1 bortu.
Etim. En último término del lat. portus .
Onom.: Don Martin Bortuco. (1245) Arzam 185. Don Peidro de Bortu. (1286) Ib. 185.
1. (S, Sal; HeH Voc, Gèze, Dv (S), A DBols) Ref.: A; Lrq; ZarHizt .
Monte, alta montaña; zona alta de pasto. "Des ports (bortuac) des montagnes" (1520). Arzam 185. "Montagne, mendi, bortü " Gèze. " Bortu, en Soule, pâtis des montagnes" Dv. "Euskarazko eremu zabal batean, bortu ezin da itzuli "col" hitzaz. Bortua baita eremu bat eta ez igarangia, artzaingoaren bizitzari lotua dena; frantsesez "zone d'estive" itzultzen dut" X. Videgain ((comunicación personal). v. 1 portu (3) Tr. Propio sobre todo de la tradición suletina y mixana, aparece también en M. Ros y Mendigacha; desde mediados del s. XIX se documenta además en otros autores septentrionales.
Bista uketeko bortuetan. " En los puertos" . MRos 10.1r. Bi ogei ari eraman dituenak emengo bezino bati zuen bortuan sartuagati. Ib. 11.1r. Gure asken bilkhüian, bortüietan. Etchart 5.1r. Bortuko elhurra. Tt Onsa 23. Etxen, aldirietan edo bortian abelzain diratianian. Bp I 107. Horebeko borthu seindura heltzeko. AR 217. Fruitidorren hogei ta laugarrenian, / Erroimendiko bortian. Iraultza 151. Piraneako bortia / eztük ez igaranen. Xarlem 564. Sira, heben ba dizügü, animal izigarri bat, / Apartetik so egin eta, üdüri dizü bortu bat. RolTrag 78 (ap. DRA ). Ünhürritze bortian da Phixtako olha. ' Dans la montagne d'Unhurritze' . Etch 616. Khantoren egiliak eztizü beldürrik / Ez bortian ez etxen gal dezan ardirik. Ib. 350. Aberats den artzaña ezagün da bethi / Bortilat juiten dian bere anhuati. Ib. 618. Enaik ez beste behin bortian hotz eraziren. Michel LPB 295. Ürzo ederra, airian / arhin bahoa bortian. Ib. 295. Mendiak eta zelhaiak, itsasoak eta oihanak, hiriak eta bortuak, jendeak eta ihiziak. Laph 227. Bortiak xuri dira elhür dienian. " Les montagnes" . ChantP 24. Bortürik gorenetan erorten elhürra. Ib. 134. Basa urde eta urdesentzat, nola bortuko bertze bestientzat. Elsb Fram 159. Bortuko ardiak. Mdg 136. Nihau, behin ikusirik nago, bortuan, biarnes bat lau zangotako astaña bati lothua. JE Bur 110. Itsaso-hegitik bortuetarat ethorria. Barb Sup 33. Bortietan artzain, eta ez jaisten ardirik. FlorC 241. Kantazak horgo mendi, bortu ta pentzetan. Ox 151. Biga bost orkatz eta basahüntz eraitzi dütü bortütik. Const 36. Artzaña bortialako denbora ederraren haidürü dago. D. Béhéty GH 1932, 91. Bortua, artzainaren lurra, lur bortitza. Bortua beti berdin menden gatik: etxolak, harrokak, arbolak, ur turrutak, belarra mehe... JEtchep 55. Chewer-lakeko mendi hau, ez duk gero Irauko edo Kurkulako bortua. Larz Iru 90. Mendi ta bortü horiek / gure gizen bazkagia. Casve SGrazi 90. Bortian bezain ezagun hegoa sukaltian. (S). EZBB I 74. Garaziko mendi-bortuan. Larre ArtzainE 120.
(Sing. y pl.). (Referido a los Pirineos, en su parte vasca). "Bortu, forêt, les monts Pyrénées" Arch VocFab."(BN, S, R), Pirineo (del lat. portus); se usa en plural" A (cf. sin embargo infra, ejs. tanto en pl. como en sing.). Cf. JMB AEF 1955, 41s.: "Antes, durante la época estival subían las ovejas de todas las casas a los pasturajes elevados, es decir, a los Pirineos o Bortiak 'puertos', denominación coincidente con la que ya en el siglo XI [a. C.] era empleada por los geógrafos árabes para designar la cordillera pirenaica: Yabal al-Burtat". Cf. FGN 1: "Entonz se perdió Espayna ata los puertos". Cf. Auñemendi.
Orhi da Bortuetan mendi gora bat, Nafarroa elgatako eta Zuberoako mugan. O Pr 372. Pikatuak erraiten diote Bortuko bide hersi eta kanpix bati, zein baita Otsagabiren eta Larraneren artean. Ib. 6. Mandoa, nor duk aita? Bortuko behorrik ederrena ama. " Les monts-Pyrénées" . Ib. 31 (tbn. en Saug 101). Badire hanitz Bortu iphar aldeko izkerrian zoinek bere anaien, bere aitzindarien minzajia enthelegatzen eztutenak. " Des Pyrénées" . Arch Fab 11. Eskualdunek egiten dugu gizalde bat bertzetarik berezia, ez bakarrik bizi giren tokiaz, itsas bazterrean bortuen (Pyrénées; Pirineos) bi aldetarik egoitzatzat hautatu ginduen xoko guziz maitagarriaz. JE Bur 174. Bortuen bi aldetako umeentzat. Ib. 211. Bipher-beltx gostu bat ezin-erranezkoa bazuen han, aho zolan, Bortuko esne goxo guziek eztitzen ez baitzioten. Barb Sup 33. Bortuak iraganez, / berdin Españatik. Etcham 172. Bortuak gora ditun; / han paretak legun: / Elurretik bizirik / jalgiko ahal dun! Ib. 175.
2. (BN, S, R; HeH Voc, VocBN, Gèze, Dv, Foix) Ref.: A; Lh .
Desierto, lugar solitario o despoblado. "Désert, baserri, bortü, desertü " Gèze. "Désert, eremia, desertia, bortia " Foix. " Bortiak (bortuak) eztitük yüntatzen bena gizonak bai, los desiertos [sic, 'las montañas'?] no se juntan, pero sí los hombres (S). Parece indicar que, tarde o temprano, las injurias que un hombre hace a otro, se pagan" A EY III 186. "Endroit désert" JE Ber (voc.). v. mortu.
Ordüko egünetan, jin zen Juhane Baptista pheredikatzera Jüdeako bortietan. Ip Mt 3, 1 (Leon bortu;desertu, He, Dv mortu, Ur eremu, Ol baso, Or baso-baztar, IBk basamortu). Israeldarrak eremuan edo bortuan zirelarik, Jainkoak igorri ziozkaten suge ikharagarri batzu. Jnn SBi 8. Untziz iragan ziren Afrika beltzera, [...]. Joan, joan, bethi joan, bainan sekulan ez heltzen! Gose eta egarri onik jasan zuten bortu izigarri hetan. Barb Sup 164. Bas ihizia bertzerik nehor ikhusi gabe, bortuan, / Othoitza lagun, bortz aste bethe barurik egon ondoan. Ox 68. Bortu batean orai naiz bakar bakarra. Ib. 144. Ezterenzubitik ala Urepeletik Baionaraino, noiz zabal, noiz hertsi, noiz herri, noiz bortu, nihoiz ez muthiri, Errobiaren harana holaxe da. JE Ber 10. Handik berehala borturat ereman zuen Izpirituak. Berrogoi gau eta egun egon zen han. Leon Mc 1, 12s. Gizonak ta zomait neskato ere faten zen ene gaztezutuan, Zaraitzuko bortuetan, ezpaitzren ardiak saizten, artzayen lana aisa zen. ZMoso 36.
"La forêt" Arch VocGr.
Bortutan diren ihizi ederrenen / Zu zira erregia. "De ces bois" . Arch Fab 75.
BORTU-ARTE. Montaña, zona montañosa.
Bortü arte hoietan gure laborari eta kabalezain gaxoak lanez akhitürik. Bp II 5.
BORTU-BIZKAR.
"El alto del puerto, bortu bizkarra " ZMoso 70.
BORTU-GAIN. Cima del monte; zona alta de la montaña.
Renpartetik ikusi düt / kanpaiña jentez beterik / bortü gañiala artino / tentaz beita beterik. Xarlem 601. Neskatila eijerra, oi begi ñabarra, / Nuntik jin izan zira bortü gaiñ huntara? ChantP 44. Nere bortu gainetan baniz enoatzen, / gaizkirat balinbazaut bihotza lerratzen, / zure begi garbiez, ama, naiz orhoitzen. Ox 144. Arbuti bortü gaiñetik / Lexera artino deizkü / Jana d'Albretek oihanak / izei ta baguekin hartü. Casve SGrazi 84.
BORTU-GASNA. "Fromage de montagne" T-L.
BORTU-TXORI. "Bortütxori (S), alondra (pájaro)" A. "Alouette" Foix.
BORTU-XOXO. "(S, Foix), merle de montagne" Lh.
BORTU-ZOKO.
Zunbat nahi Santa Grazia bortü zoko den, zunbat nahi denbora haietan hanko bidiak gaitz ziren, kanpotiarrak juaiten ziren saldoka herri hartarat. Const 28. Gaua beltza zen eta etzen errex bi gizonek elgar kausitzea bortu zoko heetan. JEtchep 56.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper