I.
(Sust.).
1.
(gral.; Volt 105, SP, Urt I 273, Lar, Añ, Izt C 516, Lecl, Arch VocGr , Dv),
ixurri,
uzurri (S; Arch VocGr, Gèze, Dv (S), H (S), Foix)
Ref.:
A (izurri, üzürri);
Lrq (üzürri);
Gte Erd 174
.
Peste, epidemia, plaga.
(Sentidos prop. y fig.).
"Tocado de algo, v.g. del mal [...] de peste, [...] izurriak joa
"
Lar.
"Apestado, izurritua, izurriaz eritua
"
Ib.
"Contagio, peste"
Añ.
"Peste, maladie contagieuse. [...] Il se dit d'une chose pernicieuse. Mihi gaixtoak bakearen izurria, mauvaises langues, peste de la paix"
H.
v. izurrite.
Tr. Documentado desde Leiçarraga en autores de todas las épocas y dialectos.
Hik izurriz edo gerlaz edo gosetez aflijitzen dituan populuak.
Lç
Ins
A, 2v.
Larrin guztiak beterik / persona askoz / izurriagaz gaxorik.
Lazarraga A28, 1202v.
Jauna: ezta izurririk eta ez beste gauzarik.
CartEsp
455.
Itzurientzat dagoke gerla eta izurri / ezen ihes egitea gaitz da Iongoikoari.
EZ Man I 76.
Dohatsua zein ezbaita / [...] hekin izurriz bethe / alkhian nihoiz iartzen.
EZ
Eliç
174.
Ezta izurririk eta ez pozoinik nagitasunak edo alferkeriak bezanbat kalte egiten duenik.
Ax 41 (V 25; v. tbn. ES 183).
Beharrak izurriaren mañak <manac> ditu, askazi-adiskidez gabetzen gitu.
"
Peste"
.
O Pr 82.
Egiaz banaloria izurri perillos bat da.
Ch III 40, 4 (SP, Ol, Pi, Leon izurri, Mst, Ip üzürri).
Bata hiltzen da izurriz, bertzea manduleren eskuz.
Ch I 23, 7 (Mst, Ip üzürriaz, Leon izurriak ereman; SP izurritez, Ol izurritean).
Izurri edo pesteaz iltzen ziranai.
Cb Just 11 (v. tbn. Arr May 156 izurri edo peste).
Gure Obispado geiena aurkitzen da izurri kutsusko eta eriozko enfermedade goneki eriturik.
OrrioD
80.
Zabaldu gurarik [...] guraso-errijan izurri ondagarrija.
Mg PAb 214.
Enbidiaren izurri gaiztoak.
Gco II 68.
Ni nabill, [...] nai dedan bezela. Zu berriz beti arrastaka. A izurri zitala!
VMg 34.
Eta miñanze au izurriaren eran zabalduaz joan da.
AA I 549.
Aserreak beti du / berekin nekea / gose, egarriz eta / izurriz betea.
Izt Po 140.
Izurri oni omen deritza kolera.
It Fab 49.
Izurriak, gatxak, [...] kendu deutsuen eikizun ta ogibidea.
Ur MarIl (ed. 1885) 44 (ap. A
).
Artu dira neurri guztijak izurrijari sarrera guztijak zarratuteko.
(1866).
BBatzarN
217.
Gortheko izurri diren / milla amarru gorde [darabilzkate]
.
Gy 319.
Ordukotz [...] aziendak odolean sarthua dutela izurria.
Dv Lab 215.
Italian sasoi artan zebillen izurri eriotzakorra.
Aran SIgn 35.
Alderandu zan anaiarengandikan, izurriaz edo atzez beterik etorri balitz bezela.
Apaol 112.
Reatiko iraeta artan zituzten bi izurri: otsuak eta arria.
Bv AsL 180.
Aizea izaten dan lez izurri-zaldia / bardin atrapaten dau pobre nai eukia.
Azc PB 277.
Urietan izurri txarra dago euskerarentzat.
Ag G 95.
Eztogu geuk artuko abere-arteko ixuri batetik artuko genduban kaltia.
ForuAB 123.
Gizon eriak eman dezoke [...] bere odoletik barna, emazteak datorren haurrari helduko duen izurria.
JE Med 132.
Izurri eta gaitzak uztatik aldentzeko.
JMB ELG 80.
Ijitoko amar izurri aietaz.
Or QA 58.
Nonai zabaldurik dagon bekatuzko izurri lazgarri au.
Or Aitork 230.
Bekaizkeria, giza-arteko izurria.
NEtx LBB 163.
Aurrerapenik ez dan lekuan / beti lantegi urria, / au da baserri guziak galdu / bear ditun izurria!
Olea 107.
Ez dau betosko latz-zorrotzik ikusi gura bere inguruan: izurri itsaskorra litzateke ori, iguingarria.
Onaind STeresa 79.
Ikaragarria da Euskal-Erriari erori zaion izurri edo zanbroa.
AZink 142 (ref. a la droga).
Etimolojiak gure artean askotan izurriak baino kalte gehiago egiten baditu ere.
MEIG VII 128.
v. tbn. Harb 78. Gç 216. Mong 593. CatLav 114 (V 63). He Gudu 127. Lg I 322. Brtc 146. msOñ 15v. Monho 108. LE Ong 67v. Añ MisE 110. Dh 271. Lard 205. Hb Esk 159. EE 1884b, 205. AB AmaE 349. Arb Igand 109. Inza Azalp 82. Ldi IL 28. A Y 1934, 9. Zait Sof 193. SMitx Aranz 216. Gand Elorri 96. Arti Tobera 267. Ibiñ Virgil 103. Berron Kijote 139. Üzürri: Bp II 59.
2.
"Veneno"
A, que cita a Mb.
Sugeak bere izurria edo pozoia bezala.
Mb OtGai III 306.
[Zirauaren] izurri ta pozoi-beneno guzia.
Mb IArg I 230.
Jan duen izurri-pozoiak barren-odola artu ezkero [...].
Ib. 302.
Bekatuaren izurri guzia.
Ib. 278.
3.
"Infection, puanteur. Izurria dario ahotik, la peste lui coule [...] de la bouche"
H.
4.
uzurri.
"Désastre, üzürria" Foix.
5.
"Abondance, grand nombre, grande quantité. Gizonez izurria bazen bilkhura hartan [...]. Sagarrez izurria bildu dugu aurthen [...]. Id. gizonezko, sagarrezko izurria
"
H.