Azpisarrerak (sarrerak) (2)
behin.
Tr. Atestiguado en los textos de todas las épocas y dialectos. Escrito beñ aparece alguna vez en Beriayn, en escritores guipuzcoanos (Cardaberaz, Arrue, Txirrita etc. y, alguna vez, en Aguirre de Asteasu, Beovide) y en Kresala de D. Aguirre; cf. la curiosa explicación de Cb EBO 25: "Aiño, daiño, dueiño, seiñor eskribitzen ezta: baiña, baiño, beiñ, zertako? Obe da baña, baño, &c.". Apenas hay ejs. de beñ en el s. XX. La variante begin está atestiguada en salacenco en el s. XVIII. En PAb, Moguel, en su intento de reproducir la lengua del baigorriano, utiliza behein, forma inexistente.
1. (gral.; SP, Urt I 540, Ht VocGr , Lar, Añ, Gèze, Lecl, VocBN , Dv, H, Zam Voc ), begin (Sal), beñ (V-ger-m, G, AN-gip-5vill; Dv (G)) Ref.: Bon-Ond 152; A; Lrq; Etxba Eib (beiñ); Holmer ApuntV; Elexp Berg (beiñ); Gte Erd 3; ZarHizt ( begin, bein ) Cf. EI 103 (preg. 32), sobre la distribución de las formas con y sin palatal; no respondieron con behin , sino con baten en Elgueta (V-gip) y con aldibat en Sara (L-sar), Urcuit (BN-ad), Bardos (BN-bard) y Larzabal (BN-ciz) .
Una vez, una sola vez. "Une fois" SP, Ht VocGr, Dv. "(Más vale un toma que dos te) daré, obe dek bein to ezen ez bi gero " Lar. "Une seule fois" VocBN . " Ez beiñ, askotan izan naiz aren etxian " Etxba Eib. Tr. De uso gral.
Amorosek badagite behin bere nahia, / handiago jiten zaie berze nahikaria. E 93. Hiruretan zihorrez azotatu izan naiz, behin lapidatu izan naiz. 2 Cor 11, 25. Zergatik baptismoa behin eta Zena anhitzetan rezebitzen. Ins F, 6r. Nola diok hik ezen batzu bizi eta berzeak hil diratela ikhusirik ezen gizon guziei ordenatu izan zaiela behin hiltzea? Ib. C, 6v. Aita gurea bein elizara eta orduan nekez. "Una vez a la iglesia" . RG A, 46 (tbn. B 11 eta orduan tormentuz ). Sazerdoteak erraten duenean Agnus Dei [...] bi aldis eta bein Dona nobis pacem . Ber Trat 94v. Behin edo gehiago duzularik faltatu, / hutsak nahi derozkitzu orain ere barkhatu. EZ Man I 54. Aita batek bere semea behin, biatan, hiruretan edo hamarretan mehatxatu duenean, ikhusten badu eztela zentzatzen eta ez emendatzen, utzten du. Ax 424 (V 274). Hala iustiziak ere, behin azotatua, bigarren atrapaduran, bortitzkiago gaztigatzen du. Ib. 470 (V 305). --Nik ya bein edan dot. --Edan daizu ostera ze ezteizu gatxik. Mic 13r. Ea kontenturik artu daben, bein edo askotan, enzuten ebala laguneen falta andia. Cap 111. Ergela maiz engana daite, zuhurra behin beizi eztaite. O Pr 142. Iondone Petri oraino etzen odol-isurtzaille, behin odol isuri bazuen ere, eta etzen arnegari, behin arnegatu bazuen ere. SP Phil 355. Zenbat aldiz behar da / hartu urthe gustiez? / Behiñ obligaziñoz; / amudioz hañitzez. 214. --Zonbatetan ihor konfirma daite? --Ez behin baizik. Bp I 65.
(s. XVIII) Gero bere lekhuetan direla guziak zeinaraziz behin edo gehiagotan baldin gaizki zeinatzen badire. CatLav A, 6r (V 7). Bekatu loien zikinkeria da Jesusek bein badere begi onez ekusten ez duena. Mb IArg I 128. Aski dute jai edo igande bezperatik urrengo eguneko irakur-aldia bein edo bitan irakurtzea. Ib. 54. Ekusten dezunean, galdetuko diozu bein, berriz ta irur alditaraño nai duen artu. Mb IArg II 287. Txit obligatua nago, ta zer esan ez dakit, Jauna: bada ez beñ, baizik askotan etxeden izan didazu. Cb Eg II 88. --Konfirmaziñoeko Sakramentua artu lei sarritan? --Ez beñ baño. Oe 126. Galde, ez behin, bietan edo hamarretan, bainan ardiets dezazuken artean. Brtc 186. Behin faltatzea, sekulako faltatzea da. Ib. 138. Bein minzatuzé Eba ta galduzue mundua; zer izainda anitz jardúkian? LE Prog 122. Bera da [...] bein gurutzearen gañean egin zion Sakrifizio edo doai-eskania, beti agertzen diona. Ub 136. Othoi ta othoi (otsez) ezadazü erakuts oraiño behin nere alhaba maitea? Egiat 173.

(s. XIX) --[Konfesio jenerala] zeintzubentzat da alper eta kaltegarrija? --Benetako eskrupuloso edo arima bildurtijegijentzat, zeintzuk egin eben len bein edo geijagotan. Mg CO 233. Ekin zion ez beiñ bakarrik, baizik askotan, baña beti alferrik. AA III 331. Ez bein ta birritan, ez bada zortzi edo amar bidar bere. fB Olg 124. Begira bein eta birritan zer dinozun, gero damutu eztakizun. Astar II 110. Mun emon eikiezu guztiz samur bere llaga gozoai, esanagaz bakotxari bein Gloria Aiteari . EL2 49. Ez xoilki behin, bainan bai mila aldiz. Jaur 167. Beinere ez baino bein obe dala, esaera oi dan bezala. Izt C 71. Ain jakinduri andiarekin itzegiten zien non, bein aditzea asko zan Ebanjelioko legea artzeko eta Kristau egiteko. Lard 517. Ez behin, bainan askotan iguriki nauzu. Dv LEd 162. Erradazu: Eternitateko zorigaitz hori, behin edo askotan merezitu izan duzu? Ib. 234. Ez du egin nahi. Behin, bietan, hiruretan dio ez duela eginen. Hb Egia 28. Berinkatuak izan ditezela bein eta milla bider, zuri dizutan naitasuna dala meriyo, pasa ditutan penak. Bil 158. Nik au pentsatu nuen / bein zu ikusita, / ori bai dala guztiz / neskatxa polita. Ib. 143. Hitz eman zenereitan, ez behin, bai berritan, enia zinela. Bv AsL 123. Behin ikhusi nauenak ez naik ahanzten. Elzb PAd 7. Eta horra nolako gizonei dioten gure izenean beren boza eman [...], eta ez behin bakarrik, hiru, lau alditaraino. HU Zez 152. Balitz sarritan gabon eguna, / bein baino urtean eztalez! Azc PB 123.

(s. XX) Juan Andres, atzerrira joan zan ezkero, bein bakarrik etorri zan Zabaletara. Ag G 109. Oi! behin, bederen behin, / ase bat baneza egin? Ox 103. Eskatu egijozu amari itz-egitteko niri, bein baño ezpada be! Altuna 111. Gizonak hartzen du xixtua eta jotzen du behin. Eta andreak mugitu zuen zango bat; bigarrenean, bertze zangoa. Barb Leg 133. Behin, bietan, hiruetan, xixtez ikusten dugu itsasoa. JE Ber 78. Xutitzerat behin entsea, berriz entsea... eta ezin! Lf Murtuts 37. Orduraño bein bakarrik malkoak ikusi nizkan, eta orduan bigarren aldiz. JAIraz Bizia 27. Behin bederen aipatu dugu jada. Zerb Azk 53. Beraz, ez da betikor, Arek oraiñ au gero ori nai ukaitea; baizik eta bein eta batean eta beti nai ukaitea nai dun oro. "Sed semel et simul et semper" . Or Aitork 352. Bein bizi gera sollik, eta bein baño geiagotan ez dugu aukerakizuna autatzerik izango. Txill Let 107. Iraganiko gauzak gomuta zituan. Zuriñeri maite eske ebilkionean --ez bein, bai birritan-- maite-xintak alperrikako izatea. Erkiag Arran 160. Bein ez, beste elkar-izketa guzietan ageri da. Zait Plat 11. Obe zuen Xenopanak beti ori-ori baino, bein gorri. Ib. 43. Begitu neutsun bein ta azkenekoz... Gand Elorri 178. Ahatik, behin, bainan ez bietan. Ez eni, berritz harat joaiterik aipha! Larz Iru 148. Bein egun batean, kontu bat be idatzi eban. Alzola Atalak 87. Parisen ere izanak gera / gu orain baño lenago, / bein juatia ondo da baña / nik ez nuke nai geiago. Uzt Sas 279. Da ori ez bein bakarrik. Prankotan gertatu zitzaigun. JAzpiroz 201. Behin behintzat, besterik ez bada, gure alda-nahiak aurkitu du non ase. MIH 320. Honetan meza, casus iners edo pairatzaile delakoan, bi aditzei dagokie, nahiz behin bakarrik aipatu izan. MEIG I 236.
Una vez, en una ocasión, en cierta ocasión. "Un jour, une fois, au temps passé. Behin izan zen gizon bat " H. "(Lc, Sc), alguna vez" A. v. BEHIN BATEAN, BEHIN BATEZ. Tr. Documentado desde finales del s. XVI, es de uso gral.
Arraoizetik bein zamari bat juan ginduen. (Sumbilla, 1579). ConTAV 5.2.5, 111. Gizon bat zihoan behin bere gogoz bertze baten hiltzera, eta ikhusirik bere adiskide batek nola zihoan, galdegin zeraukan. Ax 317 (V 211). Mundua kreatu ezpanu, ziotsan behin Salbatzailleak S. Teresari, orai hiregatik krea nezakeen. 29. Ala beita hun eta bakezko, bestetzaz ixilik egoitia, [...] eta behin entzün ükhenaz haboro ez nekez baizik minzatzia. Mst III 45, 5. Bein Elias profetari ta beste batez Judith alargunari eragin zionak adirazten duenaz. Mb IArg I 367. Ta beñ ezpada bestean, gaur ezpada biar. Cb Eg II 11. Zegoan bein, sarri bezela, Otsoa aragia jaten. VMg 8. Aita Santu Inozenzio irugarrenari esan zion bein gizon santu batek. AA III 283. Bein puska baten baino, ez eban santia inok ikusi triste. fB Olg 23. Eleisiak bere gordetan deutsa ta gordeko deutsa beti Jesus Onari ziur ta zal, bein emon eutsan berbia. fB Ic III 344. Igaroten nintzala beiñ fiestia ebillen plaza batetik, ikusi nituban. JJMg BasEsc 137. Bein eginari gitxi eretxirik / beste askotan abantetan yako / indarrak, putzak barriro usturik / arrapetako. Zav Fab, RIEV 1907, 533. Asto bat zebillen bein / bazkatzen larrean. It Fab 62. Itzaiñ bat almazenera xistuz zoala behin. Gy 131. Lege guziak naiago izan zituen autsi, bein esana ukatu baño. Lard 339. Berriro beñ utzitako ondasunen jabe egin zan. Bv AsL 209. Beñ bada agertu zitzaion izugarrizko itxura gaiztuan diabrua. Ib. 40. Behin, aste-azken arratsalde batez. Elzb PAd 36. Behin bazen Uztaritzen mediku bat, Novion deitua. HU Zez 70. Betatuten ezpadau / berba bein emona, / euki lei antz andia / baina ezta gizona. Azc PB 216. Begoan bein, bakarrik ain zuzen, negarrez, zotinga ta arrenetan, beti legez. Ag AL 167. Josetxok esaeustan bein, etzala nigana urreratuko zeuek nai eztozuen arte. Echta Jos 157. Jin zaut burura nola, behin, haurra nintzalarik, nintzalarik, erretor berriak egin zuen bere sartzea Lapurdiko herri batean. JE Bur 182. Bagiñazen bein mendian gora lagun batzuek. Ag G 5. Debrua ethorri zen behin Baionara, / laster ikasi nahiz dakigun eskuara. Ox 175. Neuk be asmua artu nuan bein, alduna (diputadua) ixateko. Altuna 83. Beha behin zer gertatu zitzaidan. FIr 189. Xinaurri ta urzuak / zer ein zuten behin / kondatuko dautzuet / mila plazerrekin. Etcham 168. Erraz atzentzen edo aztutzen zaio bein aditu ta ikasi duena. Ir YKBiz VII. Ez al daukazute gogoan, nola bein bost ogi lau milla lagunentzat autsi nituen? Ib. 235. Bein Zarautzen, zuk oartu ere gabe, ondoan egon nintzatzun luzaroan begira. TAg Uzt 60. Askotan bezala, bazen behin emazte bat, gazterik ezkondu zena. Lf Murtuts 40. Bein bearko dugu elkarrekin zerbait idatzi. Mde Pr 82. Bein, oarkabean, oker jokatu nuelako, bizi osoa galduko al dut? Txill Let 91. Zorion-unerik izan al dezute bein? Ib. 75. Bein, orrelako eztabaida batian, aberatsak esan zetsan pobriari. SM Zirik 9. Bein gertaera batek egin zidan min biotz-biotzean. Anab Aprika 76. Bein, labearen pizteko bezpera-arratsean, ama ohartu zen altxagarria zaharra zuela. JEtchep 36. Bein, arro-arro, ala desapio egin omen zieken. Ataño TxanKan 259. Behin erran zautan karlisten denbora guzia pasatua zuela Don Karlosen sekretario. Etchebarne 39. Gerra aurretik, bein det gogoan Gaztelura joana. JAzpiroz 128. Geuk ikusi barikan / bein jazo zan drama. Ayesta 59. Gogora dezadan, beraz, aurre askoan ibili zela behin Euskal herria gai horretan, Azkoitiako zalduntxoekin. MIH 87. Gogoratuko zarete zuek orain Erroman behin urliak, oker ez baldin banago hola egin zuena. MEIG VII 128.
(En frase negativa). Nunca, ni una sola vez. " Goan da behin ez itzultzekotan, il est parti pour ne pas revenir de longtemps" Dv. v. BEHIN ERE.
Semeak aitaren omena / ez du galtzerat utziko: / Ez Mentaberriren izena / ez da behin ahantziko. 'Non plus ne risque pas d'être oublié' . Monho 38. Geu beti bildurrez, / beti geu ikara, / bein ez gaituk bake onez. Zav Fab, RIEV 1907, 529. Suebo, Alan, Bandal, sarthu Españian, / min handi egin gabe behin Kantabrian. Hb Esk 48. Hekiei etzaiote azpiko adarrik behin moztu behar; erditarik laburtu behar dira. Dv Lab 360s. Bi hitz erran zazkoten ez behin ahanztekoak. HU Aurp 162. Hurbil giten: hemen egonez ez ginintazke etxerat hel behin. JE Bur 163. Bein bakarrik ez du Mariaren izenik abotik atera oraindik. Ill Testim 14. Nahiz etzuen jasan min bat ere behin, / Jaunaren orenean, heriotzea jin... Ox 93. Berak ere bai, itxaro duke / bein ez bezalako sari. Or Eus 81. Hire bihotza beiñ ez urrundu hik, otoi, Eskual-herritik. Mattin ( in Xa Odol 165 ).
(Tras urtean, egunean, hamabostean y similares). Una vez (cada), una vez (en). " Egunean behin (G-azp)" Gte Erd 37. Cf. LANTZEAN BEHIN, NOIZ(EAN) BEHIN, PITEAN BEHIN, PUNTUAN BEHIN, TARTEAN BEHIN en sus respectivas entradas. Tr. Documentado desde finales del s. XVI, es de uso gral.
Astean bein balezarzue / auts otza ta brasea. Lazarraga B3, 1159v. Urthean behin bedere kofesa gaitezila. Mat 9. Urthean behin bedere aithor etzak gaizkiak. EZ Man I 19. Xinhaurri batek, urthean behin, bere asea edanez, xutka, agor, hondar eta akhaba ditzanean [itsasoko ur guztia] . Ax 604 (V 388). Ez iaateko iaaki bedekaturik, eta egunean bein baxen ian eztila. Cap 58. Gero azkenik, / beharrenik / emadazu dudana, / Margarita, / jin-konjita / gauan behin zugana. O Po 8. Egunean behin egin behar ditutzun bertze ahoko othoitzez lekhora. SP Phil 116. Konfesa adi gutienik / urtean behin osoki. 215. Nola hamabost misterio horik ohoratzen dütüzü [...]? Astian behin debotki erraitiaz hamabost Pater noster. Bp I 149. Sar zaite [zure barrenean] bederen denboratik denborara, eta gutienean egunean behiñ, goizean edo arratsean. Ch I 19, 4. Ematen die ill oro edo urtean bein presondegiko bearsu gaisoei jate on bat. Mb IArg I 325. Esplikau daiezala Elexan ezkonzako inpedimentu onek edolabere illean beñ. Oe 149. Urtean begin. ZarSerm 163. Sakramentier hüilanzez hilabetian behin. Mercy 29. Nik igurikitzeko nuen grazia baino handiagoa eginen zinarotazun, urthean edo bizian behin ere zure burua niri emateaz. Brtc 232. Urtean bein bederik konfesatzea. Ub 182. Astean bein edo sarriago konfesatzen diran kristauentzat. Mg CC 166. Au gertatzen zan urtean beñ bakarrik. AA III 486. Ez luke zeren hartu egiazko urrikia balukela, baldin [...] hamabortzean edo hogoian behin baizen ezpalitz ere [...] bekhatu mortaletan erortzen balitz. Dh 61. Urtian bein edo birritan, ta orduban zelanbait, baño ez konpeseetia. fB Olg 53. Ta jazo mirarizko, Aingeruben arrigarri au ez dau Sazerdotiak egiten bere aldijan bein, ez urtian bein, ez illian bein. Nos bada? Egun guztietan. fB Ic III 295. Ilhabetean behin akta hunen egitea. JesBih 445. Putzu onetara urtean bein Aingerua jatsi. Lard 391. Astean bein mozkortzen aiz? Sor Bar 56. Nik gura dodana da, urtean bein Gabon, / Errazoia dan legez, pasau eiñaz bonbon. AB AmaE 238. Etzuen jaten astean behin baizik. Jnn SBi 62. Indüljentzia oso bat edo plenario bat hilabetian behin irabazteko. Ip Hil 6. Oxala astean behin egia bat, bakar bat ongi sar-arazten ahal baginu gure Eskualdun irakurtzaleen buruan! HU Zez 19. --Noz konfesau bear gara? --Edolabere urtean bein. Itz Azald 152. Aurrerantzean, urtean bein joango zirean Etxaurikoak Mundakara illebetean egurastutera. Echta Jos 366. Erlisioneko irakaspenak astean behin, elizan, doidoia daizkote berritzen. JE Bur 68. Zortzian beiñ ikusten dituzu beraz etxekoak? Ag G 7. Amabostean bein nerau bere iges-lekura, Amezketara, joaten izan natzaio. A Ardi 141. Amabost arrona eroziñentzat / eiten diranak ez dia, / ezta txoakeiya minutuban beiñ / oik bizkarrea jasotzia. EusJok II 158. Hori behar lukete egin guziek, urtean behin. Zub 94. Urtean bein, uin batek ureztatzen zition erroak. Or Mi 27. Ez aiztu, gero, egunian bein ni ikusten etortiaz. Otx 132. Urtean bein bestetan ez aut ikusten. Lek EunD 13. Zortzian bein irakurri itazu. Munita 154. Astean behin haren baratzetan ibilaldi baten egitera joatea. Mde Pr 88. Etxekoekin moldatu zen astean bein anua ekarri zezaioten. Etxde JJ 18. Astean astean, zortzian bein ala sarriago etorria zan kaira. Erkiag Arran 139. Amabostean bein edo ola etortzen zan. Salav 40. Urtean behin besta ederra egiten dugu. Xa Odol 293. Astean bein ordubeteko mezatara urten ezin dabeen gitxi dagoz. Etxabu Kontu 225. Joxeparen peria urtean bein Arantzazura izaten zan, da kito. TxGarm BordaB 35. Illian bein-edo, etorten zan naikue jan al izatie. Gerrika 105.
Konfesetea gitxienaz bein urtean. Bet 11. Balitz sarritan gabon eguna, / bein baino urtean eztalez! Azc PB 94.
(Tras instrumental). "Bost egunez bein etortzen da (G-goi)" Gte Erd 37. "Egun biz behin, cada dos días" (G-azp).
Bana iagoiti / beheiti, goiti / zenbat ere bainabila, / zur' oldez, ehun / bat enaint' ehun / urtez behin zurekila. O Po 13. Lau giltzek itxirik daude kutxatilak. Kiper-zurezkoak dire, ta eun urtez bein idikitzen. Or Mi 142. Bi urtez bein edo, "Eusko Ikaskuntzak", Bidasoaz andiko ta emendiko euskotar guztiok batzarre aundi batera deitzen gaitu. Ldi IL 124. Iru illabetez beingo aldizkaria. Ib. 122. Gutxi gorabera bi illez bein Bordeleko kaietara zijoanak [...] ikusi zezakean ontzi zuri sabelaundi bat. JAIraz Bizia 14. Ezin dut nik nere nazka garaitu; ta, egun biz bein, zaputz eta otz nagoela entzun bear. Txill Let 97.
Erregelamendua irakurtua izanen da kongraganistei, gidariaz, bederen behin urthe guziez. JesBih 412.
(Tras ablativo). " Amar minututik bein (V-gip)" Gte Erd 37. Cf. NOIZIK BEHIN s.v. noiz.
Lau urtetarik behin bazuketen Arrotarrek gizon lanjeros hari gider guzien kentzeko parada ona. HU Aurp 130. Herriko arno garbi xorta bat hola zortzitik behin gure etxean, bazinaki zer besta den? HU Zez 184s. Maiz? Ez, ez. Lau urthetarik behin, doi doia. Barb Sup 20. Lautik behin baizik etzuan bidaltzen nahi zuan tokiruntz. Osk Kurl 50. Urtean lau bidar egiten badira etsamiñak (iruillebetetik bein), [...]. Alzola Atalak 137.
(Tras adv. de tiempo). " Etzi behin, pasado mañana, en alguna hora. Gaur behin (L, BN, S, Dv Lab 22), hoy por lo menos, por cierto en el transcurso del día" A.
Gaur behin erran izan darotazu xitxuriak egin behar direla. Aditzea badut bizkitartean ez direla bethi on. Dv Lab 35 (cf. supra la explicación de Azkue).
(Otros).
Illhabethe oro behin irakurrak guztia, / Iesus Kristok munduari deklaratu egia. EZ Man I 9. Erretorek urtheko Laur Temporakal behin, haurrer Katexima haur erran erazi behar derie. Bp II 87.
2. (V-ger; Lar, , Dv, H, A) Ref.: A EY III 217.
Primero, en primer lugar; antes, previamente. Beiñ onegatik, berriz orregatik. "Parte por esto, parte por esotro, beiñ onegatik, berriz orregatik" Lar (tbn. con alguna var. en Añ). "Beiñ (V, G) [...], premièrement, d'abord. Behin irri, gero nigar, qui rit d'abord pleure ensuite" Dv. "D'abord, premièrement" H. "D'abord, auparavant (Lç Mt 8, 21)" Ib. "Primeramente [...] (O Pr 574)" A. "Nobera (nor bera) da bein (V-ger), la caridad empieza por sí mismo" A EY III 217. Cf. BEHINAGO; BEHINIK BEHIN; LEHENGO ETA BEHIN (s.v. lehen). Tr. General en toda la tradición antigua. Escasean comparativamente los ejs. del s. XX.
Egun bein ur jarruta / Ganboar seme lasterra, / are bere lasterrago / Abendañuje Motela. 'Hoy en primer lugar me seguía de cerca' . Mondr 46ss (el ej. no es del todo seguro; J. Arriolabengoa sugiere que egun bein podría ser un topónimo copiado erróneamente). Gizonaren probetxuko emaztia bethi da, / oro behin haietarik sortzen gira mundura. 'D'abord, c'est d'une femme que nous venons tous au monde' . E 119. Permeti iezadak behin joan nadin neure aitaren ohorztera. "Permets-moi premier d'aller" . Mt 8, 21 (TB, HeH, Ip, Dv lehenik, Hual lein, Echn lenik, Ur lenengo). Bada gauza hauk aiphatu nahi drauzkizuet, ikhusirik ezen haur behin badakizuela. Iudae 5 (Dv lehendanik). Speranzaz ezen Instrukzione hunek lehenik, eta orain behin gehienik, hetan zerbitzaturen duela. ABC A, 2v. Arren, agir zatez, / izar zuria, / bein Ernandez da / gero Maria. Lazarraga B9, 1173v. Ezin diteke jin konferenziatara non eta behin eta lehenik zien depütatiak prest direno. Etchart 4.1r. Behin zerotzun hitz eder / eta onez lausengatu, / eta gero heriotze / kruelaz dixidatu. EZ Noel 149. Behin eror, gero altxa, / urratsik aitziñera / ezin egiñez, gelditzen / zitzaien gibelera. Ib. 97. Gero pagamendu gozoa izaitea gatik behin biktoria irabazi behar dela. Harb 152. Badirudi hoberena lizatekeiela behin erakustea eta aditzera emaitea zein peril handian dauden: eta gero aphur bat absolbazinoaren luzatzea. Ax 267 (V 178). Erradazu behin, egiteko hunetan sarthu baiño lehen. Ib. 55 (V 36, que traduce 'dime de una vez'; parece más seguro interpretar 'dime antes'). Zeren komunzki halakoa [bekhatore konbertitua] zinezago permatzen eta enplegatzen baita [...] eta hala manaiatuz, iragaiten da, anhitzetan ere, behin iustu izatu dena baiño aitzinago. Ib. 551 (V 353, que traduce 'el que siempre ha sido justo'). Artu egizu bein onako trapu ikuzleak <yquileac> ekarri dituzanak. "Toma primero esta ropa" . Mic 14v. Egik ungi behin eurei, eta gero, ahal badagik, atzei. "Premièrement" . O Pr 574. Zure miñaren sosegatzeko / ohoratzen tut, Maitea, / zure flakotasuna behin, / gero zure botherea. 74. Lehenbizirik ematen du tristezia arian; gero bozkario bethea; behin dolore ttipia, ondoan atsegin handia. Ib. 30. Hau die sekulako penek / bere kondizionea; / behin has eta gero bethi / fiñik gabe irautea. Ib. 183. Ikhasten baduzu behiñ gizonen aldebatarat uzten, hek ere utziko zaituzte lauster nahi duzunaren egitera. Ch I 21, 2. Utzaku sasia deitezen behin haurrak, ezen ez da ungi haurren ogia hartzea eta xakurrei etxatzea. He Mc 8, 27 (Dv lehenik ). Len amakia egin diguk gure hizkuntza ta orain alabakia, beiñ txuri ta gero beltx. Lar DT CCIV. Goazen ekustera bein, orain azkenik esan dugun hau. Mb IArg I 160. Zer ote da Eliz Ama santak Jerusalendar onen gaurko lan onekin adirazten diguna? Esazu bein: ta zer ote da Jesusen gaurko Jerusalenen sarze onek adirazten duena? Ib. 268. Igartuz doa ta urbilduz bein eriotz illun batera ta andik bere obira. Ib. 185. Jainkoaren mirarizko gauza, ta bear bada munduak ez beñ, da ez gero ikusi eztuena. Cb SIgn 116. Urtheko beste laur egünez, ala den besta, igante edo astegün, zoin haitatü izanen beitira behin Konfrai eta Konfraisez Aphezküpiaren aprobazioniareki. Mercy 7. Itxasoak ütxülipurdikaz ontzia inharrausten, behin alde batetara gero berzialat urthukitzen. Egiat 157. Ezkontza edo Matrimonioa da humez bein mundua ta gero Zerua onez ta santuz betetzeko. Ub 192. Loturik eraman zuen, bein Anas zeritzan Eliz-gizon andiaren etxera, ta gero urte artako Apaiz-Nagusi Kaifasenera. Ib. 87. Ori ez da beiñ olloa ta ondoren ollaskoa jatea baño geiago. AA III 558. Urteak dira [...] bekatu oriek bein botatzen dituzula, giarrean ukuiturik Jainkoaren itzak garizumako denboran ta egun gutxiren barrenen orietaratzen zerala. Ib. 599. Beira ordean sekulan kofesoraren kontra thematzetik [...] behin permetitu zituen komunione usuak ondoan bakhandua gatik ere. Dh 62. Albaitanez [meza santua] barautan entzun: Bada bein da arimea [sic, por arime o arima] il ezina gorputz ustela baxen. EL2 16 ( EL1 12 len ). Izan zaiteze orain bitarteko neureak [...] presta nadintzat artzeko, bein penitenziako sakramentu au, eta gero altarakoa. Ib. 164. Bein bata aurrera eta gero bestea atzera erabilliaz. Izt C 221. Ullu txar horrek eztio phauzurik emaiten, / behin bizkarra, / gero sudurra / dero ausikitzen. Arch Fab 101. Ematen sendakailu ezagutuak behin, aski ezagutuak gero eta, azkenean, ezin bertzez, on egin dezaketenak. Hb Egia 128. Ebakitzen duzu behin erditsutik eta geroago arrasetik. Dv Lab 358. Hura den bezalakoa beren bozaz jaun deputatu behin, eta gero jaun zenatur handi izendatu dutenek, zer diote beren gizonaz? HU Aurp 144.
(s. XX) Ikusi zituan nola zijoazen errenkadan, beiñ bat aurretik eta gero bestea. Ag G 202. Beheraxago, datxizkon osto alderdiaren zolan, emaiten dugu, frantsesez behin, gero españolez, zer duten erran nahi. JE Bur 5. Zelaia hertsisko dugu behin [...]. Etxe-andanaño baten artetik iragan eta, agertzen zaiku bizkitartean [...] zelai handia. JE Ber 99. Itsasoa ez othe dugunez, hemen ere, ikusi gabe utzi behar?... Hala luke iduri, behin. Ib. 77. Argiaren ibillietara, aldareko Ama Birjiñak asarre-kiñua zegiola irudi zitzaion bein. Gero, ordea, irribarre eztia bialdu ziola. Urrena, berriz, [...] besozabalka zetorkiola. TAg Uzt 270. Bein zintzilik buruz beera, urrena ankaz gora besoen gañean. Anab Poli 87. Edertasun au, izan beti da, ez da jaiotzen ez iltzen, ez urritzen ez ugaritzen, ez da aldez eder eta aldez itsusi, ez bein eder ta gero itsusi. Or ( in Zait Plat 155 ).
Hastetik behin, Jainkoa ezagutu zuten eta adoratu Sethen ondokoek; bainan gero hek ere, Jainkoak debekatu ezkontza batzuz, Cainen ondokoekin nahasirik, hauk bezalakatu ziren. CatJauf 23.
3. (Seguido de geroz, ezkero, etc, como introductor de ciertos tipos de oraciones, indicando el tiempo (o la condición, etc.) a partir del cual sucede la acción del verbo principal). Una vez (que). Tr. Documentado desde Leiçarraga, es de uso gral., aunque menos frecuente al Norte en el s. XX.
Baina Iainkoak behin rezebitu gaituenaz geroz, haren beraren graziaz egiten ditugun obrák etzaizkio plazent? Ins D, 1v. Kreazale erraiten dugunean ere ezta erran nahi, ezen Iainkoak behin bere obrak hala kreatu dituela non gehiagorik hezaz artharik eztuen. Ib. C, 1v. Zegaiti bein ezkonduzkero / galdut dot libertadea. Lazarraga A24, 1195v. Behin abiatuz gero, adiskidetuz gero, trebatuz gero eta elkharrekin solhasean, [...] eta bisitaketan hasiz gero, peril handia da arimako, eta exenplo gaixtoa munduko. Ax 404 (V 263). Behin bekhatutarik sendatuz gero, berehala eritzen eta hetara bihurtzen denean, badirudi gelditu zela zenbait erro, zenbait bekhatu egiteko gogo. Ib. 465 (V 302). Behin ifernura erortzen den bekhatorea ere, ezta gehiago iaikitzen, eta ez iaikitzeko esperantzarekin gelditzen. Ib. 604 (V 388). Alan daukat konfianzea zure Illustrisima Señoriak faboreziduko dabela bein berorren besoetara egotzi ezkero. Cap (ed. 1893) pró. Hemen behin ikhusiz geroz / lekhu adoragarriak, / Zeruak baizen eztetzake / kontenta ene begiak. 170. Eritarzün batetan ihor olia daitia berritan? Ez behin sendotüz geroz, arreritürik hilzera jiten ezpada. Bp I 79. Zeren behin adinean aitzinatuz geroz, eztitutzu [semeak] errazkiago manukortuko. ES 181. Behin hasiz geroz, gibelialat ützültzia ezta sori. Mst III 56, 5 (Ip sarthü gira bidian, ezta haizü gibel ützültzia). Zori gaistoan jaioa ni nere anim hau bein ara ezkero! Mb IArg II 333. Ihesegiten ez badiozu, berehala han lakhetuko zaitzu, eta han behin lakhetuz geroz, ez duzu gehiago gusturik izanen Jinkozko gauzenzat. Mih 19. Bein óngi atrasgerós, betíkos óngi; eta moméntu báten ménean dagóke betirókoa. LE Ong 76v. Baña beñ [frutak] osodasuna galdu ezkero, kasi eziñ izan ditekean gauza da gordetzea. AA III 396. Ta bein auzitan zu imini ezkero, zein zuk auzija irabazi, zein galdu, ardura ez deutseenak. fB Ic II 168. Bein abijau ezkero norbaitgaitik dongaro esaten, ezta erraz bakotxak dakijan guztija esan baga egotia. Astar II 191. Eta ara bere okerrago, bein ezkontzako berbea emon ezkeitio, ezkongei biok alkarregaz bazagoze. EL2 149. Israeltarrak sinisturik oi zeuden, Aingerua bein ikusi ezkerokoa, bereala il bear zala. Lard 127. Ta erariyak beiñ artu ezkero, zalla da utzia. Sor Bar 55. Gauza segura da, behin makhur abiatuz geroztik, gaizkian urrun yuan zela. Elsb Fram 125. Behin bide xuxenari lotuz geroz, nork kordoka hura? HU Aurp 154. Ez berba emon ez eze / bein emon ezkero, / betatu bear dala / laster edo gero. Azc PB 143. Bein gure erostea egina izan ezkero, Jaungoikoaren grazian eta garbitasun oso eta betean ilten diranen arimak, doaz zuzen zerura. Itz Azald 42. Bein aitortzen asi ezkero, guzi-guziya esan nai dizut. Alz Txib 106. Behin abiatüz geroz joanen da süia bazka idorrian bezala. Const 16. Zer dezu zurea beiñ il ezkeroz? ArgiDL 6. Beiñ ill ezkero ez dauka iñork / mokadurikan jaterik. Tx B I 253. Bein gogortu ezkero, barriro bierrien asteko asmoz. Kk Ab II 59. Ni lez bein irurogetamar urtera ezkerozko gixona ogetairu ordubak jota dagola esan dattekela. Otx 96. Bein ara ezkero bai, beti zurekin idukiko nauzu. Ir YKBiz 521. Bein orrera ezkero, gainberakoa izan oi da, eiztarientzat, gañerako lana. TAg Uzt 58. Ez, nahi baduzu, min saminez, ez, jasan zitakeen; bainan halere, behin hasiz geroz, nork jakin ez ote zen saminduko? Lf Murtuts 26. Bein aldendu ezkero, etzaiz beratzaz geiago gogoratuko. Etxde JJ 115. Errazoia daukak, baña, don Joseri, bein eruaten asi ezkero ain gutxi eruan biarra eztok itxura. SM Zirik 36. Ondo pentsatuta, bein gaua an pasaz geroz, aren iges gaiztoagatik ez nuke ajolik. Anab Aprika 71. Bein arrapatu ezkero, eztuela gizona asetzen. Vill Jaink 122. Maisuak, bein barrura ezkero, ez eben urteten arik eta eskolaldia zearo amaitu arte. Erkiag BatB 17. Zonbaitek uste dute, sortuz geroz behin, / bihia segur dela hazi onarekin. Xa Odol 119. Esaera bada gizonik onena dala txarrena bein aserretu ezkero. Uzt Sas 337. Bein ara joan ezkero. Etxabu Kontu 48. Bein abuztuaren azkena ezkero, eguzkia ere beeraka asten da. Insausti 91. Nahikoa du, behin horretaraz gero, hiztegiren bat eskuztatzea. MEIG VII 182.
v. tbn. (para autores septentrionales del s. XX) JE Bur 71. Zerb Azk 27.
(Con -(e)nean ).
Hobe da [...] kolerari athearen ukhatzea, ezen ez haren uztea sartzera [...]; ezen behin sartu denean, gaitz da haren atheratzea. SP Phil 232. Satanek behin arima bat bekhatuan eror-arazi duenean, ez da maleziarik enplegatzen ez duenik, hura are gehiago itsutzeko. He Gudu 162. Beiñ atera geranean gaitza zirudien pauso onetatik, nork esango digu [...] argi au nolakoa dan? Lar SAgust 8. Behin haren naza hautse dianian, jarraikiz gaistokeria güzien ühaiztia bezala doalakoz. Egiat 261. Ez diro deusek iraungi / behin biztu denean / iraun beharko du beti. Monho 122. Beiñ abiadea artu zuanean, etzegoan mutilla ixiltzerik. Ag G 266. Gaberdirarte jardun ziran arto-zuriketan eta, bein lana bukatu zutenean, [...] bakoitzak bere etxeko bidea artu zun. TAg Uzt 295s. Jakin gurarik zer moduko barriketia erabiltzen eben senar-emaztiak euren artian, beiñ ogeratzen ziranian. Etxba Ibilt 461. Bein erabaki genduenian / ezkontzak etzun luzatu, / zerbaiten palta sentitzen nuan / da egun artan osatu. Uzt Sas 205. Uztapide au gazte-denboran / beti izan da nagiya, / baña bein asi zanian argi / ibilli zuan begiya. Lasarte ( in Uzt LEG II 88 ). Bein ardora nagusitu zanean, zearo amaitu zan saritako antxoba arrantzea. Etxabu Kontu 121. Bein asi ziranean, an omen itun komeriak. Ataño TxanKan 81. Bañan bein asi nintzanean, egundoko zaletasuna sartu zitzaidan. MMant 31.
(Ante participio + -(r)ik o (e)ta ). "(Al primer) tapón zurrapas, zipotza bein kendu, ta orduan liak agertu " Lar.
Ikhusirik ezen sakrifikatzen zutenék behin purifikatu izanik, bekhatutako konszienziarik batre gehiagorik etzukeitela ukhan. He 10, 2. Gure gorputz, sarri lurrera eta behin ezeztaturik resuszitatu behar diren hoier, orain substanzia eman baitrauek. ABC B, 3v. Nork esan zuen Agur Maria? --Aingeru San Gabrielek, etorri zanean Ama Birjineari bein Agur eginta, gero berrionak ematera. CatBurg 25. Zergatik bein ongi konfesatu ta ere, berriz ta berriz bekaturatzen dira anbat eta anbat? Mb IArg I 246. Lege balitz mundura bihurtzea / hango [ifernuko] penak behin frogaturik, / ez laiteke zilegi mintzatzea / Jainkoaren justiziaz baizik. Monho 126. Erraz da beeratu, goiartu ta iltea edozein bizio txar bere asieran; baña bein andi eginik, ainbat gatxago. LoraS 106. Etsaiaren marka berekin daraman irugarren jende mota da Jainkoaren itza bein biotzean arturik, leneko bekatuetara berriz biurtzen dana. AA III 599. Ekin gau ta egun bein arturiko lanari, bapere itxi-aldirik egin bagarik arik eta gauz-orren ekandu ona zeugan gogortu artean. EL2 83. Bein il-ta joan zala illai bere berri ona ematera. Inza Azalp 73. Bein asitako tratamenturik / ez uztiâtik galtzera. Tx B I 209. Bein egiñiko ezkontzea iñok ezin daikelako ausi. Otx 77. Baña bein neska maitebidean gainbera irristaka asita, nork lekike noraño lijoaken? TAg Uzt 149. Orrela, metro kubikoa egurrez bein beteta, estereo bat dezu. Munita 151. Bein etorrita edertasun au / ikusi bear genduan. Basarri 117. Ontzi artan igo bear al genuan aidean? Bein egan asita, lengo okerra gertatzen bazitzaion? Anab Aprika 102. Bere izaite guzia Jainkoari eman duena. Eta behin emanik, egundaino gehiago gibelerat ez hartu. Ardoy SFran 283. Enarak ez du bein egindako / kabirik iñoiz aldatzen. NEtx LBB 327. Beiñ gatxena esanda, ostiango guztia Zaldunak errez azaldu zetsan. Etxba Ibilt 483. Behin goiti abiatu eta etzuen gelditzerik. Etchebarne 30.
(Con condicional).
Behin zelüko grazia eta egiazko karitatia sartzen badira bihotz batetan, han eztateke ez inbidiarik, ez bihotz hersidürarik. Mst III 9, 3. Arbolatxu bat jaijo barri dan artian, erraz da sustrai eta guzti ateraten, baña bein erruak zabalduten badituz, guztiz gatx izango dozu. Astar II 92. Ez liteke [...] egiteko handi horren gainean artha gabea izatea, [...] behin huts egiten bada, ezin errepara ditekenazkero. Dh 205. Ezagutuko dugu bekhatua zer den. Eta behin ezagutzen ahal badugu egiazki, ekharriak izanen gare haren higuintzera. Jnn SBi 9. Bein gure naimena ekiñaldi bizkor batez bere asmoari lotzen bazaio, ez da artatik lasatuko, aldez-besteko asmo bat artu arte. Or QA 140. Ondo busti ziran baztarrak. Baiña bein atertu bazuan, atertu zuan. Geiago sekula ez ote giñan bustiko ere pentsatu nuan. Insausti 249.
(Otros).
Bere zigorrarekin Moisesek bein bizkarrean eman zioneko, egin zen erdi bi itsaso gorria ta erdian utzi zuen batetik besterako bidea. Mb IArg I 194. Etsai gaixtoa behin sar bedi bihotz batean, ez da desmasiarik eta izigarritasunik eragin ez dezakenik. Lg II 161. Bein burutatzen asitakoan, / orduak doaz emaro. "Una vez que comienza" . Or Eus 386. Bein bere pekatuak aitortu ta barkatu ondoan berriz aietara itzultzen dana, galdua da. Ir YKBiz 168n. Ta bein eguzkia gora aldera abiatzen zan, lanari utzi ta gerizpean gordetzen omen ziran. Anab Aprika 98. Guk alkarrekin pasa ditugu / bertsotan zenbaitxo urte, / bein ezagutu giñanetikan / gaixotu nintzan bitarte. Uzt Sas 137. Horrelaxe, gero eta ugariagoa izango dugu uzta hori, behin inprentan pasa ondoan nekez galtzen diren horietakoa baitugu. MEIG VIII 107.
4. De una vez; por fin; definitivamente. " Autsi zak behin (AN-gip)" Gte Erd 3 (equivalente de "no te andes por las ramas").
[Gauza] guztiokaz atsegin artuko dau zure arima deunsu orrek, aporta baite orra gisa onean bein etse orretara. 'Si aportaren con bien a esa casa' . fJZ 98. Ardietsi dut behin zure adiskidetasuna, eztut gehiago hura galdu nahi. Mat 244. Anarteraiñokoan dezadan atsegin har, dezadan mundua zerbitza: nakion goza: nakion behin, berriz bihurtzeko desirarik eztukedan bezala, ase eta asper. 'Debo hartarme y aburrirme de una vez' . Ax 174 (V 117). Biluzi naiz behin aztura gaixto guzietarik, nola bada berriz beztituko naiz? Utzi ditut behin, nola bada berriz hartukoitut? Ib. 472 (V 306). Beren buruak kezk onetatik bein ateratzeko elkar artu ta, [...] joan ziran beren anaiagana ta esan zioten. Mb IArg I 335. Begietatik bein kentzeko, milla gizonen agintea eman zion. Lard 166. Konpreni baleza jendeak behin zinez, muturreko bat ederra balukete ba ohoinek goiz edo berant. HU Zez 190. Esaidazu zetara etorri zaran, da amaitu daigun bein. Echta Jos 98. Jakiñ zazu beiñ, zure barruko arra kentzeko. Iñorekin izatekotan, zurekiñ izango naiz. Ag G 197. Bein esateko, munduko mixeri guztia barruan eukon. Or Tormes 37. Theresaren barkamenduaren gai izanen ahal zen behin! Mde HaurB 62. Zuzen io bainuzu, erre nazazu bein! "Acaba ya" . Or ( in Gazt MusIx 216 ). Gainalde zurituak nahikoa erakutsi eta goraipatu ditugu --esan du berekiko--, goazen behin zoko ilunak miratzera. MEIG I 145.
5. En otro tiempo, antiguamente. "(V-gip), en otro tiempo" A Apend. v. behinola, behiala.
Behin bazuen moien handiak. "Il souloit avoir de grands moiens" . Volt 194. Baieztu egiten nuen bein, galdetu egun. Txill Let 94. Ni ere gaztea izan ninduan behin. Arti Ipuin 77.
6. (V ap. A ; , H).
De momento, por ahora. "Ahora: (c.) orain, oraintxe; item (V) bein; no lo he menester ahora, bein eztot bear " . "Por ahora, por otra vez: (c.) oraingoan, bein " Ib. " Ez bein, aún no todavía" msOch 12. "Pour un temps. Behin uztea gero ikhusteko, laisser une question, une affaire en l'état, pour le moment, pour voir plus tard (Hb Esk). Gauden behin hola, tenons-nous-en, demeurons-en là, d'abord" H. "(Vc, ..., S, Mt 3, 15), todavía" A. "(V, ...), ahora" Ib.
Sobra izen liteke bidean hartzeko; / utziren ditut behin, gero ikusiko. Hb Esk 77. Bertze zenbait adar behin uzten ditutzu geroago moztekotan. Dv Lab 352. Bena Juhanek gibeltzen zian, erraiten zeiolarik: nik dizüt behar zützaz batheiatürik izan, eta zü enegana jiten zira? Ihardetsi zeion Jesusek: ütz nezazü behin. Ip Mt 3, 14s (Lç oraingotz, He, TB, Echn, Samper orai, Ur (V y G), Ker, IBe orain, Dv oraiko huntan, SalabBN oren huntako, Ol oraingoan, Leon oraikoan, Or, IBk oraingoz ).
7. (G, AN; Lar, H (V, G)) .
(Repetido, con valor de conjunción distributiva). "Quándo con unos, quándo con otros, siempre está riñendo, bein batzuekin, bein besteakin, ateleka dago " Lar. "Tantôt, tantôt. Bein eskoiera, bein ezkerrera, tantôt à droite, tantôt à gauche (Mb). Syn. behin... gero... " H. "También en AN y G se oye bein como disyuntivo" A Morf 719.
Behiñ gora, behin behera, / gero deabruen balsara, / sekulan sosegurik gabe / tromenta gustietara. 178. Badarasate pulpituan hitzera naasi bat, beiñ Euskera, beiñ Erdera, beiñ Latiñera. Lar Carta a Mb 279. Ill artetik biztu ta berrogei egunez ibilli zen Jesus bein gorde, bein agertu Apostol berekin. Mb IArg I 315. Ta luzatzen zioten bein batari ta bein besteari eskua, berekin danzan erabilli naiez. Ib. 376. Pekatuetan beñ jaiki, beñ erori zebillen, ta beti peligro andian. Cb Eg II 188. Kañabera makurtzen ta obentzen zitzaion, ta zerabillen aizeak bein batera, bein bestera, sendo egon ezinik. VMg 79. Bizitza gaisto batean bizi zerala, beiñ jeiki, beiñ erori ta beiñ ere denbora luzeko enmienda gabe. AA III 600. Bein batak eta bein besteak izaten dogu. msOch 160. (ap. A EY III 243) Ez zan aspertuten Dominika begiratutiaz bein batari bein bestiari. Ur MarIl 117. Ikusi zuen eskuak gora zeuzkan bitartean Israel geiago zala eta beeratzen zituenean, Amalek. Onela bein batek eta bein besteak garaitzen zuen. Lard 76. Gero baño gero ziarduten ots andiagoak egiten bein tronpetarekin, bein deadarka. Ib. 130. Illabetian iraun zuten biar-gai artan, bein batzuek bein bestiak garaitzalle irtenik. Bv AsL 214. Urte onen azkenera beñ sukar irukorrak, beñ laukorrak, utzi zuten indargabeturik. Ib. 108. Negar ta paristakaz / bein gora, bein bera / ebiltzazan atso bi / zarrakaz batera. Azc PB 144. Bein odei tartean, bein ozkarbi urdiñean. Ag Serm 571. Egoten zan Mundakako neskatilla guztiakaz, bein batzukaz da bein besteakaz. Echta Jos 239. Beiñ ara, beiñ ona, mozkorturik ibilli oi diran gizonak bezela. Urruz Zer 16. Izketaren gora-beerak, bein alde batera, bein beste aldera. Anab Usauri 16. Bein bete ta bein ustu, bigarren aldian / nork nai dun galdeari luza Xabastian. Or Eus 369. Ganaduak perratzen / bein emen, bein an. Zendoia 49. An erabili ninduten trapu zarra bezela maiaren gañean, bein ankaz gora eta bein ankaz bera. Albeniz 131.
8. (V-gip, BN-baig) .
(Uso sust.). Vez; tiempo. "Tiempo. Behin hartan (BN-baig), en aquel tiempo" A. " Beiñ batian, en una vez, una vez" Etxba Eib (que lo opone a beiñ baten, "cierta vez"). Cf. Ag G 130: Animaren etsaiak, bakoitzean beiñ baiño eztu eskatzen. Arrek jakiñ beiñ askok egiten duala beti. v. BEHIN BATEAN, BEHIN BATEZ, BEHINEON.
Betor edaten beste beiñatan kalabriadareonik. "Denlos de beber otras sendas de la calabriada" . Mic 14. Jedeon larrañean garbiketan ziardun bein batean, Aingeru bat aurkeztu zitzaion. Lard 126. Bero andia egindako bein batean, Susana baratzako putzuan mainatu nai izan zan. Ib. 303. Irri egiten diotet gozoki, orhoiturik gaztean hek bezalako batzuek zoin jakinki eta gogotik zautaten erakutsi, behin bat edo biez, hiria. JE Ber 21.
AURTEN-BEHIN. v. artemein.
BAI BEHIN (V-ger ap. Alt Obs 49). "Sí por cierto" Alt Obs 49. Cf. infra EZ BEHIN.
--Emen kantauko ete yuagu, mutillak? --Bai bein! igaz be emon yeskubean da... Kk Ab I 60. --Eta zeuk uste ete dozu ori lortuko dodanik? --Lortu (kontsegidu) ez? Bai bein! Altuna 64. Ikusgarrija zan, bai bein, Erraldoiak ikusten ebana. Ib. 50. --Ez al naiagok ba dotore? --Bai bein! Kk Ab II 14s. Arrañok ondo artubak ixango dira, bai bein! Otx 158. Ondo esana, bai bein! "Buono per mia fè" . Ib. 108. Ondo matte dozuz zeuk andrak; bai bein. [...] Zeuk egin dozun berbaldija entzutia baño eztago euren aldez zagozela ikusteko. Ib. 22. Oraingo gazteen lotsabagakeria, nabarmena da; bai bein! Erkiag BatB 12. Urrengo jai-egunean beraganatuko dau neskameak. Bai bein! Ib. 157s.
BEHINAGO (V-ger-ple-m ap. A Apend). Anterior, primero, preferible. Cf. supra (2); cf. behinen.
Sendiaren eskubide ori estaduarena baño beñagoa dala be egiz esan geinke, familia estadua baño lenagokoa da-ta. Eguzk GizAuz 95. Il-eziña dan arima laga, gorputza bailitz beiñago. Gand Elorri 142.
Erantzuna esateko adorea baiño izu ikarea izan leenago ta beiñago, ta kalera anka egin dau. Erkiag BatB 143.
BEHIN HASTEKO ETA BAT. En primer lugar.
Behin hasteko eta bat, nahi dut irakurleri orhoitarazi pilota-jokoaren hastapenez ez gitazkela sobera ausartziarekin mintza. Herr 18-12-1958, 3. Bozkatze horiek aipatzean, bi galde heldu dira lehen lehenik gogorat: behin hasteko eta bat, noiz eginen ote diren. Herr 7-7-1966 (ap. DRA ).
BEHINAZ BEHIN. v. BEHINEZ BEHIN.
BEHIN BAINO GEHIAGOTAN, BEHIN BAINO GEHIAGO, BEHIN BAINO HABOROTAN, BEHIN BAINO SARRIAGOTAN, BEHIN BAINO SARRIAGO. Más de una vez, frecuentemente. Tr. De uso gral. desde principios del s. XVIII.
Debozinoarekin Autorak juntaturikako bokantza naharotsu miragarriak behin baino gehiagotan neure baitan miretsirik eta espantaturik ezarri nau. ES 147. Ezagütüren dizie klarki [...] librü txipi hunen behin beno haborotan irakurtetik, zuñen maithagarri eta profeitable den, zuri artzañ hunari bezala jarraikitia. Mst VI. Geroz ill da nik bein baño geiagotan lo egin dudan itxe batean bizitu zen edanerako oikura gaisto bera zuen beste bat. Mb IArg I 294. Iñor ezin bataiatu diteke, bein baño geiagotan. Ub 194. Ona bein baño sarriagotan gertatzen dan gauza. Mg CC 112. Behein baño gehiagotan egin nuen lo basoan bizkaitarren beldurrez. Mg PAb 169 (supuesta variante septentrional de bein, puesta en boca del de Baigorri). Badakizia behin beno gehiagotan [iñhürriak] etxiak egotxi dütiela? Ip Dial 31. Batheyia behin beno haborotan hartzen ahal deia? CatS 70. Onen atarian geienean predikatzen zuela segurutzat daukate, beiñ baño sarriago igorik arbola edo zuaitz baten besangaetara. 'A veces' . Aran SIgn 84s. Hori joko berean gertha daite behin baino gehiago. Zby RIEV 1908, 88. Beiñ bañan geiagotan / dezu aditua / Jesukristo Jaunaren / dotriña santua. Auspoa 97, 74. Bein baño sarrijago ez eban asko biar ixan bestiagana juan eta bertan ostikoka eiotuteko. Kk Ab I 36. Ahunxkiko mendietan behin baino gehiagotan gure begiz ikusi duguna. Barb Sup VI. Beiñ baño geiagotan adierazi zunez. Or SCruz 99. Badakigu bein baño geiagotan guk uste txarrez artu genduan maikidea ez zala guk uste bezin loloa. Anab Usauri 46. Bein baiño geiago Xalbaten biotza gezi batek erdibitu zun auzoko alaba panpoxa bere etxeko sukaldean idorota. Etxde JJ 228. Bein baiño sarriagotan galdegin eutsan bere buruari. Erkiag Arran 153. behin baino gehiagotan ateraldi hau entzuna zuen. Ardoy SFran 243. Pazko astelenean be bein baiño sarriagotan jo izan dogu. Etxabu Kontu 28. Joan nahi izan genuen zuengana --eta nik, Paulok, behin baino gehiagotan. IBk 1 Thess 2, 18 (IBe behin baino gehiagotan ). Denen aurrera ekarri arazi genduan bein baiño geiagotan. JAzpiroz 68s. Neure buruari bein baño geiagotan egiten neutsan itaun au. Gerrika 283. Auzi hori behin baino gehiagotan miratua eta arakatua izan zen delako aldizkarian. MEIG VII 88.
(Otras formas).
Aitatu det beñ baño geiago aldiz kontaira onetan gure Aita-lenak zenbateraño desiatzen zuan Jesus maitiaren amorioz bere odola isurtzia. Bv AsL 209. Phindar batez egin daiteke laster gar bat ikharagarria, eta Erreboluzioneko gizonek phindar hori behin bainotan eman zuten anhitz eta anhitz tokitan. Elsb Fram 64.
BEHIN-BANAKO. Distinto.
Adierazoteko zelan dagozan Jangoikuagan iru Persona bein banakuak, ta oneetati lenengua dala Aita. CrIc 41.
BEHIN BANAN (banaan V, G, L ap. A), BEHIN BANATAN. Uno por uno, uno cada vez. "Alternativamente o por turnos" A EY III 243. v. BANAN-BANAN. Tr. Documentado casi exclusivamente en autores vizcaínos. Hallamos ejs. de b. banatan en Añibarro y Otxolua.
Lenengua, bein banan ondo jakitia Fedeko artikulurik biarrenak. CrIc 138. Orain ausiko neuskezu buruba asiko banintxatzu bein banaan expliketan zertzuk dagozan buruko kabidade edo barruban. Mg PAb 84. Euri asko ta otz andijak dirianian, [ardijak] ilten dira bein banaan. Ib. 109. Ala bein banaan, egunoro [okelasalzalleak] eramaten zuela bat bakarra, gelditu zan lagun gabe Ari galant ta mardo bat. VMg 69. Gogotan astiro astiro erabili eikezuz, eta bein banaan eta bakotxa berez ausnartu irakurten dozuzan berba guztiak. EL2 19 ( EL1 15 banan ta bakotxa berez ). Iru gauza dira oraziño eukiteko geien bear dozuzanak; [...] Ara emen irurok bein banatan. Ib. 17s. Kili ta kili gero / deutso ekiten / mats oriari bein banan: ezta gelditzen. / Ta geroago / dator bina yatera. Zav Fab, RIEV 1909, 28. Zelan obeto egingo da Esamina au? Jaungoikoaren legeko ta Elexako Mandamentuak bein banaan igaroaz. CatBus 48. Argimutilla eskerrean da gorostizko makilla eze bat eskuman eukazala, [...] bein banaan Tordillo-ri, Carbonero-ri ta Platera-ri bizkar-azurra neurtuten. A BeinB 84. Bein banaan gizon aldra guztiak ikusi ta zeiñ aldetakoak ziran iakiteko gogoa neukan. Ag AL 24. Bein banan aratu eta aztertu bear dira aginduak, jakiteko zeinbat pekatu egin dogun agindu bakotxean. Itz Azald 138. Osakaiak ondo begiratu ostian, klausk! sartu eban kandelea eztarrijan eta gero, politto politto, osapillak be-aldetik ezarten asi zan, bein banatan. Otx 166. Ikus dezaket bein-banan / badana eta izana, / ta auen beren jatorri ixilla. "Veré distinto y junto" . Gazt MusIx 123.
BEHIN BAT. v. behinbat.
BEHIN BATEAN (G, AN; Lar, Añ, Hb, Dv; b. baten V-gip). Ref.: A EY III 318; Etxba Eib. Una vez, en cierta ocasión. (Expresión con la que frecuentemente se suele dar comienzo a una narración). "(En una) ocasión, en cierta ocasión, bein batean, mugaldi batean" Lar. "(En una) ocasión: (c.) bein, bein batean, aldi batean" Añ. "Une fois, d'abord, certain jour, autrefois" Lh. "Beiñ baten. Cierta vez. Beiñ baten, Peru ta Marixa juan ziran ferixara eta erosi eben txal txikixa..." Etxba Eib (que lo opone a beiñ batian, "en una vez, una vez"; v. supra (8) ). v. BEHIN BATEZ. Tr. Documentado a partir de la primera mitad del s. XVIII en textos meridionales; al Norte sólo se encuentra en Goyhetche y Xalbador; sin embargo, cf. Dv, refiriéndose a behin batez: "On dit de même behin batean dans les racontars".
Arako zeruan beiñ batean agertu zan señale aundia. Lar SermAzc 46. Konzienziako arrak beñ batean ainbeste estutu zuen, non kondenazioko bidea zeramala ta erremediatu bear zuela ezagutu zuen. Cb Eg II 188. Ez albora adi egon, ze bein baten Deabruak belar-ondoko eskerga bat emon ei eutsan albora begira egoan bateri. EL2 16s ( EL1 13 aldi baten ). Bein batean orazio ori txit gogotik egiten ari zala. Gco I 420. Begiraturik munduari egin diteke bein batean Jesu Kristori egin zioen galdea. AA III 280. Bein batian esetsi eutsan senarrari, inos baino errazoe gitxiagogaz. fB Ic III 374. Askotan oi bezela, / joan zan ibaiera / bein batean gizon bat. It Fab 81. Bein batean Errege biak Franziako alderontz ibaian zijoatzela. Izt C 122s. Onelan bizi zala, euki eban beinbaten esatera noian begitaziñoe ta ames bat. Ur MarIl 9. Farra-eragille bat zen behiñ-batean / bankero dirutsu baten mahaiñean. Gy 155. Bere gelan bein batean eserita zegoan, lanza eskuan zuela. Lard 168. Bein batian Loiolan / erromeriya zan, / antxen ikusi nuen / neskatxa bat plazan. Bil 70. Ni bezela ama bat [...] zegoan beñ batean nere gisa gaxo eta nik daukadan berotasun au bezañ gaiztoarekin. Arr GB 81. Miguel Navarro zeritzan biotzgabeko bat, zeña zan Parisen bein batean [...] ganibeta batez santua josi ta pasatzeko ibilli zana. Aran SIgn 100. Esaten zion bein batean Zegamako sakristauak bertako erretore jaunari. Zab Gabon 61. Musai etorri iaken / bein baten gogora, / igaroteko egun bat / etxeti kanpora. Azc PB 306. Etzion iñondik iñora pakean utzitzen, ta beiñ batean lotsagarrizko gauzak esan zizkon. Ag G 232. Bein batean Pernando bai omen zijoan Alegiko kalean bera. Muj PAm 73. Bein batean paretatxo bat / egiten nitzala ari. Tx B II 250. Bein batean tabernan / lau lagun bildu giñan: / xan eta edan, edan eta xan. (In Or Eus 161 ). Gotzain jaunak bein baten esan ebana jazoko ez ete dan bildur izateko da. Eguzk GizAuz 154. Gauero oherakoan begi zulotik kendu ta arretaz ikuzten du. Behin batean, huts egiten du: kristalezkoaren ordez begi ona kentzen du. Mde Pr 72. Bein baten, badator ardi zarrak saldu eutsiezan etze batera, eguerdi-inguruko, Pio Santa Engraziekoa. Akes Ipiñ 34. Baña bein baten --zuri legez, irakurle-- Petronilari berari be auxe emon eutson buruak. Bilbao IpuiB 256. San Pedrok esan zion Jesuseri bein batean. And AUzta 100. Geroago, bein batean, abereen iltokira eroan nebanean... Erkiag BatB 83. Bein batean, Bizkaiko lurretan, ba omen zan gizon aberats bat, bere etxean pakerik etzuana. NEtx LBB 164. Bein batean jausi egin ei zan Enrike kanteran bierrian ebillela, ta ez ei zan etxura onagaz gelditu gixajoa. Alzola Atalak 54. Bertsoak ez ziran behin batean denen gostukoak izan. Larre ( in Xa Odol 15 ). Aitortu behar zaio behin batean argitara zuen iritziak [...] baduela oinarri sendorik. MIH 388.
v. tbn. Sor Bar 90. AzpPr 99. Alz STFer 118. Goñi 70. Urruz Urz 22. EA OlBe 101. MAtx Gazt 45. Berron Kijote 169. JAzpiroz 200. b. baten: Itz Azald 171. Ag Kr 78. Kk Ab II 165. Zait Sof 185. SMitx Aranz 223. Onaind STeresa 55. Ayesta 20. Gerrika 36.
BEHIN BATEKO. De una vez.
Ekandu urte askotakoa [...] ezta bein bateko bisiteaz sendatuten. GGero 65.
De cierta vez.
Ohiturazkoez ari baita errefrau hori, behin bateko gertakaria azaltzen badigu ere itxuraz. MEIG IV 102. Hitza eskatzen dut, halaz guztiz, eta lotsa gutxirekin gainera, gure behin-bateko neskatxen irudira. MEIG VII 27.
BEHIN BATEZ.
a) (S-saug ap. Lh; Hb, Dv). Una vez, en cierta ocasión. (Expresión con la que frecuentemente se suele dar comienzo a una narración). "Behin batez goan nintzen merkhatura, j'allais un jour (un certain jour) au marché" Dv. "Un jour, une fois. Syn. aldibatez (c), aldixe batez (S)" Lh. v. BEHIN BATEAN. Tr. Documentado a partir de mediados del s. XIX tanto al Norte como al Sur.
Oraiñtxe zait gogoratzen, / Behiñ batez niñdoala / Phentze bat bera bezala. Gy 159. Orduz landarako kantu garratzakin, atsekabetzen zuten oek santua, guztiz ere baldin oraziuan bazenguan. Bein batez bada eman zien errietan. Bv AsL 160. Beñ batez orazioan zegoela, Jaungoikoagan gozotoro kordea galdu eta ikusi zuen nola Ama Birjiña bere alde erreguka zegoen. Arr May 112. Behin batez, Jesus Jauna predikatzen hari zelarik. Jnn SBi 43. Bein batez Usurbillen / tentatu zenduan, / ea Azpeitiyatik / zer berri zituan. AzpPr 117. Azalduko al diñat bein batez laisterka saria irabazixe nuela? Pozik, esan zuen neskak. Or Mi 12. Nere denboran etzait aztuko / bein batez orren esana. Tx B I 209. Behin batez ikusi ta atsegin duten neska-mutillek [...], urrengo egunean garai ta toki berean azaltzen dira. Anab Usauri 129. Behin batez, omen zen gizon bat debruz egina. Barb Leg 132. Bein batez, [...] karel ganian jezarritta egualarik. Otx 133. Eta bein batez, bera otoitz egiten ari zala, ikasleak ere berarekin zeuden. Ir YKBiz 237. Pelotan ari zan, bein batez, jolasean bera besteko lagun batekin. TAg Uzt 34. Behin batez bere heltin / Dofinerat juaitin / Bieneko hiri khantin / mündik ikhusi ziranin / mintzatü nahiz juan ziradin. Balad 115. Oker mingotzak etorri ziran / bein batez gure artera, / artzai bakarra alde bat utziz, / bakoitza bere aldera. Basarri 1. Arrebatxu biotza janzten zendun lez, / ninduzun jantzi neu be, ama, bein batez. Gand Elorri 210. Behin batez, hiru egun hartan erkin zagon emazte gaixo bat, hiltzerat zoan. Ardoy SFran 165. Behin batez, "Zer da ezkontza?" galdatu eta Xalbadorrek eman pertsuak. (In Xa Odol 346 ). Bein batez, aspalditxoan ikusi gabeko lagun batekin topo egin nuan. Insausti 265.
(En oraciones negativas). Nunca. v. BEHIN ERE.
Bada lur biribilian / ni bezain eskelerik? / Behin batez ez ogirik, / sekulan aldiz phausurik. " Point de pain quelquefois et jamais de repos" . Arch Fab 117s.
b) De una vez, por fin.
Nik, zu gabe, nukeana nukeala, ez nuke ezere. Nik, bein batez esango dizut, nik maite zaitut. Anab Usauri 140.
BEHIN BAT GEHIAGO. Otra vez.
Beinbat geiago, Alostorreko jaunari okerreratu zitzaizkion Usoari buruzko asmoak. Etxde AlosT 38. Bere burnizko borondateak bein bat geiago garaitu zun! Etxde JJ 48.
BEHIN BEDEREN.
a) "Bein-berere (Sal, R), por cierto" A. Cf. Iz R 393: "(R-uzt) beinberere, una vez siquiera";cf. tbn. urtean bein berere 'al menos una vez al año' en CatAe 46 y CatSal 47, urtian bein bedrere en CatR 47.
b) " Bein-berere, behingoan. Bein-berere xin baiz, behingoan etorri bahaiz" ZarHizt .
BEHIN-BEHIN.
a) (S ap. A; H (L)). Siquiera, por lo menos. "Du moins, toutefois, quant à" H s.v. behintzat. "Beinazbein, beinazpein, behin-behin (S), siquiera, por lo menos" A.
Gure penak eta aflikzioneak zerbait pausutara eta libertatera behin-behin kanbiaturik, gure nigar uriak ere kanbia ahal ditzagun bethi esker eta laudorio emaite batetara. Ins F, 8v.
b) Por fin. v. BEHINGOZ (b).
Gure etsai handiak / orai dira benzutuiak; / galdu'ituzte indar guziak / noizbait edo behin-behin. Iraultza 108.
c) (V-ger, S). Ref.: A (bein bein); Lh; Lrq. Provisionalmente, durante un tiempo, por ahora; en principio. "(S-saug), pour une fois, provisoirement" Lh. "Tout d'abord" Lrq.
Eskualduna-k, behin behin hun-hartü zian gure galtua, bena bertan dolütürik, ützi güntian erraiten zeikülarik: Bego ixilik halako apezaren oritzapena! Const 13. Agintariak gizarteko ari guztiak euren eskuetan euki nai dabez-ta, oker ori bein-bein zuzenduko dan antz andirik eztago. Eguzk GizAuz 167. Bide guziak hetsirik, beldurtzeko baitzen behin-behin ez nuela irinik eta arnorik eskuratuko, igandetako mezaz kanpo bertzerik eman gabe egon behar! Zerb Bahnar 158.
d) Más de una vez.
Uda artan bein-bein izan zituten / gatzagiak utsagorik. " Más de una vez han tenido menos llenos sus cuajos" . Or Eus 332.
BEHIN-BEHINEAN (V-arr-ger). Ref.: A; Gte Erd 219. En principio, por ahora, provisionalmente; en un principio. "Provisionalmente" A. "Txabola au bein-beiñean egin dogu, esta choza la hemos hecho provisionalmente" Zam Man 19. "Bein beinean obeto olan ixtia (V-arr)" Gte Erd 219.
Aberetzat artu gattuz beronek bein-beñian! Otx 112. Alkarri agurrak egiñaz, arrantzale biak eta Zuriñe errirantz abiau ziran beinbeiñean farolerako bidea artuaz. Erkiag Arran 123.
BEHIN-BEHINEKO (V-ger ap. A). Provisional. "Lo provisional, la interinidad" A. v. BEHIN-BEHINGO. Tr. Se populariza en la literatura meridional a través del diccionario de Azkue. En Eusk 1919-1920 (II), 91 beiñ-beiñeko "provisional" está incluido en la tabla de neologismos, si bien entre los admitidos por Euskaltzaindia (obsérvese que posteriormente Azkue recoge la misma expresión, bein beineko etxea, como V-ger en EY). En DFrec hay 4 ejs. de behin-behineko, y 2 de behinbehineko .
Amairu ta amalaugarren batzarraldeak (Bilbon Euskaltzaindiaren bein-beineko etxean epaillaren 24 ta 25tan). Eusk 1919-1920 (I) 67. Bein beineko etxea. " Casa provisional" . (V-ger) A EY III 328. Isabel IIgarrenak aldegin zun atzerrira [...]. Artatik erlijioari gerra eskañi zioten bein-beineko gobernu aiek, eta karlista zintzoak bai "eduki" ere. Or SCruz 14. Nai izan ezkero, bein-beñekorik (Alcalde provisional) badezute, orreri Batzordearen burugoa eskiñi, ta kito. Ldi (carta a J.B. Olaizola, 12-3-1930, ap. DRA ). Bein-beineko epai-maiak; urrengo, goragoko epaikariak. TAg GaGo 88. Macdonalden bein-beñeko asmua gizarteko auzi andi oni beronen garraztasuna kendu edo beintzat gitxitzea dala dirudi. Eguzk GizAuz 76. Jakintzak, bada, Jainkoa baztertu egin du, alperrikako biurtu du, bein-beiñeko hipotesi bat zela erakutsiz. Vill Jaink 31. Bere bizi-leku guztiak bein-beiñekoak izan oi dira, oberik billatu artiokoak. Ib. 147.
BEHIN-BEHINEKOZ. Antes que nada, primeramente.
Irakaskintza Batzordea aitatzen diranez bein-beingoz osatua izan dedilla. "Provisionalmente" . EAEg 9-3-1937, 1233. Zumatzetako-zerkara eroan eta an, beinbeiñekoz, otzarak utsitu eta gauzak polito polito utzi nai zituezan beian, lurrean. Erkiag Arran 55.
BEHIN-BEHINGO.
a) "(V?), provisional" A. v. BEHIN-BEHINEKO.
Eskuetako alda-diru ori bear du [Euskerak], ta ori bein beingo gauza da: ori ez da berez aberastasuna. Or Eusk 1930, 260. Balanzategi Eraso'tar Gotzon, bein-beingo izkillugille izendatuaz. " Armero provisional" . EAEg 11-3-1937, 1249. Arauak bein-beingoak izango badira ere. Ib. 6-3-1937, 1216. Besterik baitira iraizekoa, bein-beingoa, ta erabateko gotorra, aldakaitza ta betikoa. Zait Plat 86. Idoro dabe [saukume goseak] mandio, / ta beinbeingo emendio. " Ya han hallado el depósito y la provisión de momento" . Atutxa mugarra 40. Nik behintzat besoak desgurutzatzen ditut, Aita Altunak mordoilokeria barkakizun etsiko duelakoan, behin-behingoa delako edo, egina duen lana txalotzeko. MEIG III 154.
b) Improvisadamente.
Oinbesterekin ez da bukatzen / bein beingo jarri dan mâia. " Esta comida improvisada" . Or Eus 230.
BEHIN-BEHINGOAN.
a) (H (que cita a Mb)). De una vez.
--Zenbat denboran egin zan obra miragarri au? --Bein beingoan, une edo instante batean. CatOiq 54. Agertzen diozka Erreinu guzietako edertasunak [...], ez bereziak eta banaka bezala, baizik, S. Lukasek dionaz, in momento temporis, batetan ta guzien edertasunarekin bein-beingoan bere begietan Jesus maitagarriari ematen diola [...] esker gabeko lan galdu galgarri bat. Mb OtGai II 68s.
b) A la primera, en un primer momento, inmediatamente.
Geldik zegoana, aspertuta, ez bein-beingoan, noizbait ibiltzeko asi zan. Anab Don 137. Gizon aundi bateri galdetu nion erriak nola zuan izena, ta, bein-beingoan atxitu aal izan ez banuan ere, Ben Zrud zan izena. Anab Aprika 26. Ganbusia da angularen antzeko arrai ttiki-ttiki bat, arrea, oso bizia, oso azkarra, begien aurrean ibillita bein-beingoan ikusten ez dana. Ib. 39s.
BEHIN-BEHINGOKO. Provisional.
Agindu oietaz-at izan bitez bein-beingo langille aututzeak. Baño oar, sei eguneko epea demaiogula bein-beingoko aro orreri. EAEg 29-12-1936, 676.
BEHIN-BEHINGORAKO. Provisionalmente.
Atzerrian aldi baterako edo bein-beingorako Euzkadiko Gurutze Gorriaren edozein muetako bazkideak. EAEg 1-6-1937, 1741.
BEHIN-BEHINGOZ. Por primera vez.
[Gaztea] bein-beingoz ikusten zuan. Anab Usauri 115.
BEHIN-BEHINGOZKO. Provisional.
Diru-etxeei buruz on derizkion bein-beingozko erabakiak Jaurlaritzari azaltzea. EAEg 14-2-1937, 1065.
BEHIN-BEHINIK. De una vez, por fin.
Ire tripak ikusten dik / amaika mixeri, / ogi bat osoa ar zak / bein beñik ase'di. Auspoa 119, 79. (ap. ELok 512)
BEHIN-BEHINKA. De vez en cuando.
Zer da ordean liburu bat edo bertze behin-behinka bortz-pa-sei urtheka? Lf GH 1923, 188.
BEHIN BERRIZ, BEHIN BERRIRO. Una vez más.
Apukaduko jatzu bein barriz, / alkilatzen bazabilz lagun ona, / beste bati apuka ekiona. Lazarraga B3, 1154r. Ego-aize atsegiña mandioan, pil-pil, / an diranak legortzeko sar-atera dabil; / [...] kalerik gordeena bein berriz derabil. Or Eus 46. Bein-berriz esan zaiguzu, / bein-berriz entzun nai degu: / Ama, pozik al zaitugu? SMitx Aranz 246. Ez atsedenik eregi arte / aundiago bat berria. / Zure esanera ona bein-berriz / ermitagintzan Erria! Ib. 95. Irugarren aldiz ere / tella, ol eta guzi / Gezaltzatik bein-berriro / itzaintzan Andra Mari, / Aida txuri! Aida gorri! Ib. 83. Sto. Ofizioko Kongregazioak "Index"ean ipiñi ditu Unamunoren liburu nagusienetako bi [...]. Erabaki au ez da batere arritzeko ta bai beinberriz Eliza Amari gure menpetasuna azaltzeko. SMitx Unam XXII.
BEHIN-BETIKO.
a) (Añ; -th- Hb, Dv, Lh (L)). (Adv.). De una vez por todas, definitivamente, para siempre. "Behin bethiko goan da, il est parti pour toujours" Dv. v. BEHIN-BETIKOTZ, BEHIN ETA BETIKO, BEHIN-BETIRAKO. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII. En DFrec hay 9 ejs.
Zeruko zure ur ori indazu, beñ betiko ase, ta beste gauzen egarria kentzeko. Cb Eg III 309. Urguilluak zarabiltzan; eta horra zerk erakharri zuen Jainkoa heien punitzerat eta behin bethiko kondemnatzerat. Lg II 234. Sentenzia bat zein bein betiko ezarriko dan. EL1 47. Utzi itzatzu bada beñ betiko bekatuaren bideak. AA III 488. Jaun hekien mihian / ez da dudatzeko, / onthasunen herdian / naiz behin bethiko. Balad 232. Eskatu zion bien arteko pakeak bein betiko egin zitezela. Lard 41. Thormenta arrailagarrien erdian, kontsolamendurik gabe, erremediorik gabe, hats-arterik gabe, eta mendetako, eta behin-bethiko! Dv LEd 225 (Cb Eg II 125 eternidade guzirako ). Ene amaren begi samurrak / bethiko zaizkit estali, / maiteñoaren begithartea / behin bethiko itzali. Elzb Po 164. Eztagola lur onetan gauza onik prankotar guztiak inguruetatik bein betiko kendu baga. Ag AL 21. Onena izangok bein betiko jakittea zetan agoan. Echta Jos 48. Nayago yoat / il bein betiko. GMant Goi 110. Inpernuko etsaia ta bere egintza ta aundikeriak bein betiko uztera beartzen da bataiatzen dana. KIkG 69 ( KIkV 87 bein-betiko ). Leen-ikustaldiz egin bait ziran bein-betiko elkar-bearreko lagun min. Markiegi ( in Ldi IL 11 ). Kaskarreko ederrak emonaz, azke izateko gogoa bein betiko kendu bear ei yako. Eguzk GizAuz 106. Bein-betiko jakin zezala bera bizi zen artean alper-alperrik zebillela Etxahunian ate-joka. Etxde JJ 247. Bein betiko ikasi eragingo eutsen Erramoneri "Aita Gurea". Bilbao IpuiB 76. Platonek idatzi zuen elkar izketa bati lenengo irakaslearen izena ezarri zion, eta bein-betiko ez-ilkorren artekotu egin zuen. Zait Plat 11. Utzi itzazute oiek bein betiko eta gureak artu. Vill Jaink 20. Nigaitik atzerapiderik baldin badozu, esan egidazu lenbailen bein betiko. Erkiag BatB 180. Zure eskuak ez bitza, otoi, behin betiko esteka / semeatxiak hain maite baitu esku horien pereka. Xa Odol 343. Kezka gaizto oiek bota itzazu bein betiko. Ataño TxanKan 19. Nahi horren indarrez santu eginak gara, Jesukristok behin betiko egin zuen bere gorputzaren apariarengatik. IBk He 10, 10 (IBe bein betiko ).
b) (Dv, H). (Adnom.). Definitivo; eterno. "Éternel, sempiternel" Dv. "Behin bethiko ukhaldia hartu dauka [sic], il a reçu le dernier coup" H.
Gauza guzien gainetik behar dugula bilhatu gure behin-bethiko zoriona. Lg II 182. Ekharri baino lehen behin-bethiko zorionezko edo zorigaitzezko sententzia lazgarria, berexiren ditu batzuk bertzetarik. Ib. 248. Han gizonak ez du emazte bat baizik hartzen, eta heien arteko batasuna behin-bethikoa da. Prop 1885, 73. Erkalaren bein-betiko garaipenaren alde. " Triunfo definitivo" . EAEg 8-11-1936, 248. Euskal bihotzik maitenak, / behin betiko izaite osoz, Jainko baitan bat eginak, / kantuz dituzte lurreratuko gauez gau zeru-uhaina. Iratz 180. Bein betiko egitzat artu bear zituzten gaiak. Zait Plat 115. Une larri batean bein betiko erabaki aundiren bat artu bearrean egokitu ezkero. Ib. 102.
BEHIN-BETIKOTZ (-th- Hb, H (L)), BEHIN-BETIKOTZAT. De una vez por todas, definitivamente, para siempre. "Une fois pour toutes" H. v. BEHIN-BETIKO. Tr. Lo hallamos desde mediados del s. XVIII en autores labortanos y bajo-navarros. En DFrec hay 2 ejs. de behin betikoz .
Gure gaitzentzat solayimendurik batere mundu huntan aurkhitzen ez dugun orduan, hartzen dugu behin bethikotz Jainkoarekiñ bat-egiñak egoteko deseiñua. He Gudu 168. Yakin zazu Naamanen lepra behin bethikotz zure eta zure umeen baitan izanen dela. Lg I 373. Iragan duela denbora preziatu hura bere Salbatzaillearen ofetsatzen eta bere burua behin bethikotzat galtzen. Lg II 191. Jesus galtzeko eta behin bethikotzat galtzeko zorigaitza. Mih 123. Oso osoak eta behinbethikotz behar gaizkola Jinkoari eman. Ib. 15. Deitzen da birjinitatea, eta hau edireten da Jesus bakharra behin-bethikotz bere espostzat hautatzen dutenetan. Brtc 224. Ofentsatu nauten guziak / maiteki tut besarkatzen, / egin dauzkidaten gaizkiak / behin betikotz ahanzten. Monho 134. Zinez eta behin bethikotzat gogoan har zaitzik egia horiek. Dh 195. Konsekratzen daizkitzut, deusik neretzat atxiki gabe eta behin bethikotz. MarIl 112. Jartzen naiz Jaunaren tribunalaren aintzinean, hala nola nere sententzia orai berean hartu behar banu behin-bethikotz. Dv LEd 204. Harri-abarrek behin-bethikotz dainatu dituzte hainitz landare gazte. Dv Lab 307. Sainduak benedikatu zituen, eta gero utzi behin-bethikotz. Ezen handik berehala hil zen. Jnn SBi 67. Zer atsegina, ikusi zuenean mutikoa zenbeit egunen buruan sendo, behin betikotz sendo. HU Aurp 77. Ez nauke, behin bethikotz, gogoan dudana erran gabe. Arb Igand 32. Holakorik aski badelakotz gaur-gehiago, hezi behar ditugu ororen artean, bainan finki eta behin bethikotz. Barb Sup 110. Harpeko saindu famatuari nik behin bethikotz agur. Ox 22. Erran dezagun berriz ere, behin betikotz, baitespadako eta ezin utzizko beharra duela. Zub 94. Errege katolikoak Moroak zafratu eta erhautsi baitzituen behin bethikotz Grenadako inguruetan. Zerb IxtS 108. Errexil gure lagun maitea mundu huntarik joan eta, / behin betikotz ixildu zauku gure errexiñoleta. Xa Odol 143. Hil da [Kristo], eta behin betikotz hila da bekatuari. Bibl Rom 6, 10, IBk, IBe bein betiko .
BEHIN-BETIRAKO. De una vez para siempre. "Huna non naizen zuekin behin bethirako, voici que je suis avec vous pour toujours" Dv s.v. bethirako. v. BEHIN-BETIKO.
Ia orduan bein betirako / eskarmentatzen zeraten. Auspoa 86-87, 146. Bazka dezagun bein-betirako gogo euskeltzalea egiaren ogiz eta ardoz. Ldi IL 52. Bazterrak naasteari utzi dezaiogun bein-betirako. Ib. 60. Agur bein betirako / gure maitasuna. Auspoa 39, 88. Bein-betirako ura-gabe izatea zin dagit. Berron Kijote 154. En DFrec hay 8 ejs. de behin betirako.
BEHIN-BIETAN. Alguna que otra vez, una o dos veces.
Lehen ere erran dut Eskualdun huntan hor nonbeit behin bietan. Bainan badut beldurra deus erran ez banu bezala den. HU Zez 174.
BEHIN-BITARTE. Periodo intermedio. Cf. BIEN BITARTEAN (s.v. bi).
Bein-bitarte oietan gerta ditezken uste gabeko utsuneak. "En estos períodos" . EAEg 8-4-1937, 1459.
BEHIN-BITARTEAN. Provisionalmente. Cf. BIEN BITARTEAN (s.v. bi).
Beinbitartean, ordea, Osakintza Ikastola eratzeari ekitea deritzaigu egokien. "Momentáneamente" . EAEg 12-10-1936, 29.
BEHIN BITARTEAN ETA BETI. De una vez por todas. v. BEHIN-BETIKO.
Beinbitartean eta beti, ez dezagula aaztu gure Aita Kandidok bizitzan eta eriotzan eman digun erakutsi ederra. Aranzazu 1967 (11), 23.
BEHIN-BITARTERAKO.
a) (Adv). Provisionalmente.
Bein-beingoz beñepein, bein-bitarterako alegia, laguntza emateko era bat erabiltzera goaz. EAEg 20-12-1936, 599.
b) (Adnom.). Provisional.
Ezbear oiek orraztu naiean dabil Zaingo au. Baño arazoa ongi aztertu nai, eta bein-bitarterako erabakiak artzera goaz gaurkoz. EAEg 6-2-1937, 997.
BEHINDIK BEHIN, BEHINDANIK BEHIN.
a) En primer lugar, primeramente. Harriet cita beindunik bein de Astarloa, aunque le da el sdo. de "du moins, toutefois, quant à"; Azkue, por su parte, traduce "por lo menos" el del ej. de LE Urt 152.
Has zaite behindik behiñ zure bihotzean bakearen ezartzen, eta gero bertzeen artean emanen dukezu. Ch II 3, 1 (SP, Mst, Leon lehenik, Ol lenbizian ). Estatu hortara ez zare helduko, graziak ez badu zure bihotza behindik behiñ atzartzen, eta gero thiratzen eta altxatzen. Ib. 8, 5. Zer egin zeuan [...]? Bein danik bein agindu zeuan mundu guziak urratu zegiela soñekoa. Lar SermAzc 56. Berbertatik damutu jatzun. Ondo da damututia, baña beindunik bein gatxa egin zan. Astar II 114. Ez deutsu balijoko esatiak laster asi ziniala pensamentu loija kentzen. Ondo da gero bere au egitia, baña beindunik bein egin zan pekatuba. Ib. 135. Beindik bein iragazten da esne jatzi berria. It Dial 86 (Ur lelengo, Dv hasteko, Ip lehenik ). Kontu atera diteke lenbiziko Kristaben denboran paratzen ziran penitenzietatik. Beindik bein penitenteak egon bear zuten Elizako atarian sartu gabe barrena. LE Urt 152 (ms. 53v beñik bein ). Beindik bein Jaungoikoaren desgrazian dagoan arima ez dezake gizonak itzuli aren graziara [...]. Orobat da il den arimaz edozein pekatu mortalekin. Ib. 318 (ms. 113r beñik bein ).
b) Ciertamente, en efecto.
Huna misterio bat erraterat noatzuena: guziak behindik behin biztuko gare, ordean guziak ez gare mudatuko. " Quidem" . He 1 Cor 15, 51. Hauk ordean aditzen ez dituzten gauza guziak behindik behin kondenatzen dituzte blasfemiorekien. " Quidem" . He Iudae 1, 10.
c) (AN; H (L, BN)), BEHINDANIK BEHIN (V, AN; H (V, G)). Por lo menos. "Una por una comamos, etc.: (c.) beinik bein, bein danik bein" Añ. "Du moins, toutefois, quant à" H s.v. behintzat. "Por lo menos" A. "Beindanik bein (V, AN), beindik bein (AN), por lo menos" A Morf 680. v. BEHINIK BEHIN.
Nik beindanik bein bete-betean sinistuten dodaz Ebanjelioak eta Elexa Ama Santuak irakasten deusteezan egia ta sinisgei guztiak. EL2 109.
d)
Beindanikan bein, ez dezala iñoz ere utzi ikusguñetik bearra egiten duen erria [...] ez duela Eronde edo Gobiernoak jostaldiatu bearrik. " En suma" . Izt D 159.
ORAIN BEHINEAN, ORAIN BEHINEON. v. orain.
BEHIN EDO BEHIN.
a) De una vez, por fin, al fin. "(En fin, por) abreviar, digo que ., azkenean beiñ, edo bein bukatzeko, diot ezen" Lar. "Enfin. Ikhusi dut behin edo behin, je l'ai vu enfin" Dv. "¡Acabáramos!, ¡alguna vez! (V, G, AN, BN, S)" A EY III 238.
Ea, bada, beñ edo beñ nere erokeriak akaba bitez. Cb Eg II 97. Beti daragoiot oni, bai, bein edo bein aditu daizuen. LoraS 172. Bein edo bein izango da atzerengoa, baña nok segurutuko deusku zein izango dan? Ib. 34. Dalilak lenago baño ere espasun geiagorekin gezurra arpegian eman zion, esanaz, bein edo bein agertzeko eskatzen ziona. Lard 145. Heia bada, behin edo behin akhaba beitez nere erhokeriak. Dv LEd 175. Jaungoikoari eskerrak beñ edo beñ nere billan zatoztenean. Arr GB 143. Guazen bada beiñ edo beiñ. Sor AuOst 83. Bai, obe beiñ edo beiñ zentzuna artzea. AB AmaE 273. Ia tximitx abek akabatzen diran beiñ edo beiñ. Iraola 89. --Etorri zaitzu txandea-- esan zion amak. --Etorri zait. Beiñ edo beiñ! Ag G 371. Miñez baña, beiñ edo beiñ bear dalata, denok ondo izateagatik, bueno, esan degu, joan dedilla. Ib. 238. Beiñ edo beiñ esan ezazu nola dezun izena, edo bestela bazoaz bereala prisiondegira. Urruz Zer 60. Eldu yakon bein-edo-bein ludi au isteko orduba. Kk Ab I 49. Bein edo bein gixon guztijak buruba jarten dabe; zuri be eldu yatzu aldija. Ib. 46. Bein-edo-bein urten zan urten biar zana a lako kirtenaz eztabaidetan ibilli ezkero. Ib. 41. Berriz ere dioketsut: onontzaldi bat egin ezazu bein edo bein. A Ardi 79. Bein-edo-bein bukatu zuan. Anab Usauri 112. Jagi adi ortik eta idegi egidak atia, bein-edo-bein idegiko badok idegi! Otx 139. Zer egin al ixan daue ba? Esan bein-edo-bein! Ib. 135. Poliri min ematen zion oriek ikusteak eta, naiz bein-edo-bein par-egiteko gogoa etorri, asarretuko zitzaion andreari. Anab Poli 114.
b) (V-gip, G-azp; Añ, VocCB 423 Dv; beiñ ero beiñ V-gip). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 51; Elexp Berg. Alguna vez, alguna que otra vez. "Alguna vez: (c.) bein edo bein" Añ. "Alguna rara vez. Beiñ edo beiñ moskortzen zan, gizon ona izan arren" Etxba Eib. "Behin edo behin izan da emen (G-azp)" Gte Erd 51. "Beiñ ero beiñ, alguna que otra vez. Beiñ ero beiñ joan izan naiz teatrora" Elexp Berg.
Nik parkaziñoa emongo deutset bein edo bein bategaz edo alan seigarrenekoan errakuntzaren bat izan dabeenai. Zav Serm I 37. Jaunak bere esku gogorra erri ziorkatuaren gañetik kenduz aditzera ematen zien barkatzen ziela. Bein edo bein bere adiskide maitteen bidez erakutsi ere bai. Inza Azalp 106. Bere leihotik, Maidalenako kürütxiala balaz igaraiten zian makila bat aldikal. Hori emendatüxerik izan daiteke. Hunki zütian makila behin edo behin. Const 36. Beste guztiek bein-edo-bein alkarrekin topo egiten zuten. Anab Usauri 43. Mugi ezkero iraul ditezke, / --bein edo bein gerta dana--. Or Eus 319. Bein-edo-bein ikusita, gizon onen berririk ba al duzu? Zait Sof 89. Bein edo bein kartaz esan neninan, diru-mordoxka biltzen banun etorriko intzaidala. Or QA 47. Gehienek ezagutu edo entzun dukegu behin edo behin horrelako zerbait. Mde Pr 337. Min ematen zion oriek ikusteak eta, naiz bein-edo-bein par-egiteko gogoa etorri, asarretuko zitzaion andreari. Anab Poli 114. Nori eztio gogoak bein edo bein eman, baldin onen edo orren jabe izatera baletor [...] bete-betean zoriontsu izango litzakela? Vill Jaink 127. Eta nun ez dira bein edo bein orrelakoak gertatu? Insausti 211. Behar bada, nere zuzenketak izango dira behin edo behin zuzen ez daudenak. MIH 357.
BEHIN EDO BEHINTXOTAN. "(Vc), alguna rarísima vez" A EY III 348.
BEHIN EDO BERRIZ (Lar, Añ (G, AN), Dv; beiñ ero berriz V-gip). Alguna que otra vez. "(Alguna) vez, tal cual vez, bein edo berriz, iñoiz edo berriz, noiz edo noiz, noizean bein" Lar. "Menu, de temps à autre" Dv. "Mozkor-mozkor eindda ikusi dot beiñ ero berriz" Elexp Berg. v. BEHIN EDO BESTE.
Baiña diferentzia dago behin edo berriz bekhatu egitera gerthatuagatik, heken fite utztean, eta behin utziz gero, ez hetara berriz bihurtzean. Ax 472 (V 306). Jesusen amore ziñezko batek eragiten du hau guzia ta eragiten bein edo berriz ez-ezik, aldiak dakarren guzian. Mb IArg I 108. Urtean bein edo berriz konfesatuagatik bertan gelditzen dira edo berriz ere beren bekatuaren putzu ber-erazten dira. Ib. 249. Ez askotan esanaz, baizen beñ edo berriz. Cb Josefa 15s. Ezta asko baratzazai batek belar gaistoak beiñ edo berriz jorran ebakitzea: beti kontuan egon bear du. AA III 633.
BEHIN EDO BESTE (H, Lh (BN, S); behin edo bertze Dv, H, Lh (L)). Alguna que otra vez. "Menu, de temps à autre" Dv. "Une fois ou autre, de fois à autre. Syn. batzuetan" H. "Behin edo bertze mintzatu natzaio" Ib. "Okelea be jaten dogu bein edo beste" Zam Man 19. v. BEHIN EDO BERRIZ.
Ez bein edo beste, ezpada sarri. Mg CO 124. Iraunaz edo barriro e]s[kinaz, bein edo beste jaretsi ezarren esketan doguna. CrIc 173. Buruz buru egin nuen emazte langile berrogoi bat urte zituzken batekin. Guti edo aski elaire ginen. Bidean holatxet solas egina behin edo bertze. HU Zez 183. Behin edo bertze gerthatu ere zautzu, arratsean erran baituzu goizeko othoitza, eta goizean arratsekoa. Barb Sup 15. Bein edo beste, basoz kanpora / gauean bada gelditzen, / oge zurian ezin asmatu / omen du lorik egiten. Or Eus 213. Bein edo beste geiegi eran zezakeat nik, baño bear ainbat beñere ez. EgutTo. (ap. DRA) Eskolan ibili direnek behin edo bertze aditu dute Wellington jeneral angelesaz mintzaten. Zerb Azk 34. Bein edo beste bolaratxo bat egin oi zun arrebarenean, baiñan alako batean, ez bat eta ez bi, itzik esateke aienatu oi zen. Etxde JJ 274. Segur, behin edo beste enganatu da, [...] bainan nor menturako zaio lehen harriaren botatzerat? Ardoy SFran 300. Prankotan berandu xamar etorri ere bai, eta bein edo beste oso berandu ere bai. JAzpiroz 222. Ederki itzulia dago, hitzez hitz ia. Behin edo beste, bai, uzten du hitzen bat itzuli gabe, ezinbestean. MIH 149.
BEHIN EDO BESTEAN (), BEHIN EDO BESTETAN. "Alguna vez, tal cual vez: (V) bein edo bestean" Añ.
Hiztegi batean jasoak egoteak, idazle batek behin edo bestetan erabiliak izateak, ez die hitz guztiei eskubide berdinik ematen. MIH 75s.
BEHIN EDO BESTETXOTAN. "(V), alguna que otra vez" A EY III 348.
BEHIN EDO BIRRITAN (Añ; birretan Lar; biarretan Lar), "Una o dos veces, beiñ edo birretan, biarretan, bi aldiz, lat. semel aut iterum" Lar. "Una o dos veces: (c.) bein edo birritan, bi bider, bi aldiz" Añ.
Nuiz ere nurbait, behin edo berritan abisatü izanez geroz, ezpeita behatzen, eitzazü hareki debadiorik ükhen gabe. Mst I 16, 2.
Komulgatu txit sarri, astean bein edo birritan. Mg CC 232. Igandero eta astegunean bein edo birritan, lanak epea ematen bazion, bildu oi ziran. Etxde JJ 88.
BEHIN EDO BITAN, BEHIN EDO BIETAN. Alguna que otra vez, una o dos veces.
Presuna bat behiñ edo bietan abisatu duzun ondoan ez bada erortzen zure sentimendurat, etzazula gehiago harekiñ iharduk. "Semel aut bis" . Ch I 16, 2. Behin edo bietan / entzun dut engoitik, / nexkatuak dabiltzala / mutilen ondotik. Bordel 170. Nahi izan baitute behin edo bietan, haren ordain ezarri zenbeitek herriko buruzagi. HU Aurp 129. Behin edo bietan altxatu zituen Aitaxok bere urhettoak, eta gero, Napoleon handiaren ganat joan zen. Barb Sup 177. Artzai berriek nola dakite / umagintzako legea? / bein edo bitan ikusi arren, / ari izanak du antzea. Or Eus 224. Onekin ere egin nuan bertsotan bein edo bitan. Insausti 20.
Jakizu iñoiz ez dorala berbarik egin aregaz zu aurrian ez zarala, bitarte laburren batian beiñ edo bi aldiz izan ezik. Etxba Ibilt 480.
BEHINEKO. Principal, primero, más urgente. v. behinen; cf. BEHINGO.
Lapurretan ganoraz egiteko zerzelada ta azbegiak eratsu ta aurretiaz jakiteko alegiñak egitea. Orra ba, orduan beiñeko egikizuna. Erkiag BatB 46.
BEHINEN. v. behinen.
BEHINEN ERE (En frase negativa). Nunca. v. BEHIN ERE.
Eztud beinenere entzun aretxa eta artakarroa exartu drela bere kaboz. Mdg 130.
BEHIN ERE (G, AN, Ae, L, BN, Sal, S; SP, Urt II 462, Ht VocGr, VP 8v (-eñ-), VocBN, Hb, Gèze, Dv, H; b. bere V; Añ (V), Dv (V); bein be V-gip). Ref.: Bon-Ond 171; A; A Morf 680; Lrq (behin); Iz Ulz (arpogie); Etxba Eib (beiñ b'ez); Gte Erd 133. (En frases negativas). Ni una sola vez, nunca, jamás. "Ez behin ere, non pas une fois" SP s.v. behin. "Jamás" Añ. "Nunca, nunca jamás" Ib. "Jamais, une fois même" Lecl. "Jamais, pas une seule fois" VocBN. "Jamais. S'emploie accompagné de la négative" Dv. "(Accompagné de la négation ez ou d'un autre terme négatif), jamais" H. Tr. General en todas las épocas y dialectos. Los autores guipuzcoanos y navarros (salvo excepciones como Mendiburu), suelen escribir beñere; Beriayn emplea a veces beinerere (así como baterere, etc.). v. inoiz.
Zuhur baninz, baninzande ni ere hura gaberik, / alabana ezin utzi behin ere gogotik. E 165. Iainkoaren botherea eztiagok behin ere alfer. Ins C, 1v. Gerran baize ez dakie / bein ere egoten. CancVizc 369. Gelditzen da obligaturik ifernuko suan erretzeko, beinerere remediorik bage. Ber Trat 94r. Ezin agradatu zaio beinere eta ezin agrada dakioke gauzarik, baterere baizik sakrifizionen medios. Ib. 17v. Bizitze sekulakoa, beñere akabatuko eztena. Ib. 71v. Bere bekhatuen kausaz han daraman adiña / behin ere ikhusiren zeñen ez baitu fiña. EZ Man I 93. Bethi berri izanen zare, / behin ere zahar ez. Arg ( in EZ Noel 23 ). Erraiten dute: eginen dut; eta eztute behin ere egiten. Ax 54 (V 35). Nahi duzu ez behin ere izan triste? Ib. 440 (V 287). Giristino onak [...] gaztetik zahartzeraiño, behin ere eta nehoiz ere bekhaturik egin gabe egoiten direla. Ib. 463 (V 301). Zuk zenbat usu / haur baitakusu / begi bazterraz laztana, / alabadere, / soz behin ere / etzindezke iar nigana. O Po 12s. Urthe ehunez gudukan, eta behin ere ez kolpukan. "Ils ne se battent jamais" . O Pr 678. Haiñitz jaten dute eta ez behin ere asetzen. 30. Eztuk tipitzen, ez handitzen, / batean bethi baitago: / ez handiago behiñ ere, / sekulan ez tipiago. Ib. 176. Ez da behinere falta kolpe borthitza dela kausa inflamazionea. Mong 590. Ezteia iagoitik sori gezür erraitia? --Ez behinere, ez eta gizon bati biziaren begiratzeko. Bp I 101. Buruzagi hainitz den lekhuan behin ere ezta enkontru onik. ES 141. Supherbioek eta abariziosek ez dute behin ere pausurik. Ch I 6, 1. Gauza baten puska edo zatia, iñoiz guzia neurtu ezin duena; nola dan bost amabirekiko, birretan bost amar, hiruretan bost amabost, ez ordea beiñere amabi. Lar (s.v. aliquanta ). Ez dugu behiñere ahanztera utzi behar. He Gudu 76. Emanen zaizü zunbait ordüz konsolazionia, bena ez behinere asezia osua. Mst III 49, 4. Askotan Jesus sartu zen Jerusalengo errian, baña azkenaldian bein bezala len bein ere ez. Mb IArg I 267. Nondik duela uste dezu Kristo Jaunaren Erreinu onek bein ere ez bukatu bear hau? Ib. 343. Baña errezo luzez ez beñere kargatu, presaka, itotzen ta gaizki egiteko. Cb Eg III 352. Ez da zeren behin ere etsitu salbamenduaz. Lg II 205. Ojalá ezpánu egin beiñere! LE Prog 100. Erauso zion euriari, ta berrogei egun eta gau, bein ere atertu gabe, iraun zuan. Ub 13.
(s. XIX) Au da doatsuen erreñua, beñere desegingo ez dana. AA I 20. Bethi thormentak! Behinere akhabantzarik ez! o bethi, o behinere ez! Dh 167. Sarri konpesau arren, beinbere ondo konpesetan ez diriala. fB Olg 183. Esetsi ta ekin eustan deika; baia nik bein bere erantzun eta yaramon ez neutsan. EL2 64. Artzen dut propositu firmea ez berriz beñere bekaturik egiteko. CatB 14. Etzen behin ere sartzen Salbatzailea Jerusalemen, non etzohan tenplura. Jaur 134. Ez diat igarotzen / beñere egunik / Jaungoikoari otoitz / egin gabetanik. It Fab 113. Iñongo eskolatan beñere sartu bageko Gipuzkoatar oen esaera egoki eta epaira zorrotzak. Izt C 215. Errezau errosarijua beinbere itxi baga. Ur MarIl 3. Begietatik ken zakizkit gaiztoa egin dezutenok, zeren beñere ezagutu etzinduztedan. Lard 385. Eternitatea!... Bethi-behinere!... Bethi iraun, behinere ez-akhaba! Dv LEd 225. Primentzat bildurrikan / beiñ ere izan ez zan. Afrika 159. Nola piztu zen hirugarren egunean? Bere gorputz ta arima gloriaz beterik, berriz elkarganatzen zirela, beinere ez iltzeko. Legaz 17. Orain astera guaz / predikadoriak, / beñe kolejiyuan / ibilli gabiak. Ud 36. Umill, leun, argi eta beiñ bere ez arroa. AB AmaE 320. Rietin igarotzian topatu zuten gizon arrotz bat beñere ezagutu gabia. Bv AsL 71. Egiazko erlijioneaz kanpo, ez da behin ere egiazko Jainkoa ezagutua eta adoratua izan berak nahi duen bezala. Lap 6 (V 5). Lehen apainduratzat haurrari eman eskuara leinuru maiteño hura ez uztekotan goizegi, ez behin ere galtzerat, hitsagoko batzuek ahalge-arazirik. HU Aurp 217.

(s. XX) Ezagutzen ditut nik amaika euren gogoa ta iritxia indartu gura dituenean, esan-alak esaten beiñ be aspertu ezin diranak, guzur da abar. Ag Kr 151. Ez erran behinere eri bati ez duela deusik. JE Bur 125. Beñere ixiltzake, beti espaz, miñez, eri ta negarti. Ag G 322. Zalekerijak eztakar bein be gauza onik. Kk Ab I 118. Oroitzen al zera [...] abereari itsatsita bezela, bein ere erori gabe, nola ibiltzen zan? A Ardi 29. Nago nola ez diren behin ere phozoindatu beren aho gozoarekin berarekin! Barb Sup 109. Ez dako behin ere sos bat atheratzen! Ox 164. Berarekin batuko da, beñere geiago ez bereixteko. Inza Azalp 111. Ez gaur eta ez beñere. Alz Ram 40. Beñere ez bezela, nerekin oso atsegintsu zaudelako. Ib. 36. Baña, on egiten dion ura zenbat den, ba ote dakite? Beñere ez. FIr 176. Bein ere ez al dezu izan etxerik? NEtx Antz 87. Guziok bear degu egiarekin ibilli, bein ere ez gezurrarekin. Munita 128. Bainan emeki emeki sendatua balin bazen, behin ere ez da aski azkartu aintzineko lanari lotzeko. Zerb Azk 83. Zergatik ez beti aurrera ordurarte bezala, beñere lanik egin gabe? Or Aitork 313. Zer daki egarriaz egarririk beñere sentitu ez duenak? Txill Let 35. I beti lanean ta beñere dirurik ez. Anab Poli 70. Ez eban aukerarik, obeto esan, ez eban bein bere, adorerik izan ortarako. Erkiag Arran 191. Orra gizadiak bein ere ta sekula ere onartu nai izan eztuena. Vill Jaink 111. Beti baikoaz ta beti aldatuaz, ezkera bein ere lehenak. Zait Plat 33. -Oraintxe edo beiñere ez! NEtx LBB 91. Makiña bat bidar ibili naz arrazkero Bidasoako errietatik ziar, baiña Elizondon bein be ez barriro. Alzola Atalak 90. Ez naz gomutaten besterik bein be jo dodanik. Etxabu Kontu 30. Aundiak beti legez, txikiak beiñerez. EZBB I 50. Harek ez ninduela behin ere akusatu. Etchebarne 55. Baiñan oerakoan ez edan bein ere, arriskutsua delako. Ostolaiz 106.
(Dv, que cita Prop ) .
(Con comparativo).
Bada ekusi zuten len bein ere baño akordu obean egiten zituela bere gauza guziak. Mb IArg II 271. Itzul arazten du bere enganiotik eta behin ere beino hazkarrago ezartzen du fedean. Jaur 167. Behin ere baino garrazkiago jazarri zion bere buruari. Laph 150. Denbora behinere bezain gaixtoa abiatu da. Prop 1880b, 185. Goizeko izarra bein bere baño / Argiago jat agertu. AB AmaE 22. Behinere bezain azkar lotzen dira guduari. JE Bur 32. Aitona beñere baño illunago, Kataliñ goiz guztian negarrez. Ag G 307. Burua zuri ta mintzoa garbi, gorputza lerden ta gogoa zuzen, beiñ baño ere azkarrago, zarrago ta obeago. Ib. 364s. Beñere baño apaiñago zijoan gau artan. Urruz Zer 44. Beñere baño obeto nago. Lab EEguna 66. Emendik aurrera bearko det beñere bañan geiago Mirentxoren laguntza. JAIraz Bizia 89. Osasunez beiñere bañon obeki. Or QA 46.
Gizon hauk izan dire egiazki, ez gauzen xuxentzaleak, bainan gauza heien behinere baino trebes emaileak. Elsb Fram 61.
(Sin negación).
Batzuek bethi dute Jainkoa bere mihitan, eta hurren behin ere bere bihotzetan. "Quidam habent me in ore, sed modicum est in corde" . Ch III 4, 5 (SP gutitan). Purgetoriokoak akabatu biaute denboraki, beño infernukoak beñere. CatUlz 49.
Zenbait judu ere [baziren ehortzi zen egunean]... alta Goienetxe zenak behinere guti perekatu zituenak. HU Aurp 88.
(En frases no negativas, sobre todo interrogativas y condicionales). Alguna vez. "On dit aussi: behinere ikhusten baduzu, si jamais vous le voyez, si vous le voyez un jour. Vilinch dit: Ikusi al dezu beñere baratza batian (CB II 96), vous avez pu voir quelquefois en un jardin" Dv. "(Sans négation) quelquefois, une seule fois. Syn. nihoiz, nihoiz ere; id. egundaino, inoiz " H. " Behin ere eskatu diozu aridetsi gabe? " H.
Nork gerlarik egiten du bere despendioz behinere? 1 Cor 9, 7 (Dv egundaino ). Miretstekoa da nolatan gizona bizitze hunetan behin ere osoki boz ahal daiten bere desterrua eta arimako peril uzuak konsideratzen [...] dituenean. SP Imit I 21, 1. Ez dezazula beraz esparantzarik izan, behinere ardiets dezakezula bertute solidorik. He Gudu 87. Ihur ikhusi badüzü behinere hiltzen, orhit zite bide beraurtarik behar dükezüla igaren zük ere. Mst I 23, 2. Eta nor, Jinko handia! zure handitasunez behinere minza othe daite zuri dautzun bezala. Mih 56. Izaten ahal baniz behin ere / zure eretzian kapable, / egin ahala eginen deizut / zuri beti ere. AstLas 35. Behin ere izaitekotz, orai da mementoa. USJub 17. (ap. Dv) Behinere gerthatzen bazare belharra hezeegirik sartzera [...], atherako duzu aphur bat ondoko egunetan. Dv Lab 122. Arduaren edo beste zerbaiten espiritua, ikusi al dezu beñere su eman ta garretan? Bil 158. Zugan ustea jarri dabenik bein bere al da lotsatu? AB AmaE 60. Ikhusi duk behinere, Pello, mendian, iratze edo othe-pean, epher familia bat alhan dabilala? Elzb PAd 16s. Eskual-herritik behinere jalgi diren jakintsun handienetarik bat. HU Aurp 96. --Jaungoikoak diyela egun on. --Beñere bada ta premiyan arkitzen gera. Moc Damu 34. Gezurra behinere zilhegi da? --Ez, gezurra ez da behinere zilhegi. CatJauf 85. Pekatu aundian beiñere Jaunartu al dezu? ArgiDL 25. Gaitz orrek beñere artu zaituten guziok ongi dakizute. Ldi IL 29. Ain zuzen kantatzeko eska ziotena, / zan, bein ere egin zuen bertsu ederrena. "El mejor que había hecho en su vida" . Or Eus 371. Emakunde, ta, dantzatu bage / ua bein ere egon âl da? Ib. 167. Ez dakigu mihi azpirat behinere behatu dioten haatik! Zerb Azk 91. Norbaitek beiñere etengabeko arnasa baleu, itsusi leukela atergabe mintzatzea. Or ( in Gazt MusIx 48 ). Dakiguna da etzela berehala legundu, behin ere egin bazen, Frantsesek sortzean ekarri jite latza. Ardoy SFran 288.
BEHIN ETA ASKOTAN. Una y otra vez, una y mil veces.
Bein ta askotan eskatu zien eraman zezatela. Mb IArg I 330. Guzien ezpañez banatu zuen zori oneko bere Erreinu onen berria ta bein ta askotan deitu zituen munduko guziak bere Erreinu berera. Ib. 344. Ori egiten beñ eta askotan asi zera, eta beñere zerearekiñ irten etzera. Arr May 17s. Mesede guziak beraren bidez datozkigun biotza beñ eta askotan egun artan adoratzera. Ib. 140.
BEHIN ETA BEHIN.
a) Una y otra vez.
Erran dezakegu gure mintzaia zaharra eta nihon ez bezalakoa, izanen dela oraino behin eta behin aiphatua munduan. Arb Igand 29. Nehork ez zuen sinetsi, behin eta behin, ustez errotua zela. Zortzi urtez bere ahal guziak egin zituen. HU Aurp 50. Frantsesetik eskuararat itzuliaren bortxaz, hartzen dire azkenean; bainan behin eta behin badagoke bat, bertzeak zer deraskon jakin gabe. HU Zez 192. Hire ezpainetako irriño eztiak bihotza behin eta behin goxatu datan. JEtchep 68. Auzoko mutilaren ganik ez duta behin eta behin entzun mozkorra zelarik, lan tzarren guziak harendako zirela? Ib. 72.
b) (En frase negativa). Nunca jamás.
Agertzen zituen koplen azpian ez zuen bere izena emaiten, bainan alegiazko izen bat, beti bera: Zalduby. Ez baitago izen hori behin eta behin ahantzirik Eskual-herrian. HU Aurp 165.
BEHIN ETA BEHINGO. Para un rato, duradero.
[Heriotze hori da] oro jo dituena, eta izitu. Hain zen jaun hori bere herrian eta bertze asko ingurutan oraino behin eta behingo gizontzat ginaukana. HU Aurp 85.
BEHIN ETA BERRIRO, BEHIN ETA BERRIZ (G ap. A EY III 347s; H), Una y otra vez. "Souvent, mainte fois. Esan dozu bein ta berriz, vous avez dit souvent, plus d'une fois. Syn. maiz, ardura" H. "Repetidas veces; litm.: une vez y de nuevo" A EY III 348. v. BEHIN ETA BIRRITAN. Tr. B. eta berriz es general en la tradición guipuzcoana; aunque sus primeros testimonios son de Leiçarraga y Axular, no se encuentra posteriormente al Norte, ni en textos vizcaínos hasta el s. XX. Hasta este mismo siglo no encontramos ejs. de b. eta berriro o barriro, forma preferida por los autores vizcaínos, aunque corriente tbn. entre los guipuzcoanos.
Halakotz ethorri nahi izan gara zuetara (ni Paul behinzát) behin eta berriz. "Une fois, voire deux" . 1 Thess 2, 18 (TB behin edo bietan, Dv, Bibl behin eta bietan ). Ezen Thesalonikan ninzenean, behin eta berriz, behar nuena igorri ukhan drautazue. Phil 4, 16. Ustekabean behatzeak arrobatzen du bihotza: zer eginen du bada behin eta berriz, berariaz eta luzaro beha egoite hark? Ax 392 (V 256). Jangoikoak dizula [...] hau bein ta berriz ta askotan ta beti ongi eskatzeko grazia ere. Mb IArg I 369. Orra zer den [...] bein ta berriz ta berriz ta erdits arte guzian, erdits-uste osoarekin Jangoikoari [...] eskatzea. Mb IArg II 355s. Esan nai det, beñ ta berriz berak dion bezala, Jaungoikoaren onrari ta animen onari begiratzen ziola. Cb EBO 49s. Bein ta berriz estutu ditu Konfesoreak kostunbre edo oitura gaizto onelakoen gañean. Mg CC 114 (CO 161 bein ta geijagotan). Alderatzen zaio argiari beñ ta berriz, eta erretzen zaio oraiñ egoa bat, gero zankoak. AA III 489. Jainkoari bein eta berriz eskatu zioten, arren, jende aren errukimentua izan zezala. Lard 96. Beñ eta berriz esan arren guzia alperrik izan zan. Arr May 42. Beiñ ta berriz eta milla aldiz esateko eztaukat lotsarik. Urruz Zer 60. Gero, oi dana, agur bein ta berriz, esku-emate luzea ta berreun aotako "izan ongi...". A Ardi 72s. Bein eta barriro autortu arren, oben bardiñak egiten dabezanak. KIkV 97. Bein eta berriz gaizki egiñaz sortzen dan eta obenetara makurtzen gaituan oitura gaiztoa da gaitzoimen edo griña txarra. KIkG 41. Bein eta berriz eskatzen dizut piztu zazula nere biotzean sinismen, itxaropen eta maitetasun bizi bizia. ArgiDL 50s. Guztiei kontetan eutsezan nire okerrak bein da barriro. Or Tormes 29. Bein eta berriz etortzeko esanda. Anab Usauri 23. Bein eta barriro ta askotan egin dautsat nik eskatu, baña ukatu egitten daust. Otx 18. Bein eta barriz esanda naiagotzube ni. Ib. 146. Elkar-ordañaren ezti berdiñaka / bein ta berriz uka maitasunak baitik, / t' ez eskein bizitzak beazuna baizik. "Con reiterado encono" . Ldi BB 80. Ikus bezat, Yauna, bein ta berriro, / otalore eziñegona... "Una y otra vez" . Ib. 130. Bein eta berriro zenbatu bear izan zitun. TAg Uzt 112. Beiñ eta berriz, geitu ta geitu, / ixuri bezait negarra. EA OlBe 8. Bein ta berriro jaso dizugu arrizko eliza. SMitx Aranz 243. Bein da berriz zabaldu, irakurri, sartu ta atera, utzi ta jaso, eztakit onuzkero zenbat aldiz nere begiak aztartu duten zure papel maite au. NEtx Nola 32. Auzo-etxetik lelo bat dut entzuten bein eta berriz. Or Aitork 207. Bein eta berriz alkarrekin egon naiak ziaro amilperatu zitun. Etxde JJ 164. --Utzi zak emakume likits ori, seme, --zion aitak bein eta berriro. Ib. 164. Bein eta berriz gauza bera galdetu ta erantzunda. Anab Poli 113. Bein eta barriro ere, bidezidor bardiñak izan ditue munduan, [...] euren biziera jasankor ori aukeraturik. Erkiag Arran 197. Ederra ete dan gero! iñoan bein da barriro. Bilbao IpuiB 120. Agur onetan bein da berriro / busti zaizkigu begiak. Basarri 39. Napoleonen itza aipatzen dizute bein da berriz: Dena pagatu oi da. Vill Jaink 103. Galdetu genien [...] bein eta berriz ea Warauinéwa norekin dagoan ezkondua. Aien erantzuna beti izan zan arritu ta are aserrearena ere. Ib. 18. Beste [olerki] batzuk, buruan emanik eta bein da berriro aoan erabilliaz, idatziak izatera iritxi ziran. Gazt MusIx 167. Bein ta berriz asten da bere kanta negartian. Ibiñ Virgil 117. Bein da berriro gogoratzen naiz, / Arruako eleiza zarra, / zuregandikan artu bainuen / kristau-izaeran indarra. Uzt Auspoa 43, 119. Orretarako, aalegiñak be egin genduzan, neuk beintzat, Paulok, bein eta barriro. Ker 1 Thess 2, 18 (Ol bein ta berriz, IBk, IBe behin baino gehiagotan ). Gaixoaren aurrean belaunbiko, bein ta barriz diño: "Alaba au ez dago lur emoteko". Onaind STeresa 47. Bein da berriro arriturikan / ikuslek gelditu giñen. Insausti 262. Behin eta berriro irakurria dut. MIH 149. Barka behin eta berriz harri horretan behaztopa egiten baldin badut. Ib. 212.
(Dv, que cita a It) .
(Como intensivo, pero sin indicar reiteración en la acción).
Bein eta berriz zera / zorionekoa; / emen artuko dezu / zuk aize freskoa, / iturri ta erreka / oientxen artean / luze-luze etzinik / pago-itzalean. It Fab 181. Errukarria! Bein eta berriz, alena! "Infeliz mil veces" . Ldi BB 38.
Beiñ eta berriz eta irugarren aldian ukatu zuen. Gco I 245. Bein da berriz eta irugarrenez, kanta bera jo ez dit, ba! NEtx LBB 126.
BEHIN ETA BERRIZKO. Repetido. v. BEHINGO ETA BERRIZKO.
Bein ta berrizko etxerretzeok, / nunaitik ere begira, / Sinismenaren auspo ez-ezik / gurenda (victoria) aundienak dira. SMitx Aranz 97s.
BEHIN ETA BETIKO (G-azp, BN-arb ap. Gte Erd 73). Definitivamente.
Batu beiz gure biotzak bein da betiko. A BeinB 36. Bota daigun, ba, / bein da betiko, / oraintxe bertan / sutara. Enb 106. Bein da betiko bakie ein dau. Kk Ab II 63. Noizbeinkako bustialdia eskatzen du [...] aobizarrak, arto-bizarrari darion autsak eztarria bein da betiko lazkartu ez dezan. TAg Uzt 294. Hori zen behin eta betiko erabakitako arazo bat. Mde Pr 105. Biderik makur eta biurrienak asmatuko ditu [...] Etxahuniako oñordekoa zorigaitz osiñean bein da betiko eror dadin. Etxde JJ 15. Baita arranegitar be, egin nintzonan bein ta betiko. Erkiag Arran 107. Ehortz dezagun bein da betiko gizasemeen etsaia! Arti MaldanB 226. Txatarradunen menpean egoteko morrontza apala amaitu da, bein eta betiko. Erkiag BatB 165.
BEHIN ETA BETIKOZ. De una vez.
Iauna, bein ta betikoz / igor arnas neri. Or BM 42.
BEHIN ETA BIETAN. Una y otra vez.
Behiñ eta bietan etsaia garaitua den ondoan, ez da horrengatik gelditzen, hirurgarren asaldu eta atakhada bat eman gabe. He Gudu 169. Heretikoaren ganik aldara zaite, behin eta bietan kridantzatu ondoan. Dv Tit 3, 10 (Lç behingo eta berrizko adbertimenduaren ondoan). Hargatik nahi izan dugu zuen ganat ethorri, eta nik Paulok gogotan zan dut behin eta bietan ere. Dv 1 Thess 2, 18 (Bibl behin eta bietan; TB behin edo bietan; IBk, IBe behin baino gehiagotan ).
BEHIN ETA BIRRITAN. Una y otra vez.
Soldaduak bein eta birretan ziotsaten, eskuan zeukan ezkero, ain aier zitzaion etsaia il zezala. Lard 174. Apostoluak Jesusekin bazijoazen, baratza artan ain argaltasun andia agertuko zuten uste gabe, gai au bidean bein eta birretan Jesusek jo bazien ere. Ib. 441. Marxek bere irakaspenen oñarritzat orixe ipiñi ebala bein eta birritan esan dogu. Eguzk GizAuz 61. Uste eben Eladik Aristoni erazagutu eutsanean, bein da birritan, bere guramena, orduantxe, aida baten, amaittu bear ebezala ezkontza asmoak. Echta Jos 177. Egia da, bere maitasunarren danak uztea agindu ziola bein eta berritan, baiñan berak etzun pentsatzen gauzak ain okerrera etorriko ziranik. Etxde JJ 73. Allanderi bein eta berritan esan dioguna esango dizugu zuri ere. Ib. 86. Bein da birritan esan neutsan. Gerrika 176. Eredu horretara nondik-nora jo dugun behin eta birritan kontatua izan da. MEIG VII 168.
Una vez y una segunda vez.
Onerako dela, nai bazenu ere ezin uka dezakezun gauza da orain adituko dezun gizon batekin S. Franzisko Xabierrek bein ta birretan ta irur aldiz egiña. Mb IArg II 330. Bein eta birrittan eta irutan be etorri yat zaldun ori eraso gurarik. Otx 74. Zeru-lurraren Egille aundia irugarrenez lurrera erortzen da. Naikoa ez ote zan, ba, bein eta bitan Berak lurra jotzea? ArgiDL 94. Zenbait urtez, behin eta birritan, ez nuen etxe-teilapearen ardurarik izan, eskatu baino oparoago eskaini baitzidaten. MIH 368.
BEHIN ETA GEHIAGOTAN, BEHIN ETA SARRIAGO. Más de una vez.
Ona emen [...] konfesio jeneral ta bizitza guzikoa egiteko bide edo modu erraza [...] len bein ta sarriago Konfesio jenerala Konfesorearekin egin duten kristauentzat. Mg CC 166. Bein ta geijagotan estutu ditu Konfesoriak onelango bizijo dongiaren gañian. Mg CO 161 (CC 114 bein ta berriz).
BEHINEZ.
a) Al menos. v. BEHINEZ BEHIN.
Zeren guk ez zaitugu aditu kantatzen, / behinez zure kantuaz ez naiz ni oroitzen. It Fab 258.
b) "Parfois, quelquefois" Lecl. "Parfois; quelquefois" Arch UFH.
BEHIN EZ BEHIN. "(Vc), nunca" A. "Ni una sola vez (Zav Fab)" A Apend. "(S; Foix), jamais" Lh.
Zer, ta loa erditurik / ta bein ez bein osoturik / beti geuk yagi bearko? Zav Fab, RIEV 1907, 96. Aize batek, nik bein ez bein ezautu eztodan modukoak, putz egiten eutsan suari. A BeinB 57. Ezaz i, Txili, bein ez bein da baten ez baten bildur izan? Ib. 80. Behin-ez-behin etzitzaioten etsaiik ethorri, etzirelakotz ez eta abiatuak ere izan. Prop 1892, 131.
BEHINEZ BEHIN.
a) (Hb; beinezpen B ap. A; beinazbein A; beinazpein A) Siquiera, por lo menos; en cualquier caso. "En tout cas, quoi qu'il en soit" Hb. "Siquiera, por lo menos" A. v. BEHINIK BEHIN.
--Nor dire biotzez pobreak? --Nai ez dutenak beñezpen afizionez honrarik, ez eta ondasunik. CatB 83. Badu benturaz gizonak parterik deusetan ere? Edo beneizpen uka dezake onik ttipiena ere zor diola Yaungoikoari? ZugSerm 302. Nontik nai den xin dein, nik, oilten daud mandua zainareki; beinaz bein, xin bedi baratra gorian; gero orrek ekusen du zer egin biar dion. Mdg 128.
b) "Et d'abord" Hb.
BEHINGO.
A) (Adnom.).
a) "Qui est d'une fois. Behingo hutsa barkha da, une première faute se pardonne" Dv. Pouvreau da las formas behingoa y behingo hunetan, sin traducción.
Zein borondatez sanktifikatu izan baikara, Iesus Kristen gorputzaren behingo oblazioneaz. " Par l'oblation une fois faite" . He 10, 10 (Dv eskaintza behingoaren bidez ). Begietako bista batek, behingo behatzeak, eta aren anhitzetan ere, iragaitzaz eta ustekabean behatzeak, arrobatzen du bihotza. Ax 392 (V 256). Zauri gaizkoatua, ezta pontu batetako midikuntzaz sendatzen, ezta behingo bisitaz erremediatzen eta ez hain fite leheneko estantera, estatura eta egoitzara bihurtzen. Ib. 93 (V 63; tbn. en ES 182). Plazer aphurragatik, behingo ur hotz edateagatik, errege eta libre nintzena, muthil eta gathibu egin bai naiz. Ib. 389 (V 254). Iainkoak berak behingo aldi sakratu batez hari agerturik bertze bide bat hararazi zioen. SP Phil 183 (He 185 aldi batez ). Ez gariala illgo bakotxa bein baino; beingo erijotzako utsegitia betiko utsegitia dala. fB Ic III 268s. Ez dezazula iñor orditurik ikusiagatik ere, ordia dala esan [...] zergatik beingo gaitzak ez dio ematen gauzari obra aren izena. Echve Dev 402. Beingua balitz utsa litzake, / bañan onenbeste bidar / batere zorrik ez diegunai / eskian ibilli biar! MendaroTx 142.
(Tras egunean, urtean, etc.).
Zorzi oroko, amabostean beingo edo illetik illeko konfesatze-komulgatzeak, hastean beingo ta beste zenbait egunetako barurak. Mb IArg I 288. Eliza Ama Santak ezin bestez bezela ipini zuen urtean beingo komunioa, ekusirik kristau askoren atzerapen ta nagitasun lotsagarria. Mg CC 207. Badira izkuntz onetan eskribiduta bi eguneroko paper, amabost edo geiago astean-beingoak. Ag Ioan 158. Urtian beingo dibersiyua / ezta gauza alrebesa. Tx B I 194. Astean beingo billera. Anab Usauri 9. Eztun aski amabostean beingo asegarria? Etxde JJ 127.
De cierta ocasión. " Orhoitzen zare behingo gizon batez?, vous souvenez vous d'un certain homme?" Ib. " Erran nahi darotzut haren behingo solasa, je veux vous rapporter ce qu'il me dit un jour" Ib.
Zenbait persona beinguarekin / eskarmentatzen eztia. EusJok 23. Gauza oroigarri asko gertatu zaizkit an izan naizen bakoitzean, baiña beingoa edestuko dizuet. Etxabu Kontu 182s. Haatik behingoaz orroitzen niz: ama oihuka ari etxetik eta ikusi ginituen nundik heldu ginen. Etchebarne 24. Beingoaz gogoratzen naiz. JAzpiroz 126. Baiña beingo artan ez zidan asko balio zalapartaka ibiltzeak. Zendoia 85.
De antes.
Errebokatu zuten / bertzen indireta / ikusi zutenian / gure dokumenta; / ortatik eldu zaigu / behingo errenta. Bordel 120. Ganbaratik atheratzen dira sartzean baino alegerago, elgarrekin ihardokiz behingo gizon badela oraino Aita Iñazio. Laph 250.
Momentáneo, efímero. "Behingo atseginek bethierekoak ahantzarazten darozkute, les plaisirs passagers nous font oublier les jouissances éternelles" Dv.
Au beingoa da, bildur bageko arloa, geure gurariz egiten dogun jolasa [...]. Baña gure erriko arrantzaleak [...] egunero [...], igaro bear izaten ditue ordu aspergarriak. Ag Kr 144. Baita itza eman ere, benetan gero, etzala iñongo jokotan berriz sartuko [...]; baña urrengo beta zetorkionean agur agindu onak [...]. Beingoa ezer etzala ta, berriz ere berera ta lenera. Ag G 130.
(H (L); behinko H (BN, S)). "Précipité, fait à la hâte" H.
Esamina azaleko arin ta beingo batekin konfesatzen diran bekatari batzuek. Mg CC 167.
b) Duradero, (el) que ha de durar mucho. v. BEHIN ETA BEHINGO.
Ja ordukotz lanak, bere karrak eta iduriz adinak ere higatuxea, zioten anitzek, ez ginuela behingo Aita Saindu. HU Aurp 133. Ezta halako biltzar ez bilkurarik, eskuararen aterbe azkarragorik, ez eta behingo etsaiez axola guti duenik. Ib. 215. Bazuketen gure irakurtzalek behingo lan, letra luze horren burutik buru irakurtzen. HU Zez 19. Ni beldur eztukela holako atseginik behingo denboretan. Prop 1895, 277. Behingo aseak eginak nintuen. StPierre 16. Beti gerlan baitzabiltzan bazter guzietan, horko uronek eta tokiaren ederrak emaiten zioten behingo sosegua. Ib. 25. Karabineroekin badugu orai behingo lan, errezibidore jauna ez omen dutelakotz jaikia. JE Ber 12. Olhetako xokoan bada etxe bat, oraino behingo etxe dena, eta harrian lantua, 1601 eder bat duena. Zerb Azk 10.
B) (Adv.).
a) Para una vez.
Baptismoa ezta behingo baizen ordenatu, eta ezta sori behin baizen rezebi dadin. Ins F, 6r. Orrá berriz ere konfesioa, está beingo solo, beti irautzendú birtúte berean. LE ( in BOEanm 212 ). Poziña behingo, aiphamena bethiko. Lander (ap. DRA ).
b) Súbitamente, de repente.
Nok esango deusku illgo ez gareala beingo edo uste bagean, konfesetako eperik baga! CatBus 31.
c) De una vez, definitivamente; para siempre.
Jakintsunek hedatzen dute gezur frango; / Batek "ba" dionean, bertzek "ez" errango; / Bainan guziek zer hau daukate behingo: / Mintzaietan eskuara lehen-lehen dago. Ox 156. Beingo nekea etsi-etsian / joaten oar-kaberik. " De una vez se va" . Or Eus 297. Guziak lêngo dirala, denak ez daude lêngo. Erakutsi nai dizute beren barrena beingo. " Finalmente" . Or Poem 539. Guzia da batean, betean eta beingo. " Todo es simultáneo, pleno y de una vez" . Ib. 536. Badakik eta jakin ezak beingo: zoritxarreko auzi onetan Madalenekin eta aurrakin egongo nauk il arte. Etxde JJ 167.
d) Para cierto tiempo, por cierto tiempo. "Goan da behingo, il est parti pour une fois (il n'est pas près de revenir)" Dv.
Izan ditake mediku edo notari Eskual-herrian. Ezpadaki eskuara, urrikari dut, behingo bederen. HU Aurp 208. Geroztik aphal behingo ziren omen ixildu. Ox 187. Plazaren betheko gizona [Etxegorri pilotaria]. Norbeit oraino behingo... ez pisutzekotz. Egunaria 20-4-1955 (ap. DRA ).
BEHINGOAGATIK. "Beinguagatik, por esta vez, por una sola vez. Beinguagatik eingotsut itzulpena baiña urrengorako beste bat topau" Elexp Berg. "Beinguagatik etxako inporta baiña azkena izan deila" Ib.
Beinguagatik parkatu egitten dautsubet; baña eztakixubela beste bein olako burubakokeririk otu be egin! Otx 52. Pekatu da... Baña... egin dezadan beingoagatik. MAtx Gazt 51.
BEHINGOA GORA-BEHERA. Por una vez.
Uzteko [aurrera egiten], beingoa gora-beera; Prantzira bear gorrian aizela... [...]. Bost axola; etzegok errukirik! Ldi IL 42.
BEHINGOAN Tr. Usado sobre todo por autores occidentales, aunque hallamos tbn. ejs. en los septentrionales Haraneder, Duvoisin, Mirande y Larzabal, en el roncalés Mendigacha y en el baztanés Izeta.
a) (Lar, Añ, Hb, Dv; binkoan R-uzt ap. A). A la vez, a un tiempo, al mismo tiempo. "(A un) tiempo", "(de una) vez" Lar y Añ. "(Ha) adquirido al mismo tiempo fama y hacienda, omena ta ondasuna irabazi ditu beingoan" Lar. "En même temps, à la fois" Dv ( Lar). "Binkoan (R-uzt), al mismo tiempo, simultáneamente" A.
Iru Persona Dibina aek beingoan eta juntamente konkurritu zebean Semearen Enkarnazioa egitera. OA 31. Obra miragarri au guzia egin izandu zan beingoan, batetan edo instante batean bertan. Ib. 27. San Agustin da, beingoan argi ura oso, eta puskatua beingoan; argi batua eta bakandua; osoa beragan, puskatua besteetan. Lar SAgust 11. Nolako argia bearko da [herejia] guztiak beingoan zatitzeko, banatzeko, desegiteko eta ezereztara biurtzeko? Ib. 8s. Askotan Enperadoreak eta Kargudunak hartu zuen [kristau] guziak beingoan galtzeko asmoa. Ub 115. Asten dira ebagiten atal ifin gaiak, ta adobetan zuloak, ez guztiak beingoan, ezpada banaka, ta bearren daben lekutik. LoraS 46. Agertzen diozka bazter guziak ta oetako edertasunak, ta guziak beingoan begien aurrean ipiñirik, esaten dio. AA III 548. Beinguan ostuten danian lau errial kenzeia bada pekatu mortal, sei errialera legez eldu biar dira puskaka eginak. Astar II 155. Milla zazpi eun laurogei ta amabigarren urte inguruan saldu izan ziran beingoan Aralar-mendiko basoetatik, bederatzi eun milla zama ikatzen gaiak. Izt C 135. Sanson jarri zan, bi pillareai ukitzen ziela: Jaunari lenagoko indarrak eskatu ziozkan, etsai dollor txar guziak beingoan ondatzeko. Lard 146. Atziriten gutuk amabi urratsez kantik, arrankaten gutuk beinkoan, eta lein eltan grena yiri tokatra, eitzen gutuk libre. Mdg 169. Lasterrian, biak eltuzren beinkoan. Ib. 169.
b) (V ap. A; Lar, Añ, H). Súbitamente, de repente. "(De) golpe" Lar y Añ. "(De) sobresalto, de improviso" Añ. "De repente: (c.) ustekabean, ez ustean, bat batean; (G) supituan; (V) beingoan, beingo beingoan" Ib.
Eriotza au askorentzat supitoan, bat batetan edo beñgoan izan oi da. Cb Eg III 319. Añ ta onen tiro andia amorioak biotzean egin zion, non golpe artan, bertan ta beñgoan bere anima zerura bialdu zion. Ib. 329. Nok esan deutsu [...] "gura dot" esan ta beste baga arimia aldatuko dala beinguan pekaturik grazijara? Mg CO 103. Ilten ezpadira beinguan. Ib. 82. Auxe baño besterik jazoten ezta, ezerezkeria zatar bategaitik ebagiten danean beingoan arako etxeko sart-urtena, ta urte askotako adiskidetasuna. LoraS 27. Zenbat beingoan iltzen dituzte gizonak erremienta sugiñekin? VMg 31. Ustez ustekabe gertatutako naspilla ta goibetze andien bidez, denporarik oberenean izandu zan laga bearra guztiari beingoan. Izt C 65. Jainkoak danik aberatsena guziz beartsu eta beartsuena txit aberats beñgoan egin litzake. Arr GB 136. Atakan basauntz bat beñgoan agertu zan. Ib. 44. Baña, zelan ikusi nebazan lengoan, / Alkarrengandik alde eginda beingoan. AB AmaE 312. Txalopakoen begietatik beñgoan ezkutau eiziran aita-semeak. Ag Kr 20. Olerkari bikaña... il yaku beinguan! Enb 148. Beingoan Yaunaren Aingeru bat agertu zitzaion intzentsu-aldarearen eskuin-aldean. Ir YKBiz 2. Behingoan andereak giltza ingura eta atea ireki zuen. Mde HaurB 38. Beingoan, ez dabe kantauko txoriak. Gand Elorri 216. Makiña batean arri-koskor bat eror badadi, makiña beingoan gelditu egiten da. Vill Jaink 50. Beiak beera asi zan Nikanor, eta eskuaz adar-mutur singleari oratu eziñik. Beingoan geratu zan; min artzen eban, barriz. Erkiag BatB 96.
c) (V; Añ, H). Ref.: A; Etxba Eib; Iz ArOñ; Elexp Berg. Rápidamente, inmediatamente, en seguida. "Instantáneamente: (c.) bereala, bertati; (AN) fite; (V) beingoan, beingo beingo baten" Añ. "(Vc), al momento" A. "Ez eben beinguan eiñ, les costó hacerlo" Iz ArOñ. "Berehala, baina ezezko esaldietan. Ez aiz beinguan etorri. Asko tardatu duela, alegia" Elexp Berg.
Berealakan edo beñgoan guzia idoro etzuten. Cb EBO 15. Galdu dogun Zeruba ta merezi izan dogun Infernu betikua atsegin zital beinguan igaro zan bategaiti. CrIc 157. Igarotzen dituzte mandamentuak itoka, beingoan, ta bakarrik gelditzen dira bekatu itsusi, lodi lodi ta edozeñi gaitz deritzonetan. Mg CC 168. Laster igaro zan atsegin loia; baña ez beingoan konzienziako arra. Ib. 134. Sekula geratu etzaiteze beingoan igaroten dan azalezko deboziñoan. LoraS 65. Ekusirik Zaldiak, ez ziola beingoan alderik egin bidetik, ezin zezakealako nekatuaren nekatuz. VMg 45. Obe dala jatordu jakiñetan neurri onarekin jatea, ezen ez geiegi flakatu, argaldu eta gero ase bete beingoan egitea. Gco II 64. Estaduko uts-egitia ez dala beinguan adabetan. fB Ic III 319. Sentietan dozu erropa erre usaina; jagiten zara beinguan, eta ikusten dozu txingartxu bat itsatsi jakola zure erropiari. Astar II 134. Ez idigi beingoan. / Ago, gaixo, zururrik / ta begiak zabalik / ea ni ete noan. Zav Fab RIEV 1909, 32. Bañan aberastutzeko lainbat beingoan ematen etzebalako, laga izan zioten lanbideari, asko nekatu bage. Izt C 70. Jainkoak bakarrik esan zien arriari itzegiteko, ez jotzekorik: baña bein ez ezik, birretan ere, beingoan urik eman etzuelako, jo zuten. Lard 98. Aita etzan beingoan jarri, Amnon-i joaten uztera; baña Absalon-en leia ain andia izanik, bere baimena eman zuen. Ib. 195. Joan dan igandean karobi zuloan / nola erori ziñan jakin zan beingoan. AB AmaE 400. Fortunaren dei eder au entzundakoan, / Txitak olloagana bezela beingoan, / Inguratu zitzaion jentetza aundia. Ib. 333. Katuak eta emakumeak, anima apartatuta, berdintsu zerate, zitalak eta setatsuak, baño beiñgoan amaituko det kontu au, egia argiro esanaz. Urruz Urz 25. Bereala berotu jakon bere odol garbia, beñgoan argitu jakon burua, aida batean biurtu jakon biotza gogo batetik bestera. Ag Kr 186. Oraiñ aldatz bera datorren solo gariz betea, gero sagastitxo bat, laster baserri eder bat, beingoan iratza zabal berdea, gastañadi andia urrengo. Ib. 138. Ikaratu zan [...] galbide lekuetara joango ete zan; jantzi zan beingoan, da joan zan zeiara. Echta Jos 293. --Berotasunak joango zaizkik; oztuko aiz. --Ez beingoan. Ag G 303. Onen ustean mundu guzia / dago berari begira, / baña guziak ikuste utsaz / beingoan aspertzen dira. Urruz Zer 76. Egun bateko lora, beingoan aultzen dana. GMant Goi 24. Baña, / igaro zan au beinguan; / eta ni, barriz, asikeran lez, / kontixu bardin nenguan. Enb 129. Yakiteko egarri andiya erakusan eta berba-erdi bategaz beinguan ulertzen eban esan gura yakona. Kk Ab II 71. Olerkijak beinguan asmau ta esan. Otx 152. Baña azeri zarra bera, beinguan susmau eban zerbait. Ib. 56. Pariseko erdarara itzuli zituen behingoan Helenak. Mde Pr 170. Ez zan beingoan eldu etxera, ta orduan, ama jagita arkitu eban. Erkiag Arran 158. Gortu ezeze itsutu be beingoan egingo yatzu senarra! Bilbao IpuiB 84. Gogatsu goatu eutsien, ba, eskolagiñen, da beingoan amaitu zen lana. Akes Ipiñ 10. Baztuk beingoan ikasten dabe / ikasi nai dabelako. BEnb NereA 190. Erri osoaren ederra irabazi zuen beingoan. Zait Plat 17. Munduan ageri den ordena adimendun botere batek zuzen-zuzenean, erabateko eta beingoan egiña zela. Vill Jaink 42. Beinguan igarrita. Etxba Ibilt 477. Etxera daroa bere alaba kutuna, eta andik dalako osagillearengana beingoan. Onaind STeresa 44. Baiña gure etxean etzuten beingoan jakin ere egingo ni bertsotan ari nintzanik. Insausti 18.
d) De un sólo golpe. "Choclar, meter de un golpe la bola por la argolla, farotik beingoan bola sartu" Lar.
e) De una vez por todas, definitivamente; por fin, al fin. "Aber gure neskiak beinguan aprobatzen daben kursua" Elexp Berg.
Ezen hill izan denaz bezanbatean, behingoan xoilki hill izan da bekhatuarentzat; bizi denaz bezanbatean ordean, Jainkoarentzat bizi da. " Semel" . He Rom 6, 10 (Lç behingotz, Ol bein betiko, Bibl behin betikotz ). Zeiñek ez baidu beharrik egun oroz bertze pontifoek bezala lehenik bere bekhatuentzat biktimak ofrendatzeko, gero populuarentzat; hori egin izan du ezen behingoan bere burua ofrendatzean. He He 7, 27 (Ol, IBk, IBe be(h)in betiko ). Beingoan hau gogoan arzea aski izandu zen bekatari gaisto bat bekatutik atera ta zeruko bidean ongi sarturik uzteko. Mb IArg I 528. Munduko perill guzietatik beingoan hura atera naiez, Kandelario bere egunez eraman zuen beste mundura. Mb IArg II 39. Desagun beingoan: Judatar aragikorrak, Jesus ain pobre, beharsu, manso ta humil ekusi ta, ezin sinistu zuen, edo etzuen sinistu nai, zitekeala Mesias. Ib. 84. Garaiturik beingoan / infernuko etsaia, / gelditzen da zeruko / atea idikiya. Echag 36. Munduko zan guztia / utzirik beingoan, / ageri zuen ondo / bere ejenploan. Ib. 242. Ezta baida guztiak beingoan betiko bukatzeagaitik. Izt C 123. Baina zaurtzen badu, hil beza behingoan. Dv Iob 9, 23. Iritxi zuen orobat beste andreak ere beren gala kostuzko ondagarriak beingoan utzi zitzatela. Aran SIgn 81s. Osatu arte Amari [=Euzkadiri] / osagarriok eruan, / azkatu arte beinguan. Enb 38. Alare! Beingoan aitortu bear zenuan ez dagola ezer bazkari onik gabe. Lab EEguna 64. Gure gaitz ori, gure axkure edo dalako zer ori, gure "erdibearra", beingoan esateko, eztezute ezagutzen? Ldi IL 28. --Au al da gazte baten bizikera, etxe zuloan sartu ta zortzi egunean atera gabe... --Irtetera nijuan... --Beingoan...!! Nora? A Goi 45. Zerbitzari jaun aphezak, behingoan hunaindiko eskuararat itzuli zuen Ramuntxo deithu obra aiphatua... Larz GH 1955, 373. Ainbertze maite baduzu zure sorlekua, zergatik etzara beingoan Kongora goaten? Izeta DirG 57s. Ager zakit beingoan, / il nadi zure ederra ikustez. Gazt MusIx 185. Edo beiñguan esango destazu izen ezkutu sekulakuori, edo juan biarko zaraz nere lurretatik. Etxba Ibilt 482. Beinguan igarrita Dukesiak itz onegaz uts lotsagarrixa eiñ ebana, ez zetsan utzi Zaldunari bere erantzuna amaitzen. Ib. 447. Hauek bai erran zezaketen behingoan bazutela erretor eder bat. Larre ArtzainE 296.
f) Totalmente.
Zarrak eta gazteak, / etxian, auzoan, / gaur zoratu dirade / entero beingoan. Echag 94. Graziyaz ta doaiez / beterik beingoan, / Ama maite Mariya / ona non dagoan. Ib. 102. Kontentuz beterikan / gorputza beingoan. Ib. 152. Eta gaur zorionez / beingoan beteak, / soñuakin kantari / naikera gureak. Ib. 155.
g) (Hb). Una vez, en cierta ocasión. "Une fois" Hb.
Begiratu niñan bildurez beingoan; / ik, bestera begiratu unan. / Begiratu idanan beste bein bildurrez; / nik, jetxi nizkiñan begiak samiñez. NEtx LBB 239.
h) (Seguido de gero ). Una vez que. v. supra (3).
[Oliondoak] eztaude iñauskai makurren zai eztare aitzur gogorren, beingoan lurrean tinkatu ta azieak ere egari ditutenez gero. Ibiñ Virgil 90.
i) (Repetido, con valor de conj. distributiva). v. supra (7).
Beingoan zimur, txanponik atera nai ezta; beingoan jori, bere illobarentzat dana gutxi zalata. Ag G 316.
(Tras frase en la que aparece orain ).
Aspaldietan dabiltza, oraiñ gogor ta arpegiz-arpegi, beingoan zearka [...] euskera bastertzeko aitzaki billa. Ag Serm 585.
BEHINGOANGO. "Subitáneo: (c.) bat batekoa; (G) supitukoa; (V) beingo batekoa, beingoangoa" Añ.
BEHINGOARENGATIK. Por una vez.
Ez nuen asmatu amak izanen zuela beste zaku bat biharamuneko, behingoaren gatik. Larre ArtzainE 31. Hori sinisten ez duenak jakin dezala, behingoaren gatik, nola gelditu behar ukan ginuen. Ib. 143.
BEHINGOAZ. v. BEHINGOZ.
BEHINGO BATEAN Tr. Sólo meridional, documentado desde principios del s. XIX, sobre todo en autores vizcaínos.
a) (b. baten Vc ap. A; Añ (V)). Inmediatamente, al momento, rápidamente. "Instantáneamente" Añ. "En un momento, al instante" A. "Al momento, muy pronto" A Morf 680. v. BEHINGOAN.
Berak esan ta nai izanaren indarrez egin ziran beingo batean Zeruak eta Lurrea [sic] . Mg CC 195. Eztozue au beingo batean irabaziko; baña bai denporaz. LoraS 88. Ez beingo baten esetsi guztiai erabatera. Ib. 122. Onan zabaldu zan beingo baten bazter gustijetara Jesusen dotriña. JJMg BasEsc 38. Eta beingo batean ez nondik ta nora / Ezkutau zan igesi egiñik basora. AB AmaE 307. Beñgo baten zabaldu zan Bilboko uri danean barri txar ori. Ag Kr 200. Mutilla zan Txomin arazo onetan! Beingo baten artu eban estalki on bat, eta [...] joan zan Murguan egoan gizasemea biziratuteko usteaz. Echta Jos 341. Mutiko-neskatoak, txanpon bitzea bukatu ondorean, beingo baten zabaldu ziran pelotalekura edo gozotegietara. Ag G 74. Beingo baten ixildu dira guztijak. Kk Ab I 94. Beingo batian usteltzen dan lez / gogo bagako gorputza, / Euzkadi bardin ilgo litzake / Euzkeria ilgo balitza. Enb 37. Leengo intziriak amaituaz, beingo batean jantzi zan Zuriñe. Erkiag Arran 156. Beingo baten nagotzu beragaz barriro be. Bilbao IpuiB 95. Aguro ta beingo batean erantzun be nire adiskide on onek. Alzola Atalak 111. Ez batek bakarrik, noski, ezta behingo batean ere, askoren artean eta nekearen nekez baizik. MIH 281.
b) "Súbitamente, de repente" .
Iltzen ez dira asko beingo batean ezertako astirik ez dutela? Mg CC 136. Badaruez egunak, esaten deutsee Isaias profeta santubak, atsegin ta kontentubetan, ta beingo baten jasten dira infernura. Mg CO 143. Uste baga beingo baten ilten ezpanas. EL1 23. Jangoikoak agertu eban bere aserria bialdubagaz, irurei beingo baten, eriotzarik tristeen. JJMg BasEsc 8. Egun baten orazinoian nenguala, beingo baten, zelan ez nekijala, aurkitu nintzan begitandurik Infernuban nenguala. Ib. 91. Enzun bazenduban berba loija beingo baten zeuk enzun nai baga. Astar II 147. Danon ustea zan seguru giñala, baña [...]. Beingo batean atera zan aize mot izugarri bat. Apaol 56. Burubide guztiak beingo-baten aldatuteko. Echta Jos 270. Eskuarteko lana bertanbera itzirik, beingo baten aurkeztu zan bakandera aurrian. Otx 151. Autu ortan ziarduela, etxekandre zuur ta maratzari beingo batean otu yakon irakasle berebizikoa nor izan zeitekean. Erkiag Arran 88. Beingo baten jainkozko argitasunak somatzen dabez mojak. Onaind STeresa 110.
c) (BeraLzM). Una vez, en cierta ocasión, alguna vez.
Esango bazeuntsa guzur zale bati guzurrik esaten ez daben egun bakotxian emongo deutsazula ogei errialeko bat, zelango arduria artuko ez leuke berba egiteko? Eta beingo batian esango baleu, zelango atsakaba ta damuba berba txatar bat esan baga ez egotia gaiti galdu dabelako ogei errialekua? Mg CO 36. Beingo batean Ataungo ardangelan jardunki berperean ziarduala, jabetu omen zitzaion bertako mendi-mutil gazte indartsu bat. Izt C 251. Aurra magalean gozotoro lo zedukan beñgo batean, aurraren gañean auspeztu eta esan zuen. Arr GB 24. Beingo batian esan zion. Ud 114. Beingo batean, arreba ta biok jolasean genbiltzan. Zendoia 21.
d) De una vez, de una sola vez.
Modu bitan gauzia ostu leiteke: edo beingo baten kendubagaz [...] edo puskaka puskaka. Astar II 155.
e) De una vez por todas.
Ta ia beingo baten ikusten dokan zer darabillen. Bilbao IpuiB 241.
BEHINGO BATEKO. "Subitáneo: (c.) bat batekoa; (G) supitukoa; (V) beingo batekoa, beingoangoa" Añ.
BEHINGO BATEZ. Una vez, en cierta ocasión.
Ez ote zuten ere, behingo batez, bakotxak berea pagatu. Larre ArtzainE 90.
BEHINGO-BEHINGO (Intens. de beingo). Momentáneo.
Onetarako denpora apur puska bat da asko. Bolbora barrika bat erre eta kalte andijak egiteko beingo beingo bat da asko. Astar II 135.
BEHINGO-BEHINGOAN.
a) (Añ, H (que cita a Astar)). "De repente: (c.) ustekabean, ez ustean, bat batean; (G) supituan; (V) beingoan, beingo beingoan" Añ.
Batzubetan ezarten dira beingo beinguan euren ganian, eta il, birrindu, eta zapalduten ditubez. Astar II VI. Etzaitekez batu murmuretan oi dabenakaz, bada beingo beinguan jausiko da euren ganera ondamendija. Ib. 194. Zer burutaldik jo dau bakalduna beingo-beinguan? Otx 23.
b) Inmediatamente, rápidamente.
Onako gauza asko gure asaba edo aurretikoak egin izan balebez, euskereak ezeban beingo beingoan Bilbotik alboko baserrietara iges egingo. Ezale 1897, 40a. Ezta beingo-beinguen aztuko misiñue gure etxian. Kk Ab II 58. Zin egin eban jagolea topau al ba-egijan topau, beingo-beinguan urkatuteko egingo ebala aginddu. Otx 84.
BEHINGO-BEHINGO BATEAN.
a) Al momento, inmediatamente. "Instantáneamente: (c.) bereala, bertati; (AN) fite; (V) beingoan, beingo beingo baten" Añ.
Yasoko dabe Deabruak ta ondatuko dabe beingo-beingo baten infernuko su-garretan. EL2 37. Peru, axe berbera, ez Jesus ta Amen, / geratu da otz otzik beingo beingo baten. AB AmaE 323.
b) A la vez, al mismo tiempo.
Lau gauza oneek etzirian bata bestien leijan edo ondoren egin, ezpada beingo beingo baten edo berbertatiko instantetxu baten. Astar I 46s.
BEHINGO EDO BIRRITAKO. Ocasional, de una o dos veces.
Baña estazinoe bat, lau edo bost Abe Maria edo beste onelako beingo edo birritako penitenzia bada [...] ezta ardura andiko gauzia. CrIc 164.
BEHINGO ETA BATERAKO. Simultáneo.
Eskuoi musu aundi / bana emon deutset / beingo ta baterako / pozez ta negarrez. Gand Elorri 114.
BEHINGO ETA BERRIZKO. Repetido, de una y otra vez.
Gizon heretikoa behingo eta berrizko adbertimenduaren ondoan iraitzak. Tit 3, 10 (Dv behin eta bietan kridantzatu ondoan).
BEHINGOKO. Al momento, inmediatamente. v. BEHINGOAN (c) .
Biaizteritik Urkiolako / torrera egaz ein dot beingoko. Enb 202. Ua ta sartu abijan, / gura ezpadok gexo txar batek / beingoko artu agijan. Ib. 199. Jakitun jarri naizu, / eta nik beingoko / txaka-txaka juanda. Ib. 171.
BEHINGOTIK BEHINGORA. De vez en cuando.
Ezin zuan ezertara lorik erakarri: esna zegoan, esna ta larri, [...] beingotik beingora buru, anka ta besoak aruntz ta onuntz aldatuaz. Ag G 56.
BEHINGOZ, BEHINGOTZ, BEHINGOAZ, BEHINGOTZAT Tr. Empleado sobre todo en la tradición septentrional, tbn. lo usa Lizarraga de Elcano. Se documenta primeramente en Leiçarraga, Axular, Etcheberri de Ziburu, Oihenart y Belapeyre, aunque falta en el resto de los autores hasta el s. XIX, salvo en textos suletinos y mixanos. La var. behingoaz (o -koaz) general entre los autores citados, es sustituido casi totalmente por behingotz en los de los ss. XIX y XX (aunque cf. beingoas en Lizarraga y beinguaz en un texto de Valcarlos). Hay behingotz una vez en Leiçarraga, con sdo. diferenciado del de behingoaz; behinkoz en Xarlem y Casenave; -tzat sólo en el Nuevo Testamento de 1828 y en Xalbador. Al Sur se emplea bastante la forma be(h)ingoz en el s. XX.
a) BEHINGOTZ (H), BEHINGOAZ (SP (sin trad.)), BEHINGOTZAT (Hb, H). De momento, por el momento; por un tiempo. "Behingotz ioan da, il s'en est allé pour longtemps (ou encore) pour un certain temps" H. Pouvreau, que no da trad., lo podría haber tomado tanto de Leiçarraga como de Etcheberri o Axular.
Hunelako gauzák, guziz lengoaje oraino usatu gabe batetan, ezin behingoaz halako perfekzionetan iar daitezkela, nola behar bailitzateke. Adv * 7v. Haur [Iesus Krist] da bethierekotzat behingoaz sakrifizio egin ukhan duen Melchisedech Sakrifikadore eta Ipizpiku handia. Ib. * 7v. Eta akhabatu zenean tentazione guzia, Debrua yoan zen haren ganik; behingotzat. TB Lc 4, 13 (Lç denbora batetaranokotz, Brunet, IBk beste bat arte, Ol ordukotz ). Eskapatzen zaizkotenean [debruei] aztaparretarik oraino behingotz han zituztela uste zituzten arimak. Jnn SBi 56. Behingotz galduak ziren ordu artean Japonen erlijionea eraikiko zela ginduen usteak. Prop 1890, 204. Lanik ez edo lan guti ja bi edo hirur hilabete huntan, eta naski behingotz hoberik deusen ikusteko itxura guti. HU Zez 65. Hortakotz utzi izan dut / behingotz neure herria, / Ameriketan bazela gauza / noizbait jakinik berria. Etcham 43. Filistindarrak garhaitu zituzten [Samuelek] eta behingotz herritik urrundu. Zerb IxtS 51. Beingoz beintzat egon bearra daukat nere erabakia jakiñarazteko. Etxde JJ 70. Lasai geldi gintezkeen behingoz behintzat. MIH 324.
b) (V-gip, G-goi), BEHINGOTZ (BN-baig-ciz; VocBN, H). Ref.: A (beingoaz); EI 103; Elexp Berg. Por fin; de una vez por todas, definitivamente. "Behingotz adiarazi zaio, on lui a fait entendre pour une bonne fois" H. "Behingoaz (Sal), behingotz (BN-baig-ciz), para siempre, a perpetuidad" A. "De una vez para siempre. Pagaiozu beingoz eta aber ixiltzen dan" Elexp Berg. "Biar datoz ojalateruak; ia beingoz akabatzen daben obria" Ib.
Ezen hil izan dena, bekhatuari hil izan zaió behingotz: baina bizi dena, Iainkoari bizi zaió. " Pour une fois" . Rom 6, 10 (He behingoan, Ol bein betiko, Bibl behin betikotz ). Deusek ere eztezazula otoitza utzaraz, erran nahi baita, deus eztela behinguaz utzarazten ahal derauzunik. AR 16. Adio orai Xarlemaiña, / bentüraz sekülakoz; / zuri obligazionetan / baratzen niz behinkoz. ' Je demeure à jamais / votre obligé' . Xarlem 1201. Jangoikoak il nazala beingoas! (327). LE-Ir. Eméndik gúti deskansatukozára beingoas betíkos. LE Ong 134v. Ez bazare Nabarretetik itzultzen, beldurra dudan bezala, behingotz uzten bagaituzu, hitzemandazu Loiolako izena bethi ohorezki ekharriko duzula. Laph 25s. Bekatiak bekatien gainera emendatzen tuztenak, bizitzaren kanbiatzera beinguaz determinatu gabe. LuzSerm 274. Zerbeit gezur suntsitu, egia zenbeit ere ba ezarri lur onean behingotz ongi landaturik... HU Zez 80. Luza zezala besoa bat bederak eta ahurrean har, behingotz, bihika zenbeit. JE Bur 76. Ez dituzu hilen naski, bainan xahuturik utzi tizie gaixoak. Behingotz zauri ederra badikezie. Ib. 17. Gaizkiari aztaparrak moztu behar zaizkola, eta behingotz! Barb Sup 125. Larrubeltz khexu, demonioka, / sudur puntari thorra thorraka, / [...]; eskolatu da behingotz, merke. Ox 117. Hamekak joak izana gatik Loiolarat baikinuke egun berean xede, agertzen dut ene barneko khexua. Berriz otomobiletarat iganik, adio erraiten dugu behingotz. Orreagako herri ñimiñoari. JE Ber 16. Noizbait bada noizbait, zerbait xoragarri behintgotz [sic] agerturen zaizulako esperantzak. Ib. 10. Izaera ori, bada, beingoz-betirako gure baratzatxoaren atean utz dezagun. Ldi IL 87. Burruka latza ari dut / beingoz ezi nairik. " De una vez para siempre" . Or BM 120. Ez naiz gehiago / ez naiz ere "ni" / Oro nitzaitzu eskaini. // Behingotz nago / zure zurea. Iratz 164. Etsaiok oraingo yardunbidez aitu ditzagun beingoz. Zait Sof 45. Madalen, sarritan mintzatu zitzaion bere senarrari begiak malkoz blai, Engrazirekin zitun artu-emanak urra zitzan eta beingoz ute izan zun Hegiaphaliako etxeko-andre gazteak Xalbat oneratu zula osoro. Etxde JJ 199. Neregan il da beingoz / aurtzaro garbia, / itzali zan betiko / orduko argia. EG 1956 (1-2), 9. Bertsolariak diran artean / ez dala galduko beingoz. Olea 37. Ikustean semea gutarterat jina, / airatu da behingotz ene bihotz mina. Xa Odol 307. Bainan, seme, nik hitan badiat fedea / [...] behingotzat hor utziz Amerik'aldea / bilatuko dukala etxeko bidea. Ib. 203. Gure oztearekilan / Eüskal Herria izitürik, / egonen da thipilian / behinkoz lürreratürik. Casve SGrazi 152. Asi baldin baintzan, / beingoz asi intzan. Zendoia 125.
c) BEHINGOAZ
Behingoaz ez badugu ardiatsi galdea, / berritz egin behar dugu gauza beraz eskea. EZ Man II 6 (citado por H, que traduce 'dès la première fois).
d) BEHINGOAZ.
De una vez, de una sola vez.
Aingiru gaixtoa behingoaz galdu eta gogortu zen bethierekotz: hala bada gu ere ez behingoaz, baiña maiz eta anhitzetan usatzeaz egiten da trebetasuna eta aztura. Ax 91 (V 62).
e) BEHINKOAZ ((H, que cita a O)) A la vez. "Belapeyre (I 72) se sert de behingo substantivement dans le sens de 'en même temps', 'à la fois'" Dv.
Adausia eta ausikia behinkoaz uken-tut. " Tout à la fois" . O Pr 1. --Ostian izateko, Iesus Krist elkhiten deia zelütik, ala ordü berian han ere dago? --Ezta hantik ialkiten, Zelian eta Sakramentü saintian da behinkoaz. Bp I 72 (Duvoisin cita erróneamente behinkoan ). Erraitiaz hamabost Pater noster eta ehün eta berrogei eta hamar Abe Maria behinkoaz, edo hirur aldiz bostna Pater. Ib. 149. Sentittu egiten da beingoz, erabat, gorputzean eta animan, izate osoaz. Txill Let 55.
f) (V-gip), BEHINGOTZ (H). Por esta vez, por una vez. "Behingotz badut dirurik aski, j'ai assez d'argent pour une fois" H. "Al menos esta vez, al menos una vez. Mutikua! ia beingoz beintzat atia ixten doken" Elexp Berg. "Tia Ixidora bisitatzera juan niako ziñakie, beingoz beintzat" Ib. "Beingoz beintzat, osorik eta jarraian entzun izan dut" Ib.
Engaiñatu nau beingoz / aalegin guzian. Zendoia 39.
g) De repente.
Banentorren Zerubidetik etxe aldera; naiko bustita, egia esan, baiña pozik. Eta, beingoz, estutu egin zait biotza. Txill Let 63.
h) Una vez, en cierta ocasión.
Zenbat urte dituan / nola ez dakidan, / "ez dizkiat kontatzen" / beingoz esan zidan. Zendoia 83.
i) Una vez (cada cierto tiempo).
Urtean beingoz naiz-eta entzun / Uztapide ta Basarri. Insausti 180.
BEHINGOZKO. "Beingozko, repentino" Zam Man 103.
BEHINIK. Por lo menos. v. BEHINIK BEHIN.
Trufa bedite, trufa Jainkoaz. Nor nahi eta zenbat nahi izan diten, ez dire aski izanen. Behinik, horra bat gutiago... HU Aurp 66.
BEHINIK BAT.
a) (Hb, H). En primer lugar, en principio. "D'abord, premièrement" H (cf. HeH Voc: "behintzat, behinik bat, bedere, behinik behin"). "Ça, d'abord, et d'abord, avant tout; et d'abord un" Lh.
Sehi haina behinik bat, zeinak iakin izan baitu nausiaren nahia [...] eta ezpaitu egin haren nahiaren eredura, zehatua izanen da. HeH Lc 12, 47 (Dv berriz ). Horren gainean banituzke bi erraiteko. Behinik bat, beldur nindaite lurrari udazkenean emanikako ongarria gal dadien primaderakotzat. Dv Lab 27. Behinik-bat, itzain ofizioan dabilanak idi hazkarrenetarik behar ditu [...]. Bainan gure herrian [...] ez dute halako idi motarik erosi behar. Ib. 234.
b) "Por cierto" A. "Por cierto, beinbat (V, G, AN), behinik bat (BN)" A EY III 260.
BEHINIK BEHIN Tr. Los textos guipuzcoanos ya desde aprox. 1820 suelen reflejar los fenómenos de fonética sintáctica (beñepein, beñepin, etc.), fenómenos que se recogen tbn. en Lizarraga de Elcano (beñik pein) y en algunos textos vizcaínos y navarros de los ss. XIX y XX. Benik-bein aparece sobre todo en Aguirre de Asteasu y Lardizabal. En DFrec hay 13 ejs. de behinik behin, 8 de behinik-bein, 1 de beinpein y 1 de beiñepein.
a) (Hb, Dv, H; beñik beñ H). Primeramente, en primer lugar; en principio. Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Sara, Larreguy, Duvoisin y Zerbitzari, al Sur lo emplean Lizarraga de Elcano, Moguel, Aguirre de Asteasu y Lardizabal.
Nihorentzat beldur izaitekotz, behar nuke izan jakintsunentzat, edo jeusik eztakiten enorantentzat; behinik behin enaiz beldur jakintsunentzat [...]. Bada are gutiago beldur izaiteko dut jende enorant jeusik eztakitenentzat. ES 197. Bi arrozoinez daritzat herri huni hain izen hautua eman ahal izatu ziotela. Behinik behin bere paraia eta situazino arraia eta arinaren kariaz; eta bigarrenekorik bere eskuara garbiaren edertasuna dela kausa. Ib. 156. Zor zion beiñikbeiñ munduan zan humerik eder gozoena izatea; are zor zion jatorriz degun pekatu bage sortzea. Lar SermAzc 48. Behinik-behin, eginen dut lurreko nazione guziez eliza bat [...]. Iuiamendu lazgarri hura ematen denean, izanen dire zuentzat yar-lekhuak zeruan. Lg II 192s. Bear dugu beñik bein, utzirik bizioak ta bekatuak, segi birtuteak. (209). LE-Ir. Sua beñik pein da pena bizi rabiosoa. (309). Ib. Goázen bada berexis personak ta kulpak. Beñik bein dagóna lesiaturik luxurian [...]. Berze batzuk dire erdikal edo erdiska dabiltzának. LE Bail 224. Zer kaltetzuk etorri oi dira bide deungako osatu gura oneetati? Txito asko; beinik bein, beste erremedio edo osagarri onak artu nai eztira [...]. Gero [...]. Onez gañeti, [...]. CrIc 52. Sinistuko badeutsut, neuk enzun biar deutsadaz. Baña beinik bein itandu biar deutsagu dotrina puska bat. Mg PAb 154. Egingo dozu aurrera gura dozun beste berba, baña ebagi biar deutsut beinik bein esatera zinuazana. Ib. 195. Beartua dago benik beñ, eriotzako perillean arkintzen danean. Beartua dago gañera, Zeruko janari au gabe ezin garaitu baditu bere gura, ta griña txarrak. AA I 400. Jaunaren itz Santua ongi enzuteko enzun bear da benik beiñ Jainko beraren itza bezala. AA III 440. Arkituko degu beñik beiñ Isaias Profetagan mastiaren parabola. Ib. 433. Benik-bein Damaskotik joan zan Arabiara, Ebanjelioaren berririk arteraño zabaldu etzan alderdira. Emen iru urte igarota, Damaskora itzuli zan. Lard 495. Hortarik heldu dira bi on. Behinik behin, hazi gaixtoak erretzen dira [...]. Bigarrenekorik, hautsa da onkhailu hobeenetarik bat. Dv Lab 32. [Aberetegi] zaharrak ahalaz medeatu behar dira, eta berririk egiten denean, bertze moldez xuxendu. Behinik-behin, aberetegia ez da nahi laborariaren etxe barnean. Ib. 216. Aita, behinik behin hori ez da egia. Zerb Metsiko 254.
b) (V, G, AN, L; Lar, Añ; beñepen Dv (que cita a Echve); beiñepeiñ V-gip; beñipein V-gip; beinpein AN-ulz; binepin G-nav). Ref.: A; Etxba Eib (beñipein); Iz Als, Ulz; Elexp Berg (beiñepeiñ). Al menos, por lo menos. "Una por una comamos, &c. beiñik beiñ" Lar y Añ s.v. uno. "Bizixa beñipein lagairak, naiz ostian narrugorrixan laga" Etxba Eib. "Ni binepín konforme noon ikus gendunén bai" Iz Als s.v. ankutsin. "--Asike badaoke txerrik il gabé. --Ni egoinitzeke beinpein zazpi pernil baníttu" Iz Ulz 415. "Al menos, siquiera. Beiñepeiñ aurten ez ari aaztu aman egunian etxera etortziakin" Elexp Berg. "Beintzat eta beiñepeiñ sinonimo gisa erabiltzen dira, baina bigarrenak adierazkorragoa dirudi" Ib. v. behintzat. Tr. Documentado al Sur desde principios del s. XIX, al Norte lo emplean algunos autores desde finales de dicho siglo.
Ozta idoroko da Infernuan arima bakar bat, beinik bein kristiñaua, Zerurako pausuren batzuk emon etzituanik. LoraS 9. Deritxot [...] eztala alperra izango ene au. Beinik bein yakina da, eta itsuak bere baakusde eze, iñori okerrik eztakarroiola. EL2 7. Saiatzen dira ura alegiña tentatzera, eta betiko galtzeko moduak egitera, lotzen ez baditu beñepen Jaungoikoak. Echve OngiB 3. Il ziran, aztu ziran, ta geienak beñepen Infernuan arkitzen dira orain. Ib. 14. Kitau ziñaikez zeure zorrak, edo beinik bein pagau zati andi bat. Ur MarIl 82. Jakin nai izan zuen [ain biotz gaiztoko gizona] nor ote zan, lagun artetik, benik-bein, bereala kentzeko, besterik ezin egin bazitzaiokean ere. Lard 440. Jauna, beste guziak zugandik gaitzerako bidea artuko balute ere, nik benik-bein etzaitut utziko. Ib. 441. Sui-gai orrek omen / du aundiya boltsa, / kanpuetan beñepein / ala dago otsa. Afrika 97. Bost urte diran ez dakit baño / beñepein badirare lau. Bil 68. Kondeari beñik beñ konsuelo bat eman zion Jenobebaren garbitasuna Golok berak agertzeak. Arr GB 99. Bere izen on ta onra beztu edo beñepeiñ illuntzeko amaika iskanbilla ta esameza gezurti banatu ta egiztatutzera saiatu ziradenak. Aran SIgn 92. Bati beiñepein gorputz guztitik / sedatu-zinta dariyo, / oiek guztiyak kendu ezkero / koarto bat ez du baliyo. Xe 313. Gitxien gitxienaz bai beiñik beiñ iru. AB AmaE 335. --Denbora da alde ontara agertu ez dala! Bizi da, bizi da? --Bai nai beñepiñ. Sor Bar 99. Gure urrekua izango zan ura bera ere; gutxiena jota're, kirtena beñepeiñ bai. Urruz Urz 56. Frantzian, maizenik segurik, plekariak sahetseko paretarik gabe artzen dire Espainian baino meritu gehixagorekin.... bainan halere, behinik behin esku huska, eskasa hain urrun. Zby RIEV 1908, 85. Nik beñepeñ oingo biajian ix-ixilik ederrak artu ditut. Apaol 87. Auzoek eta adixkidek, egin dezoketena, lanaren errextea. Nola? Behinik behin, eskuararen alde mintzatuz ahal bezenbat. HU Aurp 213. Guk behinik behin ez dugu behinere uste izan apezpiku argitu eta kartsu harek [...] giristino arnegatuekin bat egiten zuela. Ib. 54. Behinik behin, bertzeak bertze, Berdolyren boz-emailek burua apaltzen ahal dute. Ib. 145. Behinik behin badut uste, goraxago aiphatu ditugun jaun horietarik zonbaitek segurik ez duten oraino bere azken hitza errana. Arb Igand 30. Izan leike batek baiño geiagok nire egikera ori bidezkotzat edo beinik bein egokitzat ez artu izatea. A ( in Azc PB 3 ). --Osatuko iatzu beraz? --Osatuteko bidean iarri dot beiñik beiñ. Ag AL 117. Etzaitezela gauz-orrengatik estutu beñepein. Moc Damu 9. --Nortzuk dira biotzetik ezeukiak edo premiñadunak? --Onrarik ez aberastasun bidezkorik bere, gogoz beinik bein, gura ez dabeenak. Itz Azald 195. Itxiteko astia izango dozu. Asi zaite beñik beñ zeure arloan. Ag Kr 163. Oraiñ benipeñ lenengo, Jaungoikoak etxera ekarri daizala: orixe nai dot, eztot besterik bear. Ib. 25. Gauzak gertatu diran lekuan bertan galdetu bear badira, jakintsu ootatik bi biñipiñ ara joan ditezela. Goñi 84. Obeak badira [...] baña nik ere senarra izango det beñipeiñ. Ag G 301. --Zeregiñik bai al da edo... --Aigera beñipeiñ. Ib. 321. Erbestekoari etzaio iñon ere aiñ ondo begiratzen, ezagutu artean beiñik-beiñ. Ib. 47. Itxu edo gutxienaz beiñepeiñ lausoa zan bat. Urruz Zer 97. Gaur beñepin, Pilemon irixteko ordurako estaziyuan egon. Alz Bern 53. Beñepein ez emon indarrik artu daben bide deungatik jarraitzeko. Kk Ab I 40. Danak ezpadira be, batzuk beñipein. Ib. 21. Emakume bat, buru-barruba utsik edo beiñik-bein ondo beterik ezeukana. Ib. 6. Nik eztakit nola, beinik bein emengo lekaime (monja) guztiak zuritu zituen. A Ardi 76. Naiz edan ta naiz utzi, / beinik bein aoa busti. JanEd II 30. Era ontan bakarrik artu ditezke biñipin Jesus ber-berak beste bein erabilli zituanean [itz oiek] . Inza Azalp 152. Nolabait ere beiñipein, bere erri koxkorra ta jaiot-etxea ta famili-kondarrak ikusteko gogoa egin zitzaion. Mok 8. Ala zauden beñipein, berak ate zirritotik ikusi zituenak. FIr 140. Ohartzen niz behinik behin xoratuak dagozila gure ondoko emazte guziak; durduzaturik, gizonek berek ere ez dakigula norat itzul. JE Ber 64. Aire onak bizkortzen ez othe dauzkigunentz ere gure beribilak? Erasia gogorrean lotu zaizkigu, behinik behin, bideari. Ib. 7. Gaur beinik bein jaia ondo irten dedilla ta gero gerokoak. Lab EEguna 107. Bide zior bat aurkittu eben; arek bidiak, beñipein, nora edo ara eruango zittuzalakuan [...] axe bidia artu eben. Otx 105. Osotoro batera etorriak garala badirudi beñipein. Ldi IL 95. Erti onen agerpen arrigarrienak Altamirako arzuloan daude. Baño gaurko eusko-lurralde onetan ere badira, Santimamiñe [...] eta Isturitzko arpeetan beñepein. JMB ELG 49. Geienetan beiñepein, ikaslea ezta bere maisua, bere irakaslea baño yakintsuago. Ir YKBiz 135s. Apustu egiñak beinik-bein / zintzo joka daitez ta bestên bat aiekin. Or Eus 27. Guazen gure etxera. An beñepein pakea izango degu. ABar Goi 65. Au egiztutzeko, beste ezer agintzen ez dan bitartean beñepein, baiezpen bat azaltzea naitanaiezkoa izango da. EAEg 8-11-1936, 246. Erregegoan Dabidek ederki frogatu zuen zer dohain paregabeak zituen. Behinik behin, gerlari handi, laster jabetu zen Jerusalemeko hiri ederraz. Zerb IxtS 54. Guztiok ordurako edariz beiñepein, ondotxu baru-ausiak. Erkiag Arran 44. Arkitektoren batek lantegin sartu bearko det nik laguntzalle bezela. Sartu beñepein. JAIraz Bizia 46. Ez al yunat arrazoirik aski, zerua emen ere badagola, aldez aldez beñipein esateko? Or QA 55. Gertariok egizko edo, behinepehin, egiantzeko zirela sinesteko. Mde Pr 314. Ikerkuntzen hasieran behinik behin, haien azalpenek egiantzeko eta gotor xamar iduri zuten. Ib. 343. An goxo egotea erabaki nuan, bitartean aukera oberik agertzen ez bazitzaidan beiñipein. Or Aitork 111. Orren bildur ez egon beñepein. Etxde JJ 218. Egin bear dut nere burua galeraziko ez badut, beñipein. Txill Let 107. Auxe beinik bein, egia. Zait Plat 101. --Nik egia erran dut. Sinetsi zaidazue. --Ala uste dugu beñepein. Izeta DirG 124. --Bañan... ez al dugu zinera goan bear? [...] --Ez, ez; gaur ez beiñipein. Ib. 27. Langille guztiak, orixe da guraria beiñipein, ezer ez dabe egingo, kaleetan ibilli baiño. Erkiag BatB 147. Ona naiz txarra, baiña iraun beiñepein. Vill Jaink 111. Egungo haurrek behinik behin, "ayuda familiar" delakoaz zerbait ekarten dute etxera. Osk Kurl 63. Izadiko gertakari auetara urbildu ezin banendi ere [...], baserriak eta ibarrak ureztatzen dituten errekak beñipein atsegin bekizkit. Ibiñ Virgil 92. --Ta zerekin bizi biar duzute? --Beinpik ez naiz minetara berriz yoanen! Auspoa 77-78, 25. Ez da okerrik beiñepein, eta ori ez da gitxi. NEtx LBB 20. Etxerik geienetan, edo askotan beiñepein, dago urrutizkiña. Etxabu Kontu 202. Zuretzako aña ere badago, nai badezu beñepin. Ataño TxanKan 140. Austuta eldu da Teresa bere aitaren etxera; illa zirudian, beiñik-bein, 1539genko agustuaren 15an. Onaind STeresa 47. Nik, izango dan piska artzekotan egon naiago diat beiñepein. JAzpiroz 106. Erostunak baditu behinik behin, eta irakurleak izango ahal ditu. MIH 136. Hitzen hauzi hau ez da, nere ustez, ez hauzia ez ezer: ez luke behinik behin izan behar. Ib. 78.
c) De una vez, de una vez por todas; al fin.
Autsi zazu [...] lurreko beargaien kate luze ori; ta egizu beñikbein animaren egiteko andia. Mb JBDev 220 (en la ed. guipuzcoana de Aran benik-beiñ ).
d) De todas formas.
Egia da, denbora galduaz edo nere kulpaz damu izan dezaket; baña beñik beñ, denbora galdua galdua betiko geratzen da. Cb Eg II 100.
e) Ciertamente. "(V, G, AN), por cierto" A EY III 260.
--Tori zigarrotxo bat. --Jesus! Galanta da beñepiñ ori! Sor Bar 36. Zer klasetako ezpata duen / ezaguna da beñepiñ. EusJok 94. Bai, zaarra ez zara, tximista gorria! Ez beiñipein. Ezta umea bere, ostera. Erkiag Arran 99.
BEHINIK BEHINEAN (beñipeñian V-gip ap. Etxba Eib). Por lo menos. "Beñipeñian aitzen emon balesku aurretik" Etxba Eib.
Ez zekiñat nik ori [nondik datorren] [...] bañan nola ta nai ere urrutitik beñepenean. Apaol 29. Mutill gazte oriyek / formal dira ibiltzen, / beñepiñian ez da / bat etxera biltzen. JanEd II 77. Beragatik zenbaitek / Zauzka mingañian; / Nik beiñik beñian. Otañ 80. Ni ikaratu nintzan / beiñepeiñian, / orko Dios-ka otsa / entzun nuanian. Auspoa 94, 96. Orra amasei bertso / biñiripiñian / emengo kongregante / umillen gañian. Ib. 72.
BEHINIK BETIRAKO. De una vez para siempre. v. BEHIN-BETIKO.
Euskerari ez iltzen laguntzeko, ezin ditezke amar milla peseta zikin batu. Ezta ere beiñik-betirako eman bear dezula yakinda. Ldi IL 105.
BESTE BEHIN (Mg Nom, Añ). Otra vez, de nuevo; en otra ocasión. "(G) berriz; (V) ostera, beste bein, otra vez" Mg Nom 66. "(En otra) ocasión. [...] Siendo futuro el verbo: urrengoan, beste bein, ostera, barriro" Añ. "(Otra) vez, en otra ocasión: (c.) beste bein, urrengoan; (V) ostera bere" Ib.
Noe behin horditu zen, eta Loth bertze behin. SP Phil 355 (He 358 Loth ere bai behin). Beste beñ Claudio ta Estanislao kozinariak egur eske bialdu. Cb Just 111. Esan bere eutseen beste bein gauza berau beste berba batzubekaz. Mg CO 8. Baña begira beste bein onelakorik gerta ez didin. VMg 46. Ezainduten doguz miñok bein murmuraziño ta esaka gaistoakaz, beste bein berba loiakaz. LoraS 53. Propositu edo gogoa beste bein bekaturik ez egiteko. CatAN 50. Puskaka puskaka ostubagaz, gaur lauzuri, bijar laumarai, etzi zortzimarai; orain ogija, gero sagarra, bein artua, beste bein ardaua. Astar II 155. Indulientzia osoa oraino, ilhabetean, bertze behin, batbederak, bere hautzara, nahi duen egunean. JesBih 468. Bein batean agertu zitzaien Pedro eta Santiagori; beste bein amaika Apostoluai, elkarrekin zeudela. Lard 474. Enaik ez beste behin / bortian hotz eraziren, / ez ere hik beste urthian / hire irrigarri emanen. Balad 133. Bertze behin, aita eri bati manatua izan zitzaion erremedio bat kharioa, eta komentua azken sosetan zen. Laph 233. Jagola dozu gero beste bein Guzman azkarra, / eragozteko zugana sartzen mauru zakarra. AB AmaE 444. Orduan Jesusek adiazi ziozkan Ebanjelio santuko itz aiek: [...]. Beste bein esan zion Jaunak: [...]. Bv AsL 37. Bertze behin zen saminago / Ama Birjinaren hitza: [...]. Zby RIEV 1908, 292. Berrogoi egun hetan agertu zen Maria Madalenari [...], apostoluei bi aldiz, [...] eta oraino bertze behin Jondoni Petriri, arrantzan hari zelarik. Jnn SBi 32. Ezai beste bein orregaz batu, buru-arin ori. A BeinB 45. Ber gaiza erran zian beste behin. Ip Hil 154. Bein eta beste bein, egun baten eta bestean, iñoz nekatu eta gogait egin baga. Itz Azald 62. Entzuten bot beste bein itxasertzetan abillela, birrindduko aut. Echta Jos 60. Ni geiztua! Ia beste bein esain! Kk Ab I 69. Bein, zulo sakon batera jausi ziran. [...] Beste bein [...]. Altuna 90. Orain sorta bat... / Beste bein, Ama, / ekarko izkitzut / geiago. Jaukol Biozk 11. Beste bein, Tuguerresko agintari nagusi zan Valderramak berri izan zun, bazetorrela ta bertan zala Jose F. Mata. Or SCruz 138. Bertze behin jotzen du beraz makilarekin... Ura bethi geldi geldia! "Une dernière fois" . Barb Leg 22. Bein ezker, beste bein eskuin. Or Eus 233. Beste bein, larunbatez alor (soro) batzuetan zear zioan Yauna. Ir YKBiz 110. Langille onek birritan lan egin dau: irabazten bein eta aurreratzen beste bein. Eguzk GizAuz 147. Moisek makhil kasakaka ura jauz-arazi zuen harroka batetik, aldi batez. Bertze behin, ur batzueri gustu ona eman zioten. Zerb IxtS 37. Entzun ezazute beste bein gure lenengo ura. Lek SClar 126. Beste bein, ba ei zan Eibarren olako gizon serixuan-serixoz grabia zan bat. SM Zirik 90. Aristotelek dionez, Enpedokelek eta Omerek neurria besterik ez omen zuten ideko. Beste bein, ordea, Omertar gorengotzat aipatzen du Enpedokel. Zait Plat 78. Ta Nikanor, beste bein legetxe, bere buruari begira asi da. Erkiag BatB 140. Begiratu idanan beste bein bildurrez. NEtx LBB 239. Beste behin gure etsaiek / boroga dezen nur giren. "Une fois de plus" . Casve SGrazi 148. Beste behin esan nuenez. MIH 83.
BESTE BEHIN BATEAN. En otra ocasión. v. BESTE BEHIN.
Onen ondoren beste bein batean Santiago gazteari agertu zitzaion. Lard 476.
BESTE BEHINGO. Para otra vez.
Errege etxera duaz / piezak arturik, / esaminadu daizan / ondo guztiz ondo / ta, bada faltarik, / kontu beste beingo. DurPl 114.
EZ BEHIN. "(V-ger), no por cierto" Alt Obs 49. Cf. supra BAI BEHIN.
INOIZ EDO BEHIN, NOIZ EDO BEHIN. v. inoiz; noiz.
LEHENENGO ETA BEHIN. v. lehenengo.
NOIZ-BEHIN, NOIZEAN BEHIN, NOIZIK BEHIN. etc. v. noiz.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper