ezdeus.
Tr. De uso frecuente en la tradición septentrional. Entre textos navarros aparece al menos en Beriayn, CatB, en los catecismos de los dialectos pirenaicos (ezdaus en CatAe 24) y en Legaz, en todos ellos en la expr. ezdeusetik sortu (v. infra (II, 2)). La forma ezteus se encuentra en Materre, Arambillaga, Etcheberri de Ziburu (Man I 51), Axular (eztheus) y Chourio; estos dos últimos emplean también ezdeus . Ezjeus aparece en Etcheberri de Sara y Duhalde (106); ambos emplean tbn. ezdeus . En DFrec hay 3 ejs. de ezdeus y 3 de ezteus .
II .
(Sust.).
1.
(SP, Urt I 21, Ht VocGr, Arch VocGr, Gèze, Dv, H),
ezteus (H)
Cosa insignificante, despreciable, nadería. (Muy frecuente en la expresión ezdeus bat 'una nadería'). "Bagatelle" Lecl. "Néant" Gèze. "Ezdeusetan sal nezake, je le vendrai pour rien" H. "Ez deusentako mintzo da (S)" Gte Erd 282 (junto a esatearren, zeozer esateagatik, jarduteagatik, etc. de otras zonas). "Ez deusendako = ez deusentzat [nigarrez hasten da] (BN-arb)" Ib. 116. "Izitu niz eta ezdeusengatik (BN-arb)" Ib. 116. AxN explica arbuioak (181) por ezdeusak. v. ezdeuskeria.
Fitsaren berdin, ez deusen pare dadukagu denbora.
Ax 160 (V 107).
[Ulia] ezdeus bat dela mendi baten aldean.
SP Phil 517.
Aita eta ama gaixto hark ekharri du eta sorthu alhaba gaixto hura, ezdeusak eman du ez deusa, itzalak itzala.
Tt Onsa 154.
Memento baten ez deusean / Eternitate gustia.
Gç 152.
Deus guti edo ez deus dela guk egiten duguna.
Ch I 18, 1.
Ezdeus gatik altxatzen dire hauzi ahalkagarriak.
Ch III 3, 3.
Ez zarela basa eta herrautsa baizen; ezdeus phuru bat baizen.
He Gudu 112.
Orhoitzen naizenean ezdeus batzuek zu baino gehiago maitatu ditudala!
Brtc 200.
Ez deus aski omen duzu joaiteko hauzitara.
Monho 50.
Ezdeus baten gatik galdu duk zeru eder hau.
Dh 148.
Ez deusak dizu lotserazten.
"Un rien"
.
Arch Fab 241.
Sendoturen diela ezdeus baten.
Ib. 167.
Ez deusek emanen dautzu ere asaldu.
Gy 203.
Ez deus bat aski, haurrek bezala, oro ongi kausitzeko.
Barb Sup 2.
Gauzetan ez-deus legea / ta urkoetan arimea / nai dot ikusi, Jauna, ta... aldapaz / zeugana doan bidea.
'La nada de los seres'
.
Gand Elorri 102.
Ezdeusaren menpeko baita kreazionea, ez bere nahitara, baizik menperatzailearen gatik.
Bibl Rom 8, 20 (Lç banitate
).
v. tbn. Mih 94. UskLiB 51. Jaur 117. Gy 299. Dv LEd 71 (Cb Eg II 33 ezer ez).
2.
(
L, BN, S ap. A
; SP,
Dv),
ezteus (
L, BN ap. A
) .
(En exprs. del tipo ezdeuse(ta)tik atera (egin, sortu, etc.) 'crear de la nada').
Kreatu izan dituela ezdeusetarik munduan diren gauza guztiak.
Mat 55 (v. tbn. en contexto similar Ber Doc 103v, Bp I 135, Gç 212, SP Phil 395, ES 383, CatLan 33, Brtc 77, Xarlem 158, CatB 28, CatLuz 11, Jaur 171, Dv LEd 39, CatSal 25, CatR 25, CatS 19, Legaz 15, Jnn SBi 33, Zby RIEV 1908, 203, CatJauf 21, Zerb IxtS 7, Lf in Zait Plat XXIII, Vill Jaink 34, Ardoy SFran 209).
Zeren gizonak ditutzun ezteusetik athera.
EZ Man I 11 (v. tbn. en contexto similar SP Phil 34s, Gç 218, Ch III 10, 1, He Gudu 75, Dh 183, CatAe 24).
Gaixtoak egotzten / ditu kadiretarik, / Eta humillak altxatzen / Berriz ezteusetarik.
EZ
Eliç
269.
Iaunetan zein da latzena? ezdeuseti iauntzera heldu dena.
O Pr 259.
Iainkoak athera zaitu ezdeus hartarik zure egitea gatik zaren bezalakoa.
SP Phil 32.
Zeiñek irakasten baitarotet ezdeusetik heldu naizela.
Ch III 14, 3.
Bekatuaren erdian sortzea eta distiratzea, nehoren ustean, Jainkoak erakutsi nahi balu bezala ez deusetik dela beti ari lanean.
"À partir du néant"
.
Ardoy SFran 185.
[Literatur hizkuntza] ia ezdeusetik sortzea.
MEIG V 103.
v. tbn. Monho 110
Ala Iaunak anhitz egin / Ezdeusen bitartean.Hm 140.
(En caso alativo, exprs. del tipo ezdeuse(ta)ra bihurtu (joan, etc.) 'destruir, desaparecer').
Zure buruz bethi ezdeusera makhurtzen zara.
"Ad nihil tendis"
.
SP Imit III 4, 2.
Ezjeusetara ekhartzen baititu.
ES 107.
Ezen Jainkoa ganik heldu eztena desegiten da eta etortzen da lauster ezdeusetarat.
Ch III 32, 1.
Ene pisutasun propioak ezdeusera bainarama.
"Ad ima"
.
Ib. 8,1.
Haren baitan sinhetsi izan zutenak barraiatuak izan ziren eta ezdeusetarat bilhakatuak.
He Act 5, 36.
Ezdeüsetara erakhar itzazü eni bortxa egin nahi deitaden tentazioniak.
Mst III 23, 4.
Etsaiaren itxusmentiak oro ezdeüsetara jinen dütüzü.
"Conturbentur"
.
Ib. 48,5.
Ene begiak ez litezkela gai zuri behatzeko eta ezdeusetarat bilhaka nindekela, zure Jainkozko distiadura, gloria eta maiestatean agertzen bazine.
Brtc 69.
Norbait ez-antsiatzen denenan bere salbamenduaren gainean, [...] ezdeuserat bihurtu behar liteke.
Dh 206.
Bere armada ederra, urthe gutirik barrenean ez-deusetara itzuliren zitzaioela.
"Desegin eta akabatuko"
.
Dv LEd 251.
Ezdeusera abiatzen da izanez lillura.
Txill Let 102.
Fiñean, Iauna, hondaturik ez teusean barrena, / Adoratzen zaitut Iainko Iaun guztien gorena.EZ Man II 13.
(En ines.).
Han artean non zinen? Zer zinen? Ez deusean; ez deus bat zu zeroni.
Brtc 76.
Ezdeusak ematen dio guna [lillura orori] ta ezdeustatu artean urduritasuna besterik ez da.
Txill Let 101.
(En exprs. del tipo ezdeus bihurtu 'deshacer(se), destruir(se)').
"S'anéantir, ezdeus egitéa ou bilhatzéa
"
Urt Gram 383.
"Abolescere, ezdeusegitea
"
Urt I 34.
"Abolitus, [...] destruitua, ezdeusegiña
"
Ib.
35.
Hari behatu izan zaizkan guziak hautsi izan dirade eta ezdeus bilhatu.
"Reduits à rien"
.
Lç Act 5, 36.
On zukeien sorthu ezpaliz, edo sorthu eta berehala hurtu, hondatu eta ezdeus bihurtu baliz.
Ax 593 (V 369; 89 (V 60) ezdeus
).
Gauza guziak ez-deusetarik egin dituzuna, eta nahi izatea aski duzuna berriz ere ez-deus bilhakarazteko.
Jnn SBi 174.
v. tbn. EZ Man I 82.
3.
Insignificancia.
"Inutilidad, gaiezta, ezdeusa
"
Lar.
Cf. supra
(I, 1).
Ahospez gaudelarik, gogoa erpil eta gure ez-deusaz ahalgeturik bezala!
JE Bur 185.
4.
ezdieus.
Negativa, rechazo.
Bar baduk erosi tupla / ene bartzian baratxuri. / Paskolantonion ez dieusa / erkintzala gezur-txuri. // Paskolantonion ez dieusa / eltu dun ire bortara.
MEst Ezka 268.