mitxeleta.
Tr. Documentado en textos occidentales desde finales del s. XVIII (aparece, con el sdo. de 'margarita', ya en SaraskHizt). Mitxeleta es casi la única variante documentada; hay además pitxileta en el manuscrito de Oñate (227r) y (con el sdo. de 'amapola') en Arrese Beitia, y mintxerreta en J.M. Barandiaran. En DFrec hay 3 ejs. de mitxeleta .
Etim. Probablemente, de un nombre hipocorístico de persona.
1.
(V-ger-arr-m-gip, G-azp-goi-bet; Zam Voc (G)),
mitxelot (V; Añ (V)),
pitxeleta (V-m-gip, G-goi),
mitxileta (V-gip),
mitxelete (Lar, H (G; + mix-)),
mitxilote (V; -tea det. Añ (V)),
mirtxilote (V-ple),
mitxoleta (V),
mitxirote (V-arr),
mitxelet,
bitxilote (V; -tea det. Añ (V)),
pitxileta (V-gip, G-goi),
pitxilota (V-arr, G-goi),
pitxilote (V-ger-arr-arrig-m-al),
pitxoleta (V-arr-oroz-al),
pitxolota (G-goi),
pirtxilote (+ -llote V-ple),
pirtxilota (Zam Voc),
pertxilote (V-ple),
mitxilikote (V-ger, G-azp),
mixilikote (G-azp),
mixirikote (G-azp),
pitxilikote (G-azp),
mitxerreta (G-goi),
mintxerreta,
mitxerrena.
Ref.: A (bitxilote, mitxeleta, mitxilote, mitxoleta, mixirikote, pitxeleta, pitxilota, pitxilote, pitxoleta); EI 357; Iz UrrAnz, ArOñ (otsaillan); Etxba Eib ; EAEL 94; Elexp Berg. En EI 357 hay tbn. mitxilotoia (V-arr), mitxelite (V-arrig), pertxilate (V-ple), pertziletie (V-ger).
Mariposa.
"
Mitxeleta, mitxilote
"
Muj EEs
1915, 264 (en una lista de nombres de la mariposa).
"
Mitxilote, [...] mitxerrena
"
EEs 1921, 185.
"
Otsaillan mitxeleta orixak, Martixan gorularixak
"
Iz
ArOñ
.
"
Mitxeleta baltza, mariposa negra, que para los supersticiosos era de mal agüero. Illunabarreko mitxeleta baltzak, bildur emoten zetsen
"
Etxba Eib.
v. inguma, mitxirrika, pinpilinpauxa, tximeleta.
Mitxeleta pintatuai segika.
Otag EE
1881b, 89.
Lorarik lora egan dabiltzaz poz pozik, / mitxileta arroak.
AB AmaE 308.
Bekan-uleak dira ostarkuak / eta aren bien azpian / dagoz erreten zaldun gazteak / mitxeletak lez argian.
Azc PB 122.
Mitxeleta egalari polita.
Ag G 141.
Mintxerreta txuria, marigorri eta orrelako zomorro batzueri bizia kentzea gauza txartzat daukate askok.
JMB LEItz
97.
Larrosakaz olgetan mitxelet zurijak.
Laux BBa 90 (122 mitxileta).
Urtarril-zezeiletan mitxilikotea ikusi baiño otsoa ardi yaten ikusi gurago.
(V-ger).
A EY III 165.
Orrela dabil, mitxeleta antzo, etengabe batetik bestera gure gogoa.
Vill Jaink 142.
Zagu-zarrak egalari, / gabaz dabizen mitxeletiak / dituez euren janari.
BEnb NereA 77.
Mitxeleta zuri biurtuko dan kapulua eioten [zetazko artxoa]
.
Onaind STeresa 94.
Negua "agurea" [da], ez atsoa, mitxeleta udazkenean "atsotu" bazaigu ere.
MEIG VI 181.
v. tbn. A Txirrist 55. GMant Goi 88. Altuna 32. Ldi BB 112. Otx 58. Or Poem 523. Bilbao IpuiB 240.
2.
(SaraskHizt),
pitxilote
(V-ger ap. A),
pitxoleta
(V-ger ap. A). Margarita. "Chiribitas, mitxeletaak" SaraskHizt 20. v. bitxilore.
3.
Mitxilota zuriak argitu egiten dau, baltzak barriz ilundu (V-arr).
"La araña blanca suele alegrar, en cambio la negra entristece."
A EY I 426.
4.
mitxoleta
(V-arr ap. A),
pitxoleta
(V-och ap. A),
pitxileta.
"Amapola (bot.)" A.
Onek dirudi Euskerearen / Alaba berarizkua, / Pitxiletakaz dabena jazten / Txukun txukunik burua.
AB AmaE 423.
MITXELETA HORI.
Diente de león. "Chicoria, mitxeleta oria" SaraskHizt 20. v. TXIKORI-ORIKATXA.
MITXELETAZKO
(Adnom.).
Mara mara zetorren zeru goibeletik bera [elurra], [...] mitxeletazko euri bigun ikusgarriaren itxuretan.
Ag G 201.