Tr. Documentado en todos los dialectos en diferentes acepciones. En la tradición suletina hay un único ej., de Casenave. En DFrec hay 89 ejs.
Onom.: In locum quod dicitur Incelaieta. (1096) Arzam 463.
Otrosi Gorosçelay. (1259) Ib. 463.
En Marqualayn çelaya. (1273) Ib. 463.
sense-1
I .(Sust.).
azpiadiera-1.1
1.
(AN-gip-5vill; H). Ref.: A; SMuj EEs 1921, 142.
Campo, terreno de labor.
"En Oyarzun, Irún y Fuenterrabía, llaman zelai a lo que nosotros soro, es decir 'heredad'. Y dicen ogi-zelaia y arta-zelaia, los sembrados de maíz y de trigo" SMuj EEs 1921, 142.
O zer zelaia, jana ezpalego!"
Campo"
.RIs 65.
Denbora luzeetan golderik, aitzurrik eta laiaren edo arearen ortz bat ekusi ez duten alorrak edo zelaiak. MbOtGai II 115.
Ni, dio sorokoak, / zelaiz-zelai nabill, / ale bat edo beste / ote dezadan bil. ItFab 34.
Zer gauza tristea dan / otsoa artegian, / gariak itaitzean / ujola zelaian. Ib. 195.
Gari-zelaiean. Ib. 51.
Bere alorrean edo zelaian azi ona eraiki edo erein zuenari. LEUrt 71 (
ms. 25v bere alórrean
).
Bereak gelditu zitzaizkan bi soro edo lur-zelaiak. '
Dos heredades o suertes de tierra'
.AranSIgn 80.
Masabiellen bideak, soroak, zelaiak, mendiak, dena bete zuten. Goñi 113.
Urhe distiran den ogia zelhaietan. Ox 142.
Galdu zituen gari-zelaiak. TxB III 62.
Arrotz elertietan poesi zelaiak zeken eta elkor dakuskigu. "
Campos"
.Aitzol(
inLauxBBa IV
).
Erosi zuten aiekin Eltzegillearen zelaia. IrYKBiz 483.
Zelaiak ezik, mendi-tarte oek danak laiatu bear, garia ereiten baigendun oietan. AtañoTxanKan 117.
An, garia izandako zelai batean. AZink 103.
azpiadiera-1.1.1
(V, G, AN, L, BN; Aq 174 (G), Añ). Ref.: A; Iz ArOñ (zelaixa, selai); Etxba Eib; Gketx Loiola (trik); EAEL 67; Elexp Berg; Gte Erd 306; ZestErret. Prado. "El prado donde se siega la hierba" Iz ArOñ. "Zelai utzi. Ezer egin gabe utzi; belardi utzi [...]. Geo gure attak sagarrak aldauko zittun ta zelai utzi" ZestErret. "Soro danak zelai dauzkagu" (G-azp).
azpiadiera-1.1.1.1
Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos. Otsoa eta ardia / zelai zabalean / sarri ekusten dira / biak jolasean. GavS 35.
Ondo samurtu dirianian, eruaten dira zelai batera, ta an zabaldu ta banaturik, liortu biar dabee. MgPAb 138.
Txaltxoak jostatzen zelaian. VMg VI.
Zelai bat lore ederrez betea ekustea. AA III 320.
Soro edo zelai batean egin zuan zulo bat. Ib. 490.
Zelaiak loraz eta mundu guztia edertasunez yantziten dozuna. AñEL2 203.
Bideetako etxiak, zelaijak ta sasi-onduak ateraten dabee palziaren palta. fBOlg 62.
Soroak ondeatu, zelaiak atxurtu. IztC 180.
San Lorenzoko zelaiean, Aroztegi esaten zaion baserri-etxekoa. Ib. 90.
Zelaijak bedarrez, / sasi mendijak loraz, / jaokuz diadarrez. UrMarIl 125.
Belar-zelairik ederrenak ezer gutxi balioko ligukee. ArrGB 54.
Iturriozko ango zelai eder artan merendatzea. SorBar 77.
Agiri dira zelai-soro, ibar eta sagasti mardulak. ZabGabon 108.
Erribera ta zelai, landa iraetak onentzat biar ziran. BvAsL 151.
Akelarreko zelaian. ABAmaE 368.
Etxe aurreko zelai ta soloai begira. AgAL 61.
Iantzea egin pandero soñoan Izaro-ganeko zelaian. EchtaJos 248.
Eta erdian zelaia edo soroa, bada guk zelaia deitzen diogunari an [Lesakan] deitzen zaio soroa. UrruzZer 56.
Abereak eta zelaiak eta aberien jakiak. ForuAG 293.
Belarrez aseko da / San Pedro zelaian. Noe 70.
Mendiko zelai epelean. JaukolBiozk 25.
Zelai orlegijak damotsen bakia. LauxBBa 116.
Zelaien ta basaxkaen muskerra. LdiIL 47.
Bere zelaiera bidali zuen, urdeak zaintzera. IrYKBiz 300.
Zelaiko itzalpean. TAgUzt 153.
Etxetik alde xamarrean zeukaten zelai batean ardi-zai zegon. EtxdeJJ 238.
Artalde guztiagaz zelaia-zear ibiltaldi bat egin bear ebala. BilbaoIpuiB 52.
Zelai-ertzeko sasitik. GandElorri 163.
Zelai gurietara / artaldea daragi. Or(
inGaztMusIx 93
).
Belar eze ta ugaria zuan zelai batean jo zuten. BerronKijote 163.
Zelai bereziak sortu ta ainbat belar-azi alkarregaz nastuta. Gerrika 148.
v. tbn. JJMg BasEsc 86. Echag 148. Aran SIgn 84. Apaol 76. Alz Bern 51. EusJok II 65. Lh Yol 33. Inza Azalp 32. Etxeg in Muj PAm 20. Enb 36. Tx B I 78. Kk Ab II 38. NekIr 53. TAg Uzt 74. EA OlBe 24. Munita 5. Gand Eusk 1956, 213 (V-gip). BEnb NereA 51. Basarri 13. Ugalde Iltz 45. And AUzta 130. Zait Plat 20. Erkiag BatB 111. Vill Jaink 35. Onaind in Gazt MusIx 153. Balad 192. NEtx LBB 368. Uzt Sas 348. Etxabu Kontu 90.
azpiadiera-1.1.1.2
"Egin zan zelaikoa, san se acabó; litm., se hizo lo del prado (V-ger)
"AEY III 238.
azpiadiera-1.1.1.3
"Zelaian utzi, dejar a la luna de Valencia
"BeraLzM.
azpiadiera-1.1.2
Jardín, cuadro de césped. [Iturria] A be kendu egin bear izan zan, eta orain zelai edo jardintxu polita dago bertan. EtxabuKontu 203.
azpiadiera-1.1.3
Campo (donde se obtiene la sal). Gelditzen da gero zelaia elurra egin balu bezin zuri gatzarekin. ItDial 113 (Dv zelhai; Ur barruti, Ip ordoki
).
azpiadiera-1.1.4
Campo (de juego, de competición). Iolas-zelaira ioan bear dot. AgAL 85.
Oa ostikoketa-zelaietara, an ere yendea zakarra bezela. LdiIL 104.
Futbolerako-edo zelaia be, noiz arraio ikusi bear ete dau gurea lako uri batek. ErkiagArran 17.
Lasarteko zaldi-zelaian laisterkariak ditugu. Basarri 97.
Zaldupeko ostiko jokoko zelai barria egin aurretxoan. EtxabuKontu 185.
Errugbi-zelaia. LarreArtzainE 85.
Joku-erria zan Gijón, / eta zelaia Molinón. Insausti 198.
azpiadiera-1.2
2.
(V arc. ap. A; Lar Sup, Añ.). Plaza.
Ikasi eztagianak etsean ez lekike zelaian. "En la plaza"
.RS 241.
Dala zelai edo plazeetan, dala etxe edo zurkulubetan. JJMgBasEsc 132.
Eragiñik urre gorrizko estatua bat, imiñi eragiñ eban Babilonijako zelai andi baten. Ib. 143.
Eliza-aurreko enparantza edo zelai batean. AgAL 44.
Elizondoko zelaian ebillen jira ta bira egurastuten. EchtaJos 249.
Udaletxeko zelaiean. AArdi 62.
Erriko zelaian. KkAb I 74.
Erri-zei (plaza) ta zelaietara sermoi egitera urten bear izaten eban. BelausAndoni 11.
Uriko zelai-ziar endoria ta zeiñegotzijak igaro ziran. Altuna 25.
Dantza bi dabiltz zelai onetan / garbia eta nastua. Enb 180.
Erri-zelaian orraatik arki ditugu morrosko eder batzuk. LdiIL 44.
Erri-zelaian edo plazan biltzen ziran goizero langilleak. IrYKBiz 353.
Zelaiaren ertzean. "En una esquina de la Plaza"
.OrEus 179.
Arratsaldean jolas garbian / gure erriko zelaian. BEnbNereA 105.
Batzarre ta auzitegietan, zelaietan eta antzokietan. ZaitPlat 124.
azpiadiera-1.2.1
Lugar público (sdos. prop. y fig.).
Euskaldun izan etxean ta zelaian. Etxeg(
inAgAL 7
).
Zetarako dakartzu ba [Kresala] zelaira? AgKr 11.
Bazkun ori jaio da: [...] guzien asmo ta iritziak emandako indarrez dator zelaira. ForuAG 299.
azpiadiera-1.2.2
Etxean nintzanean an egoan nire nagosi ona, kapea arri-aulkian bilduta, bera etxe-zelaiean arantz-onantza. "
Por el patio"
.OrTormes 77.
azpiadiera-1.3
3.(G-to-nav, AN-ulz-egüés-ilzarb, L, BN; Ht VocGr 403, Lar, Añ, Arch VocGr, H, A; -lh- SP, Urt Gram 18, Arch VocGr,VocBN, Dv, H, Zam Voc), zelei (AN-olza, Ae). Ref.: Bon-Ond 162; VocPir 113; AtSac 59; Iz Als, Ulz (an), To. Llanura, planicie; explanada; valle ancho y llano.
"Plaine" SP y Ht VocGr 403. "Vallée" Urt Gram 18. "Llano, el campo llano" Lar. "Llanada", "vega" Añ. "Zelai aundiya, la llanura grande" Iz Als. Cf. UR-ZELAI. v. zabaldi. Tr. Documentado desde principios del s. XVII, tanto al Norte como al Sur.
Egin dietzakidatzu zelhaia eta mendiak. EZMan II 117.
Negarrezko zelhaietarik / gure auhen tristeak. EZEliç 294.
Mesopotamiako zelhai eta ordoki ederretan. ES 389 (188 zelai
).
Andiak dira lurreko nabak eta zelaiak, bai ta aldapak eta mendiak ere. MbOtGai I 58.
Zelaiean dugu peligro ainbertze aizeen ertean. (179). LE-Ir(s.v. xakin
).
Zelai ta ibarretan basatu dala luurra Erromarren odolez. MgPAb 209.
Andiak dira lurreko zelaiak, aldapak, mendiak. AA III 309.
Manatu zue pasatzea Jenezaretgo itxas lepos berze aldeko zelaierat. EvANMt 8, 18 (Hual erribra
).
Baso eta soroak, / zelaiak, mendiak, / abere illez zeuden / arras estaliak. ItFab 48.
Zelai onetan abereak bazkatzen urte bete egin. Lard 46.
Arkitu zuten zelai bat Senaarko lurrean, eta gelditu ziran an egotez. UrGen 11, 2 (Bibl zelai, Dv zelhai; Urt larre, Ol ordoki, Ker, BiblE lautada
).
Frantziako zelhai ederretan. DvLab 131.
Josefetako zelai santuan. Xe 382.
Urik etzan zelai aundi batera. BvAsL 215.
Ta itxasoak, o, zirudian zelai bat gabez. ABAmaE 375.
Bidexka, zuzen haiz yausten zelaiera. ElzbPo 184.
Basa jendez zelaiak gaindirik / jen ginen mendietara. ZbyRIEV 1909, 399.
Mendi gain gainetara heldu bitartean, bada han bertze asko zelhai ttiki eta handi. Prop 1905, 262.
La Crau deitzen duten zelhai legartsu zabalean. JEBur 84.
Etxe aurrean dagon zelaia garbitu ta bere gurdi, golde, aitzur [...], burni puxka ta abarrez ustu. LhYol 29.
Ezur leor, elkortuaz beterik agiri zan zelai batera. InzaAzalp 109.
Jauregi ikusgarrija eguan zelaira jo eban. Altuna 110.
Itsasaldeko zelai gazi aien yantzigarri. OrMi 118.
Gaztelako zelaiak. KkAb II 162.
Argentinako zelaietarat. Zub 86.
Itxaso bare, zelai urdiña. LdiBB 138.
Zelai-buruan muiño-soil-gune. "
Al cabo [del valle] una colina"
.OrEus 228.
Zelaian luzaroan geldituka egon dan ugalde izugarria gainbera oldartzen dan bezelaxe. TAgUzt 230.
An, zelai arren baztarrean, Bogota. JAirazBizia 49.
Joan zen Jordan inguruko zelhai ederrerat. ZerbIxtS 18.
Bestalde horri izen hauek eman ohi zizkion Goidel hizkuntzak: Gazteen Herria, Poz-zelaia, Agindu lurra. MdePr 268.
Xubero herria goretsi du bere mendi gora eta zelhai, naba edo ibar begiko guziekin. Herr 4-9-1958, 1.
Kresalezko zelai andi, itsaso arro, sendo, neurribagea. ErkiagArran 84.
Eskual-Herriko mendi-mazela pherdetan belarrak lodi eta gizen dira zelai xabalenetan bezala. JEtchep 46.
Mendi, zelai, ugaran. "
Montes, valles, riberas"
.GaztMusIx 189 (Onaind ib. 207 zelai; Or ib. 199 ibar
).
Naizta Greziak Eliseu-zelaiak miretsi. IbiñVirgil 70.
Arratsak ur-ondoko zelai artan bere egoak zabaldu zituan. NEtxLBB 44.
Gesal zelaiak utziriki / eldu legorrari. Ib. 353.
Jatsu eta Buztinze aldeko zelai eta erreka gizenak. ArdoySFran 33.
Elgietan, zelhaietan / dirade gaixto zabaltzen. CasveSGrazi 132.
Baiña orain zelai soillean gaude, ta nai bezela astindu-aalgo dut nik nere ezpata. BerronKijote 206.
Badago zelai ederrik. Emen [Argentinan] ez dago malkarrean amildu bildurrik. TxGarmBordaB 145.
Urrena andikan Arrabaraño zelai andira eltzeko. FEtxeb 71.
Leizpartzeko alorren ordoki-zelaiaren harateko aldean. LarreArtzainE 94.
Bere maitearen bila dabil zelai-baso-mendietan barrena. MIH 25.
v. tbn. Echag 64. Gy 180. Hb Egia 150. Laph 227. Aran SIgn 213. Zab Gabon 25. PE 24. Arr May 48. In Arb Igand 27. DvHtoy Mt 26, 36n. CatUlz 48. A Ardi VI. StPierre 39. Barb Sup 141. Ox 70. Mok 13. Enb 52. Etcham 122. FIr 166. Anab Usauri 101. Ir YKBiz 341. Iratz 71. Zait Sof 30. SMitx Aranz 194. Etxde AlosT 43. Arti Ipuin 68. Osk Kurl 112. Salav 26. Xa Odol 197.
azpiadiera-1.3.1
"
Zintzurra aldapa eta sabela zelai ditu orrek (G-azp)"GteErd 143.
azpiadiera-1.3.2
(Fig.) Naigabe zelai andiak igaro bear dituk. AgG 328.
Geroago ta okerrago [...] arpegi eman zioten gurasoai [...] mallaka mallaka berealako baten jetxi ziran gizon gaizkiñen zelai galduraño. Ib. 62.
Andrea onbidezko itturrija dala, mattasunezko ibaia, ekandu onezko baratza, samurtasunezko mendija, txairotasunezko zelaia. Otx 29.
Askatasun zelai ederretan bizi da, amesetan. ErkiagBatB 115.
azpiadiera-1.4
4.
(V-arr ap. A
; Añ, H). Suelo."Suelo, supeficie de la tierra"Añ.
Mun-egin zelaia. AñEL1 74.
Bekokiz zelaian etxun da. AñEL2 38.
Odolez gorriturik geratu zirean zelaia, orma ta berduguen esku ta jaztekoak. AñNekeA 246.
Erromako gudatokian lengo gudariak bere etsai garaitua zelaira etzan oi zuten bezala. LhYol 13.
azpiadiera-1.5
5.Campo (en heráldica). Laurdenkatua dakar bere ikurdia arma urdin, berde, txuri ta oriz, eta zelai nabar-illunean urrezko katu bat. BerronKijote 196s.
Bere ikurdian iru koroe zillarrezkoak zelai urdiñean. Ib. 196.
azpiadiera-1.6
6.Campo (de concentración, etc.). Alemaniaraino azkenekotz, deus gehiagokorik gabe, bainan sekulan ez itzultzeko, han ezarria izan zen herio zelai izigarrietan. LarreArtzainE 137.
sense-2
II .(Adj.).
azpiadiera-2.1
1.
(V-och, G, AN, L, B; Lar, Añ, Lecl, Izt 68v; -lh-SP, Dv),
zelei (AN-ulz)
Ref.:
A; EI 185; Iz Ulz (toki), To (leku); Izeta BHizt2.
. Llano; plano.
"
Bide zelhaia, chemin planier"SP.
"Llano, llana"Lar, Añ.
"Igual, sin cuestas"Añ.
"
Erri au leku zelaian dago (B)"A.
Jainkoaren manamenduen bide xidor ordokian, zelhaian eta fermuan dabillana. SPImit IV 18, 2 (Ol zelai; Mst ordoki
).
Bide gaitzak zelhai bihurtuko. HeLc 3, 5 (Dv bide zelhai eginen; Oteiza zelaitu
).
Munduko jendei hortarako bidea errexago eta zelhaiago presentatzerat. HePhil VIII.
Aitz biribila, erortzen bein asi ezkero, ez da gelditzen azpiko erreka, leku zelaia edo beste zerbait arkitu artean. MbOtGai I 35.
Salbamenduko bide zelhai eta dohatsuan. Lg I XI.
Bidea zelai libre paratu. (125). LE-Ir.
Autatu zinduelaik bide zelaiena. (297). Ib.Aldatsa igorik, idoroko dot bide zelaia. AñLoraS 180.
Etzan ifini leku zelai eta aran zabaletan. Astar II XII.
Leku zelayian dabiltzanak. EchveDev 337.
Lur zelaiak dira onak landutzeko. ItDial 52 (Dv zelhai; Ur lau, Ip ordoki
).
Irabaziaz lur zelai asko ta andiak. IztC 279.
Itxiten deutse sartuten urari barruti zelaijetan. "En campo llano"
.UrDial 113 (It zelai zabaletan
).
Au ez bada bide zelaia, / ezpada latz ta pikea. ABAmaE 84.
Toki plano edo zelhai batetara. ElsbFram 118.
Eremu zelai eta idorretan. Zub 117.
Lauzak ozka bat egiten duela lurrarekin, harriak ere ez dauzkala oro hein berean zelhai. JEBur 27.
Yetxi zan aiekin menditik eta leku zelai batean gelditu zan. IrYKBiz 117.
Etxauriko aran-zelaian dagon Bidaurreta. JMBELG 97 (tal vez aquí zelai tenga valor sust.).
Aurreko egunetan baño ere bareago ta zelaiago zegoan itxasoa. TAgUzt 221.
Eskuaren mamia bezain zelaia geratuko da herria. ArtiTobera 268.
Gaña arrapatuta toki zelai batera atera giñan. AnabAprika 19.
Aren ingurua, ezker ta eskubi, zelai ta ordeka omen da. (In Goñi 12
).
Terrenua ere dexente zuen, geienak zelai xamarrak. Salav 11.
Bagenduan gure belardi bat, Leizea izena zuana. Oso zelaia zan. BBarand 74.
Sosa bezain zelai, edo ordoki, gure aitak zion bezala. LarreArtzainE 66.
azpiadiera-2.2
2."
Mendi zelaia, el monte raso, sin árboles"IzAls.
Leor zelaiak / bereak dira, / mendi tantaiak / leusoak. "
Lugares llanos y rasos"
.Cantabr 4.
Basoetati ebili naiz, / ez erri zelaietati. Lazarraga B16, 1200v.
Lo egin bearrean arkitu izan zan [...] kanpo zelai ta eremuetan. '
Campos rasos y despoblados'
.AranSIgn 35.
azpiadiera-2.3
3.Fácil."
Ze zelai, ze erraza! (Astar)"H.
sense-3
III .(Adv.).
azpiadiera-3.1
(Caer) al suelo; (estar, etc.) en el suelo."(V-och), de bruces"A(que cita a AB).
Orduantxe jo neban benetan nik lurra, / aotik eridala bitsagaz adurra; / larri ete ninduen eingo ankaz zapal, / aurkitzen nintzan zelai, luze aña zabal. ABAmaE 230.
Sorura zelai adore baga jausia nago. Ib. 167.
Lurrera zelai bota erri anditsua. Ib. 29.
Zelai lurrera beti betiko / dala jausten [gaiztakeria]. Ib. 131.
azpisarrera-1
HEGAZKIN-ZELAI.
v. HEGAZKIN.
azpisarrera-2
HERIO-ZELAI.
v. herio.
azpisarrera-3
IPAR-ZELAI.
v. ipar.
azpisarrera-4
XELAI,
TXELAI(Formas con palat. expr.). Bezperondoan, neska ta mutil, / --artzai gaisoak mendira-- / larraiñetara, txelaietara / mordoskan banatzen dira. "En plaza, explanadas y eras"
.OrEus 193.
azpisarrera-5
ZELAI-BELAR.
"Zelai bedarra (Poa sp.), especie de gramínea de prado (V-m)" Arzdi Plant1 281.