(V-gip, G-azp-to-bet-nav, AN-sept-erro-gulina; VP 38v, Mg Nom, Añ (G), Lecl (V), VocCB ( Dv), H (G)),
ibeltz (G-goi),
ilbaltz (V-gip; VocCB
.( Dv)H (V)),
illbelts (G-azp)
Ref.:
A; EI 24; Ond Bac 403; Echaide Nav 55; Iz ArOñ (ílbaltz, illbeltza); Iz Als (eakus), IzG, Ulz, UrrAnz y To (ilbeltza); CEEN 1969, 76; ZestErret
.
Enero.
"
Urtarila, urtaila, ilbaltza (lune noire), janvier"
Arch Gram 9.
"El mes de diciembre"
VocCB
.
(s.v. negil; tbn. "el mes de Enero")
Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII en autores guipuzcoanos; tbn. aparece en un texto alto-navarro de principios del s. XIX, así como en los vizcaínos Eguzkitza, B. Enbeita y Etxaburu (Kontu 29). Ilbeltz es la forma gral. Hay ibeltz <h-> en un refrán recogido por Araquistáin. En DFrec hay 7 ejs. de ilbeltz.
[Lenengo illa da] Ill beltza.
Cb EBO 47.
Hibeltza ill zuri, babea betez itzuli.
"
Cuando nieva mucho en el mes de enero"
.
(G)
Aq 62 (pág.).
Urte onetako Ilbeltzaren lenbiziko egunetik.
FrantzesB I 98 (texto en alto-navarro meridional).
Ilbeltzak eta otsailak.
Bv AsL 185.
Illbeltzeko ollanda, dirua eskuan da.
Ayerb EEs
1916, 144.
Ori ona da / denbora beruan, / baño ez illbeltzian / eta abenduan.
Tx B II 108.
Ilbeltz illaren ogei ta seian / San Polikarpo eguna.
Tx B 98.
Ilbeltzaren 6an [...] Errege-eguna.
Ir YKBiz 24n.
Aurtengo ilbeltza ezkeroztik.
EAEg 31-1-1937, 946.
Elur maluta bezala / ilbeltzean.
"
En enero"
.
Or Poem 553.
Abenduko elurra gailtzerua / ilbeltzekua burniya / otsailekua egurra / martxokoa ura.
(G-nav).
CEEN
1969, 76.
Ilbeltza iten badau ilbeltz / ez ardi ta ez axuri.
Ib. 76.
Ilbeltza txuri? ez ardi ta ez axuri.
(G-nav).
Inza NaEsZarr 50.
Ilbeltza pasatzen bada iltxuri (elurretan), ardiak aziko du axuri.
(G-nav).
Ib. 166.
1956ko ilbeltza ere pasa zan.
TxGarm BordaB 168.
Hurrengo urteko hilbeltzean.
MIH 236.
v. tbn.
CartAnd 390. Izt C 457. Aran SIgn 88. Urruz Zer 72. Xe 297. AzpPr 124. Arrantz 90. EusJok II 28. Goñi 105. Ag G 35. EEs 1919, 1. Mok 22. Or SCruz 102. Eguzk RIEV 1927, 434. Jaukol Biozk 95. MendaroTx 348. Ldi IL 99. Mde Po 94 (h-). Basarri 109. BEnb NereA 148. NEtx LBB 210. Uzt Sas 270. EZBB II 16 (G-nav). Ataño TxanKan 169. JAzpiroz 40.