Etim. Para su relación con suf. -(k)oi, v. FHV 413s.
sense-1
I .(Partícula que se coloca junto a una forma vbal. personal).
azpiadiera-1.1
1.(L, BN, S; SP, VocBN , A, H), oi (V, G; Lar, Añ, H (V, G)), ei (Lar, H (V)), ohoi (H). Ref.: A (oi); Iz ArOñ (oi); Elexp Berg (oi).
"Communément, d'ordinaire" SP. "Soler, oi, ei, determinables" Lar (v. tbn. Añ). "Adv., habituellement. Cet adverbe est synonyme du mot ordinariozki, et celui-ci est plus usité" VocBN. "Avoir coutume de, habitude" H. "Habitualmente" A.
Tr. De uso gral. en la tradición vizcaína y guipuzcoana ya desde finales del s. XVI; se encuentra tbn. en varios textos alto-navarros. Al Norte se documenta en autores labortanos y bajo-navarros desde Dechepare; hay ejs. aislados suletinos (es muy empleado por Inchauspe). En oraciones afirmativas, aparece colocado precediendo inmediatamente a la forma verbal fuerte (en las construcciones perifrásticas, entre el participio y el aux.). Solo hemos encontrado unos pocos ejs. (siempre en verso) en los que aparece en otra posición: Berze lezek ere tuzte hartu ohi bereak (EZ Man I 127), Nola baita erraten ohi (Gy 19), Nola baituten oi / neskazaar ezin-etsiak (Ldi BB 106). En oraciones negativas el orden habitual es ez + ohi + aux. (o forma vbal. fuerte): Iongoikoa ez ohi da unhatzen (EZ Man II 12), Zeren halakoek ez ohi dute erraiten ongirik (Ax 446 (V 291), Ez ohi zen hitzkuntza bat baizik (ES 383), Guziok ez oi gera [...] gaba ta illuna baizikan (Lar SAgust 6), Gaizkiago komulgatu ez oi da (Cb Eg III 236; la posición del participio se debe seguramente a influencia de Larramendi), Proberbio zaharretan / ez ohi da erreurrik ( Xarlem 1075), Lege berrian ez oi dira gertatu kastigu añ izugarriak (AA I 430), Ez oi dala ikusi aserre bagako auzirik (Astar II 30), Ezerk-ere ez oi du gaitz geiago ekartzen (It Dial 77), Ez oi badot euki zer konfesau bere (Ur MarIl 82), Askotan eziñ oi du (Arr May 38), Biziaren illobirik ez oi baita (Zait Sof 43), Itsasontziek ez oi dute zabalagoa izaten (Anab Poli 39), Ez oi da bein ere eldu (Vill Jaink 121), Ez ohi da lan alferra izaten (MEIG VI 148), etc. Encontramos algunos pocos ejs. en los que ohi aparece tras el aux. y el part. o sust. vbal.: Hartan iakiñek eztute egin ohi dudarik (EZ Man I 92), Persona indarsuai etzaie ori gertatu oi (Gco II 60), Ongi egiñaz ezta baliatzen ohi (Gy 290), Ori ez zan oso ontzat artua izan oi (Berron Kijote 53); entre el part. o sust. vbal. y el aux.: Gaixtoek ordenean / hala egin ohi eztute (EZ Eliç 207), Batere okupatu oi ezta (Gco II 41); entre el aux. y el part. o sust. vbal.: Kuraia egiazkoa ezta ohi frogatzen (Gy 324); precediendo a una forma vbal. fuerte: Jauregietan ere oi ez dira bada naigabe, pena eta eramankizunik asko (Arr GB 109), o tras forma vbal. fuerte: An ezta oi beste bixikerarik (Kk Ab 7).
En las oraciones negativas de relativo ohi aparece tanto precediendo inmediatamente a ez: Nihon ikhusten ohi ez dena (Lg I 201), Aspaldijan oi ezebazan asto-larran gozatsu batzuk (Otx 122), Oi ez duan indarrean (Or Eus 336), Emakumeek erakutsi ohi ez duten gudari antza (Mde Pr 293), Ikusi oi eztan bidez (Zait Plat 125), Lotan egon oi ez dan deabruaren eragiñez (Berron Kijote 163), Ohi ez den gisakoa (MEIG VIII 71); como tras la negación: Astunak izan ez oi dirianak (Mg CO 223), Izan ez oi diran lekuetan (AA II 192), Ez oi diran bezelako argi-erraiñu batzuek (Aran SIgn 31), Ezer esan ez oi duten berriketontzi oietakoa (Or Aitork 111). Hemos encontrado además un ej. en oración negativa interrogativa: Izan ere, alako estutasunian, zer ez da egin oi? (Bv AsL 23).
azpiadiera-1.1.1
(Con verbos fuertes). (Gèze 326, Dv; oi Lar, Añ, A DBols). "(La) costumbre hace Ley, oiturak legea oidakar" Lar. "Adolece de calenturas, eri oi da, gaixo ei da elgaitzez" Ib. "Meninas, Erregiñak oi zituen damatxoak" Ib. "Tiempo tras tiempo viene, erak era oi dakar" Ib. "Yo suelo, tú sueles, nik oi dot, dozu" Añ (s.v. soler). "Avoir coutume, ohi ukhen" Gèze 326. "Ohi du, il a coutume de. Ohi da, il est de coutume" Dv. "Soler, oi izan, izan" A DBols. Tr. De uso gral. en la tradición vizcaína y guipuzcona desde finales del s. XVI. Al Norte se documenta desde Dechepare hasta principios del s. XIX, y posteriormente en Goyhetche, Duvoisin y J. Etchepare.
Ate arte zabalean oi zan.MLastur 22.
Denbora hartan ohi nizin nik zugatik dolore. E 155.
Ezta haur iarririk ohi zegoena eta eskatzen zena?LçIo 9, 8.
Miravallesko etxeorri / leen oi zeritzan Zapatari. PasqTo 5s.
Borondatearen xede ohi da ontasuna. EZMan I 134.
Alferrak ian edanean eta emaztetan oi daduka gogoa. Ax 380 (V 250).
Anaiak ohi duen amudio batez. SPPhil 495 (He 502 anaiakarako
).
Errekreazione ergel hek ohi dira perillosak. Ib. 372 (He 373 bethi ohi dire
).
Franzesak Ondarribia / beti oi dauka kutizia. BBizk 25.
Bizi zeno, ohi zebilan mundu-herri guzian alde batetik bertzera. ES 389.
Amodio onen neurria oi da biotz osoa.LarSAgust 13.
Guriki bestitzen direnak erregeen etxetan ohi dire. HeMt 11, 8.
Mingaña arin erabilliak frutu ori oi dakar. CbEg III 371.
[Eztitasunari] ohi datxeizko bihotzeko bake gozoa eta garbitasun preziatua. Lg II 209.
Ahatz e'lezan nor zen ohi. Egiat 262.
Eriotzako horduko berbaak, geijeenian oi dabee indar modu bat.JJMgBasEsc 283.
Abereen gaitzik guzienak ardura gabetik oi datoz. ItDial 59 (Ur oi datoz; Dv ethorri ohi dira, Ip jin ohi dira
).
Gauetako bere arazoa liñoa irutea oi zan. ArrGB 15.
Zaunkaz oi da zakurdia. AgAL 32.
Oi yakun samurra, suteko murmurra!LauxBBa 6.
Yauntxokeri pixka bat ere bazuten oi. LdiIL 165.
Biziaren illobirik ez oi baita. ZaitSof 43.
Gizabiotz bakoitzak kutunen oi dauan erria. ErkiagArran 8s.
Ala ginjoazela berek oi duten kanta tristiakin. AnabAprika 32.
Oi yakun samurra, suteko murmurra!LauxBBa 6.
Yauntxokeri pixka bat ere bazuten oi. LdiIL 165.
Biziaren illobirik ez oi baita. ZaitSof 43.
Gizabiotz bakoitzak kutunen oi dauan erria. ErkiagArran 8s.
Ala ginjoazela berek oi duten kanta tristiakin. AnabAprika 32.
Agorrillaren zortzian oi da / Ama Birjiñan eguna. UztSas 57.
Berezko bide zuzenean oi zion justiziak nori berea. BerronKijote 125.
Euskaldunok, musikarekiko oso sentiberak ohi gara. MEIG IX 137 (en colab. con NEtx).
v. tbn. (para autores septentrionales) Hm 162. Brtc 133. Xarlem 1075. FrantzesB II 15. Gy 101. Dv Dial 21.
azpiadiera-1.1.1.1
Gobernadoreak ohi zuen populuari uztea presoner bat. DvMt 27, 15 (He ohitza zuen, Ol askatu oi zion, Leon libratzen ohi zioten, Ker askatu oi eban, BiblE askatu ohi zuen
).
Bada oi da euskal-errian oraindik, andre-ezkonduak apaindille edo buruko zuriyarekin ibiltea. AranSIgn 81.
[Hemen] zuen ohi biltzea egun guziez jauregiko familiak.JEBer 62.
azpiadiera-1.1.2
(V-gip, G-azp-goi-to, AN-larr; Dv, H; oi Lar, Añ, H), ei (Lar, H). Ref.: EI 273; Elexp Berg; Gte Erd 235. (Con part.). "El oi, ei, se pone entre el infinitivo y la terminación, egin oi det, egin oi dezu, suelo hacer, sueles" Lar (s.v. soler). "Yo estilo hacer esto, egin oi det au; no se estila, ez oi da egin" Ib. (s.v. estilar). "Axioma, (c.) esan oidana," Añ. "Refrán, (V, G) esangia, esan oi dana" Ib. "Egin ohi dut, egin oi det, egin ei dot" H. "Eskumuturra be esan oi dok, baiña eskuturra guk geixao" Elexp Berg. Tr. De uso general en autores vizcaínos y guipuzcoanos; se encuentra tbn. en Lazarraga e Isasti, además de en algún texto alto-navarro. Al Norte lo emplean sobre todo Etcheberri de Ziburu, Duvoisin, Inchauspe y Mirande, junto al menos frec. -t(z)en; Dechepare tiene un ej. y Xalbador tres ejs. con part. y ninguno con -t(z)en. Hay ejs. aislados, junto al más frec. -t(z)en, en Harizmendi, S. Pouvreau, Chourio (III 59, 2), Etcheberri de Sara (100), Goyhetche y J. Etchepare (Bur 66); cf. además heldu ohi en Monho (112) y Mirande (HaurB 59).
Aitak bere haur maitia gaztigatu ohi du. E 241.
Zegaiti askok jakin ez arren / egon oi da tristerik. Lazarraga A14, 1181v.
Konsolatu oi da Profetisarekin. PasqTo 21.
Txindurriari dakitzanean egoak, galdu oi ditu gorputza eta besoak. RIs 21.
Gorputzak hartu ohi du lurrean sepultura. EZMan I 116.
Harat igan ohi dira / Iaun onaren leinuak. Hm 128.
Kostumatu ohi tutzun obra [onak]. SPImit III 7, 1 (Ip egin ohi züntianak, Pi egin oi dozuzan, Leon ohi ditutzun; Mst üsatü züntianak, Ol eginbear oikoak
).
Maisua legez zer irakasi oieban?CatAnz 2.
Bekatu txikitik asi oi da deabrua andiak eragiten. MbIArg I 213.
Txantxetan esan oida, edo Euskaldunak esan oidute.CbEBO 6.
Arpegijan agertu oi da askotan nor zelangua dan. MgPAb 72.
Ain da bakana non txit gutxik izan oi dute. ItDial 20 (Ur euki oi dabe, Dv izan ohi baitute
).
Egiñ duelakotz ohi ebatskoa / gasnatik edo errekitik. Gy 248.
Zeñen laugarren zatija pagau daben Bilbok, alakuetan egin oi daben legez. (1866). BBatzarN 219.
Salbe bat errezatu oi emen zion santuak. AranSIgn 85.
Kendu oi die edo bizia, edo zenzua. LakSerm 323.
Alako estutasunian, zer ez da egin oi?BvAsL 23.
Artu-eman asko erabilli oigenduan, alkarri ondo lagundu oigiñon. AgG 192.
Zakurrak ala ogi-puskari / erne erne begiratu oi. OrEus 420.
Ez dut bakarrik egon nai oi. TxillLet 23.
Bear ez, ta orduan aurkitu, esan oi da, eta egia izan oi. ErkiagArran 67.
Iantziari dagokionez, iardun omen oi dute. ZaitPlat 61.
Gizon nekazaria / laister oi da zaartu. AndAUzta 135.
Bakoitza bere garaiaren seme izan oi da. VillJaink 42.
Ori ezta ezertan musikan bezanbat nabari oi. GaztMusIx 70.
Gure aurrekoak sorgin kontu asko kontatu oi ziguten. BBarand 15.
Baña bein baño geiagotan esan oi da bildurra askotan lagun ona dala. Gerrika 283s.
Horrela jardun ohi dute letraduek eta legegizonek. MIH 378.
Ingelesa erabili ohi da tratuan. Ib. 187.
v. tbn. (Sólo autores septentrionales): Ip Dial 15. Mde Pr 220. Xa Odol 294.
azpiadiera-1.1.2.1
"Etorri oi izan dia, han solido venir" Iz ArOñ. Bi eratara edo gixetara egin oi izan da ta egitten ere da. InzaAzalp 17 (v. tbn. Bv AsL 143 egin oi izan y A Ardi 96 jetxi oi izan
).
Jatorragotzat maizegi hartu izan ohi diren laburdurak, oro har, arbuiagarriak dira. MIH 107.
azpiadiera-1.1.2.2
Gaizki bizi danak ez oi du karidadezko aktorik egiñ oi. AA II 19 (la repetición tal vez se deba a error).
azpiadiera-1.1.3
(SP, Urt, VocBN, Dv, H; oi Lar, H), ei (H). (Con sust. vbal. con suf. -t(z)en). "Erraiten ohi da, on dit communément" SP. "Kantatzen ohi zituzten bertsuak" Urt III 232. "Egin oi det, egin oi dezu, suelo hacer, sueles: y no tan bien egiten oi det" Lar (s.v. soler). "Denbora txar egiten ohi du harritik landan" VocBN. "Gutxien ustean gerthatzen ohi dira holako gauzak, de semblables choses arrivent d'ordinaire le moins qu'on y pense" Dv. "Accompagnant le participe présent. Iaten ohi dut. Iaten oi det. Erortzen ohi da" H. Tr. Documentado sobre todo en autores labortanos y bajo-navarros desde Leiçarraga (tbn. en Oihenart y un ej. en Inchauspe (Imit III 48, 5, junto al frec. part.)). Al Sur se encuentra en algunos autores vizcaínos y guipuzcoanos, siendo en todos ellos más frec. el part. Se documenta tbn. en un texto de Olazagutia y en otro de Arizaleta, en Legaz (25), F. Irigaray (ohi 188, oi 156) e Izeta (DirG 126).
Senarrak eta emazteak / elkararzen oiduen bekala. PromOlaz 24.
Flubio bazterrera, non izaten ohi baitzén othoitzá. "
Où l'on soulait faire"
.LçAct 16, 13.
Bada emen noiz ere bait jaurri zarra zela erraten oi zuten. "
Solían decir"
.(Arizaleta, 1602)FLV 2005, 330.
Hauk guztiak, Kristau falsoak ohi ditu obratzen. EZMan I 3.
Leheneko bekhatuetara bihurtzen ohi da. Ax 204 (V 137).
Zuzulluan egiten ohi da eguerdi-loa. OPr 656.
Hori guzia egiten ohi da zure salbamenduko. SPImit III 57, 1 (Mst gerthatzen direla
).
Kopia falta denean orijinala bilhatzen ohi baita. ES 85.
Santuren batek adierazotzen oi du. LarSAgust 12.
Jerusalem, Jerusalem, profetak hiltzen ohi ditunana. HeMt 23, 37.
Pasione hunek zoratzen ohi du izpiritua. Lg I 218.
Modu bitan ifinten oi da mezia galzeko pelleburuban. Astar II 201.
Esperantzak ez oi dik / betetzen triparik. ItFab 82.
Handiago bat, hark du topatzen ohi.Gy 78.
Holako bozik hemen ez aditzen ohi. HbEsk 58.
Ongi xukhatu ez den gasna gazikara gelditzen ohi da. DvDial 87 (It, Ip izan o(h)i du
).
Urteak oi dabena egiten munduan!ABAmaE 311.
Ez oi dabez azten / eurentzat umeak. AzcPB 110.
[Su gaitza] hirian egiten ohi diren ez bezalakoetarik. JEBur 78.
Maitetasuna egitez agertzen oi-da. LdiIL 62.
Negu beltzean egoten oi dan / bezela txantxangorriya / otzikaraz. EAOlBe 89.
[Tebe'k] ez oi baitu gizaseme deungerik iñutzen. ZaitSof 133.
Maikideak oi zitun bertso eztentsu ta sentikorraz libertitzen. EtxdeJJ 274.
Ez ohi da lan alferra izaten. MEIG VI 148.
v. tbn. Mat 91. Hm 51. Ch III 3, 5. He Phil 24. Monho 100. Dh 48. CantIzp (1813), 55. Jaur 169. HeH Lc 22, 25. Laph 199. Jnn SBi 169. HU Aurp 217. Prop 1895, 180. Leon Imit II 10, 2. Barb Leg 139. Iratz 39. Zerb IxtS 21. Mde Pr 156. Lf ELit 238. Oi: Añ EL1 56. AA I 465. fB Olg 108. Ag AL 114. Jaukol Biozk 6. Tx B 127. Enb 40. Or Mi 102. Anab Poli 40. Gazt MusIx 69. Ibiñ Virgil 102.
azpiadiera-1.1.4
(Con radical). Sarritan dantza oi dira / bearrik ez dutenean. Echag 182.
Txakur batek ebil ohi zian gosiak hilik. IpDial 21 (v. tbn. ibil oi en Ldi BB 8 y NEtx LBB 355).
Fede-dunen biotzak Aingeru onak mugi oi dituzte ematera. BvAL 82 (143 ez zitzaion gusta oi
).
Nik oi det koplan kanta beti beti. ABAmaE 408 (v. tbn. 405 oi nau tenta
).
Nik oi det koplan kanta beti beti.JaukolBiozk 17.
Ugarasijuak ogi mamiñaz atrapa oi dirala. Otx 140.
Ark oi baititu / arri-odeiak ikara. OrEus 347 (412 ager oi danean
).
Erreza oi zenitun / errosariuak. LekSClar 131.
Bizikidetasun legeak eska oi dunez. EtxdeJJ 226.
Olerkariak eta koblakariak [...] kanta oi daben maitetasunak. ErkiagArran 60 (10 senti oi dauan
).
Aipa oi da ere beste olerki ezezagun bat. GaztMusIx 162 (166 suntsi oi da, 169 y 195 sar oi dan, 169 senti oi du
).
Gogaiez jori-jori elika oi da. Ib. 66.
Ala gerta oi bait-zaie zaldun ibiltariei. BerronKijote 36s (v. tbn. gerta oi en It Fab 143, Bv AsL 151, Jaukol Biozk 81, FIr 157, Otx 46, Or Aitork 132, Erkiag Arran 168, Anab Aprika 60, MAtx Gazt 94, Onaind in Gazt MusIx 153, Lab SuEm 195, NEtx LBB 61).
Bilbaon, hori ere paperetan datza, argitara ohi zuten Euzkerea. MIH 393.
v. tbn. It Fab 243 (gusta oi). Arr GB 18 (senti oi). Aran SIgn 108 (serbi oi). SMitx Aranz 100 (mintza oi). Ibiñ Virgil 32 (erka oi).
azpiadiera-1.1.5
(BN-lab, S; H; oi V-gip; Lar, Añ). Ref.: Gte Erd 236; Elexp Berg (oi). (En expresiones comparativas o de modo, con el part. o sust. vbal. elidido). "Agigantado en las virtudes, méritos, oi danez goragoa" Lar. "Como suele, acostumbra, (c.) oidan (V) legez" Añ (s.v. soler). "Ohi s'emploi sans accompagnement exprimé de verbe, mais le sens entendant: ohi ez bezala, ohi bezala, comme il n'est pas, comme il est d'habitude; ohi ez den, ohi den" H. "Euzkan gauzak ta damutasuna ein dda, oi dan moduan esplikau i otxan. [...] Gaur be, oi dan lez, berandu dator" Elexp Berg. "Ohi den / ohi bezala meza zortzi orenetan düzü (S), urte guziz ohi den bezala (BN-lab)" Gte Erd 236. "Ohi den baino jende haboro da (S)" Ib. 236. Tr. De uso general en autores vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII. Al Norte se documenta sobre todo desde mediados del s. XIX, aunque se encuentra antes en Axular, Pouvreau y Haraneder.
Iainkoa baithan ezta ez orenik, eta ez aldarte gaitzik, munduko iendetan ohi den bezala. Ax 460 (V 299).
Prestik zuri heltzera eta ohi danik geiago konsolatzera. SPImit III 57, 2 (Ch egundaiño baiño, Leon sekula baino
).
[Jainkoaren hitzak] izan dezan prezio, zuen artean ohi duen bezala. He2 Thess 3, 1.
Bere zenbait gauzetan, oi den gisan, txiki zenbait egin zituen. MbIArg I 233.
Atera zioen Leoitzarra, Zezen bat oi dan bezela. VMg 41.
Oi dan baño zerbait denbora geiago igaroko badue ere. AA II 82.
Bata baino bestia, oi danez, leenago illgo dira. fBIc I 60 (v. tbn. oi danez en A Ardi 113, KIkG 64, KIkV 73, Or Eus 84, Zait Sof 181, Munita 65, Erkiag Arran 45, NEtx LBB 56; v. tbn. fB Ic III 354 geijenian edo oidanez; Zait Plat 133 oi danez diozun, ala, itz zeatzez
).
Esaera oi dan bezala. IztC 15.
Arrats batez bereziki / zitzaionean ethorri, / hark nola baitzuen ohi. Gy 102 (v. tbn. 164).
Damu emotekua da oi dan baxen karu egotia gatza. UrDial 69 (It egon oi dan bezin, Dv izan ohi den bezain, Ip izan ohi dian bezañ
).
Ohi zuen bezala hekietara sarthu zen Paulo. DvAct 17, 2 (Ol oi zunez, Ker oi ebanez, BiblE ohi zuenez; He ohitza zuen bezala, TB bere hazturaren arabera
).
Arpegitik, ez oi diran bezelako argi-erraiñu batzuk zeriozkala. AranSIgn 32.
Ez dakit zelan bizi gaur oi dan bestean. ABAmaE 236.
Egia esan bear badeutsat, beti oi dotan legez. AgAL 117.
Etzuen gure Aita Batizek, oi degunez, asikintzat Ebanjelioko itzik aipatu. AArdi 118.
Zure lagunak oi duben baño zuzenago etorri. AlzBern 63.
Oi dan eraz amarrenak eta asikiñak eleizeari emotea. KIkV 80.
Olibeteko mendira joan zan Jesus, lendik oi zuan gixan. InzaAzalp 124.
Makilarik gabe sarrarazi omen zuen Jon Doni Petri handiak, Eskualdun gehienak ohi dituen bezala. BarbSup 149.
Itz ori, soilki, zarrak dit ondu, / ardoa oi-dun bezela. LdiBB 148.
[Kañaberok] oi dan lako abarrotsa atera biarrian, [...]. Otx 120n.
Afalondoa luzatzen dute / oi dan baiño berantago.OrEus 94.
Ozenki agurtu zittun, berak oi zunez. EtxdeAlosT 49.
Beti ere irrifarre egiten nion, lehenago ohi nuenez. MdePr 105.
An asi ziran, emakumeak oi dabenez, txutxu ta putxu. ErkiagArran 24.
Irakurtzen ari zen, [...] begiak liburutik hurbilegi, haur gazteek ohi dutenaz. MdeHaurB 7 (v. tbn. Or Mi 67 y Ibiñ Virgil 108 oi dutenez
).
Nekez ta eziñean jeitxi zan au, egun guzia baraurik pasatakoak oi duan bezela. BerronKijote 46.
Oi zan moduan, "Abe, Maria!" esan nuan. JAzpiroz 165.
Etxeko eta kanpoko ainbat egozan, olakuetan oi dan legez. Gerrika 143.
Azken gaiztoa dute, ohi denez, "hurrengoan beste bat eskarmenta dezaten". MEIG I 186.
Bizi-bizi mintzatuko naiz segur aski, ohi dudan legez. MEIG VII 164.
v. tbn. HeH y Leon Mc 10, 1 (v. OHI BEZALA). Laph 200. StPierre 33. JE Bur 183. Zerb IxtS 26. Ardoy SFran 60.
azpiadiera-1.1.5.1
(En expresiones comparativas, con el aux. elidido). "Costumbre, hábito. Se usa con el verbo izan expreso o tácito. Oi baiño beranduago (Vc), ohi baiño berantago (BN-baig)" A. v. OHI BEZALA, OHI BEZALAKO. Argizagiak dire / bozkarioz dantzatzen, / ohi baño dutela / gehiago argitzen. EZNoel 54 (tbn. en UNLilia 11 ohi beno
).
Ohi bano nauena akatatzenago, zerbaiten eske dago. "
Plus que de coutume"
.OPr 702.
Ohi baino berokiago Iainkoari gomenda liozotela bere ezkontzako aitzinamendua. SPPhil 405 (He 410 arduraz baiño
).
Segur izan balire bezala eramateaz, ohi gisa, garaitia. Lg I 241 (v. tbn. Gy 89 ohi gisa y 14 ohi gisara
).
Haukien erraiak daude ohi bezaiñ gogorrak. Gy 107.
Zergatik daude gaur zuen arpegiak oi baño tristeagoak?UrGen 40, 7 (Urt orren bisaia gaxtoa
).
Otsaren bidez ezik, eskuzkoa-edo bagendu elkar-adiraztea (mingeak oi-antzo). LdiIL 36.
Goiko ostatuan / oi baiño obeki afalduz. OrEus 193.
Oi bezain ongi jarri nai ditu / egosia ta errea. Ib. 159.
Oi baino goizago bildu ginan. ZaitPlat 105.
Nondinahi datozkigun berriak ohi baino gezurtiagoak ez badira. MIH 317.
Hizkuntza gaietan ohi baino eskuzabalagoa zelarik. MEIG VIII 87.
azpiadiera-1.1.6
(Con el part. o sust. vbal. elidido, en construcciones del tipo ohi duen (den, etc.) más sust. o equivalente).v. ohiko. Cf. infra OHI DENA. Tr. Apenas aparece al Norte.
Jangoikoak ere egin du oi duena ta barkatu dizu zure bekatu guzia. MbIArg I 173.
Len oi ziran urre fiñezko botio eder batzuek soñekoan zekartzien. CbEg III 389.
Oi dirian botikakuakin gatxa osatu ezin daben medikubak. fBIc I 305.
Eskatuten deutsut, oidozun entzute ona. fBIc III 271.
Urtian egun banaka batzubetan oi diran okasinoietako olganza modu oneek. JJMgBasEsc 167.
Asi zan oi eban Abe Marija errezetan. UrMarIl 108.
Ez ebalako oraindik emon, oi eban limosna bat. Ib. 116.
[Diputaziño Jeneralak] begiraturik oi daben sen, zentzun ta azerteriagaz. (1850). BBatzarN 169.
Zubi ttipi batean iragaiten baitzuen hobendunak, ohi zuen tokirat juaiteko. Laph 119.
Bolandotarrak ordea, oi duten burutasun eta kontuarekin gertaerari begiraturik, [...]. AranSIgn 52.
Asieran millaka Italian oi diran aulki-berritxu edo saltarietakotzat artu bazituzten ere. Ib. 93.
Sartu ziran [...] eriotzearen aurrean oi dan ixiltasun da begiruneagaz. AgAL 100.
Kurutzedun eta Okela-buldak artu bear dira, orretarako oi dan limosnea emonaz. KIkV 79 (
KIkG 64 oi dan limosna
).
Ohi ditutzun khartsutasunezko urratsen alderat ez zira nagitzen. LeonImit III 7, 1 (v. supra
).
Eskua estutuaz agurtuko ditu, beste oi diran diosalak egiñik. LabEEguna 70.
Orduan be, oi ebanetariko amarru bat otu yakon. Otx 34 (178 oi eban gurkerea
).
Berak dio ederki, oi duan mintzo-ari legunez, [...]. Markiegi( inLdiIL 10
).
Eguzkia an zan, zearka, baiña / oi ez duan indarrean. OrEus 336.
Lênbizi, oi dan izara / apezarentzat. Ib. 347.
Soloz-solo apeza ibilki / esan dauz oi-diran otoiak. LauxAB 71.
Oi zuneko sastraka zuloan ezkutatu zen. EtxdeJJ 152.
Oi zuan armiarma-tokira joan zan. AnabPoli 31.
Urrengo etorren arrantzu-aldirako oi diran gertaketak egiñaz. ErkiagArran 21.
Illuntzean, oi zan billera egin eben. ErkiagBatB 79.
Apaizak, oi duan tenorean, bedeinkatu omen zizkian. NEtxLBB 121.
Gau-jaietako jolasetan oi diran txantxoak ziruditen. BerronKijote 210.
Oi ez dan alako gizona iruditzen zitzaien. Ib. 175.
Ez gara orain ohi den bidetik abiatuko. MIH 320.
azpiadiera-1.1.7
(Con part o sust. vbal. y aux. elididos, precediendo al sust.).Habitual, de costumbre.
v. ohiko. Egun batez, oi tokian eserita nindagola, [...]. OrAitork 137.
Ihizeek eta egaztiek ere oroimena badute; bestela [...] ez lukete beste aunitz oi-gauza eginen. Ib. 266.
azpiadiera-1.2
2.Antiguamente, en otro tiempo."Haraneder emploie ohi dans le sens d'autrefois. Apostoluak jarri ohi zitzaizkon (Jesusi), ikhusi zutenean tenpestapean galtzera zihoazela
"Dv.
Cf. infra (II, 1); OHI ZENA. Rekrubatu baitarama [Iainkoaren tenpleak] bere leheneko edertasun apostoluén denborán ohi zuena. LçDedic * 5v.
Eramaiten dute itsu ohi zen hura fariseuetara. "Qui avait autrefois été aveugle"
.LçIo 9, 13 (He, Dv itsu izatu (zen hura), TB, LE itsu izan zena, HeH, EvS (ütsü), Leon itsu ohia, Ol, IBk itsu izana, BiblE itsu izandako hura).
Orrelatan emen etxa gorputz andia oi zen olzek erakusten duten bezanbates. "Solía haber" (Arizaleta, 1602). FLV 2005, 331. Orientean ohi zen xoil famatu hiria [=Hierusalem], / Zeiñ egiñen baitu berze guztien buruzagia. EZ Man I 68. Denpora baten on oi neretxu, / baia mudadu nindia. "En un tiempo quise bien"
.MicTAV 3.1.27.
Ez ohi zen hitzkuntza bat baizik mundu-herri guzian. ES 383.
Zer gerthatu zitzaioen deabruaz poseditua ohi zenari. HeMc 5, 16.
Konplituak izan daitezentzat eskribatuak izan ohi diren guziak. "Quæ scripta sunt"
.HeLc 21, 22.
Kestione batzu zitzuten haren kontra bere superstizinoearen gaiñean, eta Jesus hill ohi zen baten gainean, zeiña sustengatzen baitzuen Paulok bizi zela. HeAct 25, 19.
Israeldar guziak ilkhi ohi ziren Egiptotik. HePhil 25 (SP 26 ilki ziren).
sense-2
II .(Uso adj.).
azpiadiera-2.1
1.
(L, BN, S ap. A; VocBN, Dv, H). Ex, (el, la) que fuera; antiguo, anciano; difunto."(Adj.), ancien, qui fuit. Bere nausi ohia du orai muthiltzat, il a maintenant son ancien maître pour domestique"Dv.
"Adjetivo equivalente a la partícula 'ex'; por ej. nausi-ohia, el ex-dueño; ertor-ohia, el ex-cura"A.
Cf. supra (I, 2). Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Etcheberri de Ziburu. Al Sur lo emplean Etxaide, Zaitegi (Plat 49) y Oskillaso (Kurl 159). En DFrec hay 26 ejs., 10 de ellos septentrionales.
Atzar detzatzue zuen kargutakoak / orazione dagiten buraso ohientzat. EZMan I 125 (ref. a los difuntos; cf. OHI ZENA).
Chusai, Daviten adiskide ohia. Lg I 313.
Gure Diozeza ohiko Jaun Ertor errespetagarrienetarik batek. "De notre ancien Diocèse"
.(In AR 450
).
Akizeko Iaun apezpiku ohiaren aprobazionia. Ib. 450.
Horra bada non den etxeko andre ohia. Gy 204.
Huna zer izkiribatzen zuen Murde Coupat, misionestak, [...] bere nausi ohi bati. Prop 1876-77, 134.
Komediant ohi bat. ElsbFram 117.
Pilotari ohi zahar batek. ZbyRIEV 1908, 86.
Orroitu dire beren buruzagi ohiaz. HUAurp 65.
Arrotako auzapez ohia. Gaizki diot; ohia; ezen ez da oraino haren ordaina izendatua. Ib. 126.
Barthou minixtro ohi gaztea. Ib. 145.
Minixtro-nausi ohiaren semea. Prop 1896, 132.
Barkoxéko Erretó ohí bat ai ziá igánte góiz bátez, góiz mezán eskíen egíten. "Un ancien curé"
.LrqvLarraja,
RIEV 1935, 144.
Gerlari ohi zenbaitek Eskualduna irakurtzen badute. ZerbGerlan 76.
Gure erakasle ohi maitatuak argitaratua. ZerbAzk 62.
Etxahuniako nagusi-oia (ex-dueño). EtxdeJJ 161 (v. tbn. 199).
Nafarroako errege ohiak bere azken lotik iratzar-arazi. ArdoySFran 63.
Apez gehienak esklabo-ohiak ziren. LfCEEN 1973, 129.
Ez jar mutil ohi baten meneko, nagusi ohirik ez mana. EZBB I 111.
v. tbn. HeH, EvS y Leon Io 9, 13 (v. supra). Arb Igand 146. Lander RIEV 1909, 654. Ox 148. Const 38. Barb Leg 67. JE Ber 53. GAlm 1931, 49. Mde Pr 271. Larre ArtzainE 231.
azpiadiera-2.1.1
(No ref. a personas o cargos)."Goazen gure gazte gineneko dosteta ohietarat, allons aux amusements passés du temps que nous étions jeunes" H. Iraupenik ez dute horien xede onek; urrhats ohia nekhez uzten dute holako kreaturek. Laph 239.
Frangotan huts ohiez orhoitzen ere niz... / ama, gazte denbora berriz haste balitz!Ox 145.
Eskola ohi batean zen huntan kapera-sala egina.LarreArtzainE 220.
azpiadiera-2.1.2
Ni ez nazu medikua; izan oia besterik. LabEEguna 64 (cf. infra
).
azpiadiera-2.2
2."Adj., habituel, ordinaire. Erran ohia, un dire ordinaire, commun, habituel"H.
sense-3
III .(Sust.).
azpiadiera-3.1
"(Subst.), accoutumance"Dv.
"Habitude"H (que cita el ej. de EZ Man I 27, gauza guztiek ohi tik zeñek bere moldeak, con tik interpretado como suf.; es probable que haya que corregir tie por tic en el texto).
azpisarrera-1
OHI BEZALA,
OI LEGEZ.
azpisarrerakoSense-1.1
a)(S ap. Gte Erd 236; Lar, Dv, H (+ oi); oi bezela H (G, AN)). "Como suele, como acostumbra, como siempre, oitu nola, ohi bezala" Lar. "Como acostumbra, oitu nola, ohi bezala" Ib. (s.v. acostumbrar). "Ohi bezala ethorri da, il est venu à son ordinaire, ou comme d'habitude" Dv. "Ohi den / ohi bezala meza zortzi orenetan düzü (S)" Gte Erd 236. v. OHI NOLA. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga hasta finales del s. XIX (hay un ej. del s. XX en GH). Al Sur se documenta en textos guipuzcoanos desde mediados del s. XIX, y su uso es frecuente en el s. XX.
Berriz jendetze bil zedin harengana: eta ohi bezala berriz irakasten zituen. "
Comme il avait accoûtumé"
.LçMc 10, 1 (He ohi bezala; HeH, Dv, Leon, BiblE ohi zuen bezala; TB ohitu bezala
).
Haur bathaiatu gabeak iuiamendu ondoan / ohi bezala egonen dire ilhun linboan. EZMan I 89.
Ezta jagoiti egoiten, ez baratzen ohibezala estatu batetan, bethi mutatzen da. TtOnsa 96.
Askotan oi bezela, / joan zan ibaiera. ItFab 81.
Bere Nazaretheko etxanoan, ohi bezala gorderik. IpHil 154.
Gauzak ohi bezala izanki, gobernadorerik ez ageri. Prop 1895, 105.
Bidasti arrotza gure lurretan oibezela, jan edo lan billa. AgG 328.
Oietarik, munduan oi-bezela, errurik txikienekoa eror. LdiIL 44.
Harpia, harpe-gaiko zilua ohi bezala ikhusten dütü. GH 1958, 14.
Makurtu zan, oi-bezela, izar iturritik edateko. NEtxAntz 152.
Ama asi zan itzegiten, orduan etxe askotan oi bezela.JAzpiroz 166.
Mordoxkarik handiena, ohi bezala, Ameriketatik etorri zaigu. MEIG I 189.
v. tbn.
Ohi bezala: Lg I 234. Egiat 196. Gy 71. Mde HaurB 69. Oi bezala: Lard 118. Or Mi 104. Oi bezela: Arr May 167. A Ardi 84. TAg Uzt 108. Zait Sof 130. Etxde JJ 83. Anab Poli 66. Onaind in Gazt MusIx 155. Ibiñ Virgil 32. Oi legez: Zav Fab RIEV 1907, 531.
azpisarrerakoSense-1.2
b)Como en otro tiempo.
Ermitau bat dut ikusten / mortura ihes egiten, / Ejiptokoa ohi bezala, / debotez hau du publatzen. (c. 1798). BertsZB 130.
azpisarrera-2
OHI BEZALAKO (H),
OI LAKO(H (V)). "Bestak izatu dire ohi bezalakoak, les fêtes ont été comme celles d'habitude, celles de toujours" H. Jainkoak etzien oi bezalako kastigurik bialdu. Lard 134.
Itxasoak ere azkenik, bere oi bezelako orrorik egin gabe, [...].ZabGabon 105.
Emen ere oi bezelako saioak egin zituzten. AnabPoli 118.
Ohi bezalako humanista hazibidea duen linguista batek. MIH 196.
azpisarrerakoSense-2.1
Orrelako azalpen zeatz-meatz luzea --emakumeak oi bezelakoa-- egin ostean, [...]. ErkiagArran 74.
azpisarrera-3
OHI DELAKO.
Habitual, cotidiano. "Regular. Oidalako artegia, artegi oidalagoa, regular rebaño" A Apend. Adiskidetasunaren alkar-erantzuera oi dalakoa, urratu, ausi eta eten egiten dalako. ErkiagArran 168.
Oi dalako azur-zati ederra eskeiñi eutsan mutikoak [txakurrari]. ErkiagBatB 95.
azpisarrerakoSense-3.1
"Fiat" txiker bat etorren bidean beera errirantz, eta oi zalako soiñu durunditsua jo eban. ErkiagBatB 87.
azpisarrerakoSense-3.2
(Pl.). Oi diralako gertaerak jazo ziran egun aretan ere. ErkiagArran 35.
azpisarrera-4
OHI DENA,
OHI ZENA (etc.)
(Det). "No es ya el que solía, ezta oi zana" Lar (s.v. ser). "(Lo de) siempre, (c.) betikoa, oi dana" Añ. "Ohidena, oidana (V, G), accoutumé, habituel, qui est d'usage. Emozue eskaleari ohi dena" H. AxN explica ardurako gauza da (190), por oidena da; y ardurakoa (190) por oidena. Cf. ohiko. Erri andietan oi dana, kalea txit zikiña. CbEg III 390.
Iltzeko zorian zegoen, baña, asko bezela, Oleazioa artzeko gogo gutxirekin, ta oidana, atzera. Ib. III 239.
Bildu zan lagun batzuekin, eta oi dana, aetako batzuek [...].AA II 144.
Aberatsa bere soberbioa, arroa ta andigurea izatea oi dana da. AñGGero 140.
Esan deutsee Jaungoikuak, onako edo alako Erlijinoian sartuteko. [...] Baina ez da au oidana. Oidana da [...].fBIc III 315s.
Apari arintzat, oitura onekoen artean oi dana, artu leiteke. ItzAzald 114.
Aldapa-bururagino geientsuak lagun egin ziguten. Gero, oi dana, agur bein ta berriz, [...].AArdi 72 (v. tbn. A in Azc PB 3 oi dana edo gauzeak dakarrena).
Elgorria poliki-poliki sendatu zitzaion, eta oi dana, [...].NEtxLBB 125 (v. tbn. 123 erri txikietan oi dana).
azpisarrera-5
OHIENTSU.
Veterano. Beste gizeraileen gehien eta buru zen gizeraile ohientsuak [...] hauxe erran zien: [...].MdePr 137.
azpisarrera-6
OHI EZ BEZALA (H; oiez Lar, H),
OI EZ LEGEZ (Lar).
"Extraordinariamente, oiez bezala, oiez legez" Lar. "Ohi-ez, oi-ez bezala, bezela, inaccoutumément, contrairement à la coutume, à l'habitude, à l'usage, à l'ordinaire. Ethorri zauku goizik ohi ez bezala, [...]. Ohi ez bezala iaunzten bazare, arrotz aurkhituko dute, [...]. Ohi ez bezala, argalenak garaitzen du hazkarrena, [...]" H. Jesus ikusi zutenean, oi ez bezala, emakume batekin itzegiten, arritu ziran. Lard 377.
Ekiñ zion Paulak, oiez bezela, beretik ertenda, deadarrez. AgG 292.
Arriturik begira zegokidan ixil, oi ez bezala mintzo bainintzan. OrAitork 200 (v. tbn. Mi 48).
Fray Luisen idazlana, itxuraz laiño baña oi ez bezela orapillatsua da. GaztMusIx 59.
Kezkati, aurkitzen dut liburu honetan, ohi ez bezala, honek edo hark dioena dela eta. MEIG III 76.
Oi ez bezala:. TAgUzt 244.
azpisarrera-7
OHI EZ BEZALAKI.
"Extraordinairement, ohiezbezalaki" Ht VocGr 358.
azpisarrera-8
OHI EZ BEZALAKO (L ap. A; Ht VocGr 358, Dv, H; oiez Lar, H),
OI EZ LAKO (oiez Lar, H).
Extraordinario; insólito, extraño. "Une chose bien extraordinaire, gauza bat ohiezbezalakoa" Ht VocGr 358. "Extraordinario, oiez bezalakoa, oiezlakoa" Lar. "Ohiezbezalako, inusité, inaccoutumé, extraordinaire, étrange" Dv. "Ohi ez bezalako aroa, egitatea, iaunztura, barazkaria, [...]; oiez lakoa (V), [...] qui n'est pas habituel" H. Errezibitu zituen grazia ohiezbezalakoez edo estraordinarioez. JesBihD 4.
Gudukatzeko molde hura baitzen ohi ez bezalakoa. Lg I 214.
Uribatzarre oiezlakoen gaiñ. [...] --Zergatik deitzen zaizte oiezlakoak? --Zerren deitzen diraden hitzerakidarik edo sesiorik ezdagoan illetan. EConst 51.
Arritu dira beraren anditasun oi-ezbezalakoaz. IztC 453.
Illuntasun au, oi ez bezalakoa zalako, guziak miragarritzat jo bear zuten. Lard 461.
Mirari añ oi ez bezelako eta ustekabekoa. ArrMay 152.
Nondik zetorren oiezbezelako zalaparta ura?AgEEs 1917, 172.
Biozkadak zesaionez, oi ez bezelako zerbait gertatzen zan. TAgUzt 270.
Itun zarreko lege ta Iragarle, oi ez bezalako begiz irakurrarazten. OrAitork 131.
Emakume bat ikusi zuen etortzen, ohi ez bezalako jantzitan. MdePr 268.
Ez dugu orreitan [eguneroko gauzetan] "oiezbezelakorik" ezer begiztatzen. EG 1958, 211.
Arpegian oi ez lako berotasuna susmauten dau. Sukarra ete?ErkiagBatB 116.
Oi ez bezalako ahala duzuenok. ZaitPlat 128.
Ohi ez bezalako lore distiratsu izar-antzekoak. MIH 297.
Ohi ez bezalako jaialdi batez. MEIG VIII 57.
v. tbn.
Oi ez bezelako: Echag 82. Zab Gabon 90. Otag EE 1881b, 58 (oiez). Aitzol in Laux BBa VIII. Gazt MusIx 164. Lab SuEm 188. Berron Kijote 35. Oi ez lako: Onaind in Gazt MusIx 153.
azpisarrerakoSense-8.1
Oi, ene Maite!, baso, / [...] / oi ez lakoxe ugarte. Onaind( inGaztMusIx 205
).
azpisarrera-9
OHI EZ DENA (det.).
"Insólito, oiteza, oieztana" Lar. "Extraordinario, (c.) oi eztana" Añ. "Inopinado, (c.) ustekabea, ustebagea, oi eztana" Ib. "Inusitado, (c.) oi eztana" Ib. "Oieztana, dana (V, G), ohi eztena, dena: inaccoutumé, qui n'est pas habituel, extraordinaire" H. "Ohieztena, ohi ez dena, oieztana. Eman dauku saritzat ohi eztena" Ib. v. ohiez. Oi ez dana edo ustegabekoa betbetan agintzen baduzu.OrAitork 69.
azpisarrera-10
OHI EZINEKO.
Nere oi-eziñeko istoria kondairatu bearko duzun orrek, [...]."Desta peregrina historia"
.BerronKijote 42.
OHIKO.
a) (Forma de futuro). An sarritan egon oiko zan. AranSIgn 85.
Bakarrik edo etxekoakin juan oiko zan. Ib. 4.
b) (Adnom.). v. ohiko.
azpisarrera-13
OI LAKO,
OI EZ LAKO.
v. OHI BEZALAKO, OHI EZ BEZALAKO.
azpisarrera-14
OI LEGEZ,
OI EZ LEGEZ.
v. OHI BEZALA, OHI EZ BEZALA.
azpisarrera-15
OHI NOLA(Adv.). "Garen ohi nola, demeurons comme de coutume" SP. v. OHI BEZALA. Ohi nola aspaldian nahi etzait minzatu, / zerk anderehantu duien behar dizit galdatu. E 161.
Gida zazu ene gutizia fiñera, / orhoiturik ohi nola fabore ardiastera. EZMan II 118.
Itzultzen da / zeruaren gañera, / ohi nola gure gañean / guardia egitera. EZEliç 373.
azpisarrera-16
OHIZ.
"Oiz, según parece (V-ple)" A Apend.
azpisarrera-17
OHI ZENA (det.).
a) "Ohizena, feu, feue" Ht VocGr. "Zena, ohizena, feu, feue" Ib. 281. b) v. OHI DENA.
azpisarrera-18
OHIZ KANPOKO(Dv A). Extraordinario. v. EZ-OHIKO (s.v. ohiko). Harrizko zubiak dituztenek eztute ansiarik ohiz kanpoko ur iaustiriak eta uholdeakgatik baizen. SPPhil 224 (He ohiz kanpoko).
Hetan zerbait ohizkanpokorik gerta balekizu, [...].Ib. 483 (He 489 zerbeit ohiz-kanpokorik).
Gauza ohiz kanpokoak eta mirakuilluak eginik. HeAct 7, 36.