Tr. Documentado al Norte en Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Axular, Duvoisin, Prop y Mirande. Al Sur, se encuentra desde RS, haciéndose su uso más frec. desde principios del s. XIX. La forma gral. es oin(h)atz ; enCrIc hay oñats y en Añibarro dos ejs. de oñetz en EL 1, pero oñatz en las demás obras. Hallamos oñotz en Zavala (que tbn. usa oñatz ); podría tratarse de errata, pero cf. lorratz / lorrotz. En DFrec hay 4 ejs. de oinatz.
etimologikoa
Etim. De oin + hatz 'rastro, vestigio'.
sense-1
1.
(oiñ- V-ger-m; Dv(V); oñ- Lar, Añ, ZamVoc),
oinhatz (L-sar; LarSup, Dv, H; oñh- Urt II 176, H),
oinats (oinhats SP; oñats VP 72v),
oinetz (oñ-Izt 92r, oiñ- Dv(V)),
oinotz,
huiñatz (BN-ciz)
Ref.:
A(oiñatz, huiñatz)
. Huella del pie; huella, rastro. "Vestige, pas" SP. "Pisada, vestigio, oin-hatza" Lar Sup. "Marca o señal del pie, oñatza" Ast Apol 82. "Oinhatza, añade oñatze, lorrotsa, vestigio, pisada" msOch 320. "Ihizien oinhatzak eztira batzu bertzeekin berdinak" H (que cita varios ejs. de EZ). AxN explica oin hatza (481) por oiñarrasto. v. hatz (2), lorratz. [Kristek] guri exenplu utzitzen draukula, haren oin hatzei iarreiki zakiztenzat. Lç1 Petr 2, 21 (He, TB, Dv, BiblE ur(h)ats, Ol aztarna, Ker lorratz
).
Aunza igarota oñatza agiri, batak dagiana bestek igini. RS 418.
Berthuteak ere imita, iarraiki oiñ-hatzari. EZMan I 29.
Oñhatz gabeko lekhuan zeren gaituen bathu, / [...] dela Iesus Kristo laudatu. EZMan II 140.
Bada han [ifernurat dohan bidean] oin-hatza franko. Ax 479 (V 310).
Txakurrei oñatzetan usain egin daruena. MgPAb 174.
Kristo il tzan gugaiti, guri bidea erakusten euskula, bere oñatzai (lorrotzai) yarraitu dagiozuentzat. ZavSerm I 61.
Ez badoguz yarraitzen / guk euren [asaba zarren] oñotzak. ZavFab,
RIEV 1907, 93.
Zoaz taldên oñatzen ondoren . CantCS(G) 1, 7 ((V) oiñatzen atzean.
Ene oinhatzei begiz egotu zare. DvIob 13, 27 (BiblE oinatz).
Yarraituten deutsegula geure aurretiko Aita Santu ain argitsuen oñatzai. UrBulaAl 11.
Artha handirekin ikertzen ditu oin hatzak.Prop 1897, 166.
Txakurrak billatu ebazan oñatz, sen edo arrastoak. AgAL 38.
Zijoan bidean oñatz astarrenik laga gabetanik. ElizdoEEs 1911, 257.
Erri zar batzuen oinatzak sumatu, kusatu, yarraigi ta aztertu. ALEItz 130.
Arrezkero bizkai-aditza azaldu daben orok Zabalaren oñatzai jarraitu dautsela. EguzkLEItz 20.
Itxi zituen oñatzak, benetako deun eta on-onak zireala argiro dirauskue. PiImit I 18, 5 (Ch urrats, Ol aztarna).
Gure oñatzen aztarrenak artu egingo yauezak. Otx 60.
Pizti edo zakurren oñatzik ere etzan ageri. ZaitSof 168.
Aztarnak eta oinatzak nahastekotz. MdePr 181.
Oñatzak uzteko bildurrak eraginda. EtxdeJJ 159.
Ondarrean oin-atzak oargarri. AnabAprika 38.
Ementxe utzi zituen noski Zuzentasunak bere azkeneko oñatzak lurretik igesi ioan zenean. IbiñVirgil 91.
Gure hizkuntzaren oinatzik zaharrenak ezagutarazteko. MEIG I 118.
Euskal letretan utzi zuen hatza eta oinatza ez da berehalakoan galduko. MEIG VI 60.
v. tbn. Ol (ed. 1958) Act 7, 5. Onaind STeresa 126. Oñatz: VMg 30. Arr GB 101. Arriaga Lekob 41. GMant Y 1933, 191. EA OlBe 36. SMitx Aranz 205.
azpiadiera-1.1
(Como segundo miembro de comp.). Lokatz bigunetako abere oñatza. AgG 2.
Otso ta beor-oñatzez. Ib. 159.
Giza-oñatzik ozta-ozta izango diran basora. ZaitSof 183.
sense-2
2.Paso. Iongoikoa, gidatzatzu arren ene oñhatzak. EZMan II 121.
Zure Ebanjelioko erakuste ederrak zuzendu begiez niri oñats ta ibillerak. CrIc 149.
Angeru Gordetzalleak neurtuten dituela Mezenzuteko emoten dozuzan oñetzak. AñEL1 12.
Asmetan daben bakotxean oñatz edo zarata bat, uste dau medikua datorrela. AñLoraS 72.
Lujurijarako onatz [sic] edo pausubak. JJMgMayatz 149 (109 oñatzei).
Oiñatzak bide ixilla / esnatzen dute otsera. NEtxLBB 260.
Zartzaroaren / oiñatz baldarrak / jo dik etxeko atea. Ib. 265.
Zenbat oiñatz triste, latz, / askatasun billa?AZink 121.
Ai! ene orain, emon Abenduan / bearko ditut oñatz astunak. ABAmaE 387.
azpiadiera-2.1
Paso, suceso de la Pasión de Jesucristo. Jesusen pasiñoe Santuko oñatzak ikusi. JJMgBasEsc 128.
sense-3
3."
Oiñetz (V), desequilibrio, eses que traza una rueda por no estar bien ajustada al eje"A.