 lo clasifica entre los adjetivos que "ne sont jamais employés comme épithètes, et, quand ils sont attributs, ils se mettent au nominatif indéfini". v. DESKANTSUAN. Tr. Exclusivamente septentrional.
Humil eta deskantsu daude bere nahikabetan. Lg I 377. Martha guzia khexatua zabillan yatekoen aphaintzen eta Maria deskantsu zagoen Salbatzaillearen oinetan. Lg II 181. Bihotza bakean eta barrena deskantsu duen bat. Dh 190. Ez diteke gizona deskansu galtzetan; / bazter guziak ere dire pirpiretan. Hb Esk 225. Zerua segurua banauka bezain deskantsu bizi naiz. Dv LEd 53. Jinkoak ützi ahal zükian familia saintia deskansü Nazarethen eta Herodesen bekhaizteria gaistotik begiratü. Ip Hil 126. Itzuli zen, bihotza deskantsu, bere Orzaizeko xoko maiterat. HU Aurp 106. Jar zaizte, hots! eta jan zazue deskantsu. Barb Leg 131. Zure berriak badazkit, / zaude zu deskantsu. Mattin ( in Xa EzinB 104 ).
2. (Urt I 49).
Libre. "Absolutus adulterii, adulteriotik deskantsu " Urt.
Eskláboak erraten baldinbadu [...]: ez nauk ilkhiko deskántsu. Urt Ex 21, 5 (Dv, Bibl libro(rik) ).
DESKANTSUA EGIN.
Descansar.
Eguerdi osteko loa edo deskantsua egiten. Vill ( in And AUzta 53n ). Udara bukatzen danean, deskantsu pixka bat egin da udazkenean sartzen dira campo a través-ko tenporadan. Albeniz 183.
DESKANTSU-ALDI.
" Atsedenaldia artu zeben (G-azp), deskantsu aldia artu zuten (V-gip, AN-gip)" Gte Erd 135.
DESKANTSUAN (H).
Tranquilamente, en paz; descansando, en reposo. " Ezta khexu, deskantsuan dago " H. v. DESKANTSUZ.
Deskansuan gare, ezta gure gaiñera gaitzik eroriko. Ch II 6, 1. Bethi kontent eta deskansuan. He Gudu 72 (SP 47 bakez ). Zohazi deskantsuan. Lg II 173. Eternitatean sartzen dire deskantsuan, zeruko atheak hekientzat zabaltzerat dohazilako fidantzia oso batekin. Dh 195. Ez gaitezke Loiolan / deskantsuban bizi. FrantzesB I 43. Geroztik deskansuan bakea kantatu, / gerla luzen tenploa lorian zerratu. Hb Esk 34. Han zagoen populua, beldurkunderik batere gabe [...] deskantsuan eta phausuan. Dv Iud 18, 7 (Ol nare, Ker nasai ). Fronterak ezarri tu / oro deskansian. Bordel 159. Mila urtez bereden / Ibiliko hiz mundian, / Deskansian izanen hiz / Ororen burian. LuzKant 157. Iñundik ezer agiri ez ta / ez negoen deskantsuan. PE 149. Alferrak ituan / bizi deskantsuan / eta gu lanarekin beti guduan. Elzb Po 214. Utz ditzagun deskantsuan eta guazin Alemaniako yuduetarat. Elsb Fram 166. Ordu batzuetan bada ere, deskantzuan egon ditezan zuen umeak. Ag Serm 339. Deskansuan dagona / oraindik ongi da. Auspoa 97, 105. Ibilli izan balitz / beti deskansuan, / orrenbeste onore / jasoko etzuan. Arrantz 131. Lasai ementxen gaude / deskantsun jarrita. Tx B 224. Gure gizona ere ez zen batere deskantsuan, baitzakien zer zuen egina. Barb Leg 133. Mintza zaite deskantsuan. Hemen erranak, hemen egonen dira. Larz Senper 82. Batzuk beti deskantsun, / besteak nekatzen. AZink 177.
v. tbn. Mih 105. AzpPr 117.
(Con modificadores; en la mayoría de los ejs. se trata de eder o adjs. similares, que intensifican el significado). " Deskantsu ederrean itz egiten du (AN-gip-5vill)" Gte Erd 275 (junto a motel motel, mantso mantso, etc. de otras zonas).
Eserita deskansu galantean. Cb Eg III 392. Deskantsu guzietan bizi zen, nihoren beldurrik gabe. Lg I 203. Izan ditezen goratuak ala beheratuak, [...] hekien bihotzak bethi deskantsu berean. Dh 192. Aisia eta deskantsu handiagoan izan dela [...] Debruaren ondotik ibiliz izanen zen beino. Jaur 134. [Arritzen nau] zu or ikusteak / deskansu orretan, / penak diradenean / bazter guztietan. It Fab 176. Ikasi arte etzegon ori / oso deskansu onian. PE 86. Hegaztin hoien hegal eta izter osoak iretsi zituztela deskantsurik ederrenean. Elzb PAd 83. Jesus lo baitzagoen / deskantsu osoan, / "Jauna, salba gaizatzu" / oihuz dagozko han. Zby RIEV 1908, 412. Deskantsurik handienean [...] sorbalden gainean bazeraman Larrondok bere andrea. Barb Sup 6. Bertze egun pare bat igaro zuten deskantsu ederrean. Izeta DirG 115.
DESKANTSUA HARTU, DESKANTSU HARTU (H).
Descansar. " Deskantsurik hartu gabe " H. v. ATSEDEN HARTU.
Arzaiten dau [kantua] enzunaz deskansua. Lazarraga B3, 1154r. Kontu hau garbitu [...] artean, nola deskantsu har dezaket? Dv LEd 202. Orbel artera, deskantsua artzen, etzun zan. Altuna 100. Iru "Aita gure" ta "Kredo" bat esan zituzten [...] zeruan ar zezan deskantsu. Etxde JJ 263. Iñun deskantsurik artu gabe. MMant 18. Au deskantsua artu det! BAyerbe 87.
(Con modificadores). " Deskantsu ederra hartu du (G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd.
Bada, sei batek arzaiten badau / kantu sinple batez ainbat deskansu. Lazarraga B3, 1154r. Goazila árzera deskánsu puxka bát. LE Prog 102. Gorputzak artuten daben legez bere deskansua. LoraS 83. Zazpigarren egunean Jainkoak hartu zuen bere deskantsua. Zerb IxtS 9. Zer deskantsua artuko zuan, opizioa bukatu zuanean! Uzt Sas 336. Deskantsu pixka bat artu jaiak pasa arte. Albeniz 95.
DESKANTSU-EGUN.
Día de descanso.
Larunbata deskantsu eguna baitzen. Zerb IxtS 37.
DESKANTSU EMAN.
Hacer descansar.
Barizen ta mospelen aurka, ta ankari deskantsu emateko, bota irurogei gramo azala edo adarrak. Ostolaiz 58.
Nahastale puliki karzeler eginik / deskansu handi zuen eman Nafarroan. Hb Esk 67. Jangoikoak emon dagiyoela betiko deskansua. CatLlo 99.
DESKANTSUKO (Dv).
De calma, de tranquilidad. v. DESKANTSUZKO.
DESKANTSURA, DESKANTSIALA .
(Con nere, bere, etc.). A (mi, su, etc.) gusto.
Belhaudiko bortian Organbidexk'olha, / bere deskantsiala han ardiak alha. 'À l'aise' . Etch 346.
DESKANTSUREKIN.
Con tranquilidad. v. DESKANTSUZ.
Ez khexa horrengatik; kofesa aitzina ta har absoluzionea deskantsurekin. Dh 60. Nork atsegin eta deskantsurekin poxin bakhar bat ere ahora har dezake? Dv LEd 123s.
DESKANTSURIK.
Descansadamente, tranquilamente.
Nork, sentenzia onekin, bokadurik gustoz ta deskansurik ar dezake? Cb Eg II 65.
DESKANTSUZ.
Tranquilamente, en paz. v. DESKANTSUAN.
Itzul berriz eta deskantsuz Jainkoa ganat. Dh 50. Jan ta lo antxen daude / deskansuz eultzean. It Fab 168. Egunaz gogotik bearrean / eta deskantsuz gabean. Echag 118. Bere lanen ondotik, deskansuz lo hartzen. Hb Esk 187. Deskantsuz nindagoen ene etxean eta zorionean ene jauregian. Dv Dan 4, 1 (Ol nare, Ker nasai-nasai ). Deskansuz eran zagun / nork bere tragua. JanEd I 18. Aldiz artzaina dago mendi urdinean, / deskantsuz lo eginez etxola txarrean. Elzb Po 193. Nola bizi naiteke / onela deskantsuz, / anima loiturikan / badaukat pekatuz? Xe 329. Zaude deskantsuz, etxeko yauna: [...] Yainkoak berak segur du madarikatuko zerutik. Elsb Fram 140. Orduan gelditzen da pakean ta deskantzuz bere biotza. Ag Serm 259. Mendiari behera tanpa tanpa deskantsuz heldu zelarik. Barb Sup 173. Ongi kostata irabazten da / oinbeste milla pezeta, / oraiñ deskantsuz egon zaitezte / olloz ta ardoz aseta. Tx B II 83. Jeiki ondoan deskantsuz, / beti mirail bati buruz / biloak ezin apainduz. Etcham 98.
DESKANTSUZKO (Dv).
" Goan dire goan deskantsuzko egunak " Dv.
Deskansuzko bizi gozoagorik munduan iñork eztu. Cb Eg III 216. [Parauzia] da deskansüzko lekhü bat. CatLan 59 ( deskansuzko eta bozkariozko lekhu en CatLav 69 (V 43)). Deskansuzko lo gozoa artu egizu, semea. LoraS 134. Gozatuko garen bizi dohatsu, deskantsuzko eta seguratuak. Jaur 117. Bere tronua ezta deskantzuzkoa, nekezkoa baizik. Ag Serm 236.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper