1 auzi.
1. (V, G, B, L; Lcc, Mic, Lar, VP 5r, Añ, Arch VocGr , Gèze, Dv, H, VocB, T-L; h- L, BN; SP, Urt, Ht VocGr, Dv, H). Ref.: A; Etxba Eib ; Iz ArOñ; Izeta BHizt2.
Pleito, litigio, querella; causa, juicio; disputa; cuestión, asunto, problema. "Pleito" Lcc, Mic. "Procès" SP, Ht VocGr 409, Gèze, Dv, H. "Actio causae, hauzia, hauzi ematea" Urt I 114. "Pleito", "litigio" Lar, Añ. "Alcalde de alzadas o de apelaciones, auzi gora deituen alkatea. Lat. Judex appellationum" Lar. "Abogar en pleitos, auzietan iñoren fabore hitzegitea" Ib. "Arbitrador, juez que amigablemente compone, pakean erabakitzallea, auzi bage paketzallea" Ib. "Pleito civil, gozandeko auzia" Ib. "Pleito criminal, gaizkitako auzia" Ib. "Auzia, prozeza, le procès" Arch VocGr. "Auziko, qui est du procès" Dv. "Hauzitikako, qui provient du procès (dont on a parlé)" Ib. "(V, G), dispute. v. liskarra, iskanbilla" H. "Pleito. Auzia idabazi, ganar el pleito" VocB. "Pleito, litigio" A. "Ausi, ausíxa, (el) pleito" Iz ArOñ. "Jugement, procès, auzi" T-L s.v. juge. "Gure auzixak zuzentzeko agertu zan mundura, para enderezar nuestros pleitos vino al mundo" Etxba Eib. "Kontent gara, auzie irabazi dugu. Auzi txarra ginuen" Izeta HiztB2.
Tr. General en todas las épocas y dialectos. La forma con aspiración inicial la emplean los autores labortanos (no Leiçarraga) y algunos bajo-navarros, siendo muy rara en el s. XX. En DFrec hay 189 ejs.
Gure auzian ezta izanen zuhaur bezi iuierik. E 179. Eztut egin gaizkirik ukheiteko perilik, / ezetare zerengatik behar dudan auzirik. Ib. 181. Auziéz. 1 Cor 6, tí. Huri galduan auzia eskuan. " En la villa ruin el pleito en la mano" . RS 148. Ematen dio aditzera juezari zer eskatzen duen gizon onek. [...] Oni gerta dakiko eztakion atra bere auzia deseatzen duen bezala, zeren agian ezpaitrama auzi ona. Ber Trat 44v. Jueza aitasantuak señalatua sakra Rotako, erri onetako abadiako auziagatik. BLeiz 47. Eztezakela defenda itsusi den hauzia, / Baiñan gizartean errak den bezala egia. EZ Man I 14. Zenbait duda sortzen bada zertan den sinhestea, / Elizako hauziaren huraxe duk iujea. Ib. 33. Iuje hunek plazer badu, hauzia gal dezaket. Harb 274. Hauken artean hauzirik edo diferenziarik izaitera gertha badadi, akhorda bitza karitaterekin superioraren abisuz [...] disputatik atheratzeagatik. Harb 274. Hauken artean hauzirik edo diferenziarik izaitera gertha badadi, akhorda bitza karitaterekin superioraren abisuz [...] disputatik atheratzeagatik. Ib. 433. Zeren iuramentua emanez gero, zin eraginez gero, ezin dateke, gehiago hauzirik. Ax 253 (V 169). Baldin zenbait bortxazko bortxak obligatzen ezpadu egiazko alharguna kanpoko nahasteketara, nolakoak baitira hauziak, konseillu emaiten diot [...] hetan ez bat ere sartzeaz. SP Phil 419s.
(s. XVIII) Da ez bakarrik Ama piadosa onek emoneutsan osasuna, ezpada ondasun bere senarraen aideak auziagaz kendu euzazanak bere. Urqz 26. Zenbeit hauzi edo egiteko, azkenean ere irabazi duketenen gatik, pobretua gelditzea. He Phil 192. Beraa nazazu, ken auziak, laszibia aienatu / Gaiztakerien kontra zu nere ihesleku indar egoki, fermua. Lar STomas 2. Biotz-bagetu zaitut? Ez dezazula auzirik: ez dago galdua. Lar SAgust 15. Ta egin dituzten bekatu gaiztoen alde ta zenzarazi naiez, igorzen die Jangoikoak ganaduaren pikorra, ondasunen auzia ta sentenzi gaiztoa edo beren humeen eritasuna ta gaitza. Mb IArg I 232. Egiten bazuten bat edo beste, bakoitzari ezartzen zien bere auzi-pleitoa ta auzian garbitzen ezpazuen bere burua eta obendun geldi ezkero, aren gain zen Juezen sentenzia. Ib. 230s. Munduko naspill, naigabenz, kezk, auzi, gos-egarri, behar ta neke guziak. Ib. 107. Gauzak klaro agindu bear dituzu, gero zu ill ezkero, aideen artean auzi ta deabruen aserreak utzi ez ditzatzun. Cb Eg III 224. Txit kontentu, auzia klaroa ta sentenzia berena dutenak bezala. Cb Eg II 107. Gauzak klaro agindu bear dituzu, gero zu ill ezkero, aideen artean auzi ta deabruen aserreak utzi ez ditzatzun. Cb Eg III 224. Txit kontentu, auzia klaroa ta sentenzia berena dutenak bezala. Cb Eg III 224. Txit kontentu, auzia klaroa ta sentenzia berena dutenak bezala. Cb Eg II 107 (Dv LEd 194 ezen hauzia garbia da ). Gorroto, errierta, / auziak ta gerra, / gaitzak, gose, gezur, ta / intenzio okerrak. GavS 32. Nondik heldu dire familietako hotztasunak? [...] Inbidiak, hauziak eta bertze gaixkiak? Lg II 234. Manamendu haukien kontra bekhatu egiten dute, [...]. Hauzi makhur edo zuzen kontrakoez bertzerenaz jabetzen direnek. Brtc 64. Auzi baten azia ezta bi gizon perestiek akadoit e'lirokeienik. Zonbat nahi den gizona bere zentziari tinko, auziaren galtziak dereio bürütik khentzen uste zian züzena. Egiat 225. Hemendik harat zibileko, erran nahi da kriminelari behatzen ez zaizkon hauzi guziak izan ditezen eramanak lehenik Bailliage eta Sennechaletarat. " Procès civils" . Revol 101. Apeletako hauzien juiamendua errexteko. " Causes d'appel" . Ib. 101. Krimineleko hauzitarik khentzea. " Actes de l'instruction criminelle" . Ib. 105. Zeren onthasunek baitute bere yaben aldetik amudiozko prezio bat, zeina maiz hauziak berak handiago bilhakatzen baitu. " Le litige" . Ib. 101. Hauzi krimineletan ere Bailliageak eta Sennechalak xoilki izan ditezen kargatuak lehenbiziko yuiamenduez. " Dans les matières criminelles" . Ib. 103. Kriminelak ez diren, diruzko, hirur ehun libera baino gehiagotarat iganen ez diren hauziak. Ib. 107.

(s. XIX) Ardiak eraman balu aurrera auzia beste agintari nagusiago batengana. VMg 5. Aditzera eman zien Obispo Jaunai, nola nai zukean ezkontzeko itzen gañeko auziai lekurik aek ez ematea. AA II 70. Jauna, nik auzi batean juramentu eragiñ nion egia aitortuko etzuala beldur ninzan bati. AA III 556. Luurreko intereseen auzijetan [billatuten badogu] abogaurik jakituneena; zer egiñ biar ez dogu, [...] irabazte arren mundu ta Diabrubari beti betiko ondo edo txaarto izatiaren auzija? JJMg BasEsc 78. Juezak auzijaren erabagija emoteko jakin biar dau nok daukan errazoia. fB Ic II 167. Auzija irabazi, zein galdu. Ib. 168. Auzi edo kerelliari jarraitu nai badeutsazu. Astar II 29. Kontu andi bat euki bere auziko laguna edo arerijua ametako bijotz gustitik. Ib. 31. Baña gizona dago / burutik jauzia, / nai badio irabazi / Jaunari auzia. It Fab 172. Gipuztarrak, ikusiz / galdutzen auzia / nafarren erregea / eta nagusia, / zien Donostia / ta Ondarrabia / eta probintzia / Gaztelako erregeri / eman guztia. Ib. 207. Gaurko egunean arkitzen da [gure izkuntza], beraren seme prestu leial argien bidez auziak irabazirik. Izt C 8. Bi auzok hauzi edo proses luze bat izan zuten. Izt C 8. Bi auzok hauzi edo proses luze bat izan zuten. EskLAlm 1850, 18. Galdu arren auzi bat, galdu arren osasuna, zerbait ixaron daiket. Ur MarIl 12. Yaun yuyea hor da gerthuz iragaiten han gaindi / Zoinak bertan nahi baitu fiñatu hauzi hori. Gy 18. Bañan auzia etzuten Moisesekin, ezpada Jainkoarekin. Lard 95. Etzaio zilhegi mintzari eder bati aphaintzea hauzi goibela egiaren soinekoz. Hb Egia 128. Sortuz geroz guziek / Zor dugu hiltzia, / Deusik ezta gure / Munduko bizia; / Kita dezagun beraz Hemengo auzia, / Garbiki esamina / Gure konzientzia. Bordel 188. Gizon bat dakusa anaiaren kontra auzi bat galdurik, bere burua urkhatu duena. Laph 76. Ez dezute utziko gosiak iltzen, ain alaikiro zuen auziagatik guztia galdu zuen gizona. Atheka 182. Lagun artian koleratuta / nintzan izketan asiya, / uste det bada esan nuela / gauz bat ondo mereziya, / egun orretan izan genduben / erremateko auziya. PE 36. Mundupean duenak higatzen bizia, / Ardura du berekin izaten hauzia. / Bakea jendetarik urrun igorria, / Handik khendurik dago mendian jarria. Elzb Po 192. Karlomanen kapitain Errolan handia, / Harek zuen beretu ya mundu guzia... / Betor Karloman, betor Errolan; ez naiz aurtikia; / Dugun ikus norena daiteken hauzia. Ib. 201. Baita jakiñ dabena diru asko galtzen, / Auziari lekurik emote ez arren. AB AmaE 224. Flako bahaiz, ez hadin / aise hauts ez xila, / Azkarrago denari / ez hauzirik bila. Zby RIEV 1908, 766. Mila laido eta afruntu itsusiren ondotik, hasi zuten Abendoaren 11an, Erregeren auzia. Elsb Fram 104. Oraiko misionestek gobernamendu tzar hunekilako auzia galdua zuketen segur. HU Aurp 150.

(s. XX) Eurak ziran emakume agirakari guztien buru ta nagusi; [...] Deadar andiena egitebanak edo atzamarrik sendoenak eukazanak irabazi oieban auzia. Ag Kr 67. Izentau ebezan auzi onetan adittuten eben gizon bi saneurria zeinbat izango zan erabagitteko. Echta Jos 363. Neuk arrapaukot bakarrean zure ama, ta egingogu berba auzi orren ganean. Ib. 153. Ezta borroka, ezta aserrea: jan baietz ta ezezko auzia darabilte kankallu bik. Ag G 188. Joanesen azpian egon bear izan zuten semeak, indar-auzietan, arrek irurogetamar urte zituan arte. Ib. 18. Puntzio au izan da / osoro luzia, / baña gure autua / dago ikusia; / nola nik irabazi / dizudan auzia, / biba Don Braulio ta / lagundi guzia. Urruz Zer 107. Auzi luzea baño, oker txikia obe. EZBB I 53. Irugarren trunku ortan / deskuido aundie, / gaztiak lana egin da / zarrantzat auzie. / Galdu duenak nola / artu orain pazientzie. EusJok 117. Gizonaren azkenak lau dira: Eriotza, auzia, inpernua ta zerua. KIkG 26 (KIkV 40 epaikundea ). Guztien aurrean gaiztoak lotsatan uzteko, onak txaloz goratzeko [...] izango da azken-auzia. Ib. 22 (KIkV 33 azken-epaikundea; v. tbn. Or QA 95 azken-auzi egun ). Auzi izugarri artan gertatuko denaren berria Jesus berak ematen digu. Inza Azalp 83. Lege guzien aurrezka edo kontra zijoan auzi zikiña egin eta berak erabaki zuten Jesus-eri eriotza ematea. Ib. 67. Gaixtaginen malezia, / Izan dadien hezia, / Irabazteko auzia, / Zuk egiguzu grazia. Ox 57. Baxo-erdi bat erateko garaia izango zan aldera epaikariaren aurrean bildu ziranean [...]. Bereala beren auziari eraso zioten. Muj PAm 34. Santa Cruzek su ta gar biurtzen zitun biotzak Euskalerriko auziaren alde. Or SCruz 108. Juezak alde daukazkiyenak / irabazten du auziya. Tx B II 96. Bazakiat izan dela / Jesusen hauzi hartan / Koroatze itsusi bat. Etcham 53. Auzi zozo baten beldurra, akidura, oihaneko xakolinaren azken uztarra edo ez dakit zer, lo-kuluxka batek hartzen nu. JE Ber 48. Gure auzia kalera atera bear diagu. Lab EEguna 98. Emon egijuela, euren senarrai legez, batzarretan eta agimendubetan sartzeko eskubidia, eta, era berian, autarpidia eta auzijetarako entzupidia ta ebazpidia. Otx 45. Nere adiskide Urlia-k, serio-samar yarrita, errez-zaleen ta gaitz-zaleen auzia berritu du. Ldi IL 82. Gure auzia ere ontantxe zegoan: idazleok noren neurrira errendituko, zer artuko legetzat? Ib. 82. Gure auzia ta katalandarrena ez omen dira berdin. Ib. 57. Zer ikusteko zuen Yesusek bi gizon aien auzi artan? An konpon zitezela berak elkarrekin, beren etorkia edo ondarea erdi-banatzeko. Ir YKBiz 279n. Dudako baitzen, ez jakin nora / eroriko dan auzia. " Puesto que la pelota era dudosa, no se sabe a cuál parte caerá la decisión" . Or Eus 421. Ugazabak aurreratuko balira, gizarte-auzi au bear bada, matxiñada barik atonduko litzateke. Eguzk GizAuz 154. Ugazaba ta beargiñen arteko auzi ta burrukea. Ib. 25. Diñogun onek gizarteari mesede ala kalte geiago ekarriko ete-leuskion, eztabaidan ipiñi leiken auzia da. Ib. 36. Auzitik lekora, bat athorra has, bertzea biluzgorri ardura. Zerb GH 1936, 117. Au ezin lortu balitz, auziak jarraitu beza. " El juicio" . EAEg 1-11-1936, 189. "Ni on, i gaizto", auzi orretan / bata-bestearen griña / biziro zorrotz darabilgu. EA OlBe 97s. Ongi begira! ez-aintzako auzia ezpaita. Zait Sof 122. Datorrela nai badu Prantzi guzia. / Gurea da auzia! / Eutsi, alegia! / Laister aske dugu-ta Ondarrabia! SMitx Aranz 213. Utzagun Jaunaren altzo zabalean auzi orren lleba. " Dejemos el cuidado de ese negocio en el amplio seno del Señor" . Or Poem 528. Zuzen eta zintzo egin ninduzun, ongi nintzan asi; / baiña nerau naiz, gizagaixo au, eun auzitan nâsi. " En cien asuntos" . Ib. 519. Jendearen begitan ordea, berak ziran etxetik jaurtigiak eta emaztea sendiko auzi artan garaille izan zana. Etxde AlosT 57. Piarres giltzaperatu zutela ikusirik, bere auzia galdutzat jo zun. Etxde JJ 169. [Presondegian] bakar bakarrik, hauziaren zai, biziaz zeharo etsituta, azkenean bere burua hiltzen du. Mde Pr 74. Ahal bezain laster mintzatuko zitzaion hauzi horretaz, eta ez zuen horretan amore emanen. Mde HaurB 32. Adiskide min antzo, bein aholku galdegin zidan itxaropen aundiko mundu-auzi batez. " De quibusdam suis rebus" . Or Aitork 162. Ez dut erantzunen auzi zailla itzuri naiez Urliak erantzun omen zuna. " Eludens quaestionis violentiam" . Ib. 315. Zure elizako auzien aztertzaille ua, ikusiago ta ikasiago ioan zan andik. " In ecclesia tua causarum examinator" . Ib. 142. [Arantzaren] barruko gorabeera ta auzien barri, ostera, aztarrenik ere igarri eziñekoa. Erkiag Arran 26. Gizarte-auzia goitik-beraino erabat aldatu ta itxulastu nai izango luketen gizon irten eta berrizalerik gorrienek ere. Zait Plat 6. Gero, Atenaira bertara ioan bide zan, Anaxagoraren aurkazko auziak atzera-eragin izan ezik. Ib. 77. Ingude-maillu artean, / hauzirik zaharrena. / Eztira konforme izanen / andrea ta gizona. Arti MaldanB 195. Gure Errepublikako soldado bat! Ezin esan dezakegu gizon prestua izan zela. Baina halare, martiri bat izan balitz bezala judikatu behar dugu hauzia. Arti Tobera 273. Eztut uste 500 franko ebasteagatik burue kenduko digutenik. Auzia ongi aterako dugu, geren aldezkariak ere baititugu. Izeta DirG 81. Atzo atsaldean egon nitzen Claudet yaunakin eta berexi omen dute auziaren eguna. Ib. 106. Jainkoaren auzia eta Jainkoaren tasunen auzia, bi auzi ezberdiñak dira. Vill Jaink 176. Sar gaitezen onezkero auzi onen muiñean. Erkiag BatB 45. Nere ustez nekazaritza beti izango da poesi-iturri bikaiñagoa egungo gizarte-auzi lazgarriak baiño. Ibiñ Virgil 25. Arreta aundiz entzuiguzu, auzi kaxkarra ezpaita. Ib. 38. Funtserat joan eta, iduri zauku auzia huntarik heldu dela: zonbaitek ahantzi Frantses zela bizi ez hogoigarren bainan hamaseigarren mendean! Eta horren gatik ahantzi Frantsesen lanak etzuela egungo misionest baten lanaren eite handirik. Ardoy SFran 326. Hiruetan-hogoi urteren buruan hasi zuen [Elizak] holakotan egiten den auzia, eta, 1619-ko urriaren 25-ean, Frantses ezarri Dohatsu lerroan. Ib. 270. Juana ta Benitori, egun aietan Bergaran egon arren, etzieten deitu. Ezpaiziran beren auzian juez izateko aukerakoak. NEtx LBB 60. Juan zan gizonori begitxuan, aregaz ogeratzeko asmuan. Emaztia, neskamiagaz alkar aittuta, aurrez jarri zan onen lekuan, eta artu eban senar itxua neskatxa izutu bat balitza letz lelengo auzixan. Etxba Ibilt 457. Nere iritziz auzi onetan / ezta epaille bearrik. Olea 115. Arraia dala eta orrenbeste auzi, / batek bestea ezin baidute ikusi. Uzt Sas 221. Kondatzekoak litazke Jeanne d'Albret-en denborako erlisione-gudukak, Landa-tarren eta Barnabiten kontrako auziak. Lf ( in Casve SGrazi 16 ). Ase ta bete egin zitzaion irudimena liburuetako gai aietaz: aztingintzak zirala edo-ta auzi aserreak, guda-burrukak, nor geiagokak. " Así de encantamientos como de pendencias, batallas, desafíos" . Berron Kijote 32. Ortik aurrera, bat dala edo bestea, atzeraka asten bazera, botatako dirua galtzen da [...]. An bukatzen da auzia. Albeniz 52. Badugu denok, esaten digu Cayattek, bai geurok ere, zer ikusirik hauzi horretan. MIH 321. Nik agerian diodana ixilpean gorde nahi luke berak, soil-soilik, ikusten baitu adin-hauzia dugula oinarriz gurea. Ib. 230. Nahiago nuen, egokiago zirudielako, aditzarekiko hauziak gerorako utzi. Ib. 377. Kaxkartzat jo gaituzte, beste hauzirik gabe, eta kito. Ib. 373. Munduaren begietan hori baino larriago den bekatua egin zuela ere esan beharko da: orain "politika hauzietan sartzea" deituko luketena. Ib. 282. Eta hemen dago, segur aski, auziaren muina. MEIG IX 27.

v. tbn. Oe 109. Mg CC 191. Xe 285. Sor AKaik 130. Anab Usauri 21. Kk Ab II 179. Basarri 165. Etxabu Kontu 66. Ataño TxanKan 96. Onaind STeresa 70. Larre ArtzainE 299.
(Como primer miembro de compuestos). "Controverse, auzi-eztabada" T-L.
Bena nola nahi dien akadoiak akadoitü auzikarreietarik. Egiat 225. Zure legea ta pakea ez, baiña gezur zoroak eta auzi-burrukak buruan zerabiltzaten gazte aiek. Or Aitork 212. Aldeztzaillerik ordaintzeko iñor gertu ezik, legezkoa izango da laguntzaille ori. Auzi-eguna noiz? Jaungoikoak daki! Erkiag BatB 197s. Ni nerez pake-zalea bait-naiz eta auzi-iskanbilletan sartzearen kontrakoa. Berron Kijote 98. Aldi onetan ortarako izentatutako Santuen Auzi Alkarte Deunaren eritxia. Onaind STeresa 125 (se refiere a la Congregación para las Causas de los Santos). Eta, jakina, usterik ekonomikoena hobe da, besteak beste, auzi mota hauetan. MEIG VII 97. Dena den, komeni litzaiguke auzi multzo hori guztiori hurbilxeagotik begiratzea. MEIG VI 165.
2. " Auzi [...] (S, Foix) tribunal" Lh.
AUZIA AKABATU. v. AUZIA BUKATU.
AUZIA ALTXATU, AUZIA JAIKI, AUZIA PIZTU, AUZIA ERAIKI, AUZIA SORTU. Surgir, crear un pleito, problema, disputa.
Dugun Iainko handi / Othoitz egun hunetan / Kaltetik guarda gaitzan. / Baita dezan mihia / Bitz eztezan hauzia, / Bista ere guarda dezan / Ergelki beha eztezan. EZ Eliç 204. Sortu ote deban edo segitu setaz edo tema gaiztoz auzirik justua eztanik. OA 165. Ezdeus gatik altxatzen dire hauzi ahalkagarriak. "Turpiter litigatur" . Ch III 3, 3. Jaiki zan errierta ta auzi odolezko bat lurrean dabiltzan lau oñeko, ta goietan egoz dabiltzanen artean. VMg 49 (v. tbn. 36 auzi bat jaiki). Jagiten da auzi bat errikuen eureen artian. fB Olg 153. Lastima, ikustea gaizo laborari, / Paper tzar paketekin, emanak bideri, / Sustengatzeko hauzi eskribek piztua, / Eta herra handitan luze segitua. Hb Esk 210 (tbn. en Barb Sup 127). Beha daude nor zertan / Hobendun kausi, / Nori pitz hauzi; / Deus ez nahi bertzetan / Onik kausi. Zby RIEV 1909, 105. Dreifuz juduaren auzia berriz piztu nahiz ez dabiltzea? HU Zez 91. Gero, garbitu, auzirik sortu / balitz urte-barrenean. "Los pleitos que haya podido haber" . Or Eus 209. Aldi, alde ta gaiaren inguruan eraiki oi diran auziak ere gordin eta iori iraulkitzen zituen [Zenonek] . Zait Plat 42. Hori horrela delarik, bi auzi sortzen dizkigu gutxienez egoera horrek. MEIG VII 187.
AUZIA AMAITU. v. AUZIA BUKATU.
AUZIA ARGITU. v. AUZIA GARBITU.
AUZIA HARTU. Meterse en disputa, en litigios, en pleitos.
Obe dala auzirik artu gabe lenengotik eskatzen diotena ematea. VMg 5. Don Jose Santiago de las Casas, zeñak milla zazpieun berrogei ta emezortzigarren urtean [...] agertaratu izan zeban tomo bat sorkari berria, eguzkiarekin munduak artu daben auzia erabaki naiean izkribatua. 'Queriendo dirimir el pleito planteado entre el mundo y el sol' . Izt C 469.
[Auzilarijak] lelengo, egin biar dabeena da: errazoe bagako, tema utsezko, ta gorrotozko kereillarik, edo auzirik ez artu bere kontura. fB Ic II 168.
AUZIA BERRIKUSI. Revisar una causa.
Wolfgan Eynatten-eren aurkako auzia ber-ikusia izan dedilla. "La revisión de la causa" . EAEg 4-12-1936, 454.
AUZIA BUKATU (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd 264), AUZIA FINATU, AUZIA AMAITU, AUZIA AKABATU. Resolver, dirimir, poner fin a un pleito, litigio, disputa, asunto. v. AUZIA ERABAKI.
Emain didate niri beren auziera edo pleitu-modua; bukatuko dute nere auzi guzia edo prozesoa; emain didate eriotzeko nere sentenzia. Mb OtGai II 253. Ta onenbesterekin bukatu bidi auzi au, bada biok gelditzen zerate burua garbitu gabe. VMg 36. Aserratu zitzaion gizonari, alako eran, non eman zion zurra on bat, eta onela bukatu zan orduko auzia. AA II 93. Biurtu begit neure diru, ondasun, edo haziendia, eta orra amaitu edo akabadurik auzijak. Astar II 29. Akabatu ditzagun gaur gure auziak. / Zuk badakizu dala etxe au nerea. It Fab 25. Yaun yuiea hor da gerthuz iragaiten han gaindi / Zoinak bertan nahi baitu fiñatu hauzi hori. Gy 18. San Pedrok erabakia ontzat eman zuten eta auzia bukatu zan. Lard 510. Akhabatu denean auzia luzeki / Gastuek egin dute pilaia puliki. Hb Esk 211. Jakin-arte zetan amaittuko direan auzi onek. Echta Jos 77. Beraz, osorik eruan dagijala burubegittalluba etxera eta gure auzija amattu dedilla. Nik, barriz, ondo deritxot bakaldunaren epaiari, esan eban Lixek. Otx 20. Ikusiaz, bada, bere nagusia, auzia amaitu-ta Rozinanteren gaiñera zijoala berriz ere, estriboari eustera urbildu zitzaion. Berron Kijote 115.
AUZIA EBAKI, AUZIA TRENKATU. Dirimir, decidir, resolver un pleito, litigio, disputa, asunto. v. AUZIA ERABAKI.
Ikasi bear da ipui onekin ebakitzen auziak mugonez. VMg 5. Auzi au geroak ebakiko du, ez zuk eta ez nik. Ldi IL 111. Apustu guzietan au dute epailari; / auziak onek ditu ebakitzen garbi. " Él decide con claridad todos los pleitos" . Or Eus 15. Ua siñesten dunarentzat auzirik ez dago; ez dunarentzat, auzia ebakia dago. " Qui credit in eum, non iudicatur, qui autem non credit, iam iudicatus est" . (Io 3, 18) Or MB 486 (Ol ebazterik ez dago... ebatzia dago ). Salomoni galdetu zioten auzi horren trenkatzea. Zerb IxtS 56. Baserritar tontoak holako galdera! / Durduzatuko zuen abokat bat bera. / Auzia trenkatu zen hortikan aurrera, / hiritarrak etzuen hinkikan atera. Xa Odol 150.
AUZIA EBATZI. Dirimir, decidir, resolver un pleito, litigio, disputa, asunto. v. AUZIA ERABAKI.
Emen izentau ein biu jueza, gure auziyau ebatziko duena, zeintzuen aldera errazoia yausten dan. Kk Ab II 66. Ugazaba ta langileen arteko asarreok baretu ta auzi au ebazteko, gizartearen oitura ta ekanduen obakuntzea nai ta naiezkoa ete-da? Eguzk GizAuz 186 (v. tbn. 19).
AUZIA EDUKI. v. AUZI IZAN.
AUZIA EMAN. v. AUZI EMAN.
AUZIA EPAITU. Juzgar, resolver, dirimir un pleito, disputa. v. AUZIA ERABAKI.
Gure eztabaida au bide zuzenean abiatzerik nai badugu eta auzia bear bezala epaituko bada, adimendua zer den esanaz asi bear dugu. Vill Jaink 65. Beraz, herria eta idazleen arteko auzia herriaren alde epaitzen zuen. MEIG VII 126.
AUZIA ERABAKI (G-azp ap. Gte Erd 264). Dirimir, decidir, resolver un pleito, litigio, disputa, asunto. v. AUZIA ZURITU, A. GARBITU, A. EBATZI, A. EBAKI, A. BUKATU.
Zeren iuramentua [...] bere finez eta intenzionez, egiaren balia arazitzeko eta hauzien eta diferentzien iraungitzeko eta erabakitzeko ordenatua da. Ax 252s (V 169). Eman izan zien Juduai Erregek eskua, aututzeko beren artean bi Juez, erabaki zitzeen oek Juduen auziak ta beste gauza Juezen eskuetara oi diranak. AA III 332. Juezetara bage / beingoan guzia, / laster erabaki zan / jaun oen auzia. Izt Po 61. Batalla onek etzuen auzia erabaki. Bereala bi Martiztiak betero izan zuten beste andiago bat. Lard 185. Tribuetan bukatu ezin zitezkean despita eta auziak, batzar nagusi onetan erabakitzen ziran. Ib. 120. Ignazioren auziyak erabaki izan zituzten Juezak berak. 'Los mismos jueces que habían sentenciado las causas de Ignacio' . Aran SIgn 101. Erri aundiak dituztenean / emengo lurrak berezi, / odoleztuzko auzi naasiak / naian emen erabaki. Otag ( in FrantzesB II 127 ). Jakintsu guztien gañetikotzat daukate beren iritzia, ta berak astindu, orraztu ta erabaki oidituzte agintarien arauak eta jakintsuen auziak. Ag G 163. Gizon bezela auzi au erabakitzeko kemenik ez dek izan, gure asmoetan uts egin diagu... altxa adi ta goazemak. Alz Ram 127. Ez det uste euskal-literaturaren auzia ain errez erabaki ditekenik. Ldi IL 82. Parapsikologiak erabaki behar dituen hauzi behinenak jaukitzen dituzte espiritisten sinespenek. Mde Pr 343. Munduarekiko auzia erabakitzea, filosofuen zeregiña-edo dela esan diteke. Vill Jaink 57. Ainbat urteko auzi garratza / beren alde erabaki. Basarri 19. Eskuetan zeukaten Pitagorak-eta, auzi guziak erabakiteko giltza. Zait Plat 71. Poliki-poliki gure auzi gogorra orra erabaki. Uzt Noiz 34. Auzi ura nik neronek ere zaarraren alde erabakiko nukean. AZink 24. Ez naiz nor [...] hauzi hori erabakitzeko. MIH 293.
v. tbn. Etcha Jos 169. Basarri 165. NEtx LBB 20.
AUZIA ERABILI. Tener un pleito, litigio, disputa.
Ez erabili / deretxo baga auzirik, / eroan ustez / inori aziendarik. Lazarraga A28, 1203r. Badira gorrotuan [...] ta areriotasunian luzaro egon dirianak, edo auziren bat darabillelako, edo euren eretxijan injurija andiren bat artu dabeelako. Mg CO 251. Zerren egiten daben Diabrubaren bando, arima askok beragaz darabillen auzian. CrIc 119. Ea zeure erruz bear eztan auziren bat erriak edo besteren batek darabilenez. EL2 144. Euliak ta Txindurriak zerabilten auzi gogor bat, nor ote zan ederrago. VMg 34. Diru andi onen bidez ixildu ziran Amezketako erriaren kontra Unioko beste amairuak bost eun ta geiago urtean zerabiltzaten auzi ots andiko kaltarkitsu guztiak. Izt C 135. Masima, ene alabea, zelako auziak darabiltzuz orain be, Eladigaz? Echta Jos 153. Jan baietz ta ezezko auzia darabilte kankallu bik. Ag G 188. Darabilgun auzia, ordea, ez da juezetakoa. MIH 378.
AUZIA ERAIKI. v. AUZIA ALTXATU.
AUZIA FINATU. v. AUZIA BUKATU.
AUZIA GARBITU, AUZIA ARGITU. Dirimir, decidir, resolver un pleito, litigio, disputa, asunto.
Izketatu zedila Serranorekin, len bai len auzia garbitzen ote zuten. Or SCruz 33. Santa Kruzen auzia garbitzeko asmoan. Ib. 11. Diona diola, errez garbitzeko auzia du ori. NEtx Antz 39. Bere auzia argitu artean oni bere lanetan lagunduko zion. Etxde JJ 191. Alakoetan goaten dire uste gabean lau edo bortz illabete auzia garbitu arte. Izeta DirG 83. Era ortara nai lukete auzi au garbitu. Vill Jaink 100. Nolanahi ere den, ez da hemengoa auzi hori garbitzeko lana. MEIG VII 115.
AUZI-AGIRI. Documentación de una causa.
Lege-ausleei buruzko auzi-agiriak. EAEg 24-10-1936, 123.
AUZIA IPINI (BeraLzM). Entablar pleito, interponer una demanda; poner en tela de juicio. v. AUZI(A) EMAN.
Ifini eutsan auzi bat bere senar difuntuen aide batek. Urqz 24. Gurasoen baimena gabe emandako itzak ezer ez dirala auzia ipintzeko Obispo Jaunaren eta bere ordekoaren aurrean. AA I 604. Imini deutsula auzi oker bat, ta kastau eragin deutsula, daukazun guztia. fB Ic I 103. Auzija ifintia bere gauzia artuteko edo beria dana biurtu dakijon ezta pekatu. Astar II 30. Eta iñork auzia ipiñi nai badizu, eta barrungo janzia kendu, kanpokoa ere utzi zaiozu. (Mt 5, 40). Lard 382 (Lç hiri auzi egin nahi drauanari, Dv hauzitan hari, SalabBN pleiteatu zure kontra, Echn paratu nai badatzu pleitua, Ip debadiotan sarthu zureki, Hualde isari pleitu, Ir YKBiz 125 iñork zuri auzi-eman ta soinpekoa kendu nai badizu). Ez da denpora andirik, Jaunak, auzija imiñi jakela gure Foruben egija ta zuzentasunari: euren kontra eta alde berba egin da Senaduban. (1864). BBatzarN 207. Hileko errenta erretiratuko dio, eta behar bada hauzia iminiko dio, adulterioa izanik kausa. Arti Ipuin 59. Fray Luis Leon, Gaspar Grajal da Martinez Cantalapiedra indarrez espetxeratu ta iruei auzia ipintzen. Gazt MusIx 57.
AUZIA IZAN. v. AUZI IZAN.
AUZIA JAIKI. v. AUZIA ALTXATU.
AUZIA JO. Llevar a juicio, emprender un juicio.
Oiek orrela dirala, nagusiak maiztarraren kontra juizioa, auzia, jo zuten. Albeniz 31.
AUZIAN (SP). Pleiteando, en pleitos. "Hauzian sartzea, entrer en procès" SP. v. AUZITAN.
Gure tartian deretxo gabe / asi nai zuben auzian, / orrelakorik len ezta pasa / eguzkiaren azpian. PE 44. Auzian sartutako bateren batek ordaindu baditu, ordea, auzi-sariak. ForuAG 237. Asto-jaubiak eskatzen eutson / Erledunari astua; / Erle-jabiak barriz erliak, / Orra zelako autua! / Asi zirian auzian gogor / Baña eiñ be bai naikua. Enb 167. Bide ori artu baño langilleakin auzian eta burrukan ibilli naiago dabe. Eguzk GizAuz 34.
AUZI-ANTZ. Parodia, simulacro de proceso.
Bitarte onetan Jesus atzitu, auzi-antza moldatu, eta gañerako guzia prestatu nai zuten. Lard 436.
AUZIA PIZTU. v. AUZIA ALTXATU.
AUZI-ARAZO. Asunto judicial.
Euzkeldunok zetako auzi-arazuak? / Bazterrak ondatzeko, atan be auzuak? Enb 178.
Epailletza Bereziak auzi-arazoak tajutuko dituanean. "Los sumarios incoados" . EAEg 20-12-1936, 598.
AUZIA SORTU. v. AUZIA ALTXATU.
AUZIA TRENKATU. v. AUZIA EBAKI.
AUZI-AULKI (-aulgi VocCB, Dv y H). Tribunal, audiencia. "Tribunal, estrado. Sin. adizañ-a" VocCB. Dv, que cita el VocCB, opina que: "c'est plutôt siège de juge".
Imiñi eben Auzi-aulkija (Tribuna), / Eta jarri zan Auzi-epallia (Juez) . Ur PoBasc 62 (en CancB III 94 se transcribe erróneamente auzi-aulgija ).
AUZIA ZURITU, AUZIA XURITU. Dirimir, decidir, resolver un pleito, litigio, disputa, asunto. v. AUZIA ERABAKI.
Ez dezazula erran heldu den urthean, edo hauzi hau xuritu ondoan [...] konbertituko naiz. Brtc 176. Malizioski begien aintzinean ematen diote, hunelako hauzi, bertze gauza guziak baiño lehen xuritu behar dutela. He Gudu 165. Eztabaida sortu dun erabakia betetzea eten lezake auzia zuritu bitartean. "Hasta que resuelva definitivamente" . EAEg 12-10-1936, 28. Erran gabe doa azkaindarretan erdiak segurik Malakaten alde zirela, auzia Baionan xuritu arte bederen. Zerb Azk 95. Auzi au gure naiera zuritu dezagunean. Etxde JJ 118. Lasalle jaun kalonjeak nahi ukan du laburzki auzi premiatsu hori xuritu. Lf ( in MEIG III 70 ).
AUZI-BEHARGAI. Pleito, causa.
Auzi-beargai onetan bikarioa ta beste iru juez arkitu ziran. 'En la causa' . Aran SIgn 61.
AUZI-BURU. Juez. v. AUZI-NAGUSI.
Zu, Egi, auzi-buru zaude galde datozkizunentzat. "Ubique praesides" . Or Aitork 275.
AUZI EDUKI. v. AUZI IZAN.
AUZI-EGIKERA.
Erriari, Auzi-egikerari, Latziñaldaritzari eta Baikuntzari dagozkion arazoak. "Cuestiones Civiles, Procesales, Notariales e Hipotecarias" . EAEg 23-10-1936, 117.
AUZI EGIN.
a) (Urt, VP 5r), AUZIA EGIN Pleitear, litigar (con, contra); juzgar (a). "Actio causae, [...] hauzi egitea, hauzitan harítzea" Urt I 114. Tr. Aparece con compl. en dativo en autores septentrionales y en Orixe; al Sur lo encontramos con compl. directo en RS.
Eta hiri auzi egin nahi drauanari, eta eure iakha edeki, utzi iezok mantoa ere. Mt 5, 40 (Dv hauzitan hari, SalabBN pleiteatu zure kontra, Echn paratu nai badatzu pleitua, Ip debadiotan sarthu zureki, Hualde isari pleitu ). Auzi egitea edo replikatzea Iainkoaren kontra. Decl ẽ, 2r. Bethi argoitan daude nontik eta nola jende gaztier auzi dien eginen. Egiat 232. Beira medisentziatik, batari piko, bertzeari asiki, mundu guziari hauzi egitetik. Dh 75. Ikazazute on egiten, egin auzi umezurtzari, eman eskubide alargunari. " Iudicate pupillo" . (Is 1, 17) Or Aitork 397.
Daigu Goliz auzi ta garea bakez bizi. " Hagamos pleito de Goliz" . RS 334.
(Con determinantes).
Probinziak luzaro eutsi izan zion bere eskubideari irme ta sendoki; bañan nork esan nolako jazarra gogor eta auzi aserretsuak egin izan zituen [...] Endaiako Erriaren asmo biurri kaltarkitsuen kontra? Izt C 122.
b) AUZIA EGIN.
Celebrar(se) un juicio.
Alegiazko auzi batzu egitea, / Nehor kolpatu gabe ongi jostatzea, [...] Hori zaut duda gabe kostuma maitea. / Gazteak, munta beraz ahalik maizena / Tobera hoietarik, eta jin ni gana. Etcham 105. Biar aldatuko ditugu lapur oiek baitegi nagusira, an egon daitzin auzia egin artio. Izeta DirG 92. Ez dedilla biarko eguna pasa, liburu oiekin auzi ageria egiteke. " Sin que dellos no se haga auto público" . Berron Kijote 72.
AUZI-EMAILE (Lar, Añ). Juez. "Pleiteador, auzilaria, auziemallea" Lar (tbn. en Añ).
Orduan ez da etorriko arzai maitatsua bezela bere ardi galduaren billa, ezpada auzi emalle bildurgarri bat bezela, berari kastigu betikua ematera. Itz Berb I 7 (en la vers. guipuzcoana; en la vizcaína auziepalla ).
AUZI EMAN (Urt), AUZIA EMAN. Entablar pleito, pleitear, litigar (con). "Actio causae, [...] hauzi ematea, hauzi egitea" Urt I 114. "Admallare, [...] hauzi eman, hauzi egin" Ib. 189. v. AUZIA IPINI.
Orain portalean jaio dan orri / Auzia emango deutsat sekula beti. Acto 189s. Hari [proximoari] aspertu nahiz hauzi ematen edo xede berean antolamendua errefusatzen dutenek. Brtc 62. Ez da ez farra egiteko / Arpegi bi idukitzea, / Batez pakea saltzea, / Besteaz auzi emateko. VMg 88. Emoten dozu auzi edo kerellia, bestiak lapurra, ordija, edo putia esan deutsulako. Astar II 29. Emoten deutsube auzi bat, eta zuri eritzi arren eztaukala emoten deutsunak errazoien gerizarik bere, irabazten deutsu. Ib. 113. Zuk esan arren auzija emon deutsunagaitik, arren bada aterik ate ikusi dagidala, eztozu orregaitik eskian ibilten ikusiko. Ib. 120. Bidebagako auzirik iñori emon edo kerellarik ekarri deutsazunez. EL2 144. Billtzeko hetarik, zaiena prestatu, / Maiz ukhalditara, behar da pasatu: / Behar da eman hauzi, behar egin gudu. "Il faut plaider" . Gy 238. Ingrat laitezkenak oro / Balituk kondenatzeko, / Nori laitek barkhatzeko? / Hihaurk heure buruari / Demok legez hemen hauzi. "Toi-même tu te fais ton procès" . Ib. 259. A! Eskribaua or bizi dek: orrek asko zekik. Tellatu ixkiñatik zintzilik jarrita emango liokek auzia eguzkiyari. Sor AKaik 119. Oraingua ontan ikaratu det / Naparro alde guziya, / berriz eztira atrebituko / neri ematen auziya. EusJok 148. Orain Fermin Imazek / eman dit auziya, / badakat sasoia, / gorputza lasaia, / billatutzen saia / nun dan arrazoia, / sekulan enaiz izan zure etsaia. Tx ( in Imaz Auspoa 24, 136 ). Tx in Imaz Auspoa 24, 136. Iñork zuri auzi-eman ta soinpekoa kendu nai badizu, utzi zaiozu soingañekoa ere. (Mt 5, 40). Ir YKBiz 125. Bear eztan itzen bat edo esaeraen bat ateratzen zioten Yesusi, bereala auzi-emateko, agintariei salatzeko. Ib. 276n. Ortan oiek zeiñek autsi, / emanagatikan auzi? Insausti 281.
AUZI-EPAILE (V, G ap. A; VocCB, Dv), AUZI-EPAILLA (V ap. A). Juez. "Auzi-epalla (V), el juez o persona que decide el pleito o litigio" VocCB. "Juge" Dv, que cita el VocCB. v. epaile, AUZI-ERABAKITZAILE, A.-GIZON, A.-MAISU, A.-NAGUSI.
Marijak berak eruan ebalako Karlos-en arimia Jesus auziepalla edo Juezaren aurrera. Ur MarIl 39. Pekatu egin zeure Salbagillia, zeure Aita, zeure Jauna, eta zeuri epai betikua emongo deutsun auzi-epallia begira daguala! Ib. 71. Imiñi eben Auzi-aulkija (Tribuna), / Eta jarri zan Auzi-epallia (Juez) . Ur PoBasc 62. Orduan ez da etorriko arzain maitatsua legez bere ardi galduaren billa, ezpada auziepailla bildurgarri bat legez. Itz Berb I 7. Auziepalla nagusiaren aurrean agertuteko egoera onean zagozan gogoratuten zareala. Itz Azald 205. Baña etorri da Jesukristo, bizien eta ilen Auziepallea. Ib. 39. Korrejidoreak, auzi auek erabakitzeko, merino bat eta amabi auzi-epaile bear ditu. A Y 1934, 5. Bertso-demarako eupada iaurtitzen die elkarri; Palemon auzoa artzen dute auzi-epailetzat. Ibiñ Virgil 37.
AUZI-ERABAKI.
Zaingoetara bidali bitzate eman izan dituzten auzi-erabakien zin-aitorpenak. "Sentencias" . EAEg 19-11-1936, 338.
AUZI-ERABAKITZAILE. Juez. v. AUZI-EPAILE.
Olango autua egunerokoa zan Txanogorriren etxean Españako Legegille edo auzi-erabagitzalleok autatu bear ziran aurretxoan. Ag Kr 178.
AUZI-ESEKI. "Litispendencia, auzi-esekia" Lar.
AUZIETAN (V-gip ap. Etxba Eib). Pleiteando; en pleitos. "Arek auzo bixak, eten bako auzixetan dabiz ez dakitt zenbat urtian" Etxba Eib. v. AUZITAN.
[Kolera gaiztoak] sartzen du erabageko disputa, diferenzia eta auzietan. Gco II 52. Beti auzietan bizi dena errabian da hilen. Egiat 226. Beasain da Bergara / ainbeste urtian / auzietan ibili dira / San Martinen gañian. DRA (versos de L. de Elkoro).
AUZIETANGO. "Auzixetangua. Que anda en pleitos. Auzixetango gizona badozu beintzat auzokuori" Etxba Eib.
AUZI-ETXE. Audiencia, tribunal. "La audiencia, que hasta hace no mucho solía ser la Casa Consistorial" A BeinB Voc.
Auzi-etxea edo uriko-etxea. A BeinB 66. Guztien artean auzi-etxean eraikitzen dituen ingi-tontorrak. TAg GaGo 88. Orduko ikasketa aiek, edergarrizko deritzatenak, auzi-etxera zuten bide. "Intuentem fora litigiosa" . Or Aitork 57. Auzi-etxe aintzinean [...] bakarrik zebillala. "Ante tribunal deambulabat" . Ib. 140. Ia-ia España guziko auzi-etxe ta tribunaletan bere izena ezagu-erazia. "Audencias y tribunales" . Berron Kijote 50.
AUZI-GELA. Sala de audiencia.
Soldaduak auzi-gelan edo audienziako salan Jesus sartuta, Judu-etsai-salatzalleak etxe-atarian gelditu ziran. Lard 450. Soldaduak sartu zuten len idukitako auzi-gela edo Pretorioan, eta salatzalleak atarian gelditu ziran. Ib. 452.
AUZI-GIZON. Juez; letrado. v. AUZI-EPAILE.
Ikusiz han bere diru eta egunak alferretan zoazkiola, utzi zuen auzi-gizon izateko urhatsa. M. Iriart GH 1927 (ap. DRA ). Beeneko mallakoari edo auzi-gizon berrienari [dagokio autarkia lenen ematea] . EAEg 6-4-1937, 1441. An agertuko din erdian Iesukristo, auzi-nagusi, amabi apostoluak maiean auzi-gizon ditula. Or QA 204. Enparantzako maizterrek, egizko lapurra dutelakoan, illarraintzen dira, ta auzi-gizoneri eskuratzeko ba-deramate. "Iudiciis ducebatur" . Or Aitork 141.
AUZI-IHES. Rebeldía (estado procesal). "Refus de comparaître, auzi-ihes; --adjectif, [...] auzi-ihesi, auzi-iheskari" T-L s.v. contumace. Cf. AUZI-IHESI.
AUZI-IHESI, AUZI-IHESKARI. Rebelde (en un juicio). "Refus de comparaître, auzi-ihes; --adjectif, [...] auzi-ihesi, auzi-iheskari" T-L s.v. contumace. Cf. AUZI-IHES.
AUZI IZAN (H; hauzizan Urt), AUZI EDUKI, AUZIA IZAN, AUZIA EDUKI. Tener un pleito, litigio, disputa (con, contra, entre, en...). "Admallare, hauzitara goan, [...] hauzizan" Urt I 189. "Auzi dute elkharren artean, ils plaident, ils sont en procès entre eux" H. v. AUZIA(K) ERABILI.
Baina anaieak anaiearen kontra auzi du, eta are infidelen aitzinean. "Mais un frère a procès contre son frère" . 1 Cor 6, 6 (Ol seniderekin senideren batek auzi du; TB bainan anaia batek hauziak baditu bere anaiaren kontra ). Zeren auzi baituzue zeurón artean. Ib. 6,7. Beraz, munduko egitekoen gaiñean hauzi baduzue, har zatzue jujetzat Elizan diren presunarik mendreenak. He 1 Cor 6, 4. Ia segur guziz falta da zuetan, zeren auzi baituzue zeuron artean. Ib. 6,7 (TB izan dezatzuen hauziak zuen artean, Dv zuen artean hauziak izatea).
(Con det., demostrativo, adj., cuantificador, etc.).
Auzi andiak ditue Teologoak gai onetan. AA II 293. Hauzi bat dugunean, abokat baten gainean kontatzen dugu hartarik ongi atheratzeko. Dh 235. Ez dogu irakurten, birjina nezijo areek iñor ill ebeenik. [...] Ez da, inogaz auzi txaarrik edo gorrotorik agirikorik euki ebeenik bere. fB Ic I 94. Arima ta gorputzak infernuban euki biarko dabeen audiaka edo auzi gogorra. JJMg Mayatz 34. Orregaitik guztiz da gatx, auzija daukenak ez arerijo izatia. Orregaitik onduen litzateke auzirik ez eukitia. Astar II 30. Daukazu auzi oker bat, zeinetan eztaukazun errazoerik eta badaukazu bere ezteutsazu jarraituten zeuriagaz urten, eta bestiari gastadu erazoterren baño. Ib. 18. Utzirikan alde bat / ditugun auziak; / euskaldun guztiak, / morroi-nagusiak, / beltz eta zuriak, / batuko gaitu bizi-/ modu berriak. It Fab 213. Eladitxok, aurrerago ageri eutsazan Atanasiri, amagaz ebazan auziak. Echta Jos 200. Andra lotsageiztokoa, zugaz eztot nik auzirik, eta zoaz zeure bidean. Ib. 66. Olerki asko aztertu-bearra izan zuten: mordolloak, erdi-errezak, zallak. Auzia zeintzuen artean izan zutela uste dezu? Zallenen artean. Ldi IL 110. "Leitza Aundi"-k "Larraun"-ekin auzi zârra dizu. " Tiene un pleito antiguo" . Or Eus 147. Bazen ele. Bazen irri. Errege-bidetik iragaile guziak nola ez zituzten jorratzen? Hau sakatrapua bezala jauntzia zela; [...]; bertze horrek gazteriarekin sekulako auzia izanki, galarrotsen ondotik; holakoak holako nahaskeria egin, eta hau eta hura. Lf Murtuts 43s. Lenengoan peto egin zuten gorri oiek, bigarren birundan gurekin zunaten auzi. Or QA 79 (ref. a unas elecciones). Tarteka-marteka auzi gogorrak izan oi zitun Piarresek apaizekin. Etxde JJ 270. Bein, Aizarnan, auzia omen zeukaten basarritar batzuek Zestuako bañu-etxearekin, da baserritar oiek Martiñ Estankori laguntza eskatu omen zioten. Uzt Sas 339. Terreno batzuek zirala medio zuten auzi ori. Ib. 339. Hari sinesten dionak, ez du auzirik izango. " Non indicatur" . IBk Io 3, 18 (Dv ez da juiatua ). Nik ere ez dut hemen erdaldunekin auzirik. MEIG I 239.
AUZI-KONTU. Pleito, proceso.
Auzikontu au laburtu ta akaba zediñ lasterrago. 'Para que algo se abreviasen los términos del proceso' . Aran SIgn 62. Iñorekin auzi-kontu, iskanbilla edo desgustoren bat erabilltzetik igas egin zuen. 'Evitó pleitos' . Ib. 109 (v. tbn. 202).
AUZI LABUR. Juicio sumarísimo.
Bestela auzi laburra ta gerra-batzarrea eratuko zituala ta. Or SCruz 61.
AUZI-LAN.
Epaillaritzari dagozkion [...] auzi-lanen jabe diranak. "Actuaciones judiciales" . EAEg 23-10-1936, 115.
AUZI-LEGE. Juicio, proceso.
Oi zan auzi-legea edo prozesoa jaso, eta iltzeko epaia edo sentenzia emateko. Lard 445. Ordu gitxiko auzi-lege bat eginda, lepoa ebaki zioten. Ib. 502. Illunabarra zan, eta auzi-legea asteko lekurik etzutelako, jendea sakabanatu, eta bi apostoluak itxian sartu zituzten. Ib. 483.
AUZI-MAHAI. Tribunal, jurado. v. EPAI-MAHAI.
Lan asko-samar bilduko balitz, izendatu ditezke, adibidez, bi epaikari euskelki bakoitzerako; oien baetuz geldituko diran lan bikañenen artean auzi-maiak errezago erabaki aal dezan. Ldi IL 99. Auzi-maikoen, Salatariaren, Aldezleen eta auzipetuaren izenak. "Los componentes del Tribunal" . EAEg 6-4-1937, 1441.
AUZI-MAISU. Juez. v. AUZI-EPAILE.
Bilbaoko Auzitegiko Auzi-Maisu zan Maza Fernandez'dar Ildebontsa. "Magistrado" . EAEg 10-3-1937, 1241. Nik serbitzea nai duzun oieri desaieket, beraz, ez nor nitzan, baiña nor naizan eta oraiño zer naizan; ez bainaiz nerau nere auzi-maisu. "Neque me ipsum diiudico" . Or Aitork 248. Mintzalari-aipua irabazi naiean, auzi-maisuaren aintzinean, iendez inguraturik, etsaiari izugarrizko aserrez ekiten diolarik. "Ante hominen iudicem" . Ib. 33.
AUZI-MAISUTZA. Cargo de juez.
Aitatutako Auzitegiko bein-beingo Auzi-Maisutza, Medina Garijo'tar Josebak utzi dezala. "Cargo de magistrado interino" . EAEg 10-11-1936, 263.
AUZI-MAUZI (Pl.). Disputas, cuestiones, asuntos.
Ezta egoki gurasoai dagokien auzi-mauzitan aurrak tarteko ibiltzea. Etxde JJ 246. Erritan egin zion bere anaiaren auzi-mauzitan zertan sarturik etzulako. Ib. 61. Euskera gaixoarentzakoxe bakarki eskatzen eta oskatzen duzu arrazoilegea, zentzun praktikua; osterantzeko auzi-mauzi guzietarako iguin badiozu ere. SMitx Unam 79. Politikako auzi-mauziak omen tartean. Etxde 16 Seme 67s. Iakitunen auzi-mauzietan ari dan adimenaren asegarri. Zait Plat 100 (v. tbn. 88).
Auzimauzidun guztiak be Jokin-eneratuten ziran. Euzk 1929, 121 (ap. DRA ).
AUZI-NAGUSI. Juez. v. AUZI-EPAILE.
An agertuko din erdian Iesukristo, auzi-nagusi, amabi apostoluak maiean auzi-gizon ditula. Or QA 204.
AUZI-PAPER (Añ). Documentación correspondiente a un pleito o disputa. "Proceso: (c.) prozesoa, auzipapera" Añ.
Beragaitik izkribauen lantegietan ez da topatzen Gipuzkoako arzainak alkarren artean erabilitako auzi-paper anitz. 'Papeles relativos a disputas entre pastores' . Izt C 229. Jesus Paredes beatifikatu edo doatsu egiteko egiñ ziran auzi-paperetan. Arr May 151.
AUZIRA (Ir, llamar, etc.) a juicio. "Ausíra fuan, ir a pleito" Iz ArOñ. v. AUZITARA.
Auzira zetan juan etxaukok gixonak, / zentzuna eta prakak ondo daukazanak. Enb 178 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.). Xirdok errira eltze-ordurako auzira deitua eukan arako Artazitxuneko bizi-alargun makur, beterre, mingain luzea. Erkiag Arran 186.
AUZIRA EKARRI. v. AUZITARA EKARRI.
AUZI-SARI. "Tiras, derechos en las escribanías por pleitos que van en apelaciones, auzi sariak" Lar (tbn. en Añ).
Auzian sartutako bateren batek ordaindu baditu, ordea, auzi-sariak, iragarria ere ordaindu bear da. "Las costas" . (1918) ForuAG 237.
AUZITAKO. Contencioso.
Bihur diotzotela oraino Intendenzietarat eramaten diren herrien beren hauzitako egitekoak. "Causes contentieuses" . Revol 103. Izan ditezen hauzi horiek egorriak herri bakhotxetako kargudunei, zeinek yuiatuko baitituzte apelik gabe, polizako egitekoen maneran, hauzitako formarik gabe. "Sans forme ni figure de procès" . Ib. 103.
AUZITAN. Pleiteando, disputando; en pleitos. "Pleitear, auzitan ibili", "pleiteador, auzitan dabilena" Lcc. "Hauzitan ibiltea, aller en procès" SP. "Actio causae, [...] hauzi egitea, hauzitan harítzea" Urt I 114. "Pleitear, auzitan ari, ibilli" Lar. "Litigar, pleitear: (c.) auzitan ibilli" Añ. "Hauzitan ari dira, ils plaident, ils sont en procès" H. "Pleiteando" A.
O Iauna, etzaiteala ene kontra hauzitan sar, dagigun biok abenitkoa bat. Harb 137. Gaitz da koleratu gabe, mendekatzera enseiatu gabe, kolperik egin gabe, edo hauzitan edo egitekotan sarthu gabe gelditzea. Ax 313s (V 208). Erran nahi du begira gaitezilla presuna haserrekorretarik eta haserretzeko okhasinoetarik, hauzitan sartzetik, liskartzetik eta behaztopa guztietarik. Ib. 291 (V 193). Baldin haserre direnen eta hauzitan dabiltzanen artean, ongunderik eta abenikoarik egin nahi baduzu. Ax 302 (V 201). Iuramentu falsoa egin badau iustizien baraan edo auzitan iñoen dañuan. "En bara de justicia o en pleito" . Cap 94. Baiñan anaia anaiaren kontra hari dadin hauzitan, eta are infidelen aitziñean? He 1 Cor 6, 6 (Dv bainan anaia anaiarekin hauzitan hari da ). Eta zurekin hauzitan hasi nahi duenari. He Mt 5, 40 (TB norbait auzitan yoan nahi bada zure kontra, HeH, Dv zurekin auzitan hari, Ur auzitan ipiñi nai zaituanari, Ol zurekin auzitan liskartu nai dunari; Lç auzi egin nahi drauanari). Gauzak klaro agindu bear dituzu, gero zu ill ezkero, aideen artean auzi ta deabruen aserreak utzi ez ditzatzun, [...], ta auzitan zure ondasunak ondatu ez ditezen. Cb Eg III 224.
(s. XIX) Asi ziran Juduak itz oek entzunda auzitan edo erriertan. Mg CC 198. Beste batzuek ebilli dira auzitan denpora luzean. Ib. 166. Zaude, zaude, zu emen bizarrak koipetzen, beti auzitan bezela Katu, ta Etxekoakin. Agur; banoa ni nere Basora. VMg 13. Zuri, auzitan asteko errazoia zeunkala esan eutsubeenak, izan leitekez ez gitxitan zure auzija galdutera egin dabeenak. fB Ic II 168. Beste medijorik ez daukazunian, nora ezian, azkenengo azkenengo eskribaubaren etxera, auzitan asteko. Ib. 170. Bein auzitan zu imini ezkero, zein zuk auzija irabazi, zein galdu, ardura ez deutseenak. Ib. 168. Nortzuk dira, [...] emon beeban ezbeebango ezkontzako berba bat gaiti auzitan dabiltzanak? fB Olg 202. Beste aldian, senar emaztiak auzitan dabilzala. fB Ic III 328. Deritzat, Kristinaubak, eztaguala zorakerija andijagorik esan dan berba edo egin dan txatxarkerija bat gaitik auzitan ibiltia baño. Astar II 29. Ondatu izan badozuz yan edanetan, yokoan, tratu okerretan, auzitan, soñean ta zorakerietan, lagunak eta umeak bear leukeena. EL2 142. Otsoa hauzitan axeriarekin ximinoaren aitzinean. Gy 324. Nihor ez nahi hasi ohoinekin, auzitan, berdin deus ez irabaziko eta... HU Aurp 60.

(s. XX) Oren laurden bat auzitan eman ginuen, hura oihuz [...] higi nindadin handik, eta ni aldiz xuti, urrats bat egin eta jar. StPierre 28. Zantar-zantar ori, ire aitaren aurka auzitan diarduk! Zait Sof 182. Naiago izan zun burua makurtu ta itxoin agiri edo testigutzarik gabe auzitan asi baño. Etxde AlosT 57. Ez naiz zurekin auzitan asiko Egia Zeran Orrekin. "Non iudicio contendo tecum" . Or Aitork 14. Seme maite ori galdu nuenean, batak eta besteak or así itun auzitan. Ataño TxanKan 263. Alkarren aurka auzitan jardutea. Ker 1 Cor 6, 7 (Ol elkarren auzitan ibili ). Senidea senidearekin bai zabiltzate auzitan. IBe 1 Cor 6, 6 (v. tbn. ib. 6, 7).
Ark ez du erantzunen zorrik etzula, salatzaille maltzurrak auzitan gezurta ez dezan. " Ne convincatur et obtneatur ab accusatore callido" . Or Aitork 240. Ikasten asi zedilla gizon aundi-bear ua, gizona auzitan nekez gaitzetsi bear dala. " Quam non facile in cognoscendis causis homo ab homine damnandus esset" . Ib. 140. Irakasle bikainaren auzitan argi ta garbi agertu zanez, erritar zarren ustez, alde aundirik etzeukaten Sokratek eta beraren leikideek beren irakas-iardunetan. Zait Plat 114. Apologian ageri danez, Sokratek bere burua garbitu nai izan zuen elkar-izketaz edo itz arruntez egin bear zuen ezkero. [...] auzitan erabili oi diran itzaldiak eta itzak baztertu egiten ditu. Ib. 86.
AUZITARA (Ir, llevar, llamar...) a juicio. "Hauzitara deitzea, appeller en procès" SP. "Admallare, hauzitara goan, hauzi eman" Urt I 189. v. AUZIRA.
Ez min guziegatik atxeterretara, ez iharduki orogatik auzitara. O Pr 589. Fitsezko prezio baten ondoan dabiltza, batzutan sos bat gatik laidozki doaz hauzitara. SP Imit III 3, 2 (Ip prozesean). Ez deus aski omen duzu joaiteko hauzitara. Monho 50. Baki letraubak, Eskribaubak, Prokuradoriak [...], bengaiz edo gorrotoz, errazoe bagarik, auzitara doiana. fB Ic II 168. Yoan omen auzitara, ta seme bakoitza egiazko amarenera igorri. Or QA 45. Ez noa zurekin auzitara. "Non ergo iudicio contendo tecum" . Or Aitork 14. Zuri soñekoa kentzeko auzitara joan nai dunari, emaiozu soingañekoa ere. Or Mt 5, 40. Kantuak aipu duen "maitettoa" hauzitara jauki ahal zuten eta hauzitegiak erruduntzat jo ahal zuen? Mde Pr 171. Neskaren alderdikoak etzuten auzitara jotzeko kemenik izan. Etxde JJ 97. Anaiak anaia auzitara daroa. Ker 1 Cor 6, 6. Auzitara eraman eta jantzia kendu nahi dizunari, emaiozu soingainekoa ere. IBk Mt 5, 40 (v. tbn. IBk 1 Cor 6, 6). Soinekoa kentzeko auzitara eraman nahi zaituenari, eman soingainekoa ere. IBe Mt 5, 40. Ez badezute ordaintzen, auzitara deituko zaituztet! Ataño TxanKan 267 ( ib. 267 auzitara jo ) Auzitara jo eban [...], eta auzia irabazirik, Aita Santu Sixto Vgarrenagandik lortu eban barriro be Albara biurtzea. Onaind STeresa 111. Nik ez dezaket juja / zoinek dioten egia; / ez da remediorik / engoitik hek juanak dira. / Afera hortan auzitarat / nihor ez daite abia. Balad 244.
AUZITARA EKARRI, AUZIRA EKARRI. Poner en cuestión, cuestionar.
Igerriko aal-diozu nik eztedala iñon [...] zure zindotasunik, zure on-usterik auzitara ekarri. Ldi IL 90. Lan batzuk besteak baño askozaz gogor eta neketsuagoak dira ta, guztiei zortzi orduko muga bardiña ipintea egoki dan ala ez, auzira ekarri ta eztabaidan erabilli leiken arazoa da. Eguzk GizAuz 32. Esan daiteke agian [Buero Vallejok] Espainiako XVIII garren mendea dakarrela auzitara. MEIG I 192.
AUZITARAKO. Para ir a juicio, de ir a juicio.
Ekusiko dezu nola konseju ematen diezan lagun urkoai auzitarako, edo beste gauza okerretarako. AA II 604. Eurak dira, ez gitxitan, zuri auzitarako gogua emon deutsubeenak. fB Ic II 168. Mugak zaindu baño lur lapurretarik ez. Auzitarako biderik ere ez. Munita 95. Auzitarako asti gutxi izan diagu, Praixko. NEtx LBB 20.
AUZITARIKAKO. "Hauzitarikako, qui provient du procès" Dv.
AUZIZ.
(Ir, llevar) a pleito.
Joan zazue auzis. "Que llevasen por pleito" . (Arce, 1599) ReinEusk2 142.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper