Etim. De lat. martius .
(V, G-azp; Mic 7v, Añ (V), Mg Nom 68 (V), Zam Voc),
martii (V-ple)
Ref.:
A;
EI
311;
Iz
ArOñ
(marti, otsaillan);
Etxba Eib;
Elexp Berg
.
Marzo. "Martiko lora, utza baño oba" Iz ArOñ. "Otsaillan mitxeleta orixak, martixan gorularixak" Ib. 196. "Martixan goldatu giñuan soua" Elexp Berg. v. martxo, epail.
Tr. Documentado en textos vizcaínos desde finales del s. XVI; Cardaberaz cita el término en EBO (47).
Martian zenbatetan, aprilean ainbatetan.
RG A, 15.
Eguzki eta euri, marti eguraldi.
Ib. A, 14.
Martiak buztanaz, aprilak bularraz.
Ib. A, 44.
Martien amar gar[r]en egunean.
Mic ConTAV
197.
--Nos Konzebidu edo sortu zan Jesu-Kristo? --Martiaen ogeta bost garrenean.
Oe 27.
Martija irugarrena / laijetakua da.
DurPl 68.
Marti-goizaldetan.
Azc PB 175.
Eguzkia ta euria, / martiko eguraldia.
A BGuzur 152.
Martiko eguzkijaren antzeko zara zu: igittu ta berotu orduko ibittu.
Otx 47.
Marti kakatsu, april ederrean sartu naiatzu.
(V-m).
A EY III 160.
Martiaren 25-erako emon aldetako agindue.
Gerrika 52.
v. tbn. Akes Ipiñ 10. BEnb NereA 200. EZBB I 97.
ANDRE MARIA MARTIKO,
MARTI-ANDRE MARIA.
"Andra Márixaa Mártiko, Andra Mari de Marzo. Andra Márixa Mártiko, ártian uría tátiko, ándi áurrera bétiko" Iz ArOñ. "Andramaixa Martiko, el día de la Anunciación de la Virgen, 25 de marzo" Elexp Berg.
Zeñi esaten deutsagun Andre Maria Martiko edo Ama Birjineaen Anunziaziñoeko eguna.
Oe 27.
Kukuak pozik, kuku ta kuku, / Emen Marti-Andra Mariz / Asi zaneko, gexotu yatan / Eztarri au negargarriz.
Enb 130.
Ziñaldari onena orra or kukua, / Epail-guena zaintzen onenetaikua, / Abesten asten dana Marti-Andramariz / Ta Deun Kepa egunan isten dauna egiz.
Ib. 178s.
Andra Maria Martiko, arrain barriak tatiko.
(V-m).
A EY III 29.
Andra Mari Martiko egunean.
And AUzta 81.
"
Maria martiko, artean udea tatiko, andik aurrera betiko, Nuestra Señora de Marzo, [...]"
A.
MARTI-GARI (V-arr-och-gip).
Ref.: A; Iz ArOñ. Trigo de marzo, trigo marzal.
Artatxea edo artatxikia (erderazko mijo) marti-gariaz batera ereiten dabe Araban.
A Ezale
1897, 326.
MARTIKO HIL.
Mes de marzo.
Umiak aziteko gorde biar dira Martiko illian jaijo diranak.
Ur Dial 100 (It epaillean, Dv martxoan, Ip martxuan).
MARTIKO OILAR.
Gallo de marzo. "Es el gallo nacido por marzo de un huevo puesto en el mismo mes" AEF 1921, 94n. v. MARTI-OILAR.
Bildur aundije eukan zer jazo bier ete jakon eta artu martiko ollar bat, eroan zubijen ondora eta esan eutzan: martiko ollartxu gorrije / balijeu zakidez balije.
(V-ger).
AEF
1921, 94.
MARTI-OILAR
(V-arr-och ap. A EY I). Gallo de marzo. "Marti-oillar, gallo de marzo. Se dice de aquél que canta a media noche en punto" A. "Marti-oilarra, martian yaioriko oilarrak dauko izen au" A EY I 67. "Martian yaioriko gizonai marti-oilarra olgetan esaten ddake (V-och)" Ib. 67. v. MARTIKO OILAR.
Gixona, marti-ollar gorri-polit bet artu ta kapan barruen burutxue agirien euela, joan ei zen subire.
(V-arr).
AEF
1921, 93.
Barriro ere kanpaien otsa / iru durundin oiua, / ollotegian marti-ollarren / goizeko kukurrukua.
BEnb NereA 77.
MARTI-OILARTTO,
MARTI-OILARTXO.
Dim. de marti-oilar.
Marti-ollartxu gorrie, / orain balie, balie, / orain balietan espa-sara, / joan da nire bixie.
(V-arr).
AEF
1921, 93
(v. tbn. otro ej. en la misma pág.)
Marti-oilartto gorria, izan zakidaz balia.
(V-arr).
A EY I 67.
Bein, norbait deabruak estu ta larri erabilela, erregu auxe egin euan: Marti-oilartto gorria, ointxe nigaz akordaten ezpazara, badoa nire bizia.
(V-arr).
Ib. 67.