1.(L, Sal, S, R; SP, Ht VocGr 311, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H). Ref.: VocPir 542; A; Lrq; ZMoso 67.
Flor. Leiçarraga (Decl ã 7v) da lilia como equivalente suletino de florea. v. lore. Tr. Documentado desde Leiçarraga en textos septentrionales; al Sur sólo lo emplean autores del s. XX (cf. azalili ya en el vocabulario Sarasketa). En DFrec hay 4 ejs., 2 de ellos septentrionales. Eihartu da belharra, eta haren lilia erori. Lç 1 Petr 1, 24 (TB lilia; He, Dv, Ol, Bibl, BiblE lorea). Maiatzeko xuri gorri [l]iliak. EZ Man II 18 (I 46 lili). Guztia da edertasunaz, distiaduraz, garaziaz, lore eta lili ederrez bethea. ES 176. Konsidera zatzue larretako liliak nola handitzen diren. He Mt 6, 28. Edertazüna dela lilien botza. Egiat 185. Heben har ezazü lili spiritüala. UskLiB 72. Üda lili ejerra, oi xarmagarria! Etch 676. Ikhusten dira zühañ batetan eta denbora berian lilia, frütü berdia eta huntia. Ip Dial 40s (It, Ur, Dv lorea). Zü zira, zü, ekhiaren paria, / liliaren floria. 'La fleur de la fleur'. ChantP 116. Buket bat igorri ditadazüt lili arraroz eginik. Ib. 190. Izar distiranta, / Jaunaren lilia. Zby RIEV 1908, 286. Apiaza. [...] lilia ürhe kolore, barnia argi, berniza bezala. Alth Bot 4. Animaren liliak edo biotzaren kimuak. Ag G 142. Lilietan ez dago josten dakienik, / nor da liliak bezain aphaindua denik. Ox 70. Bizkaitar giputz-naste, / lili polit ori. Enb 208. Txindirik eztaukonak damotzuz lilijak. Laux BBa 24. Sendiko lili ta bitxi diran umetxuak. Eguzk GizAuz 177. Kanpo ederrenak ikusi ta naiz lili ederrez jantzik egon, mutuk, biotzari ezer esaten ez diotenak. JAIraz Bizia 57. Berezko errotik adarrak eta liliak kimatuta. Zait Plat 153. Ots, judear neskatil, / lili eta larrosa artean / urin-usai dirauno. "Flores y rosales". Gazt MusIx 187. Bere baitarik ixila, lilia bezain garbia. Ardoy SFran 280. Ama, zuretzat ekarri ditut liliak. Xa Odol 298. [Bazterrak] berdatuak eta liliz jauntzirik Bazkotan. Larre ArtzainE 111. v. tbn. Harb 261. Tt Onsa 97. Gç 73. Lg II 148. Monho 138. Xarlem 1194. MarIl 27. Laph 51. Elzb Po 194. Lap 177 (V 78). Arb Igand 21. Xikito 13. JE Bur 88. GMant Goi 68. Etcham 99. Zub 81. Anab Usauri 55. PierKat 59. Goen Y 1934, 93. Aitzol in Ldi UO 4. Balad 85. EA OlBe 25. Iratz 53. Lf Murtuts 3. Mde Po 67. Arti MaldanB 204. JEtchep 17. Mattin 86.
"Bretones de berza, lilitxak, liliak" Lar, Añ (G). v. lilitxa, azalili.
(Como segundo miembro de comp.). "Lys violet, San Josephen lilia", "marguerite, Margaita lilia" Alth Bot 11. "Fleur, noms de plusierus plantes. [...] Andre dena Maria lilia, fleur de la Vierge Marie, chèvrefeuille" H. "En (L) llaman lili la flor del maíz (arto-lili), del castaño (gaztaina-lili) y del nogal (eltzaur-lili); todas las demás son lore" A. v. azalili, larrelili, ARTO-LILI, DOMISANTORE-LILI, EGUERDI-LILI, EGUZKI-LILI, HILERRI-LILI, JONDONI JOANE LILI, KRABELIN-LILI. Zeren haragi guzia baita belharra bezala, eta gizonaren gloria guzia belhar lilia bezala. Lç 1 Petr 1, 24. O usain on Zerukoak! O arrosa liliak! EZ Man I 135. Ukharaia besoa, / arhan-lil'itxurako. Or Po 27. Horrek bethi Phazko lili daukala bere burua, to! Larz Iru 132. v. tbn. Mde Pr 118 y HaurB 101 (ur-lili). Etxeak lilia bezala ezarri. JEtchep 50.
sense-2
2.
(AN ap. A
; SP, Urt, Lar, Lcq 158, Dv(BN)). Lirio; azucena (frecuentemente acompañado de (t)xuri o zuri 'blanco')."Lilia canentia, lilia xuriak, xurituak
"Urt IV 139.
"
Lili xuri, camamila"Mdg 151.
Cf. VocNav s.v. liliya. v. lirio. Lili xuria. EZMan II 197.
Haurrak, lilia bezaiñ xuri, / iduritzen dik izarra. Gç 133.
Garbitasunean lilia edo azuzena baiño xuriago hei. HePhil 536 (SP 528 azuzena
).
Bertze birtuteak barin badaizke dei loreak, au da lilia. (168). LE-Ir.
Begira kanpoetan jaiotzen diran lili edo lirioai. AA(Mt 6, 28) II 170.
Txezei alurreko liliak nola anditan dren eta loratan. "Lilia agri"
.HualMt 6, 28 (He, TB, SalabBN, Dv, Ir YKBiz 133 lili; Echn, Leon, BiblE lore, Samper lirio, Ol basaliriak).
Etxeko danak txoratzeko naikoa zera zu erregintxo! Elurgillo! Gaztanbera! Usakume! Lili zuri!AgG 78.
Lili txuriak, / krabelin gorriak, / denak gaur zaizkit neri / utsa bezela iduri. LekEunD 12.
Esku-artean artzeko bildurra damain lili zuri kutsugabeak deritzaizkio. TAgUzt 27.
Lili txuria odoletan. SorarrainLili(tít.).
Soiñekoak edurra iduri, gerriko gorrimiñez, paparrean kabeliña mardulak zituelarik, lilien aizpatxu zirudiela. ErkiagArran 43.
Baratz erdiko lili usaintsu / urrezko orriz jantzia. BEnbNereA 195.
An nere kezka / egotzi nendun lilien artean. "Entre las azucenas"
.Or(
inGaztMusIX 178
).
Burua larre-ostoz inguraturik, abar loretsuak eta lili aundiak astinduz. "Grandia lilia"
.IbiñVirgil 62.
Maitezko ames txuri-gorri, / larrosa eta lili. NEtxLBB 343.
Galde zaiozu ibai-ondoko / lili txuri apalari.Olea 123.
v. tbn. Jaukol Biozk 78. Onaind STeresa 110.
azpiadiera-2.1
Urkoitar nexka gazte bat, Serora Xurietan hila, lilia baino liliago."Plus lys que le lys."ArdoySFran 21.
azpiadiera-2.2
(Como figura heráldica).Flor de lis. Ikurrin bat --kate ta lili-- / torre gottijan zabal dago. LauxAB 98 (v. tbn. 99).
sense-3
3."Fleur, ce qu'il y a de meilleur. Erosi daitzut ardietako liliak, je vous ai acheté la fleur (les fleurs) des brebis. Irin lilia, la fleur de farine"H.
Kastitatea da bertuteen lilia. SPPhil 250 (He 252 lilia).
Alo, alo, Rolan / eia non den orai / ene Doze paren lilia. Normandie.
(ap. DRA)Departamentüko süjetan lilia. Etch 514.
Harmadetako lili, Rolando gaizoa. HbEsk 61.
Erregeren gortheko lilia. Laph 126.
Üskal Noelen Lilia. UNLilia.
(tít.)Andre Eugenia, / inperatiz guzien lilia. (In ZerbAzk 37
).
azpiadiera-3.1
Mendiko herrian Jauregiberria, / han düzü laborari alhaba lilia.Etch 506. Felizitatzen zütüt, esposa lilia. Ib. 568.
sense-4
4."Fleur, temps du plus bel éclat. Bere edertasuneko lilian zelarik, étant dans la fleur de sa beauté. Adinaren lilira heldua, parvenu à la fleur de l'âge"H.
sense-5
5."(Sc), la vencida, la partida decisiva, estando a iguales los contrincantes"A.
sense-6
6."(BN-lab), flor, madre de líquidos. En esta acepción se emplea en plural"A.
azpisarrera-1
LILI-ADAXKA.
Irudi guren, lili-adaska, / grazi-ontzia. 'Rama de flor'
.GandElorri 136.
azpisarrera-2
LILI-ALDE.
"Multitude de fleurs" Hb.
azpisarrera-3
LILI-ARROSA.
a) Lirio. Ala eder baita ikhustea gizon eta emazte garbien aralde handi hura lilia-arros baiño xuriagoa. "Lis". He Phil 69 (SP 67 Andre Dana Maria arrosa). b) "(L-ain, R), la rosa" A.
azpisarrera-4
LILI-BITXI.
a) "(R-uzt), manzanilla" A. b) LILI-PITXI. Margarita. v. bitxilore. Txoriak ere elkar maitasunez txorrotxioka diardute ta maitasunaren indarrez kulunka ari dira lilipitxi ederrak. EG 1950 (1), 12.
azpisarrera-5
LILI IZAN.
Estar en flor. Othea lili denean, / xoria haren gainean. ChantP 14.
Tuaxa ondoak lili baitziren eta anhitz fruitu arboletan botoiak kanporat ari, [...]. Herr 13-3-1958, 2.
LILI-HOSTO.
Pétalo. Eta lili-ostoa erruz banatu oi da Jerikoko lorearen oñetan igartzeko. J.M. TolosaEEs 1913, 115.
azpisarrera-10
LILI-SALTZAILE.
"Fleuriste, marchant de fleurs naturelles ou artificielles" H.
azpisarrera-11
LILITAN.
En flor. "Lilitan iartzea, se mettre en fleur" H. Lilitan politena, elorri zuria; / lilia joan ondoan, zein bihi gorria!( L, canc. pop. inOnaindMEOE 77
).
Salbatorez, ardura, bazterrak lilitan. Ox 83.
Eta orai, arbola lilitan. LarzIru 120.
Ez lotsa, horra martxoa, lilitan apirila. LarreArtzainE 354.
azpisarrera-12
LILI UBEL.
Violeta. Lili-ubel-aroan, ba doazi bikoteak itzalez itzal exkute-biltzera. 'Violettes'
.OrMi 41.
Inguratzen duten lore-osto ugariek, ala ere, lili-ubel beltzaren margokera illuna dute. "Violae"
.IbiñVirgil 113.
Lili-ubel xamurraren ordez, kukupe gorriaren ordez, kardulatza ta lapar arantz-txorrotxa ernetzen dira. Ib. 46.
azpisarrera-13
LILI UTZI.
Dejar como obsequio (?). Han [katedralean] ützi bere espata lili / Xarlemaiñak mement hartan. 'Y laissa son épée fleurie'
.Xarlem 1524.
Laugarren liburua ez du hark itzuli; / arrebari zioen hura utzi lili. HbEsk 99.
azpisarrera-14
LILIZKO(Adnom.). Bazkari onaren ondotik, eta musikan eta arrosa lilizko uhar goxoa gainera hartuz baizik ez balin bazitazken joka gure arbasoak. JEBur 93s.