Tr. De empleo general en autores meridionales ya desde los cantares antiguos vizcaínos. Al Norte se documenta en Etcheberri de Ziburu, Haramburu, Axular (en estos dos últimos en la forma gorrotu ), Eguiateguy (223), Zerbitzari (Azk 97) y Mattin (127). Hay tbn. algunos testimonios claros de gorrotu en frai Bartolomé (Ic II 192), Udarregi (118), Echeita (Jos 191), Txirrita (B I 204), Mendaro Txirristaka, y sendos textos alto-navarros de Salinas de Oro (1593, ReinEusk2 126) y Larráinzar (1905, FLV 1988, 283). En CatUlz se documenta una vez korrotuan . En DFrec hay 44 ejs. de gorroto, meridionales.
etimologikoa
Etim. Préstamo románico, relacionado con los descendientes de lat. corruptum: cast. ant. corroto, fr. ant. corot, it. ant. corrotto, etc.; v. DCECH s.v. escorrozo .
sense-1
1.
(V, G, AN-gip-erro, B; Lcc, SP, VP 36v, Lar, Añ, Mg PAbVoc , VocCB , Dv, H, VocB),
gorrotu (V-gip; SP, H),
korrotu (AN-ulz)
Ref.:
A; Iz Ulz (korrotua), ArOñ, To; Etxba Eib (gorrotu); Elexp Berg. Odio."Odio, enemistad"Lcc.
"Rancune"SP.
"Aborrecimiento"Lar, Añ.
"Enquina"Lar.
"Aborrecimiento", "aversión", "rencor", "aborrecer: (V, G) [...] gorrotoa euki" Añ."Haine, abomination, rancune"Dv.
"
Gorroto bizi (Gc), gorroto gorri (Vc), odio reconcentrado"A.
"
Gorrotuz betetako denborak bizitzen gaoz
"EtxbaEib.
Tr. De uso gral. al Sur, se documenta ya en RS. Abere gaiztoa da gorrotoa. RS 71.
Gorrotoa, billau uts. RIs 42.
Enegana ezazula gorrotoa iduki. EZMan II 71 (v. tbn. Eliç 348).
Nehori herrarik, hegigoarik, gorroturik edo borondate gaixtorik badiadukozu. Ax 336 (V 223; v. tbn. 325 (V 215) y 279 (V 187)).
Pekauen kontrako gorrotoa eukitea. CbCatV 79.
Ta arerio garratzak zeraten, ta nere gorrotorako beti izango zeraten!CbEg II 41.
--Zer eragotzitendau Mandamentu onek? --Sorginkeria, supestiziñoea [...] eta Jangoikoaen gorrotoa.Oe 99.
Ezta iduki bear ere iñorganako gaitzerizkorik edo gorrotorik. Ub 178.
Iñori gorrotorik euki. AñEL1 133 (v. tbn. con eduki en CrIc 71, Mg CO 48, AA II 107, fB Ic I 96, Astar II 23, It Fab 139, Itz Azald 47, Ag G 11, Uzt Sas 161).
Artu zuan gorroto eta amorru aiñ andia non etzan sosegatu. AA III 507 (cf. infra GORROTO(A) HARTU).
Kaini, bere anaia Abelganako gorroto eta iguin bizia sortu zion. Lard 6.
Gorrotorik ez eduki Senpelarrengana. Xe 217.
Santutasunari beti izandu dio infernuak gorrotua. BvAsL 40.
Aberatsenganako gorrotoa. AgG 218.
Oñaz-Ganboen anai-arteko gorroto beltza. JaukolBiozk 59.
Alkarrentzako gorroto txarrik / etzeukaten biyotzian. TxB I 191.
Etsaiaganako izeki zioten gorrotomiña ezin menderaturik. EtxdeAlosT 104.
Maitasunik ez dan tokia [...]. Gorroto-lekua. OrQA 78.
Gorrotoak itsuturik. EtxdeJJ 245.
Mediterraneotarren gorrotorik eduki gabe. ArtiIpuin 45.
Gorroto izan biar genduke / bizio txarrarentzako. UztNoiz 14.
Eta gorrotoak bere etsairik ezin dik, berriz, aztu.AtañoTxanKan 61.
Kendu burutik gorroto-azi ori ta barkatu. BAyerbe 159.
Gorroto bidez Kalbarioan / gendun gurutzeratua.Ayesta 106.
Egoskogorra zen bere maitasun-gorrotoetan. MIH 268.
azpiadiera-1.1
(Precedido de gen. subjetivo). Pekatu ezaina ta Jaungoikuaren gorroto andikua da, inori pekatu eragitia. fBIc I 91.
sense-2
2.
(AN-larr). "
Beroaren gorroto: amenaza de tormenta después de un calor sofocante"AspGehi.
azpisarrera-1
GORROTOAN HARTU,
GORROTOAN EDUKI,
GORROTOAN IZAN.
Odiar. Agintariak beti eduki zuen enbidia eta gorroto guztiz andian. Gco II 70.
Enbusteria artu dagijela guztiak gorrotuan. fBIc II 214.
Gorrotoan giñuzten; tribunal artan, gure egiak baño, besteren gezurrak aixago sinistu baizituzten.AtañoTxanKan 233.
azpisarrera-2
GORROTOAN EGON,
GORROTOAN BIZI (...).
Estar, vivir... odiando. Egongo da [...] lagunagaz gorrotuan, berba [...] bere egin gura ez deutsala. MgCO 222.
Lagun urkoaganako gorrotoan bizi. AA III 517.
Senar emazte batzuek gorrotoan ipintzeko. AA II 215.
Aspaldiko urteetan, / gorrotoan sarturik, / gerra gaiztoetan. ABAmaE 358.
Korrotuan bizi dena, bere etsaiei barkatzen ez diona. CatUlz 31.
Ala ere gelditua ezta gorrotuan / erori gabetanik / bera pekatuan. Arrantz 132.
Ongi dakizu ni zuretzako / gorrotuan ez nagona. UztEBT 108.
An ikusi bear izan nituan aurrean neretzako gorrotoan zeuden bi zakur. Albeniz 207.
v. tbn. Gco I 435. Astar II 263. Itz Azald 175.
azpisarrerakoSense-2.1
(Precedido de gen.). Alkarren gorrotuan bizi. MgCO 69.
Mundubaren gorrotuan azi ziralako. JJMgBasEsc 170.
Ze ezaubera txijika arerijuaren gorrotuan daguan kristinaubarena!fBIc I 99.
Bigunago itz egin baneutsa [...]. Orain, neure erruz, neure gorrotoan egongo da, ta neure Iaungoikoiaren gorrotoan bere bai. AgAL 45.
azpisarrerakoSense-2.2
(Con determinantes)."
Gorroto gogorrien bixi, vivir en irreconciliable odio"(V-ger). OrtVoc..
Guziak, gorroto bizian egongo dira elkarrekin. CbEg II 124 (v. tbn. Lard 501, ABar Goi 19).
Gorroto andian [...] bizitu zera. AA II 112.
azpisarrera-3
GORROTOAREN GORROTOZ.
De puro odio. Gorrotoaren-gorrotoz bere leikidea ilko zula. EtxdeJJ 147.
Gorrotoaren gorrotoz [...] begiratzen dute iauntxoa. ZaitPlat 17.
azpisarrera-4
GORROTO HARTU,
GORROTOA HARTU(Aux. trans. tripersonal). "Gorrotua artu detse euren nausixari" Etxba Eib. "Gorrotua artu, cobrar odio. Soldaduxkan gorrotua hartu notsen izardunei" Elexp Berg. Mondr[a]goeri artu deutsat gorroto. MLastur 33.
Nok gorroto artu ez ibillera [...] nasaiai?MgCO 136.
Gorroto ere artu nion alako gogorazio itsusiari. MgCC 108.
[Anaiak] gorroto artu zioten [Joseri]. Lard 48.
Ua artu ezkero gorroto artzen baitzioten edariari. OrQA 42.
v. tbn. Añ LoraS 53. Ud 118. Or Tormes 21. Kk Ab II 174. JAIraz Bizia 103. Etxde JJ 39. Etxba Ibilt 479. Arti MaldanB 197.
azpisarrerakoSense-4.1
Ez deutsee gorrotorik artuten pekatubaren gaistotasunari. MgCO 51.
Ez nion batere gorrotorik artu. BAyerbe 164.
azpisarrerakoSense-4.2
(Con determinantes). Artu dagiogun geren biotzetan betiko gorroto ta etsaigo aundi bat pekatuari. LarSermAzc 57.
Gorroto geiago artzen zioten. Lard 513.
Etxera etorri ezkero, gorroto aundiagoa artuko liokela. ABarGoi 68.
Azkenerako gorroto bizia artu bear dizut. NEtxLBB 43.
a)(Aux. trans. bipersonal).Odiar.
v. gorrotatu. Aborrezidu eta gorroto izan bear dituz. Cap 126.
Ez zaituz ez gorroto, au egin ebanak.Ib.(ed. 1893) 153.
Baldin maite badabe Jesusek gorroto daben gauzarik. AñLoraS 51.
Ez diat nik anaia gorroto bañan maite diat. LekEunD 46.
Aurrik izateko yaioa ba-aiz, Erode gorroto izango dek. LdiIL 19.
Madarikazio guziak gorroto ditut. OrAitork 289.
Guziak gorroto naute. TxillLet 140.
Eskean ibiltea gorroto dauana. ErkiagArran 117.
Maitasun! Gorroto aut!NEtxLBB 246.
Ez dut iñor maite, ezta gorroto ere. BerronKijote 161.
Frantsesek ere, luzaroan, gorroto izan zuten [...] Errepublika. MIH 133.
Erdara gorroto izateaz gainera. MEIG VI 171.
v. tbn. Ol Io 7, 7. Ir YKBiz 367. Eguzk GizAuz 189. Zait Sof 17. Etxde JJ 7. Ibiñ Virgil 112.
azpiadiera-1.1
Izanik [...] ain balio andikoak, zelan doguz orren gorroto?AñNekeA 262.
Zenbaitek hain gorroto duten [Europa]. MEIG I 160.
azpisarrerakoSense-6.2
b)(Aux. trans. tripersonal). Iri, guztiak deubee gorroto. MgPAb 89.
Gorroto izan bear diogula zekentasunari. VMg 53.
[Lagun urkoari] ez dio onginai, baizik gorroto. AA II 106.
Gorroto deutset, ezin ikusi ditudaz. Astar II 205.
Gorroto dizutenai, on-egin zaiozute. Lard 382.
Gorroto diozuten eta zuekandik bota zenduten [gizona]. UrtGen 26, 27.
Badakit berorrek gorroto didala. OrSCruz 129.
Arrazkeroztik askoren gisa / gorrotu dio urari.MendaroTx 169.
Elkarri iruzur egin eta gorroto izango diote. IrYKBiz 408.
Atsegiñari [...] gorroto izatea. VillJaink 138.
Jesus batean garbitzen ditu gorroto dioten guziak. NEtxLBB 111.
Makina oni gorroto diot. UztNoiz 90.
v. tbn. Mg CO 177. fB Ic I 98. JJMg BasEsc 100. Arr May 11. Itz Azald 99. Echta Jos 191. Ker Io 7, 7. Etxabu Kontu 219.
azpiadiera-2.1
(Con det., adj., etc.). "Gorrotua izan, odiar, aborrecer. Mirenek gorrotua dotse txakurrei" Elexp Berg. Ta pekatuari zer gorrotoa diozun!CbEg II 53.
Jesu Kristori bere etsaiak zioen gorrotoa ta gaitzerizkoa. Ub 86.
Aparteko gorrotua deutsala. fBIc II 214.
Ni ezin ikusiz eta didaten gorrotoz. Lard 456.
[Adierazo zuen] aren Izen santua aotan zerabiltenai zien gorroto eta iguina. Ib. 85.
Diabruak dio ari gorrotu geiago. BvAsL 195.
Gorroto pixken bat ba ote diezu zuk kaletarrai?SorBar 80.
Eriozko gorrotoa digun nagusi bat da. ArrMay 89.
[Fariseoak] eutsen ikusi ezin edo gorroto andi bat [Jesusi]. ItzAzald 34.
Eriotzari diogun gorrotoa. VillJaink 110.
Iñok ez dio gorrotorikan. Mattin 127.
Errian, berriz, gorrotoa zioten, berak baiño obeto bizi izan zalako. BBarand 153.
v. tbn. JJMg BasEsc 127. Añ EL2 223. Astar II 28. Ur MarIl 75. Legaz 28. A BGuzur 151. Echta Jos 56. Kk Ab II 175. Or Tormes 83. Ldi IL 59. Zait Sof 21. Etxde JJ 163. Anab Poli 21.
azpisarrera-7
GORROTOKO.
azpisarrerakoSense-7.1
a)Odioso.
[Laguna] nai gogokua izan ta nai gorrotokua izan [...]. Agaz bizi biarko dozu. fBIc III 372.
Izan ere, erronka txikienik eta iñorengatik gaizki esatea oso gorrotokoak zitua. Insausti 121.
azpisarrerakoSense-7.2
b)(El) que odia, aborrece (ref. al sust. o pron. que le precede).
v. gorrotatzaile. Egiazaleak, gezur gorrotokoak, biotz garbikoak. VMg 73s.
Eleisa zale ta mundu gorrotokuak izateko. JJMgBasEsc 284.
Alimani bi juntatu ziran alkarren gorrotokuak. Noe 74.
azpisarrera-8
GORROTOPE(Tras gen.). Bajo el odio. [Aberatsen kaltean] gizon mueten burruka asarrekoia besteen aurre, morroko ta gorrotope jarriaz. ErkiagBatB 128.
azpisarrera-9
GORROTOZ.
Por odio; con odio. Gorrotuz edo gogo gaiztoz nihor arbuiatzea da mortal. Harb 184.
Portugalgo Atsoa / gorrotoz urtutzen.
FProsp
59s.
Gorrotoz benganza artzeko. CbEg II 166.
Ezarri dituzala maldizino dongaak lagunaren gorrotoz. MgCO 177.
Zuk kendu gura zeunskijo gorrotoz bizitzia. fBIc II 234.
Nai enbidijaz, ta nai gorrotoz, galduten dabela lagunaren pamia. Ib. 198.
Gorrotoz eta iguiñaz begiratzen. Lard 133.
Gorrotoz bizi izan diran dierri biak adiskidetu. AgAL 136.
Zapuzkume ustela! bota zion arpegira gorrotoz. NEtxAntz 144.
Gorrotoz esteak iaten, auxe esaten die: [...]. ZaitPlat 31.
Gaizkilearen gorrotoz sortu direla [film hauek]. MEIG I 150.
v. tbn. VMg 43. Gco II 50. AA I 619. Añ EL2 157. Izt C 3. Ur MarIl 18. AB AmaE 459. Itz Azald 104. Enb 64. Laux BBa 130. Ir YKBiz 109. Eguzk GizAuz 188. TAg Uzt 218. Mde Pr 37. Etxde AlosT 88. Ibiñ Virgil 116. Lasa Poem 88.
azpisarrerakoSense-9.1
(Con determinantes). Gorrotu andiaz jarri zan, arek berbak entzun ebazanean. EchtaJos 177.
Jopu gaiztuak gorroto biziz [...] jo. Enb 100.
v. tbn. ABar Goi 20.
azpisarrerakoSense-9.2
(
gorrotoaz
). Guztiz aserre jarri zan [...] ta gorrotuaz esaten eban: [...]. EchtaJos 224.
azpisarrera-10
GORROTOZKO.
De odio Bekatuen bildur gorrotozko bat. AñEL1 93.
Gorrotozko pensamentuak. Gco II 4.
Zamai gorrotozkuak. fBIc I app., 15.
Gorrotozko lokarriz alkarturik. AgG 337.
Gorrotozko begi aiek. EtxdeAlosT 28.
Gorrotozko itzak. NEtxAntz 21.
Gorrotozko asmoak. ErkiagBatB 134.
Gorrotozko aurpegiakin. IzetaDirG 74.
Gorrotozko uzta. MEIG IX 90.
v. tbn. Etxba Ibilt 488 (gorrotuzko). Olea 201.