soil.
Etim. Para su relación con cat. soll, etc., v. BAP 1953, 480.
Onom.: De monte solla. (1222) Arzam 401. Eluirona solla. (1366) Ib. 401.
I . (Adj.).
1. (gral.; Zam Voc ) Ref.: A; Lh .
Mero, simple, puro. " Kiristino soil, simple chrétien, laïc, fidèle, par opposition à apheza, le curé" Lh (que da tbn. sooil (L, Hb), como variante de soil). " Bi txoteko soillak ez dituk ezertako (G-azp)" Gte Erd 274. v. xoil. Tr. Documentado en Beriain, Lizarraga de Elcano, Moguel y autores meridionales modernos. En DFrec hay 100 ejs., todos meridionales.
[Aingeruak] dirade espiritu sollak, gorputzik eta materiarik bat ere bage. Ber Doc 139r (v. tbn. Trat 77r). Etzéla deitubeár Maria Jangoikoaren Ama, baizik Kristoréna gizon sollarena. LE Bail 219. Ezi debózio sóllak eztire señále anbatékoak. 'Porque sólo los actos de piedad' . LE Doc 203. Ez diriala berba soil ta utsakaz [...] bizkortuten gizonen biotz [...] makaldubak. Mg PAb 203. Eta artuten bagaitu eriotziak uste bagaan, onduteko asmo soill ta zoruakaz? Salbauko gaitube gero onduteko gogo edo propositubak? Mg CO 102.
(s. XX) Ez, ez; medikutza laga nuela ba-dakizu. Emen ez naiz bizi-lagun soil bat besterik. Lab EEguna 63. Nâspilla zenbait sor zitula-ta / mutil soil zuten eraitsi. "Se dice que le destituyeron" . Or Eus 182. Len langille soil ziranak, urte batzuen buruan, langille ta garazkide. Eguzk GizAuz 33s. Kabo diranak, gudari soillak baño ogeitaamar laurleko geiago jasoko dituzte illean. EAEg 2-11-1936, 197. Gogorapen ala irudi soil bat? Mde Po 72. Oroitze utsean, Iaun Ori buruan idukitze soil ortan. Or QA 126. Esku soilez aingira uretan nork atzi? Or Poem 534. Erdoi guztik aldameneratu, urre soilla azaldu dedin. JAIraz Bizia 62. [Ildakoaren aideak] bana bana bertsotan kantari asten ziran ontarako doai ta asmamenik izan ezkero ta bestela itz soilez. Etxde AlosT 93n. Gizona zure jopu eta oerako atsegingarri soilla izatea nai zenuke. Etxde JJ 142s. Irudipen uts, begitaziño soil, [...]; zer ete? Erkiag Arran 83. Paraje / lirazko soillean. 'Beato y lírico paisaje' . Gand Elorri 219. Ezta joera utsa, instinto soilla. Vill Jaink 166. Eskeintzen dio orain egia osoa eta soilla. Ib. 77. Gizonen borondate soilla beste [...] oiñarririk ezpaldin badu. Ib. 187. Jakintsu soillak oso bakan baitira. Gure baitan betiere datza filosofu bat erdi lo. Ib. 79. Ni, ordea, bertsolari solla naizenez, batere aizeketarik gabe natorkizu. Basarri XIX. Egia bera ezpaitugu adimen soilez atzematen, soin-burmuingogo osoz baizik. Zait Plat 102. Zelata-kiderik ez zutela morrioi soilla baizik. "Sino morrión simple" . Berron Kijote 35. Ez nintzen, beraz, teknokrata izan, baizik tekniko soil. MIH 224. Ez genduke egia soila baizik esango. Ib. 290. "Bereterretxen khantoria" gelditu zaigu, bere bakardade soilean miresgarri. Ib. 281. Pentsatze soilak buruko ile guztiak lazten zizkidan. Ib. 366.

v. tbn. Ldi IL 37. Zait Sof 151. Onaind in Gazt MusIx 204. Lasa Poem 100. Ataño TxanKan 65.
(Tras sust. det.).
Zeren fedea solla ezta asko gloria erdesteko, baizik fedeareki batean bear dirade egin obra onak. Ber Doc 117v. Gurutzea solla adoratzen duzunean nola erraten duzu? Ib. 98v (ref. a la cruz sin imagen de Cristo). Barikua soila da[n] legez. EiBer 532.
Aski izango zaie azterpenari buruz azken mallako "gai dala" soil bat irabaztea. EAEg 21-12-1936, 604.
(Ayuno)puro.
Ur tanta bat gabe berrogei eguneko barau soll-sollak [egiñ zituela] . AJauregi EE 1885b, 177.
Simple, sencillo.
Zurezko mai soil bat eta kitto! Lab SuEm 201. Lur gorria gure oe solla. NEtx Antz 108. Bertsolariak jeiki oi ziran / erri soillaren artetik. Olea 223. [Bertsolaritza] ia bakarrik erabiltzen zan / sagardotegi soilletan. Zendoia 239.
2. Único.
Zeren zu zeurori eta sollori zarade gure Iauna sandua, Iaungoiko egiaskoa. "Porque vos Iesu Christo Salvador nuestro [...] sólo sois santo y Señor nuestro" . Ber Trat 43r. Biez egiten baitu gorputz bat, edo izen soil bat. ES 89. Gure arimaren salbazioa da gauza soolla zertarako Yangoikoak paratu gintuen munduan. FamInst 784. [Maria Santisima] baita [...] gure esperánza solla ártas lándara. LE Prog 104. Jangoiko soil bat zeruan ta lurrean. LE-Ir. Zeruko bide solla badakigu direla amar mandamentuak. (375). Ib. Arrazoia, arma soilla. EZBB I 41. Barnean daukagun Iainko soila ta aldarean dagona ez dira bi Iainko. Or QA 159. Aldara soil a be kendu egin zan. Etxabu Kontu 73. Ez dut uste Utrechtko erabakiak izan zirenik eragile soil urrutiko arrantzaren erorikoarekin. MEIG VI 53. Eta esaera horretan, gainera, hitz soil bati lotuko natzaio, eta hitz soilaren itxura soilagoari. Ib. 188.
(Tras sust. det., que puede recibir casos de decl.).
Zer gloria izanen du zeruan dagonean gorputzak, alas, eta denean gauza ziertoa eze, gorputzak ezin ikusi dezakela Iaungoikoa, baizik arima sollak?--Egia da eze arimak sollak ikus dezakela Iaungoikoa, baia [...]. Ber Doc 119r. Sorkari ta zerki guziak [...] Zuk egiñak dirala, ta ez dana, soilla, ez dala Zugandik. "Et hoc solum a te non est" . Or Aitork 348.
3. (gral.; SP, Lar, Añ, Dv, H), zoil . Ref.: A; EI 108; Lh; Iz ArOñ (soill); Etxba Eib (soilla); Gte Erd 274; Izeta BHizt2. (Terreno) pelado, raso; calvo, pelado, sin pelo. "(Monte) pelado, mendi soilla " Lar (tbn. en Añ). "Pelada, piel de carnero sin lana, larru soilla " Ib. "1. désolé, dévasté, ravagé, désert; 2. chauve, tête chauve" H. " Soil dao, está sin árboles. Mendísoilla, monte sin árboles" Iz ArOñ. . "Lugar descampado y sin árboles" Ib. "Pelado, arrasado. Len arboladiz betetako mendixak, gaur soillak aizkoria an ibillita gero " Etxba Eib. . " Zaplada bat larruan zuen, soila (puska bat ilerik gabe) (AN-gip)" Gte Erd 274. Cf. burusoil, KOKOTS-SOIL. Tr. Documentado en Axular y en autores meridionales desde mediados del s. XVIII.
Aitzin aldean illetsu da, [...] gibel aldean, motz, soil, garbal, karsoil eta ille gabe. Ax 153 (V 101). Burua daukat soilla, baña fresko ta sendo. Lar Carta a Gandara 162. [Jaungoikuak] mendi soilian zeruti bialduten deutsee janari gozua, gose dirianeko. fB Ic I 57. Zeltiberiren dierria izan zala urre ta zillar bitorez [...] ioritsua, kanpoa arras solla izan arren. Izt C 63. Jauna, eremu soll batean gaude. Lard 399. Bere buru murri soillean [io] . Ag AL 37. Bear ainbat [...] egur ez izatea gure mendiak soil egotetik ez dator. ForuAG 235. [Jaungoikoak] egin zittuan zerua ta lurra. Gero soil eta uts zeudenak jantzi ta edertu nai izan zittuanean [...]. Inza Azalp 35. Aitz-mutur soillak. " Peñas calvas" . Mok 13. Arpegiko larmintz soilla. " La cara barbilampiña" . Ib. 4. An-emenka soil da arloa. " Hay calvicies de terreno" . Or Eus 278. Galbarra baño sollago egozan aitz batzuben ganetxuban. Otx 105. Crau soil eta itzaltsuan barna. " Sombre et nue" . Or Mi 100. Arkaitz soillean errotutako pikondo bat. Ib. 26s. Boseo-lan orretan / ondo ikasia, / azeri zar soil batek / ainbat malizia. MendaroTx 417 (cf. ib. 184 (manduaren) bizkarra soildua ). Euskalerria nenkusan, ordeka soil bat iduri. Ez mendi, ez baserri, ez ezetasunik iñon. Ldi IL 63. Zuen bazterraldeak, larre ta iriak soil geldituko dira. Ol Lev 26, 33 (Ker soil geratuko ). Soro soillen bat edo beste. JAIraz Bizia 49. Beren mendiak soil eta zuaitz-arbolik gabe ikusi. FLab ( in Munita 6 ). Lur soil eta larrutuak. Munita 20. Gure mendiak soil eta gorri gelditu dira. Ib. 55. Buruaren aurrekaldean soil eta atzekaldean iletsu [zan] . Zait Plat 85. Lur soil elkorrean. NEtx LBB 259. Desertu soileko arbol bakan batean. Xa Odol 294. Zelai soillean gaude. " En campo raso" . Berron Kijote 206. Urte askoren buruan, burua soil. EZBB II 129. Gain soil oietan ardiak ibiltzen ziran. JAzpiroz 68. Gaur nere gisa burugain soilla. Insausti 74.
v. tbn. Larrak EG 1958, 285. Lab SuEm 177. Zoila: Ezale 1897, 148a.
Horrelako egun batez ikusi zituen azkenik munduak itsaso soilean --Salamina, Actium, Lepanto, Trafalgar eta Tsushimaren ondoren--, gerra-ontzi arinak elkarri atzaparka, inoren laguntzarik gabe. MEIG I 177.
(G-goi, AN-larr) Ref.: Asp ANaf; SMuj.
Desnudo, desprovisto de hojas, de carne, etc.; sin adornos; descubierto. "Desnudo (Ormaiztegi)" SMuj EEs 1921, 125. " Etxe soila, casa sin balcones, con alguna ventana. Emakume soila, mujer medio desnuda" Asp ANaf. .
[Zamariari] bizkar soill garbian soka batekin zama lotu. Izt C 184. Ezpata soilak gorarik. (Quijote IX) "Con las espadas altas y desnudas" . Or RIEV 1929, 6. Sagasti solla lotan. 'El manzanal desnudo' . Ldi BB 156. Sustraiak lur-miñez beti. / Ta, arkaitza, aragiz soillegi. 'Demasiado roída de carnes' . Gand Elorri 96. Nere amaren ezur soilletan / arrak beren lana amaitzen. NEtx LBB 251. Pentapolin Besa-Soil [enperadore famatua] . "Del arremangado Brazo" . Berron Kijote 200. [Eman zion] labainkada astun bat lepa-gaiñean; rodela-gaiñetik ordea; bestela, soillean eman balio, irekiko zuan gerriraiño. "A dársela sin defensa" . Ib. 105. Lau orma zar oek, beztuak eta sollak [...], doi-doi oraindik ere txutik. Ataño TxanKan 50.
Batak besteari begiratzen genioenean, den-dena [...] gatzaturik gelditzen zen, sosegu betezko geldiune soil batetik dilindan. MEIG IX 94.
Austero, depurado.
[Egiazko lirika] soila eta apaingarririk gabea delako. MIH 174. [Oihenarten negarrak] axalekoak dirudite Detxepareren hitzen ondoan. Honenak, soilagoak eta zakarragoak izanagatik, kementsuago iharrausten gaituzte. Ib. 248. Hemingwayren kontatzeko modu soila, elkorra itxuraz. MEIG III 113. Nagokion, bada, beregandik ikasi dugun [...] hizkera soil-zehatzari. MEIG VIII 61. Mintzatzeko modu motz eta soila. Ib. 30.
4. (G, AN-5vill ap. A ; Lar, , H) .
(Ref. a personas y tbn. a cosas). Estéril.
Eta Sarai zan soilla eta etzuen aurrik. Ur Gen 11, 30. Siñis nazazu, ereille gaistoetan dago azaro txarra, eta gero uzta soilla ta utsa. Lar Carta a Mb 278s. Santa Isabel, adin andikoa eta soilla edo aurrik gabea. LE Urt 41 (ms. 15r esteril). Esaten dio nola bere emaste Isabelek aurra-egingo duan, izan arren zarra ta soilla, seme bat. Kortazar Serm 393. Lurra soilla zan emen, gaur baño askoz soillagoa: basoak estaltzen zuten Gipuzkoaren zatirik aundiena. Garia erbestetik ekarrik bear zan; artoa etzan artean ezagutzen. Etxeg RIEV 1908, 188. Esne ta baba txit naro, / aldi soil gorri zekenik emen / ez det izan egundaño. EA OlBe 22.
5. Escaso.
Astarloak esaten du egia, / euskaraz kanpora, Bria, / txit dala soil eta urria; / bañan Españan guztiz ugaria. Izt C 17s. Stabat, an zegoan Ama. Au mintzo soilla! Baña mintzo naro ta mardula, itz apaindu askok baño geiago adierazten digun mintzoa. Ag Serm 582. Bidiak elur anitxez daude zerratruk; ezta nabetan baizik gente soila. Mdg 132. Adaska soill orien artetik. "Las tenues y escasas ramitas" . Mok 22.
6. Solitario; aislado, independiente, autónomo.
Oneek gorroto izango deutse emakume galdubari, eta egingo dabe solla eta billosa. Ur Apoc (V) 17, 16 (Ol murri ta soil; Ur (G) galdua eta billuza, Dv bakharrik eta buluzik, Ker utsik eta billoizik, IBk, IBe bakarrik eta biluzik ). Amalau olerki oetatik lau, olerki soillak ditugu. Alegia, besterekin zer ikusirik ez dutenak, berez olerki osoak direnak. Aitzol ( in Ldi UO 4 ). Arnas soil au entzunaz. "Escuchando este solitario respirar mío" . Or BM 44. Barrandan jartzen ziren etxe-kantoinetan; iragaile soil bat zekusatenean, gaitzeko kaska bat emaiten zioten. Mde Pr 134. Oihan-bidean ergelen bat / oihuz dihoa berantean, / gizon soilari so zaizkio / otso ixilak giza-begiz. Mde Po 77.
v. tbn. AB AmaE 98.
" Bi errege soillak, dos reyes aislados. Se dice, por ej., en el juego del mus, cuando dichas cartas están acompañadas de otras muy bajas que apenas tienen valor" A. " Errege soila dut (BN-arb)" Gte Erd 274.
Simple, no múltiple.
Hemen r soila erabili izan da hitz barnean. MIH 98. Aditza bera denean galdegai, soila izaki aditza, joan noa, etorri nator, eroan daroa eta horien araberakoak erabiltzen omen dira. MEIG VI 160.
Burnibide Bazkunak notin soillekin egiñak zeuzkaten itunbenak deuseztuaz. " Con particulares" . EAEg 2-12-1936, 437. Aitatu diran jabe soillei edo Bazkunetako bazkideei auxe emango zaie. "Cada propietario individual". Ib. 9-4-1937, 1465.
Gainekoak obe azpikoak baiño, bai; baiña gaineko soillak baiño guziak obe zirala zuzenago nerizkion. "Quam sola superiora." Or Aitork 173.
(V-m-gip, G-goi, L-sar, BN, S) Ref.: A; EI 110; SMuj EEs 1921, 125; Iz ArOñ; Gte Erd 274.
(Tema nudo, uso predicativo). (Estar, etc.) solo; abandonado. " Soil bizi (BN, S), vivir solos, por ej. esposos sin hijos" A. " Soill, solo, aislado [...] (Ormaiztegi)" SMuj EEs 1921, 125. " Sóil geáketan naiz, quedo sólo" Iz ArOñ. . " Gizon hori soil bizi da (S), [...] franko soil bizi niz (S), [...] ondo soil bizi dira (G-azp)" Gte Erd 274 (en el último ej. quizá 'austeramente').
Orduan bai orduan nintzala geratu, / aide bat eneukala nogana urreratu! / Zurtz, soill [...]. AB AmaE 256. Nere ama ona sentimentuz ill zan! / Soill geratu zalako bere alarguntzan. Ib. 282. Soil dator zaldi zurija: / zeure jabe illa nun dago? Laux AB 83. Aiek gabe soil gaude ta armarik gabe, gañera. NEtx Antz 23. Andik aurrera, bere erritarrik gabe, soillago gelditu zan ontzian. NEtx LBB 29. Ni bezelaxe, bakarrik gelditu da. Guraso gaixoak zaitzen, joan zitzaion bere sasoia, ta orain soil bizi da ta ez ni bezela ondasunez ongi. Ib. 89. Alargun eta soil agertzen zaigu liburua bere betean, ondorengo eske. MIH 48. [Kultura] ez zaigu sekula soil eta bakar agertzen. Kultura berezietan mamitua aurkitzen dugu kultura. MEIG VIII 63.
7. (V-m-gip, R; Lh) Ref.: A; EI 109; Etxba Eib. .
"Inhábil. Soil da emazteki kori, ezbaitioke ikas espartiñen egiten (R), esa mujer es inhábil, pues no puede aprender a hacer alpargatas" A. "Simple, naïf. Buru soil, anormal" Lh. "Flojo. Artu dogun langillia, soilla dirudi " Etxba Eib. .
II . (Adv.).
1. " Soil ederra (B), puramente hermoso" A. v. txoil, xoil (I, 3) .
Zure gorputz soil saindua. Legaz 65. Barruti untako Obispo soll argiak. Ib. III. Ama Birjina soll garbiaren erraietan. Ib. 66. Kristau fededun guziak / daude soll premiaturik / oneraspena izatera. Ib. 1.
2. Solamente. " Soil, sólo" Asp ANaf. . v. soilki.
Gauz oneitan baña soil gagoz bijotzari! "Tan sólo se debe escuchar al corazón" . Laux BBa 128 (v. tbn. AB 43). Gorroto-ondoan maitea zer dan / etsai izanak soil daki. "Sólo" . Or Eus 185 (v. tbn. 255). Itsurik iaio ta gorrik, / ukia soil dut zentzurik. "No tengo otro sentido que el del tacto" . Or BM 56. Maite-izan dut soil ariketa. "Que ya sólo en amor es mi ejercicio" . Gazt MusIx 191 (Onaind 208 maite izan dot soilki jardun berezi).
Meramente.
Bakoizka eder soill ziran; orobatean ederrak oso gero. "Singula tantum bona erant" . Or Aitork 414.
III . (Sust.).
1. " Soíllian dabitz, andan en lugar despejado (sin árboles)" Iz ArOñ. . " Soilleko ganaua, el ganado que anda por donde no hay árboles" Ib.
Soilletan, aize otz (musean galtzen ari) . (AN-ulz). Inz NaEsZarr 1287. Soilletan, aize otz (musean galtzen ari) (AN-ulz).Inza NaEsZarr 1287.
2. " Soil (BN-ciz), jornalero" A.
SOILEAN. Aisladamente; pura y exclusivamente. v. BAKARREAN.
[Kontua da] ordain oiek berez eta soillean arturik, naikoa ote diren. Vill Jaink 103.
Gizona eta gizartea beren soilean, itxuratu duten inguruneaz aparte.¡. MEIG VIII 63. [Hizkuntzalariak] hizkuntza bera du, halere, bere soilean, dagokion eta egotzi zaion lanbide bakarra. MEIG IV 114. Argitasun bakoitza ez dator hutsik, bere soilean, buruz eta taxuz dagokion balioari eta lekuari begira neurtua baizik. MEIG III 65.
SOILIK. v. soilik.
SOIL-SOIL .
(Con reduplicación intens.).
A) (Adj.).
a) Simple, mero. "Soineko soil soil batekin zijoan (G-azp)" Gte Erd 274.
Ikuskari ta gorde-agerkari oriek ez dira gorpuzki, ez dute gorpuzkiekin aidegorik, ez aien laguntzarik, gogaki soil soil dira. Or QA 181. Lepo soil-soillarekin / azi zan galanta [oilloa] . Zendoia 126.
b) Solo. "Esine soil soilla artuko dezu (G-nav)" Gte Erd 274.
(V-gip ap. EI 109). Desamparado.
c) Raso, pelado.
Basoetako zugazti danak [...] soill-soill da azur utsetan gelditu ziran. Ag AL 108. Mendi gallurrak zuri, / soill-soill aran-muñoak / zugatzak billotsik ta / ixilik txoriak. GMant Goi 39.
B) (Adv.).
a) Aisladamente, en soledad.
Marabilla txikiago ezta [...] nola Euskera soll soll, bakarrik, edo nik eztakit nola, bizirik ainbeste sekuletan egon dan, ta dagoen añ berez, ta beregan. Cb EBO 9s.
b) Solamente; sencillamente, simplemente; pura y exclusivamente. v. SOILEAN, SOIL-SOILEAN.
Au onela da, nere Kristauak gauzari berez, soil soil begiratzen diogula. AA III 553. Gizonak, beren ustez, zerbait eskatu dakionean, bai edo ez, garbi garbi, zeatz zeatz, soil soil da luzapen baga erantzun bear dau. A BeinB 84. Egindakoa soil-soil, azaletik dirudien bezela bakarrik ikusi bearrean, noiz ta nola egin zan gogoan artu bear dala. ForuAG 247. Zertarako galdegiten dezu? Soil soil ontarako. Lab SuEm 172.
c) Completamente.
Illotza estaltzen zun auts dana soil-soil kendu. ' 'Barrer toda la tierra que cubría el cadáver' . Zait Sof 172.
SOIL-SOILA. Solamente.
Ontzi aundirik ezin da sartu, / bateltxoentzat soil-soilla. Zendoia 112.
SOIL-SOILEAN. "Soil-soillean (V, G), pura y exclusivamente" A.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper