I.
(Sust.).
1.
(V-arr; Lar, Añ, H; kh- H),
keja (V-gip; Lar, Añ, vEys, Dv (G), H (G)),
keija ( VocCB
→Dv (V))
Ref.:
Etxba Eib (kejia);
Totor Arr;
Elexp Berg (keja)
.
Queja.
"Querella, queja"
Lar.
"Censura, queja. No es sinónimo de illetia, que significa sufrimiento. Auzoko danen kejia egon da, erriko larrak zuk esitzian kontra
"
Etxba Eib.
AxN explica arrenkurak (590) por kejak. La grafía <queisa> en Larramendi (y en Harriet, quien seguramente la toma de éste) está sin duda por kexa, así como <quesa> de este último.
Tr. Documentado al Sur desde Lazarraga. Al Norte sólo se documenta en Bordel (155). En DFrec hay 10 ejs. de kexa, 2 de keja, y 1 de keixa, todos ellos meridionales.
Dulzero nituala bidalketan / zugana kexaak eta klamoreak.
Lazarraga B20, 1193r.
Nai ekion nik aren kontra / oi ez nedukan kexarik.
Ib. B1, 1198rb.
Agustin Martin dago bere damuareki eta kexa andiareki.
MRos 14.1r.
Paralitikoaren kejea / gizonik ez edutea.
BBizk 38.
Senarraren kejarik edo onen kontrako itz bat aditzen etzioten.
Cb Eg III 374.
Amorezko kexa bategaz dirautsuzala berba oneek.
Añ
LoraS
96.
Kejarik izateko motiborik batere eztet.
Gco I 420.
Eztá yá izanén negarrík, ez kejarík.
LE Ong 64v.
Santa Teresaren kexa txiki bat bere artu emonetan inok ez eukitia.
fB Ic II 297.
Aditu zuan Santuak gizon aren keja.
Bv AsL 182.
Kejak agertzean.
AB AmaE 256.
[Zarren] aikoak (kejak) eramankizun onez aditu bear ditugu.
Elizdo EEs
1929, 179.
Komendantiana etorri dok kejiaz.
Kk Ab II 146.
Tratantientzat dira / keja itxusiak.
Uzt Sas 238.
H horren alde gehiegi eman ote zenaren kexak entzun ditut maiz.
Ugalde (
in
MEIG IX 56
).
Keja pranko izaten zan, jateko txarra zala eta.
AZink 117.
Arrasti guztia pasau ta berbak eta kejak bakarrik entzunda etxera.
Gerrika 136.
v. tbn. Lab SuEm 179. Keja: Bil 110. Xe 175. Ud 66. AzpPr 38. SMitx Aranz 166. SM Zirik 13. Basarri 118. AZavala in Goñi 15. Azurm HitzB 49. Berron Kijote 139. Etxabu Kontu 55. JAzpiroz 42.
2.
(<-eis-> Lar, Hb; kh- Urt I 404, H).Preocupación, angustia.
Zer ikhara eta khexa dukete bihotzean!
EZ Man I 82.
Ansia.
Kharrekiñ, khexarekiñ eta denbora luzez gutizia duenak edateko [...] erakhusten bide du sukharra duela.
He Phil 268 (SP 266 khexadurarekin, Echve Dev 306 ansia).
3.
Prisa.
"Aceleración, kexa, lastertasuna (AN)"
Aq 865 (en la ed.
de Fita, de donde lo toma Azkue, quera). En AxN se explica lehia (299) por kesa (sic).
Gure bihotzak laster dagienean kreaturetara, hara doa khexarekin.
SP Phil 525 (He 533 lehiakarrean).
Listorrek habarrots gehiago egiten ohi dute, eta khexa gehiago darabillate erlek baiño.
He Phil 245 (SP 243 khexatzenago dira).
Prontitud.
Iauna duzun artha ene faboratzeaz. Iauna duzun khexa ene faboratzeaz.
EZ
Eliç
214.
4.
(Lar (V)→H),
keja (Lar (V), Hb <kei>).
"Fatiga y cansancio"
Lar (s.v. aquexar).
5.
(Hb <-eis->),
keja (Lar→H).
"Enojo"
Lar.
II.
(Adj.).
1.
Preocupado, angustiado.
Sosegurik ezin duke, bihotza du xoill khexa.
EZ Man I 98.
(Uso pred.).Ansioso.
Khexaegi baitabiltza konsolazione nahiz.
SP Imit III 6, 1 (Ch sobra lehiarekiñ, Mst sobra süreki).
Nola [...] khexa dabiltzan aberatstasunak bildu nahiz.
SP Phil 67 (He 69 khexu billakatuak).
(Uso pred.).Quejoso, descontento.
Jendea keja dago berarekin [azariarekin]
.
BBarand 55.
2.
(kh- SP y H, que citan el ej. de EZ).Que se mueve.
Han hara egonen dire Zeru khexak geldirik, / eta izarrak zein bere ohatzetan iarririk.
EZ Man I 89.
KEXAZ.
a)
(kh- H). Apresuradamente, con prisa; deprisa.
Hañitzek miretsiren du haren mintzo ederra / eta egiñen du entzun nahiz khexaz lasterra.
EZ Man I 66.
Haize onez hant etzatzu othoi bela gureak, / untziari daragizten khexaz bide luzeak.
EZ Man II 138.
Bueltaz eta khexaz eginikako obra ezta egundaino ongi egin izan.
SP Phil 243 (v. tbn. He 245).
b)
Quejándose.
Daukazun enplioan, bizi baga kejaz, / irabazten dozula mantentzeko eskas.
AB AmaE 240.
Baserritarrak kejaz.
BEnb NereA 243.
Kalean kejaz zeraten danok / oraintxe zaitezte poztu.
And AUzta 138.
Auzo buelta guztia kejaz, zer pasetan ete zan-da, ainbeste zaintzegaz.
Gerrika 179.