aipamen.
1. (G, AN; H; -ph- L, BN, S; Urt II 181, Izt 72r, Dv, H), aifamen (B) Ref.: A (aipamen, aifamen); Lh (aiphamen); Gte Erd 220 .
Mención. " Otsoa aipamenin aldamenin (AN-5vill)" Gte Erd 220. AxN explica aieruari (265) por aipamenari. v. aitamen, aipu, aipaldi. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga (entre los más orientales sólo en Tartas y Constantin). Al Sur se encuentra en Iztueta, en textos de los Juegos Florales (en la acepción larramendiana de 'proposición'), en D. Agirre y en algunos textos posteriores a 1930. En DFrec hay 55 ejs. de aipamen, todos ellos meridionales.
Iainkoaren izenaz Skripturák aditzen du, haren izen eta aiphamen gizonén artean zelebratzen dena. Ins E 5r. Harri adi pena haukin aiphamena aditzen / Baldin hire baithan bada sentimendu aurkhitzen. EZ Man I 115. Artifizio hautzaz da [Antekristoa] handi errendaturen / Ipharretik Hegoara non baita famaturen. // Aiphamenik hartzaz baizen eztaiteke lurrean. Ib. 68. Ifernua deitzen dugu Iaunaren gaztigua / Falten punizionetan zuzen ordenatua. / Lekhuaren izenetik hartzen du aiphamena [= 'denominación'?] / Damnatuek non baitute sofrituren zor-pena. Ib. 91. Khen ezazu gure ganik [...] Giristino lagunaren kontrako aiphamen guzia. Harb 60. Baiña zertako sartzen naiz ni [...] zure laudorioen aiphamenean? Berak dira bere buruz asko gora mintzo. Ax 9 (V 5). Ezpaitzen bekhaturik, eta ez bekhaturen aierurik, omenik eta ez aiphamenik ere. Ib. 22 (V 12). Aiphamen guztietako, Iainkoa bera, Errege guztien Erregea eta Iaun guztien Iauna, lekhuko deitzen duzunean. Ib. 263 (V 175). Etzekiola espos berriari, berehala lehenbiziko gutiziamenduan edo aiphamenean bere esposa eman, nekez izana hobeki estima zezan. Ib. 553 (V 354). Haren aipamenak berak ene luma ene eskuan ikharatzen baitu. Tt Onsa 142. Oraino bertze-alde banituke hainitz autor arrotz ene aiphamen hunen fagoretan deitzeko. ES 109. Zeren hekien aiphamena bera gure ohoratzeko eta alegeratzeko aski baita. Ib. 116. Paris-xume aiphamenaz osoki hanpatuak [donibandarrak], / Eskaldunaren izenaz hurren ahalkatuak. (1765). RIEV 1923, 154. Izen zeinaren aiphamenak berak galdetzen baidu errespekturik handiena! Lg II 10.
(ss. XIX-XX) Herioaren izenak / Lazten tu gehienak / Eta haren aipamenak / Lotsatzen gaixtaginak. Monho 100. Meditazionearen izen xoilak eta aiphamenak asko jende xinple harritzen eta izitzen ditu. Dh 93. Gorphutzen hil ondoko aiphamen horiek / Latzturikan aditzen tutzue guziek. CantIzp (ed. 1826) 40. Izen sakratu haren aiphamenera guziak belhaunikatuko dire. MarIl 79. [Pilota] partida handi baten aiphamena aski, / yende oro biltzeko baterat arinki. Hb Esk 213. Lehengo pilotari / handien izenak / Ezpantutan gintuzke / erran behar denak, / Oraiko gizon gazte / deus zainik dutenak / Oro ernaraz detzan / heien aiphamenak. Zby REIV 1908, 90. Lehengo gudu, gerla eta kalapita izigarrien aipamena oraino beharrietan eta gogoan dakartenek. HU Aurp 87. Itzaldi onetarako ipiñi dedan aipamen edo gaia bear bezela probatzeko. Ag Serm 160 (ref. sin duda a la cita de Isaías que encabeza el sermón). Bainan nork amestuko zuen Otxalde hori aipamen ederrenaz ohoratuko zuela guarden aintzindari lehenak? Ox 200. Aipamen llabur bat Haritchabalet jaun apezaren gainen. Const 13. Aipamen omengarriak, eta Jaurlaritzak ontzat emandako ikurrak. " Menciones honoríficas" . EAEg 8-4-1937, 1460. Lanariendako izenak, aipamen-idazkiak, izendatzeak eta lanari-agiriak izenbetzea. " Firmar los títulos, diplomas, nombramientos y credenciales del personal" . Ib. 1-6-1937, 1738. Haien bertsoak aipamen bat merezi dute. Mde Pr 235. Ezta aitatzen Bonaparteren lankidien artean Udabe abadea. Nik eztot beintzat ikusi iñun aipamen ori. Alzola Atalak 136. Gau guzia amets nahasitan iragana du. Poliza eta Antton. Antton eta poliza, ez zuen bertze aiphamenik. Larz Senper 112 (Vill besterik ez zuen aipatzen ). Belarriak erne eukirik, esan-eginen aipamen zeatzena idatzi bide zuen. Zait Plat 104. U jaunak dotore baino dotoreagotzat edukiko ditu zehar-esan eta aipamen izkutu horiek, baina munduan barrena egiten den kritikak aspaldi utzi zion ikusi-makusika ibiltzeari. MIH 206. Aurkituko duzue zati bat ez hitzez hitz, baina bai elkarren antz handia dutelarik, Axularren liburutik hartua, aipamen bat, alegia, barrengo harraz ari dela. MEIG IV 64.

v. tbn. Lek SClar 121. Ibiñ Virgil 23.
Comentario.
Etzaudezila hargatik banaloria zinetan mesprezatu gabe: ezen bide hartaz obligatua izanen zara, guzien aiphamenaz ere, haren kontra haritzera. SP Phil 457 (He 462 yenden aiphamena bera gatik ere).
Nombre.
Salbatzaillea igantzen mendi baterat [...]. Orduan egin zuen prediku handi hura, mendiko predikuaren aiphamena dakharkeiena. Lg II 145.
(En la expr. norbaiti aipamen lotsagabea egin 'difamar').
Horrek gogortu zuen Susana berthutosa egin zioten aiphamen lotsa gabearen kontra. Dh 204.
(Ht VocGr 410, Lar).
"Proposition" Ht VocGr. . "Proposición, aipua, aipamena " Lar.
Hanbat adiskide lohi [...], batzu bertzeak gatik, bere bekhaturako aiphamen gaxtoa gatik, eta batak bertzearendako flakeza eta jautsapen kruela gatik damnaturik, elkharrekin ifernuan kausiko direnak. Dh 162s. Artu zuen, bada, poz aundiarekin Sanchoren aipamena. "La proposición de D. Sancho" . Otag EE 1881b, 62. Guzien erdian geratu zanean, ostera batzarrean jarri, eta etsaiaren aipamenaz [= 'proposición'] itzegin zan. Arr EE 1882c, 553.
2. (SP, H).
Nombre, fama. " Aiphamea, aiphamena, bruit, renommée" SP. " Aiphamen ona du, il a bonne renommée" Ib. " Poziña behingo, aiphamena betiko, si das un buen bocado de una vez, ganarás fama para siempre (Lander)" DRA. . v. ospe, omen, fama. Tr. Documentado desde Pouvreau en autores septentrionales no suletinos.
Eta eztakizula sekulan burura ethor iakinsun zarelako aiphamenaren nahia. SP Imit I 5, 2 (Mst jakitus baten fama). Nola begiratu behar den aiphamen ona humiltasunari garraizkolarik. SP Phil 220 (He 222 omen ona edo fama ona). Aiphamen onaren galtzeko beldurtasun handiegia. Ib. 224 (He 225 fama onaren). Erraz da bertzeren herioaren ez desiratzea, baina gaitz da hari gaitzik ez desiratzea; erraz da hari aiphamen gaixtorik ez emaitea, baina gaitz da haren ez mesprezatzea. SP Phil 453 (He 458 omen gaxtorik ez ematea ). Bere balioa eta aiphamena handitu, berretu eta alxatu nahi dutenean. Ib. 199 (He 201 aiphamena). Zuek ordea, O emazteak [...] begirazazue ieloskorki zuen loria eta eztezazuela lizunkeriarik bat ere utz zuen aiphameneko xuritasunaren goibeltzera. Ib. 398. Baldin bethiereko aiphamenaren itxura, edo figura nahi baduzue pintatu, har zatzue eskoletako koloreak, tintak, eta pintzela. ES 188.
(ss. XIX-XX) Zure kalitate maitagarrien aiphamenak erakhar litzazke justuak geroago eta gehiago zure benedikatzera eta laudatzera. MarIl XXI. Mirikuak badire aiphamen dutenak, / mihiz bezala kaskoz ungi berreginak. Hb Esk 109. Uhaldeko seme zen Duhalde handia, / Sinan arima ketan kharrak ibilia. / Aiphamena utzi du mendi orotako; / Haren dohainak horrek ez sobra beztiko. Ib. 98. Franklin deitzen zen aiphamen handitako Amerikano batek. Dv Lab 194. Sazumako buruzagiak, aita handiaren aiphamena entzunik, baimena eman zion haren peko ziren herri guzietan fedearen predikatzeko. Laph 215s. Jakintsun bilhakatuz, jakintsunaren aiphamena kharreatuz, ez othe niteke salba? Ib. 129. Ez gare beraz harritu behar, [...] jaun handi batzu heldu badira ere [...] Eskuararen aiphamena aditurik, gure herriaren ikhustera bere begiz. Arb Igand 32. Eskualherriaren ethorkizunaz eta Eskuararen aiphamenaz den gutieneko axolarik duten guzieri. Ib. 31. Xinako mahatsaz bertzerik ekarri baitu ordean handik Dabid apezak, Frantziako jakintsunen artean aipamen handia irabazi dionik. HU Aurp 97 (75 jaun aipamen handikoa ). Badakikezue bederen engoitik haren izena; ba eta zerbait gehiago ere haren aipamenaz. Ib. 80. Badakit herri bat, aipamenez aberatsa, izaitez ere aspaldian aberats behar litakena. HU Zez 68. Zonbat gizon argitu / gorderik daudenak, / ez ditu lilluratzen / hanbat aipamenak. Etcham 129.
Gizurenen aipamenak eta zure aitaren egiñak irakur al ditzakezunean. ' At simul heroum laudes et facta parentis' . Ibiñ Virgil 43. Bere bizi-aldia bear bezin luze nai luke gizuren andi onen aipamenak eta egiñak abesteko. Ib. 42.
AIPAMEN EGIN. Hacer mención de, mencionar. "Honorificentissime aliquem appellare, ohore haundirekiñ nihor aiphatzea, nihortaz aiphamen, mentzione egitea" Urt II 181.
Egin diozokoon nitaz aiphamen Faraoni. Urt Gen 40, 14 (Ker aitatu egiozu Faraoni nire izena). Arritzekoa da txit, beraren [Zarauzko Fueroaren] aipamenik iñork ez egitea. Izt C 207. Aitzinekoen eginbide ohorezkoez zenbait istorio eta aiphamenen egitea deitzen da bizien liburua. ES 116. Aiphamen egin duzu zaldi-babaz; zer da hura? Dv Lab 90.
(Con aipamena, det.).
Eta bere predikuetan Jesusen izenaz aiphamena egiten zuela, entseiatzen zen judutarrak eta bai grekoak erakhartzerat sinhesterat. He Act 18, 4. Neskameak Isabelaren telefon-deiaren aipamena egin zuenean. Mde HaurB 12.
OHOREZKO AIPAMEN.
a) Buena fama.
Zeren ohorezko aiphamenak geiago balio du banaloriazko kontentamendu guziek baino. SP Phil 226 (He 227 aiphamen onak; v. tbn. en contexto similar Dh 196 aiphamen ona ).
b) (Usos prop. y fig.). Mención de honor.
Guziak baino sorginagoa izan zen Oxalde. Dirua harek hatzeman eta jabeari harek itzuli. Eta horra nola zuen Oxaldek ohorezko aipamena irabazi. Ox 200. Etxaidez kanpora ere izan ditugu lan asmatuak: hala ohorezko aipamena irabazi duen Loidirena. MEIG II 50.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper