(gral.; SP, VP, Lar, Añ, Hb, Dv; -kh- Hb, H),
ekatx (V, L; Lar, Añ, Dv, H),
egaitz (Hb sg. Lh)
Ref.:
A(ekaitz, ekatx);
IzTo;
EtxbaEib
. Tormenta, tempestad (sentidos prop. y fig.). "Granizo" VP 23v (probablemente en el sdo. de 'tormenta con granizo'). "Ekaitz-burua yoa izango da, habrá terminado la tempestad (G-to)" A EY III 341. AxN explica tormentak (284) por ekaitzak. Lhande atribuye la forma egaitz a Hiribarren, pero no la encontramos en éste. v. tenpesta. Tr. Documentado sobre todo en autores de la tradición meridional; se encuentra además en unos pocos autores del Norte ya desde Oihenart. La forma ekatx la emplean sólo autores vizcaínos. En DFrec hay 14 ejs. de ekaitz y 3 de ekatx, todos ellos meridionales.
Kibel ekatxari, bular aldi onari. "Espaldas a la tempestad"
.RS 240.
Uste nuen nihaurk er'ekaitzak / Io banenza, neure zurkaitzak / Zintuzkedal'[a]. OPo 47s.
Othoi sainduari, deraunsano ekaitzari. "Tandis qu'il y a orage"
.OPr 662.
Ekaitza eta tenpesta ioan dadin. SPImit III 29, 2.
Dei zaiozu, bizioen ekaitzak onda etzaizan. LarSTomas 2.
Nere ekaiz ta peligrorik andien onetan, arren zuzendu nazazu. CbEg II 98 (Dv LEd 176 ekhaitz).
Baketu zan ekatxa?AñLoraS 8.
Ekaitz guziak, turmoiak, tximistak, arria, ta ludardarrak ez dira gu zentzatzeko diña zertan geratuko ote gera.AA II 99.
Ez urak, ez subak, ez eurijak, ez ekatxak, ez leoe, ez artz, ez beste gauzak gatx egin leikegu. Astar II 289.
Jasa andiarekiko ekaitz portitza. IztC 33.
Izotz eta inziarrak, eguzki eta euriak, kazkabar eta beste ekaitz guziak aragian artuaz. Lard 310.
Bost egun irrist eta ekaitz gogorren artean itxasoz eginda gero. AranSIgn 34.
Altxatu zan ekaitz izugarri bat. BvAsL 84.
Ekaitzaren orruari jaramon barik. AgKr 153.
Ura zan algara ekaitza!AgG 302.
Ekaitz asarre ta indartsu batek arrapau ebazan. KkAb I 80.
Aldi aretan euzkiak dizdiz, / ekatx-lañorik etzan agiri. Enb 46.
Ekaitza datorrelarik. OrEus 58.
Bularpeko ekaitzaren eztenkak. TAgUzt 256.
Izugarrizko ekaitza bildu zen zeruan. MdePr 120.
Ekaitz arrek ontzia ondatzea. JAIrazBizia 108.
Ekaitz egunetan, itsas-urak irakiten diarduen denporaletan. ErkiagArran 117.
Alper alperrik astinduko du / millaka ekaitz zakarrek. Basarri 11.
Ekaitz ostean eztialdia. Onaind(
inGaztMusIx 149
).
Ainbeste ekaitzi arpegi eman dion Euskalerri gaxoak. AtañoTxanKan 215.
Gure ganera egun danetan / etorriten zan ekatxa. FEtxeb 26.
Erramua ta erromerua bedeinkatu ta jaso, ekaitz gaiztoa datorreneko. Ostolaiz 102.
Itsaso beldurgarria. Ekaitza sortuko dio hurrengo itsasoratzean. MIH 312.
v. tbn. (autores septentrionales): Egiat 250. Ox 64. JE Ber 12. Lf Murtuts 78. Larre ArtzainE 355.
azpiadiera-1.1
"
Eguraldi ekatxa (V-gip), tiempo tempestuoso"A.
azpisarrera-1
EKAITZ-AHATE.
"(L), canard tadorne" Lh. "(Tadorna tadorna), tarro blanco" MItziar Txoriak 13. Marra zuri hunen ondotik bigarren marra bat, gorria. Hortarik ageri da zoin ezagut errexa ditakeen ekaitz-ahatea. Dass-ElissGH 1925, 274.
azpisarrera-2
EKAITZ-HAIZE.
Viento de tormenta. Ekaitz-aizea etorren / baraldi atzean. AzcPB 134.
Urrutiko trumoiaren orrua, ekaitz aizearen durundia. AgG 2.
Udazkenean ekaitz axeak / zugatz-ori legofak lez, / eriotz gogor biotzge danak / biurtu dituz "ezerez". GMantGoi 33s.
Ekaitz-aize zakarrak ontzixka alderoka zabilen. OrMi 129.
Zeruko Argia-ren uretan (lehen bare eta orain ekaitz-haize zakarrez nahasietan). MEIG VII 73.
azpisarrera-3
EKAITZ-HAIZETE.
Ventarrón de tormenta. Zer da ikustea txalupa andi bat / ekaitz-aizete artean. AzcPB 103.
azpisarrera-4
EKAITZ-TXIRRIN.
"(Hydrobates pelagicus), paiño común. Itxas egaztia [...] ega luxeakin beltxezka, ipurgain txuri nabarmena-ta, isats beltz laukia" MItziar Txoriak 11.
EKAIZPEAN.
Bajo la tormenta. Ekhaitz-pean xoria dabila. Ox 38.
Aurreko lan aundian, amabostaldi osoa egin nenunan olako ekaizpean. OrQA 64.
Kantua ordea, biotza lasai ta paketsu danean sortzen dun, ez ekaizpean datzanean. EtxdeJJ 57.
Nire samin-aldiko / ekaitz-pean beti / argi-dun ipurtargi / edo itxaropen bat. GandElorri 156.
Logroñoko aidetartea balia izan zitzaien ekaizpean ez ondatzeko. NEtxLBB 66.
Edozoin landarek ere ez du behar den uztarik emanen, hazi behar zuen sasoinean ekaitz pean egona bada. XaOdol 43.
v. tbn. Gazt MusIx 68. Zait Plat 54.