(
V ap. A
),
dzart (
V-m-ger, L-ain, Sc ap. A),
sart .
(Onomat. que expresa acción decidida, pronta).
Barriz onetan miru izalak / zerutik yatzirik egaz / zart txoriari / erpak ezarri / ta dau igesten beragaz.
Zav Fab RIEV 1907, 94.
Alderatu zitzaion nagusia eta zart ostikoaz joaz diyo: [...].
PArt (
in
Bil 173
).
Barkatuko dautazieia zart erraiten badut?
JE Bur 104.
Zart egia nor nahiri emaiten duten hetarik.
StPierre 30.
Ixill beatz gañean / ondotxora yoan / ta, sart! mitxeletea / eskuratu eban.
GMant Goi 27.
Eruak bat eta ura, zart.
(G-azp).
AEF
1921, 56.
Eskua sartzen du alphotxetan, eta zart, erbiari igortzen dio.
Barb Sup 30.
Hots, noizpeit erbia, zart! badoa.
Ox 88.
Eta sist, mokoarekin, / eta zart, aztaparrekin.
Ib. 106.
Ehun libera, dio zart erantzuten.
JE Ber 46.
Aldazbeeran, pedalai eragiten joan, eta gero, zart! bat-batean balaztatu.
Erkiag BatB 73.
--Nik --ihardoki zuen italianoak-- opera-ekei bat molda nezake [...] --Nik ere --jalgi zion zart polonesak--.
GH
1972, 58.
(AN, Sal, R ap. A
; H),
dzart (V-ger-m, L-ain, Sc ap. A).
"Onomatopée signifiant le son que rendent un coup sec, un choc"
H.
"Onomat., ruido seco de un golpe"
A.
(
H),
dzart. (
Onomat. de explosión, de reventón).
Dzart, tiro arteza bota eutsan aurreko oiñetara.
Erkiag BatB 55.
--Metxa? --Nolakoa uste dezu! Tiro egiteko erakoa! Zart! Lertuko duana.
Lab SuEm 203.
Buztana bihurtuz gora, / turrut eta zart.Ox 98 (ref. a una ventosidad).
(V, B ap. A
).
"[Onomat. de] palmetazo"
A.
Nire eskolara datozanean, zart zart zart seirai ederrak emongo.
A Ezale
1899, 248b.
(V, G, AN, Sal ap. A
).
"[Onomat. de] quebradura de objeto duro, por ej., un cristal"
A.
Ni saltatu nintzan soroko azpikaldeko ormatik beera, eta zart!, txongatilla izurratu nuan. Neronek entzun nuan otsa.
AZink 108s.
(B, BN-baig ap. A
),
dzart (V ap. A
) .
(Onomat. del rompimiento de una cuerda).
"
Idiak hasi zireneko indar egiten harri handi haren zilotik atheratzeko, zart! sokak hautsi edo ethendu ziren (BN-baig)"
A.
(B ap. A
).
"[Onomat. de] chisporroteo"
A.
(Onomat. de corte).
Eta aiztoak, zart! ezkerreko eskuan ebaki aunditxoa egin zion.
Urkia EEs
1926, 215.
Eroak bat eta bera zart. (Erdi-ero oietakoekin argi ibiltzeko adierazi nai du).
EZBB I 97 (Interpr?).
ZART EGIN.
a)
(Lar, H; sart e. V-gip ap. Iz ArOñ). "Reventar", "estallar" Lar. "Zorro zart egiteko zorian bethea, [...] au risque de crever" H. "Sart egin dau, se ha reventado" Iz ArOñ.
Bere barruak [...] erdi erretxoa zan legez, zart bere egin bear eutsan.
Ezale 1897, 291b.
Bere mathela gorriak zart egiteko heinean haizez hanpaturik.
Barb Piar I 73.
Biar dala Zanpantzart, egin dezagun arte tripan larruak zart.
(G-bet).
A EY I 320.
Yan-andituta daukagu beia, zart egin artean.
(V-m).
A EY III 313.
Farrez leher eta zart eginik bertan hiltzen dira.
Mde Pr 73.
Zart iteko pundian sagia hantu zen.
GH 1972, 285 (ap. DRA
).
Etxekoandre gaztea ere zart egiteko [= 'dar a luz'] egunetan zijoen arren.
Ugarte Obaria 112.
Explotar.
Ta zart egiñez labe ondoan ziran kaldaitarrak kiskali zitun [garrak]
.
'Erupit'
.
Ol Dan 3, 48 (Dv jauzi, Ker, BiblE zabaldu).
"
Azak eta be burua aundi einddakuan zart eitte juek sarrittan
"
Elexp Berg.
Aspaldian bularraren ondarretan sortu izan yakon zaletasun azia, noizbait zartegiñez ernetan ikusteko antsiz ta egarriz egoana.
Erkiag Arran 66.
b)
"
Eztuzu entzun? Zart egin du bada, n'avez-vous pas entendu? Cependant cela a rendu un coup sec"
H.
(Con bihotz
).
Latir con fuerza (el corazón), emocionarse.
Ta bijotzak zart egiten dautse / irakurten dabenian; / lenenguaz be asetu ezin, / an duaz bigarrenian.
Enb 36.
c)
(V-gip, G-goi). Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg. "Quebrarse, por ej. un vaso" A. "Quebrarse o resquebrajarse objetos duros. Bonbian ondiakin kristal guztiak zart ein zeben" Elexp Berg.
Zuk ez dakit nik, baiña euskerak / laster egin bear du zart.
Olea 232.
Bere osasun onak / laister egin zun zart.
Insausti 134.
d)
(V, G, B, Sal, R ap. A; dzart egin Vc, BN ap. A). "Romperse una cuerda" A.
e)
"(B, BN, ...), relajarse los nervios" A.
f)
"Zart eindda egon, zoratu samartuta egon" Elexp Berg.