pil-pil.
Tr. Documentado tanto en los dialectos septentrionales como en los meridionales. En DFrec hay 7 ejs. de pil-pil y 1 de pilpilean.
I .
(Uso adv.).
1.
(AN, L, BN, S, R ap. A
; H),
pir-pir (H).
Palpitando. "Il se dit du battement léger du cœur, du pouls. Zure bihotzak pil pil " H. "Onomat. de la palpitación del corazón" A. v. pilpiraka.
Bihotza beldurrarekin pil pil. JE Bur 33. Bihotzak jada pil pil jotzen diote. Barb Piar II 12. Ikaragarrizko gertaera jasotzen da, biotzak pir-pir jarri alakoa. Anab Usauri 92 (v. tbn. bi(h)otza(k) pil-pil en Iparg 355, Or Mi 24, Iratz 99, Mde Pr 151, Ibiñ Virgil 109, GH 1973, 17; b. pilpil en JE Ber 13, Erkiag Arran 197). Betilleak dar-dar eta bulartea pil-pil. Or Eus 57. Begiratzen gaitutzun mintzaire xaharra, / gazten bihotzetan dena su ta soinu / pil pil ari zareno gutan zer indarra. Iratz 11. Hurbil zakizkit, Maite, dutan doi bat entzun / surik baden zu baitan pil pil ari denik. Ib. 118. Bortitzenaren bihotza pilpil jartzen duen / orduaren etortzea. Mde Pr 289. [Senar-emazteak] gogo batez biak pil-pil. Egan 1964, 130.
Palpitando. "Il se dit du battement léger du cœur, du pouls. Zure bihotzak pil pil " H. "Onomat. de la palpitación del corazón" A. v. pilpiraka.
Bihotza beldurrarekin pil pil. JE Bur 33. Bihotzak jada pil pil jotzen diote. Barb Piar II 12. Ikaragarrizko gertaera jasotzen da, biotzak pir-pir jarri alakoa. Anab Usauri 92 (v. tbn. bi(h)otza(k) pil-pil en Iparg 355, Or Mi 24, Iratz 99, Mde Pr 151, Ibiñ Virgil 109, GH 1973, 17; b. pilpil en JE Ber 13, Erkiag Arran 197). Betilleak dar-dar eta bulartea pil-pil. Or Eus 57. Begiratzen gaitutzun mintzaire xaharra, / gazten bihotzetan dena su ta soinu / pil pil ari zareno gutan zer indarra. Iratz 11. Hurbil zakizkit, Maite, dutan doi bat entzun / surik baden zu baitan pil pil ari denik. Ib. 118. Bortitzenaren bihotza pilpil jartzen duen / orduaren etortzea. Mde Pr 289. [Senar-emazteak] gogo batez biak pil-pil. Egan 1964, 130.
Oxaldek: oren aldi baten buruko ez baniz hor, eneak egina dikek. Bera gelditu zen Sabuki, nahi-t-ez pil pil. Ox 198.
(
pil-pil-pil
).
Nere bihotza pir-pir-pir abiatzen da. Birjin 170. (Harriet cita: bihotza pir-pir abiatzen zaut) Jarriko zait pil pil pil / bai biotz gaixoa. JanEd I 114. Segur bihotza pil pil pil ari zaukula holako hiri handi aipatuan sartzearekin. GH 1928, 198.
Nere bihotza pir-pir-pir abiatzen da. Birjin 170. (Harriet cita: bihotza pir-pir abiatzen zaut) Jarriko zait pil pil pil / bai biotz gaixoa. JanEd I 114. Segur bihotza pil pil pil ari zaukula holako hiri handi aipatuan sartzearekin. GH 1928, 198.
Bazkalondoan exeriko zan pil pil pil eskribitzera. In PArt Ustez 16.
2.
(gral.; H),
pill-pill
(V-gip),
pir-pir.
Ref.: A; Etxba Eib (pill-pill); ZestErret.
Bulliendo, en ebullición. "Terme onomatopeique par lequel s'exprime le mouvement d'un liquide qui bout doucement, d'une eau qui sourd par petits bouillons. Eltzeak pil-pil irakitzen du" H. "Onomat. de la ebullición superficial" A. "Onomatopeya del lento hervir del aliño de la comida" Etxba Eib.
Lapikoak gargar, kaxuelak pill-pill. Ag G 228. Oillo saldak irakiten behar du pil-pil. Lander (ap. DRA). Eltzian azak egosten pil-pil / ez urdai ta ez oliyo. MendaroTx 240. Dei da gosaltzera... / orduko pir-pir dago zartagin gibela. Or Eus 138. Lapikoan aza-olioak zeuden pil-pil. EG 1959 (1-2), 64. Pil-pil eltzeak irakin arazten dituan suaren kea. Ugalde Iltz 46. Pilpil dagoen eltzearen aparra. Ibiñ Virgil 75.
Bulliendo, en ebullición. "Terme onomatopeique par lequel s'exprime le mouvement d'un liquide qui bout doucement, d'une eau qui sourd par petits bouillons. Eltzeak pil-pil irakitzen du" H. "Onomat. de la ebullición superficial" A. "Onomatopeya del lento hervir del aliño de la comida" Etxba Eib.
Lapikoak gargar, kaxuelak pill-pill. Ag G 228. Oillo saldak irakiten behar du pil-pil. Lander (ap. DRA). Eltzian azak egosten pil-pil / ez urdai ta ez oliyo. MendaroTx 240. Dei da gosaltzera... / orduko pir-pir dago zartagin gibela. Or Eus 138. Lapikoan aza-olioak zeuden pil-pil. EG 1959 (1-2), 64. Pil-pil eltzeak irakin arazten dituan suaren kea. Ugalde Iltz 46. Pilpil dagoen eltzearen aparra. Ibiñ Virgil 75.
(Uso fig.).
Donostiako merkataritza irabazi eroen bidez beroturik pill pill irakiten zegoen denpora ospatsu aetan. Izt C 178. Erantzun nion biotz oneko / odola irakiten pil-pil. MendaroTx 94. Gizonaren barne muinetako sakon-sakonean pil-pil dagoen bizi nahia. Zarate ELit 84.
Donostiako merkataritza irabazi eroen bidez beroturik pill pill irakiten zegoen denpora ospatsu aetan. Izt C 178. Erantzun nion biotz oneko / odola irakiten pil-pil. MendaroTx 94. Gizonaren barne muinetako sakon-sakonean pil-pil dagoen bizi nahia. Zarate ELit 84.
Hervir (de gente).
Eguraldia be ona egoan da, ondartzak be pil-pil egozan. Gerrika 122.
Eguraldia be ona egoan da, ondartzak be pil-pil egozan. Gerrika 122.
3.
A borbotones.
Errotak klan-klan, taun taunka olak, / eta pill pill iturriak. AB AmaE 7. Ugastiko iturri leiarrak / iraulika, dasa: "pil-pil, pil-pil". Elizdo EEs 1928, 78. Udaran itsas-leun / pil, pil, zoragarri, / itsas-arrai antzera / gazteak igari. ZArg 37 (1957) 216. Eman lezake nigar bat baduela pil-pil, poxulu zintzurrean. SoEg Herr 27-2-1964, 1.
Errotak klan-klan, taun taunka olak, / eta pill pill iturriak. AB AmaE 7. Ugastiko iturri leiarrak / iraulika, dasa: "pil-pil, pil-pil". Elizdo EEs 1928, 78. Udaran itsas-leun / pil, pil, zoragarri, / itsas-arrai antzera / gazteak igari. ZArg 37 (1957) 216. Eman lezake nigar bat baduela pil-pil, poxulu zintzurrean. SoEg Herr 27-2-1964, 1.
(
pil-pil-pil; pill-pill-pill H).
[Osinberdeko ibaia] jaiotzen da erri onen mugapeko osin zulo andi batean, azpitik gora pill pill pill ura botatzen dabela, irakiten ari oi dan lapikoak bezalaxen. Izt C 107. Izerdi hotz bat buruaren kaskotik zangoen zolaraino xurrutan pil-pil-pil yausten zitzaitalarik. Elzb PAd 42.
[Osinberdeko ibaia] jaiotzen da erri onen mugapeko osin zulo andi batean, azpitik gora pill pill pill ura botatzen dabela, irakiten ari oi dan lapikoak bezalaxen. Izt C 107. Izerdi hotz bat buruaren kaskotik zangoen zolaraino xurrutan pil-pil-pil yausten zitzaitalarik. Elzb PAd 42.
4.
+
pil-pil-pil.
(Onomat. de cierto sonido del viento).
Nola jostatzen pill-pill zebillen, / egoaizetxo epela. Otañ EE 1896b, 9. Ego-aizea pil-pil / bañon arruago. MendaroTx 273. Ego-aize atsegiña mandioan, pil-pil, / an diranak legortzeko sar-atera dabil. Or Eus 46. Iparraizea da pil pil. Ib. 326. Egoaizea pil-pil-pil / gauean baldin badabil. Insausti 294.
Nola jostatzen pill-pill zebillen, / egoaizetxo epela. Otañ EE 1896b, 9. Ego-aizea pil-pil / bañon arruago. MendaroTx 273. Ego-aize atsegiña mandioan, pil-pil, / an diranak legortzeko sar-atera dabil. Or Eus 46. Iparraizea da pil pil. Ib. 326. Egoaizea pil-pil-pil / gauean baldin badabil. Insausti 294.
5.
pir-pir
(Sc ap. A). "Onomat. del borborigmo o ruido de flatos en el vientre" A.
6.
Rebosando.
Erria pil-pil kanpotarrez. Anab Poli 110. Pil-pil zeukan bere irudimena noiz-nai ta beti. Berron 195.
Erria pil-pil kanpotarrez. Anab Poli 110. Pil-pil zeukan bere irudimena noiz-nai ta beti. Berron 195.
II .
(Sust.).
1.
Palpitación.
Nere mendi maiteak / zuek ikustean / pil-pil nik sentitzen det / nere biotzean. Iparg 284. Zer pil pil goxoa bihotzean! Barb Sup 165. Txangak negarra, ezpaiñak parra, / biotzak usu pil-pilla. Or Eus 361. Barnean pil-pil berak, aiko gare kantuz. Iratz 145. Batek pil-pil bat, bertzeak hats bat, bertzeak aldiz pindarrak. Ib. 181. Ene bihotz hustuari pil pil gaitzak pizten zaizko. Ib. 174.
Nere mendi maiteak / zuek ikustean / pil-pil nik sentitzen det / nere biotzean. Iparg 284. Zer pil pil goxoa bihotzean! Barb Sup 165. Txangak negarra, ezpaiñak parra, / biotzak usu pil-pilla. Or Eus 361. Barnean pil-pil berak, aiko gare kantuz. Iratz 145. Batek pil-pil bat, bertzeak hats bat, bertzeak aldiz pindarrak. Ib. 181. Ene bihotz hustuari pil pil gaitzak pizten zaizko. Ib. 174.
Maite-pilpillak. Loram 120. Aingeruek, biotz-pillpilla geldiaraziz, zirriku batetik begira dagozkio. Or Mi 138. Arnasa geldiazirik bidean nengon erpai, / txiliñik entzuten ez, eta, bioz-pilpil utsa bai. Or Poem 543. Galdunak, argi burua; baiña / naasia biotz-pilpilla. Or Eus 400.
2.
"(R?), copo de nieve"
A (que da un ej. de pilpilka).
3.
Soplo (del viento).
Aize-pilpillaren eragiñak eta eguzkiaren argiak brillu eragiten dio gari-soroari. Zendoia 192.
Aize-pilpillaren eragiñak eta eguzkiaren argiak brillu eragiten dio gari-soroari. Zendoia 192.
PIL-PILEAN.
En ebullición.
--Aparia maian al-dago? --Balego bezela. Sukaldean pil-pillean dago guztia. NEtx Antz 94.
"Bakillaua pill-pillian, etxeko andriak ipintzen dakixan erara" Etxba Eib.
"Pil-pillian eon, zerbait (arazo, gai, berri, etab.) interes handieneko unean egon. Ilegalizaziyuan arazo hori pil-pillian do" ZestErret.
--Kaixo, Aingeru! Pil-pillean al abil? --Nungo pil-pillean, Pelix? --Neska-eztitan, Aingeru. NEtx LBB 147.
--Aparia maian al-dago? --Balego bezela. Sukaldean pil-pillean dago guztia. NEtx Antz 94.
"Bakillaua pill-pillian, etxeko andriak ipintzen dakixan erara" Etxba Eib.
"Pil-pillian eon, zerbait (arazo, gai, berri, etab.) interes handieneko unean egon. Ilegalizaziyuan arazo hori pil-pillian do" ZestErret.
--Kaixo, Aingeru! Pil-pillean al abil? --Nungo pil-pillean, Pelix? --Neska-eztitan, Aingeru. NEtx LBB 147.
PIL-PIL EGIN.
a)
Palpitar.
Beldurra sabelean, edo barneak pil-pil zautala egiten. Elsb LehE 29. Jaxintori diyotan naitasunak pil-pil egiten dit barren-barrenian. Alz Txib 91s. Guzier zerek egiten daukun / pil pil noizbeit bihotzetan. Ox 147. Pil pil egin zion bihotzak. Barb Piar II 6.
b)
"Pilpil egin (V, G), hervir suavemente" A.
(pil-pil-pil e. ).
Kazuelak pill-pill-pill egiten duan sasoian. Moc Damu 6.
Beldurra sabelean, edo barneak pil-pil zautala egiten. Elsb LehE 29. Jaxintori diyotan naitasunak pil-pil egiten dit barren-barrenian. Alz Txib 91s. Guzier zerek egiten daukun / pil pil noizbeit bihotzetan. Ox 147. Pil pil egin zion bihotzak. Barb Piar II 6.
(pil-pil-pil e. ).
Kazuelak pill-pill-pill egiten duan sasoian. Moc Damu 6.
PIL-PIL ERAGIN.
Hacer latir.
[Olerkariak] irakurlearen biotzari pilpil eragin nai badio. Etxeg Itzald II 88.
[Olerkariak] irakurlearen biotzari pilpil eragin nai badio. Etxeg Itzald II 88.
PIL-PIL-HOTS.
Sonido del borboteo.
Bego zuen arrabotsa, / txorien txinta, / iturrien pilpil-otsa. Or Poem 514.
Bego zuen arrabotsa, / txorien txinta, / iturrien pilpil-otsa. Or Poem 514.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
