Tr. Documentado en textos meridionales desde mediados del s. XVIII. En DFrec hay 334 ejs.
sense-1
1.
(V-gip, G-goi-nav, AN-ulz; Lar, Dv (V, G), H)
Ref.:
SMuj EEs 1921, 29; Iz Ulz, Als, ArOñ ; JMB At ; Elexp Berg. Sazón, tempero. "Giro ona, buen tempero o disposición de tierra" Mg PAbVoc. "Tempero, sazón [...]. Lurrak giro ona al dauka?, ¿tiene la tierra buena sazón?" (G-goi) SMuj EEs 1921, 29. "El buen punto para acarrear la hierba, el helecho, etc. Gabian lanbrua eiñ dau eta bedarronduak eztauka giroik. Primerako girua dauka garuak" Elexp Berg. v. 1 aro. Euskaldunak eztira sekañak, erriberak bai lubera gozoak, beti giro onean daudenak. LarCarta a Mb 280.
Ereiten dogu lina-azija lur ondo gijau ta azaro onekuan. Lurrak biar dau giro ona. MgPAb 138.
Badira denborak eta giroak igarotzen utzi bear ez diranak. ItDial 62 (Ur giruak; Dv aroak, Ip haruak).
Ikasiak zeuzkan lurrean azia botatzeko aro ta giroak. AgG 132.
Alorrean, girotan lan egiten denean, ikusirik dauzkat askotan sei alimali gizen uztarrian. 'En temps propice'
.OrMi 90.
Ardi zai, bestela atxurrean, lurrean girorik ez bazan basora... BBarand 38.
Giroa ere azkar galtzen da lur-bidean. Insausti 32.
v. tbn. JAzpiroz 74.
azpiadiera-1.1
Artarakoxe "giroa" sortu arazi bear izaten da, asmoak loreztu ditezen.Ldi IL 77.
azpiadiera-1.2
"Temple, sazón buena o mala para algo, v.g. de cuerpo, etc. Gorputz giroa, anka giroa, de uno que tiene buen aire para andar"FSeg.
sense-2
2.
(V-gip, G, L; Lar, IztC 235)
Ref.:
A; Etxba Eib; JMB At; Elexp Berg. Tiempo (atmosférico)."Temple"Lar.
"Temperatura"A.
"
Gaur giro ederra dago plaiarako
"ElexpBerg.
v. 1 aro (2), eguraldi. Bigaramonean ezegoan eizerako girorik. AgAL 162.
Laño ta odeien egoetan irakurtzen zuan urrengo egunerako girona edo giro txarra. AgG 4 (v. tbn. giron 9).
Laiñurik gabe zerua, / txit atsegiña girua. MendaroTx 296.
Ollagorretarako giro ederra. JAIrazBizia 24.
Oian-basoak ezetasun, giro atsegin eta bizitza-emalleak dira. Munita 136.
Giro beratze onek, itsas-egitan eta behe-alderditan euri txingortsua ekarri zun. EtxdeJJ 257.
Margula zan argia, ta eurikara giroa. TxillLet 81.
Uda berri gorrixka, mastiak landatzeko giro egokiena. IbiñVirgil 88.
Udaran bai an giro ederra / iñon ederrikan bazan. UztSas 37.
Elurra neguan eta giro ederra udaran, gauza danak beren sasoiean. EZBB I 92.
Kalean giro txarra egoanean. EtxabuKontu 103.
Oso giro legorra, otza eta aizerik gabea zala. Albeniz 164.
Nahiago zuen giro aldakorra, Bidaso-aldeko maiz goibeltzen den zerua. MIH 273.
v. tbn. Ur MarIl 1. Aran SIgn 86. Goñi 15. Or SCruz 71. Lab EEguna 75. Ldi BB 110. Or Eus 296. JMB ELG 16. Laux AB 13. TAg Uzt 262. Erkiag Arran 33. NEtx Antz 42. Zait Plat 70. Basarri 100. Anab Aprika 32. Gand Elorri 35. Erkiag BatB 25. Vill Jaink 63. Onaind in Gazt MusIx 154. BEnb NereA 189. NEtx LBB 73. MIH 135.
azpiadiera-2.1
(Fig.). Mila huskeria gazigoxoren inguruak lanbrotzen dituen giro euritsu hori Ingalaterra aldetik dator. MEIG III 93.
azpiadiera-2.2
(Como segundo miembro de comp.).v.ELUR-GIRO, gaugiro, GOIZ-GIRO. Sendagiñak agintzen zioten eran jaioterriko aize giroetara zijoala osasunean irmetu ta pijotu zediñ. AranSIgn 75.
Ostots-giroa suma du, orde, / suge gorriak zaiñetan. "Tronada"
.OrEus 313.
Erabat zetorren legor-giroa. TAgUzt 224.
Negu-giroko iluntze goiztiarrean batera eta bestera genbiltzalarik. MEIG IV 112. v. tbn. Basarri 100.
azpiadiera-2.3
(Ref. al tiempo o disposición adecuada para algo)."
Lo-giro, temps propice au sommeil"H.
"
Barru giro da (G-az.[...] Sukalde giro da gaur (G-azp). Lan giro txarra dago (G-azp). [...] Etxegiro da gaur (G-azp)"GteErd 42.
"
Langiro da (G-azp, AN-gip, B)"Ib.86. Cf. egongiro. Bakarrik eta oiñ-giro onean aurrera jarraiturik, joan zan Iruña edo Panplonara. AranSIgn 86.
Andik Itziarrera sartu dira, ez noski an su-ondoan anka-zabal egoteko, elurrarekin su-ondo-giro bazegoan ere. OrSCruz 71.
Egun on, gazteok. Jardun-giro al degu?NEtxAntz 42.
Ordu ontan alkarrekin bagiña, nolako izketaldi-giro izango genduken!Ib. 102s.
Elorria hosta-giro, liho beratxa erein-giro; elorria lora-giro, maiza erein-giro. EZBB I 91.
Ez dago kale-giro txarra. MIH 135.
sense-3
3.Estación (del año). Iru giro izanok, nik dei ta atozte: / nork-zeren saria ekardazute. 'Mis tres estaciones'
.LdiBB 130.
sense-4
4.Ambiente, medio, atmósfera."
Giro ona ei dago Bitorixako jaixetan
"ElexpBerg.
"
Kantatzen asi da giroa berotzeko (G-azp)"GteErd 138.
Ain nolabaitekoa izaki ordea gaurko giroa.EAEg 26-11-1936, 391.
Baltzategin gurean baño giro obea du biziak. NEtxAntz 42.
Bizi izan zan giroak urliaren ezaguera sakona gureganatuko digute. ZaitPlat 28.
Zirikadetarako etorkizuna, giroa ta gatza. SMZirik 6.
Prantziskotar eskola eta Arantzazuko giroa. Vill(
inGandElorri 12
).
Arimako giroak, arimako paisajeak kontatzen eta adierazten dira. Ib. 16.
Orduko giroa ezagutu genduenoi etzaigu bat ere arrigarri egiten. NEtxLBB 35.
Pipa erriaz a zer girua / suaren aurrian!UztSas 71.
Orduko giroa alakoxea zan eta erlejiño usain andia erion araudiak. EtxabuKontu 108.
Hori zen meza ondoetako giroa Urdozen. LarreArtzainE 26.
Gu euskaldun asko giñan, eta giro ona ibiltzen genduan. Insausti 55.
Olerkariak ondoko giroarekin, paisajearekin, jarduten du. MEIG III 141.
v. tbn. Txill Let 133. Gazt MusIx 68. Lab SuEm 208. Etxba Ibilt 453. Lasa Poem 90. MMant 129. Onaind STeresa 109.
azpiadiera-4.1
(Como segundo miembro de comp.).v.GELDI-GIRO, giza-giro, gogo-giro. Jendeak agertzen zion oztasun eta eraso-giro onek Xalbati min aundia egiten zion. EtxdeJJ 266.
Kezkatzen ez diran izakiekiko bekaitz-giro bat sentitzen dut. TxillLet 24.
Erri osoari alako pozantza ta jolas-giroa ezarten dautse. ErkiagArran 33.
Toledoko baitegian [...] irarria dagerkigu emen bere barne-giro osoa. Onaind(
inGaztMusIx 163 (Gazt MusIx 163 olerti-giro
)
).
Ez al zenduke kristau-giroa jarri nai?MAtxGazt 102.
Erdel-giroan itota azi eta ezi. IbiñVirgil 22 (v. tbn. MEIG VII 167 erdal giro).
Gerra giro onek errezeloa ta susmo txarra errez pizten ditu. NEtxLBB 80 (379 eztai-giro).
Ez zan erreza ori orduko politika giroan. EtxabuKontu 13.
Famili-giroa jaten dutela sukaldean. BAyerbe 160.
Ortik bait da sortzen Jainko-giro eztia. OnaindSTeresa 128.
Askatasun giro barriaren inguruan.Gerrika 51.
Besta giroa aipatu behar-eta.LarreArtzainE 142.
Baserri-giro utsean izan nintzan. Insausti 17.
Euskaldun izango ziren haurrak euskal giroan euskalduntzen ziren. MEIG VII 166.
v. tbn. Lab SuEm 198 (utopi giro). NEtx LBB 293 (euskal-giro). Olea 127 (maitasun-giro). Azurm HitzB 27 (asperkunde giro). MMant 22 (festa-giro). MEIG I 50 (bihotz-giro).
sense-5
5.(Uso adv.). Bada, batez ere bere erritarren artean diraute oraiñdik bizi ta giro [...] oroimen gozo eta jaiera iraunkor biotzezkoak. AranSIgn 75.
Zeñ eroso, sasoi ta giro-giro ai zaizkigun euskal-erriaren onra ta edergarri izandu ziraden bi. Ib. 202.
Galanki eta dotore, / giro giro ipintzen. ABAmaE 394.
azpisarrera-1
GAU-GIRO.
v. gaugiro.
azpisarrera-2
GIRO-ALDA.
Cambio de humor. Begi zabaletan, irria nagusi: / giro-alda ain usurik ez dut ikusi!LdiUO 22.
azpisarrera-3
GIRO-ALDATZE.
a) Cambio de tiempo. Basoak galtzeak, ordea, giro-aldatzea ekarri die. Munita 147. b) Cambio de ambiente. Mundu guztia ari da giro-aldatze ori jasaiten. Vill Jaink 7. Orbelaundik Arantzazura aldatu zanean, etzuen, alde ontatik, giro-aldatze aundirik jasan bear. Vill in Gand Elorri 12. Bata eta bestearen artean halako giro-aldatzea [...] nabari uste dudalako. MEIG VI 75. Ahapaldi bat beraren barruan ere gerta oi da iñoiz giro-aldatzea. Onaind in Gazt MusIx 153.
azpisarrera-4
GIRO GABEKO(Tierra) estéril. Izan arren bere lurra berez gogorra, giro bagakua eta elkorra. "La esterilidad y pobreza de sus suelo" (1864). BBatzarN 103.
azpisarrera-5
GIRO IZAN,
GIRO EGON (etc.).
Hacer buen tiempo. "
Eguzkitan giro do, baña bestela jertsia ondo sufritzea
"ZestErret.
--Giro dago. --Bai, jauna, bai. SorBar 15.
Galonduak lantzeko / aiñ egon da giro. Enb 169.
Itxasotarrak giro danian / saiatzen dira arrantzan.MendaroTx 57.
Mugiro, ez da an beti giro. OrEus 61.
Ostatu-terrazetan / (giro da gaur). MdePo 91.
Neguteak jotzen zituanean etzan giro goi aietan!NEtxLBB 93.
Arantza zuria loran dago, arto egiten giro dago. (G-goi). EZBB I 37.
Giro zegok hementxe!MEIG IX 103.
azpisarrerakoSense-5.1
Baldin ezkondu bear / banintz ni berriro, / bearko luke egon / denbora txit giro.Urruz Urz 101 (ap. DRA).
azpisarrerakoSense-5.2
(En oraciones negativas). (No) haber buen ambiente; (no) haber cosa buena. "Arek zakarraldixa daukanian ezta giro izaten inguruan" Elexp Berg. "Polizia tiroka hasi zanian, han etzan giro" Ib. "Txatxualdixak emute zotsanian etzan giro izaten aren inguruan" Ib. (s.v. txatxualdi). "Ez da giro oiekin (G-azp)" Gte Erd 212. "Etzan giro haren aldamenian" ZestErret. "Atzo etzan giro kalea ertetzen; jendia besteik etzeon" Ib. v. atsegin (1). Golpia lijero, / etzeguen giro / etzeguen giro, / bentajan aguro, / ezagun zan klaro. EusJok 126.
Andriaren begirakunan ez zan izan giro. SMZirik 27.
Ortzak zuriak erakusten zituan iñor kanpokorik joaten zanean. Etzan izaten giro arrekin. Salav 31.
Bestela, etzan giro Benitoren ondoan. NEtxLBB 67.
Onekiñ ez da giro / gaurko egunian, / berai buruko illeak / galdu zaizkonian. (In Mattin 146
).
Taberna-txulo ta erromerietan arekin jardun ziranak, bazekiteken aren aurrean etzala beti giro.AtañoTxanKan 80.
Amairu preso [...] il egin ebezan [...]. Egun orretan, ez egoan giro erri bi orretan. Gerrika 68.
Etzan izan giro plaza eskiñetan. Seguru uste zuten eta diru geiago jokatu ere bai, galdu bear zutenak.Albeniz 136.
v. tbn.
Giro izan: TAg Uzt 13. Etxde AlosT 42. Jaukol Ipui 32. Basarri 115. Uzt LEG II 319. Olea 26. JAzpiroz 27. Giro egon: Tx B 230. Alkain 128.
azpiadiera-2.1
Urbin ere ardiak / etzeukaten giro, / zegon ondartza baiño / askoz gorrigo.Insausti 251.
(En oraciones afirmativas). Astero sei pezeta artzen asi nintzanean, giro zan nerekin. Rotxil baiño aberatsago nere ustetan. BBarand 106. Jartzen giñanean kontu kontari, giro izaten zan gurekin. Albeniz 60.
(Con eduki). Gizajo orrek giro daukazu / itxutzen baldin bazera. Basarri 170.