1 min.
Onom.: El linaje de Sagarminaga. (1475) Arzam 343.
I. (Sust.).
1. (gral.; SP, Mic 6v, Urt I 307 (miñ), Lar (+), Aq pág. 63 (), VocS , Añ (+ ), Lecl, Arch VocGr, VocBN , H (+ ), VocB ) Ref.: Bon-Ond 141; VocPir 307; A; Lrq; Iz UrrAnz (miña) ArOñ (miñaua); Echaide Nav 138; Etxba Eib (miña); Holmer ApuntV; Elexp Berg (miñ); Gte Erd 45, 251; ZestErret .
Dolor (tanto físico como anímico). "Pena, dolor" Lar, . "Le mal" Arch VocGr. " Yin zaut lephoan [...] min bat, il m'est venu un mal au cou [...]. Laster ethorri minak eztira laster ioaiten ohi, [...]" H. " Min baiño illeta geiago (V, msOch), más lamentos que dolores" A. " Zer min itsusia! quel vilain mal!" Lh. " Miñ erria, el dolor agudo" Iz ArOñ . Cf. IC III 356: Min jak a! "lastímale, dale a aquél" (supuesta etimología de Menchaca); tal vez con un vb. eman o egin elidido, si no se trata del rad. de mindu. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 133 ejs.
Ene mina sendo ez liro zuk baiezi bizian. E 191. Asi zan bere mina [...] deklaraetan. Lazarraga A, 1141v. Ez naxana min baga kexaetan. Ib. B3, 1154v. Andia da ene mina, esan nai ta esan ezina. RS 114. Zegolarik aren amagiarraua mineki sendatu zuen. Ber Trat 89v. O, dolore, dio, eta miñ ezin pairatua. EZ Man I 100. Nahi baduk bizi minik gabe, / ez adila alha gose gabe. O Pr 324. Ezen hanbat miñ sofriturik / bethi nago doloretan. 107. Ezta posible sendatzea / zahartasunaren miña. Ib. 207. Orhitü Jesü-Kristen hilziaz [...] eta haren minez honki gure bihotzak. Bp I 76. Miña sentitzen det buruan. LasBer 13. Ikhas ezazü orai min txipien soferitzen. Mst I 24, 6. Oñazeak eta miñak estutzen zuen aldian. Mb IArg I 207. Nere bizi guztiko miña ta negar gaia badet. Cb Eg II 59 (Dv LEd 113 mina). Gotaren miñaz ezin ibilli zan. Cb Just 42. Zer zokhorri dereizkü emaiten gure minetan? Egiat 239. Laburra da zure atsegiña ta luzea zure miña. Mg CC 132. Enplastu bat, miñak gitxitu dakizuzan. Mg PAb 77. An, non mina dan, ifinten dau ungentu sendagaia. LoraS 80. Nik largako zaitut miñ gabe ta guziz sendaturik. VMg 44. Onexegaz kenduko jakoz bere min eta ala guztijak. Astar II 39. Marta eta Mariari damuan edo miñean laguntzera. Lard 425. Animan sentitutzen det miña. Bil 80. Zu nere miñarentzat / zera balsamua. Ib. 101. Xateko ganu onareki, minik ñonere bage. Mdg 135. Geitu ez dedin zure / miñ latz-zorrotza. Jaukol Biozk 100. Olango blaustadarik artu dabenak badaki min ori zein zorrotza ta zein eroan-eziña izaten dan. Kk Ab II 11. Iñok ez dazauan min bixijak jo gaitu. Laux BBa 130 (cf. minbizi). Kezka ta miñ-erre guzik / baretutzen dizkidana. EA OlBe 102. Min sogor batek arturik gauzkanean. Or QA 143 (v. minsor). Nahiz minik ugari jasan, eztiki mintzatzen zen beti. Mde Pr 136. Urraduraren mina musuka sendatu nahi ziolarik. Mde HaurB 100. Giltzurrunetan min bizi bat sentitu zuen. Arti Ipuin 28. Miñak uxaturik. Vill ( in Gand Elorri 16 ). Besteen pozarekin poz artu, iñoren miñarekin atsekabetu. Vill Jaink 89. Taju onetako izaki bat miñaren azpian egon bear izatea. Ib. 120. Goixian, barritan, eneban sentitzen ezer egin nebanik; baña illuntzera agertu ziran or-emengo miñak. Gerrika 167. Ixil-ixila estaltzen dutela beren mina, suerte txarreko egunetan. Larre ArtzainE 313. Naiko miña edo sufrimentua edukitzen zuan, batik-bat azkeneko bi urteetan. Insausti 117.
(Precedido de sintagma con suf. -ko). v. HAGINE(TA)KO MIN, BULARRE(TA)KO MIN, BURUKO MIN, HEZURRETAKO MIN, INGURUKO MIN. "(Dolor de) costado, meakako miña, alboko miña" Lar. "Alhorre, enfermedad en los niños recién nacidos, mokorreko miña" Ib. "Alifafe, abereen ointxokoetako miña" Ib.
Orzetako miña. Mb IArg I 278. Animako miñak. Cb Eg III 289. Begijetako mina. Zuzaeta 150. Sabeleko miña. Mg PAb 55 (v. tbn. sabeleko m. en AA III 631, Elzb Po 221, Bil 34, StPierre 13, Barb Sup 103, Or Eus 59). Txintxurriko miñ ta ertxidúra. LE Ong 67v. Biotzeko miña eta illuntasuna. AA II 95. Atzamar puntako min bat. fB Ic III 263. Zer barrengo miña! Echag 168. Urdalleko miñ gogor eta oñazeakgatik. Aran SIgn 76 (v. tbn. urdaileko m. en MEIG IX 107). Tripako miñ batek eramango zinduke. Sor AuOst 76. Alboko miñ zorrotzak baldin badau artzen. AB AmaE 248. Belarrietako miña. Urruz Urz 13 (v. tbn. belarriko m. en MIH 353). Begietako miña. Goñi 56. Gerriko miña. Ag G 182 (v. tbn. garriko m. en Bilbao IpuiB 110). Kankarreko miña. Alz Txib 84. Ezin ere itzul [debrua], buztaneko mina emendatu nahi ez badu. Zerb Ipuinak 85. Eztulak edo esteko miñak noiz ankaz-aurrera eramango zaitun begira. Mok 10. Etzian sendi barneko minik. Const 21. Eskuko miñak. Anab Poli 118. Iphurdiko mina. Osk Kurl 68 (v. tbn. epurdiko m. en EusJok 123). Gibeleko miñak. Uzt Noiz 63. Saietseko miñak. Berron Kijote 179 (v. tbn. saietsetako m. en Salav 69). Eskutako miña egin arte txalotu genuen. Zendoia 229. Eztarriko miña etorri jakon. Gerrika 292. Bere tripako mina. Larre ArtzainE 65.
Atxemaiten du zangoko min baten lotzen ari dela. Barb Leg 146.
v. ERDITZE-MIN.
Erditzeko miñak. AA III 472. Asi zitzaizkan erdiratzeko miñak. Ib. 531.
(Como segundo miembro de comp.). v. AMORE-MIN, bihozmin, buru-min, erdimin, odol-min, urmin, HAUR-MIN, HAZI-MIN, SEIN-MIN.
Nik ba dut estamu-miña, / ez jan-edanak egiña. Or Eus 371. Gorpuz-miña. Or Aitork 261 (23 urdabil-miñ). Barru-miña, asarrea, mukertasuna ta iguiña da aren gaurko makalaldia. Erkiag BatB 141. Ta an zagolik, izandu zitun estomako-miñak. Auspoa 77-78, 23.
v. tbn. Mong 587. Urruz Zer 85. FIr 171.
Mediku jauna, gezurre diño / nik ez dot amore miñik. Balad 169. Maite-min biurtu zen Zorion-miña. Txill Let 101. Zugan mutillengan baño maite-miñ aundiagoa ezarri du. MAtx Gazt 32.
(Lar, , Izt, Gèze).
Enfermedad, mal. "Mal de muchos, consuelo de bobos, askoren miña, txoroen atsegiña " Lar. "Accidente, mal" Izt. v. HERENEKO MIN, LAURDENEKO MINAK. Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales.
Ezta sentheria bano min gaitzagorik. O Pr 516. Erraiten da hekin sendatzeko min hartarik [horitasunetik] eman behar zaiela enada belharra oin solaren azpian. SP Phil 346 (He 348 gaitz). [Auzia] bilgüra bat da min güzietzaz egina. Egiat 225. Atza, ezkabia eta beste asko miñ arrak besterik ez dira. It Dial 33s (Ip min; Ur gatx, Dv eritasun ). Kalte anitz diote egiten iñori / bañan ezin diteke sendatu miñ ori. Izt C 195. Ez dakite hortarik heldu direla min gaixtoak! Dv Lab 132 (cf. mingaizto). Lehenbizian etzitzaion iduritzen haren minak merezi zuela arthatua izatea ere. Jnn SBi 94. Min batetarik sendatu jaun adineko bat ikusi nahiz. HU Aurp 182. Anhitz ejiptoar hil-arazi zituen Jainkoak eta igorri min izigarri batzu, bai gizonei, bai animalei. CatJauf 26. Jauna, phitzaraz zazu segurki, bainan barneko min tzar bat baitzuen, hura gabe. Zerb Ipuinak 128. Batzutan aita hiltzen da halako min batetarik, eta haur bat berdin hiltzen ahal zako min beretik. JE Med 144. Ez baditugu sendatu nai / gure projimuaren miñak. MendaroTx 78. Bainan nor da xutitu, salbu mendi-gainak? / Guziak lo baitzauzkan kaskoinzale minak. Iratz 185. Egoaizea naiko botika / sendatzeko bere miñak. Olea 103. Nere osaba jauna zalduntza-miñetik sendatu-ta gero. "La enfermedad caballeresca" . Berron Kijote 82.
Artua ondo bilduko da, baña gaztaña miñak jo du ta galtzen dijoa geiena. Sor Bar 100. Belar oek guziak bildu ta erre egin bear dira, moxorroz ta miñez betiak egoten dira-ta. EEs 1916, 254. Adarra moztutako lekutik barrura miña sartzen zaio, ta usteldu egiten da. stolaiz 45.
Lesión; herida.
Herioaren herhausetik eman ezazu, aplika ezazu miñari eta zauriari. Tt Onsa 38. Erran baitute, Lurdeko ura emaiten ginuela ene minaren gainean, ez da egia. Xortik ez dut, dakitalarik, ez eman minari, ez edan, ez eta ikusi. HU Aurp 186. Sendalariari deitu, miña garbitu, josi ta lotu. Anab Usauri 79. Aztaparreko minaren erretzeko. Larre ArtzainE 85. Batzu bi sosen mina eta lau sosen loturarekin. Ib. 177.
"Un mal, furoncle, clou, tumeur, panaris, etc." H.
2. Añoranza, nostalgia. v. herrimin, etxemin, itsasmin, sememin, HERRIKO MIN, ETXEKO MIN.
Zure minik sakonena iloba mina da. A Ardi 92. Geienak, aberri-miñak ukituta, aldegiñak dira, or beeruntz. Ldi IL 23. Sor-lekhuko minak harturik, deliberatu zuen Betelehemerat itzultzea. Zerb IxtS 50. Paradisu galduaren mina daukagu hezur muinetaraino sartua. MIH 303.
(Dv, H).
Deseo, anhelo. " Uste duzu lur hori erosi nahi nukeela, ez dut horren minik, [...] je n'en ai point le désir" Dv. " Khenduko diot berriz hunat ethortzeko mina, je lui ôterai l'envie de revenir ici" Ib. v. elkarmin, ibilmin, ikusmin, itsasmin, jainkomin, jakinmin, EZKON-MIN, LARRERA-MIN.
Badakizu, jauna, egundaino ez dudala gizon minik izatu. Dv Tob 3, 16 (Ur ez dedala nai izan gizonik batere, Ol senarrik opa izateke). Zure mina dudala / ais'erranen dute. Bordel 73. Lekhu eginarazten dio debruari eta khentzen berriz jiteko mina. Laph 188. Bidajatzeko mina hari sendotuko. Xikito 6. Erbeste-miñ sorgin batek gure gaztedia badaramakigu. Goen Y 1934, 186. Ai urruti-miña! / gaitz senda-eziña. SMitx Aranz 239. Biziagoa da zorion-egarria egia-miña baño. Txill Let 131. Geroago ta zeru-miñ biziagoa sortu yakon biotzean. Bilbao IpuiB 90 (v. tbn. zeru-min en Onaind in Gazt MusIx 156 y MEIG IX 107).
"Regret qu'on éprouve de la perte d'une chose" H.
Handik altxatuko duzun uztak ez duke zuk galdu duzun bazka txarraren minik. Dv Lab 26.
3. (L, B, BN-ciz-baig, Sal, S-saug, R; Volt 79, Dv, H) Ref.: A; Lh; Izeta BHizt2 .
"Hiel. Urzoak eztei minik (R), las palomas no tienen hiel" A. v. behazun.
Han eman zioten arnoa edaterat miñarekien nahastatua. He Mt 27, 34 (Dv, Echn min; Hual gibel min, Ip urdalmin, Samper gedarre, SalabBN khedarre ). Nere plazerek edan arazi diote ardoa naasia minarekin. FamInst 832. Jatekotzat mina eman darotade, egarrian edaritzat minagrea. "Fiel" . Dv Ps 68, 22 (Ol, Or beazuna, Ker beaztuna, BiblE pozoia ).
II. (Adj.).
1. (G, L, BN-baig, Sal, R; Lcc, SP, Urt I 93 (), Ht VocGr 326, Lar (+ -ñ), Añ (+), H). Ref.: Bon-Ond 154; A; Iz Ulz (sagar). Amargo; ácido, agrio. "Acedo" Lar. "Verde, en el vino" Añ. "Sagar mina, la manzana y el manzano silvestres" Iz Als. v. 1 garratz.
Ala ithurri batek zulho beretik emaiten du dulzea eta mina? Iac 3, 11 (He miña; TB, Dv kharatsa, Ol, BiblE gazia ). Nik bere, Jaun orrek ala gurarik, / probadu dot mina eta dulzea; / bietan busti da ene ulzea. Lazarraga B2, 1151r. Ginda, gozo dala min da. RG A, 7. Pozoin miñez bethea. EZ Man II 94. Egarria zerotzuten / khelder minez hezatu. EZ Noel 100. Iustizia min da, eta garratz, eta miserikordia gozo eta ezti. Ax 137 (V 90). Edari min baten edatea gaitz da. Ib. 355 (V 222). Gozatuko duzu zoriz / zeure kolera mina. Hm 117. Badira fruituak, irasagarra bezala, bere gozo minaz on guti direnak konfituraturik baizen. SP Phil 404 (He 408 gozo miñagatik ). Eriotz gogor baten edari miña. Mb IArg I 152. Pasioko Kaliz latz edo edari miña. Ub 87. Saldu ezinda gelditzen diran sagar miñ ta motelak. VMg XII. Gozoa eta piña / eguteran egiña / ez da izango miña [mispira] . Izt Po 118. Mirra eta beazunaren garraztasun miña artzeagatik aoan sartu. Lard 459. Pazkoa au egiten zan arkume erre, letxuga min, legami gabeko ogi eta ardoarekin. Ib. 438. Gure baratzan ginda / ondu ezta ta mina. Balad 205. Edari miñ ori arturik gaude. Or Mi 125. Ianari gozoa ta miña. Or Aitork 261. Ez baitago ozpin minagorik elkarrekin ezin ezkon daitezkeen goxokiz nahasia baino. MEIG III 94.
v. tbn. JBDei 1919, 365.
Bakiokoak zer balio-omen? / Ixo Getariko miña. " Vinagrillo" . Or Eus 194.
(gral.; Lar, VP 63r, Añ, Dv, VocB). Ref.: A; Iz Ulz (miñe); ArOñ (miñaua); Elexp Berg (miñ). Picante. "Pimentón, piper miña" Lar, Añ. "Piper gorri miñak, pimientos rojos picantes" A. "Miña da miña, baiña ezta piparra; baako bizarra, baiña ezta gizona (kipulia)" Iz ArOñ. v. mindun (2).
Artu zuen profetak irin pisk bat eta bota zuen elzeko belar miñen gañean. Mb IArg I 273. Baratxuri miña. Gy 177. Piper miña da onentzaz iñor / apaiñago ikustia. Urruz Zer 77. Ausiña baño miñagoko moxorro aiek. Or Mi 112. Asun miñez beterik. Ldi BB 8. Pipar miña larregi. Erkiag BatB 167. Izeba neska zar bat du, tipula baiño miñagoa. NEtx LBB 137. Piper-miña galanki izaten dute. (In MEIG III 109 ).
v. tbn. Anab Aprika 69.
"Miñak ditu bere esanak, es picante en sus dichos" VP 63r. "Ozpinak uli guti, elhe minak gogo guti, [...] la parole piquante" H.
Esaera miñak, / birao zakarrak eta / ausardi zikiñak. JanEd II 414. Orduan ik jarri al dizkiok aitari orren bertso miñak? Ataño TxanKan 76.
Sukaldean ke miña zegoan. Ag G 222s. Su-garretan, ke miñetan, gorri gorri. Ib. 22. Kale-zulo oietako ke min orrek ez dit onik egiten. Ataño TxanKan 12.
2. (Urt, Dv).
Doloroso, amargo. "Comminari, [...] mehatxu garratzak, miñak, haundiak egitea " Urt V 436. " Bere anaiaz saldua izatea, zer da minagorik? être vendu par son frère, qu'y a-t-il de plus cruel? [...] Heien arrangurak baino deus etzait minagorik, rien ne m'est plus sensible [...]" Dv. " Erantzun minak egin diotza, il lui a fait de durs reproches" H. v. samin, mingarri.
Zauriak otzituago dira minago. RS 449. Gaixtoek entzunen tuzte hunelako hitz minak. EZ Man I 85. Konzientzia gaixtoaren autsikiak autsiki minak [direla] . Ax 439 (V 287). Aitziñetik ikhusirik heldu zaizkigunak ere haiñ miñ bazaizkigu, zeiñ dorpheak dire bada ustekaberik zaurtzen gaituzten kolpeak. Ch III 45, 3. Urrikal zakizkote horren nigar minei. Brtc 263s (147 suspira minek ). Luxuriosoak gauza min eta garratzat dauko bere gusto zikin loijai ixtia. Zuzaeta 151. Ez daguala [...] pena garratzagorik, atsekaba mingotxagorik, nai bage minaagorik. fB Ic I app., 7. Noiz eta bertzeak botarik airera / izkola miñ bat luzeki. Gy 220. Bekatuaren siñale negargarriak eta kastigu miñak. Lard 5. Negar-malko miñak isuri zituzten. Ib. 99. [Piarresek] ixuri zituen nigar minak. Dv Mt 26, 75. Emazteki bat oinhaze minenen erdian. Laph 86. Erroma gaur jatzu garratza, / Erroma gaur jatzu miña. AB AmaE 152. Itz miñok Juakiñegan, zer egingo eben? Ib. 266. Bereala negar miñari eman zitzaion. Arr May 179. Ardien musturkadaak / guztiz dira minak. Azc PB 68. Amorio-akuladak / nituanak ain miñ, / aingeru-erariak / premian on egin. JanEd II 13. Gorphutz, zauri minek jana. Ox 80. Itxaso-ura baño egun miñagoak izan ditiat. Or Mi 94. Euli-eztenaren ziztada miñak. TAg Uzt 99. Utsune aundia etxerako, ta atsekabe miña biotzarentzat. NEtx Nola 18. Arantza miñak. BEnb NereA 231. Baserritarrok beti arlote, / orixe guretzat miñ da. Olea ( in Auspoa 39, 137 ). Eresi trixte miñak. Berron Kijote 158. Ez dute, egia-erran, holako oroitzapen minen beharrik [...] Ama horren otoizteko. Larre ArtzainE 251.
v. tbn. SP Phil 378. Lar SermAzc 47. He Gudu 106. Lg I 220. Hb Esk 24. Arb Igand 145. JE Bur 124. Zerb Gerlan 79. Xa Odol 15.
(Con reduplicación intensiva).
Gorputza bat-batetan zauriz bete zion, oñaze min-miñak artu zuten. Lard 505. Jesusen naigabez betetako otoitz min-miña ta aren zotin estuak. Inza Azalp 78. Erio-bildurraren kezka min-miñez beterik. Or Aitork 160.
Dauka barriz piku bat / ardi pikaruak / jostorratz miñen miñena / baño okerragua. DurPl 84.
"En parlant d'une chose dure, qui fait mal. Pilota mina, une paume dure" H.
(Ref. a ruidos, gritos). Amargo; desgarrador; agudo, penetrante. " Oihu mina, cri perçant" Dv. " Igortziri mina, un coup de tonnerre soudain et sec" H.
Geadar minakaz jente andia. EgiaK 88. Tronpeta minak dio: hilak pitz, bil judiziora. Harb (ed. 1690 ap. H ). Etzen bazter guzietan oihu minik eta nigar kharatsik baizen. Lg I 256. Harramantza borthitz eta min bat. Ib. 190. Entzunen tuk auhenik minenak. Monho 126. Haurrak oihu: "hel zakizkit" [...] / oihu miñetara noizbait itzultzen da maistroa. Gy 84. Deihadar, garrasi min, burho ikharagarriz beharriak betheak. Dv LEd 220 (Cb Eg II 123 garrasi samiñakin). Zer oihu mina, ikustean galdu behar duen hiria. Hb Egia 53. Jesus dago oihu minez. Arb Igand 8. Iru edo lau txilio miñ aterazi bere txistuari. Mok 17. Karrasia min batean biltzen ditu bere Lamin-lagunak oro. Barb Leg 24. Geroan, intziri miña, / iñolaz esan eziña. Or Poem 554. Alako baten txistu min batek / iratzartu dau goizeko isilla. Ker Orbelak 50. Gurdia zenbatez ariñago, ardatzak kirrinka miñago. (G-goi). EZBB I 137.
v. tbn. Lard 334.
" Kanpak min dagoz (V-arr), ezkila min dago (B), esaten da ezkilak durundu luzea daukenean [...], las campanas están doloridas, se dice cuando tienen resonancia larga [...]" A EY I 200. "Resonante, ezkila ori zer min dago (BN)" A Apend.
Ezkilla miña entzun duneko. Or Eus 228. Kanpai-ots miña. SMitx Aranz 90. Illa alderago, eta ezkilla miñago. (AN-gip). Inza NaEsZarr 885.
3. (Dv).
Vivo, fuerte; intenso, profundo. " Lo mina, profond sommeil" Dv.
Zure bihotzean leku hartu zuten plazergarri maiteenak eta minenak. SP Phil 525 (He 533 borthitzen guziak). Ene gutizia miña da zurekiñ hertsiki lothua izatea. Ch III 48, 4. Eztirat ganbiatzen tu khiratsik miñenak. Ib. 5,3. Zure umeari ardiets diotzotzu iragan denborarenzat urrikirik miñena. Mih 58. Urriki min eta deliberazione hau gabe ezin ilkhi gaitezke Jainkoaren etsaitasunetik. Brtc 164 (v. tbn. urriki min en Ch I 20, 5, Lg II 176, Dh 188, Dv LEd 10, Xa Odol 266). Garela aflisituak dolorerik minenez. Monho 56. Haren nahi mina liteke egun oroz ere har baneza. Dh 243. Hatsbeherapenik minenetan nindagolarik, ene bulharrei joka. MarIl 72. Ez zezoketen eman holako gizonari etsaiek nahigabe minagorik. HU Aurp 92s. Bere izaite guziko lehiarik minena. JE Bur 96. Hura egarri gose minetan da sekulako galduren. Ox 76. Beroa gerogo ta miñago, kixkalgarrigo. Or Mi 119. Zaletasun artean, eukinaia zan sakonena ta miñena Nikanor-engan. Erkiag BatB 34. Udako eguzkiaren ziztada-miñak. Berron Kijote 146. Akordatzen naiz bi aldiz jo niñula. Bi zartako, baiña miñak. JAzpiroz 39. Eztabaida minetan oihuka zebilen polemista bortitza. MIH 264.
v. tbn. Lg I 291. Jaur 156. Hb Egia 94. Arb Igand 72. Zerb Ipuinak 129.
(Con reduplicación intensiva).
Dolore miñ-miñ bat sentitzen du bere Jaiñkoa ofensatu izanaz. He Gudu 50. Lenagokoen damu miñ-min eta berriz ez egiteko itzarekin. Lard 517.
(Color) vivo. v. gorrimin.
Kolore bizienak eta miñenak histen dire aire handian. Mih 36. Argi xuri-min batek inguratzen du arrotzaren burua. Laph 52.
(Ref. al sol, el viento...). " Iguzki mina, soleil ardent" Dv. "Pénétrant, poignant. Iguzki min, soleil piquant. Listor asiki mina, piqûre poignante de frélon. Sastako mina, élancement vif que cause un mal" H. " Elur mina bezin txuri (L-côte, BN-baig), tan blanca como la nieve, ... en su extrema blancura" A. " Haize miña dago (G-azp)" Gte Erd 148.
Arteketarik hixtuz iphar aize mina. Ox 65. Txingorra ta aize miña leiotatik intzirika sartzen ziran. NEtx LBB 64.
Hondo, sentido. " Dolu minez besti, habillé de deuil rigoureux" H.
Ekharri zuten dolu haundi eta min bat. "Vehementi" . Urt Gen 50, 10 (Ur samiñakin, Dv min). Hiri guzia yarri zen dolurik minenean. Lg I 259. Hulako hitz minek ematen zuten ezagutzerat Salbatzaillea gehiago zela ukitua Yerusalemeren zorigaitzaz. Lg II 222. Eta dukenean zenbait afera miñ, / bertzez hobe duk ez egiñ. "Si quelque affaire t'importe" . Gy 284. Argitua zen ungi d'Abbadie yauna / pagatzen zuenean adio minena. Hb Esk 18. Lurra, onen edertasun guziaz ere, bere sentikizun miñean, zerrapo, baitegi, ibar sakon eta illuna du. Gazt MusIx 168s. Esker minak. Mattin 55.
Aurki arte. Emazteak-eta, goraintzi miñak. Ldi IL 19. Emazte ta seme-alabei gure gorantzi miñenak. NEtx Nola 21.
"(AN, L), crisis, momento crítico" A (que cita el ej. de Ax). v. GAU-MIN, NEGU-MIN, UDA-MIN.
[Azken egunean] da mena, orduan da mina, orduan da azken adina eta peril guztien gaiñeko perila. 'Entonces es el extremo, entonces es el momento crítico' . Ax 188 (V 127). Yeiki zen gauaren minean. Lg I 231. Urtharril mina zela, bi kaskoin ihizin. Ox 124. Martxo ilabeteko / gauaren minean. Etcham 81 (195 gauaren gau minean).
Iguzkiaren minenean. Lg II 197. Iguzkiak yotzen du bere minenean. Hb Esk 215.
4. (L, BN ap. Lh ; SP, Dv, H, A).
Íntimo. "Fiel. Adiskide mina, fidel ami" SP. " Burhasoak baino minagorik ez dugu, nous n'avons rien de plus cher que nos parents" Dv. " Adiskide min, íntimo amigo" A. v. mami, ADISKIDE-MIN, LAGUN-MIN.
Ikhusten ditu ene pentsamendu eta afekzionetan diren sekreturik minenak. MarIl 61. Adixkideen artekoa baino minagoa baita ezen, eskolako lagunek beren biltzarretan elgarri dematen zorion hori. JE Bur 92. Erranen diozkatzu, zabal-zabala, zure sekretu minenak. Zerb Metsiko 55. I, Beltran, nere adiskiderik miñena aizen ezkeroz. Etxde AlosT 22. Atozte onâ, lagunak, / Apolo-talde deunaren zoruna / zeratenok, ta nere / ondasunik miñena. Gazt MusIx 85. Ez ziren guztiok gogaide minak agidanez. (In MEIG VI 38 ). Sei lagun geratzen giñan, seirok zein baño zein miñago. Gerrika 145.
(Con reduplicación intensiva).
Aren adiskide min-mina zan Oilurtako nexka gazteak esan zuen. Lh Yol 39. Au gerta oi da atsegin lizun nazkagarrietan, au zillegi diranetan, au laguntasun min miñean eta iatorrean. Or Aitork 189s.
" Etsai mina, ennemi détesté du fond du cœur" H.
Eror bedi kalteori / etsai minon gainera. Hm 116. Izan da ere bere etsaiik minener diru puska zonbaiten erasaitekotan. Prop 1899, 51 (ap. DRA; la ref. es incorrecta). Alemaniako etsai minenak elgarretarik behar zirela berexi. StPierre 32.
5. " Lur mina, se dit d'une terre récemment sorti de desous la neige et qui donne un pâturage malfaisant" H.
6. " Burdin mina, fer non doux, non malléable, cassant" H.
7. Delicado.
Ala ardiak sasia duela ankartean, / zizta sumatzen baitu errape miñean. "Delicada ubre" . Or Eus 375.
8. Laborioso, esforzado.
Ezagun da zer ofiziale mina zen, xuhurra, garbia. JE Bur 158s.
III. (Uso adv).
Fuertemente, vivamente.
Geroago eta miñago zerasaten: gurutziltzatu ezazu, gurutziltzatu ezazu. Lard 454. Aurtxo Jesus negarrez asi zan, baña añ miñ eta biziro, non [...]. Arr May 61.
HARRI MIN, KEZKA-MIN. v. harri, kezka.
MINAK HARTU (G-azp ap. Gketx Loiola; Izt). "Acometer los dolores, minak artu" Izt. "Este-sobrea miñak artuta, kendu egin diote" Gketx Loiola (s.v. -sobre).
MIN-ALA. Dolor. "Doler, min-alak izan (V)" Añ.
Alango eriotza gogorraren guztizko min-ala ikaragarriak ikusi bear izan zituzan. EL2 221. Semearen gorpu ilak, / untzeak eta arantzak / emon deutsez Mariari / min-ala guztiz latzak. Ib. 208.
MINAREN MINEZ. De puro dolor.
Miñaren miñaz katu guztia / beinguan niri igarorik. Mg PAb 62. Miñaren miñez il zan. Lard 151. Haur gaixoa ez daiteke altxa lurretik, minaren minez. Arb Igand 85. Aieneka ta erdi arnas barik, miñen miñaz. Kk Ab II 11. Ezin eban miñaren-miñaz bururik jaso be egin. Otx 59. Minaren minez urtzen ari daut bihotza. Iratz 125. Ezne goriek barruek erreta miñen miñez. Akes Ipiñ 30. Miñaren miñez, antsika eta negarrez, urruti arkitzen zan bere amari oska. Salav 101. Miñaren miñez samindu nauzu. Berron Kijote 42.
v. tbn. Ox 67. Zait Plat 108. Miñaren miñez: Ag Kr 154. Or Eus 204. Etxde JJ 30. Erkiag Arran 178. Miñaren miñaz: AB AmaE 85.
Dolu minaren minez ez zen gehiago bere buruaren jabe. Barb Sup 47.
Miñaren miñezko ekite latz ori. Gazt MusIx 149.
MIN-HARGARRI. Doloroso.
Erdiondo minhargarriak, odol galtze eta holako ez ongiak [sendatzen] . EskualOn 27-4-1906, 3.
MIN HARRARAZI. Hacer daño.
Guttiak egin zuen gero, ez baitzion hantxet Goaña gaixoari minharrarazi! Barb Piar I 55.
MIN-ARRASTO. "Miñarrasto, dolorcillo" Asp Leiz2.
MIN HARTU (gral.; Dv, H, VocB, Zam Man 56), MINHARTU, MINARTU. Ref.: A; Lh; Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 190, 212, 221, 276. Hacerse daño; accidentarse (sobre todo al Norte donde, en los ss. XIX y XX, minhartu parece haberse lexicalizado). "Miñ artu dau eskillaretan bera jausitta" Etxba Eib. En AxN se explica iraziko (315) por min artuko.
Abre batek ere min hartzen duenean, egiten du sentimendu. Ax 616 (V 396). Min hartzetik begiratuko zutela. Ib. 135 (V 89). Nork ez dakus eriak miñ artu badu ere, esker asko zor diozkala maisuari? AA III 598. Ta miñ arturik, / biraoka / asi zan. Zav Fab, RIEV 1907, 96. Hola minartu izan du / bietan erori eta. Bordel 96. Zenbatenaz indar gehiagorekin ematen baitzuten ukhaldia eta hainbertzenaz ere gehiago minhartzen zuten berek. Jnn SBi 174. Berak dik minhartuko hi jotzearekin! Zby RIEV 1908, 603. Nola ezbaitud ekun orren kartarik min artu zionaz gero. Mdg 128. Zer tutzue dolamen hoik; ai eta ai? Ala nik baino gehiago minhartu duzue? HU ( in Ox 202 ). Eriotza, gaitza, erori ta miñ artzea, opa izan diozu? ArgiDL 27. Oraindik ere miñ artzen degu / ark eman zigun golpian. Tx B I 82. Miñ artu arren, eutsi dio sendo ta an gelditu da. ABar Goi 25. Minartu dun umetxoa izan bailitz. TAg Uzt 275. Min artu al dek, Matxintxo nerea? Etxde AlosT 25. Zaldia labaindu ezkero jausita min ar zezaketen. Etxde JJ 254. Emazteak ez daki ospitalean nizala minharturik. JEtchep 92. Zergatik artu bear det min oñetan? Anab Aprika 93. Besteren oiñazetan miñ artzen zuana. Berron Kijote 173. Non zaude, nere andere / nere miñaz miñ-artzeke? "Que no te duele mi mal" . Ib. 67. Min artzen danean, ai egiten dek. TxGarm BordaB 68. Ukan zuten ixtripu bat, eta hartarik ere nehork minartu gabe atera ziren. Etchebarne 116. Gazte au biarlekuan min artuta egoen. Gerrika 38.
v. tbn. FrantzesB II 10. Ur MarIl 32. HU Zez 22. Itz Azald 101. Ag G 45. TP Kattalin 193. FIr 132. Barb Leg 65. Eguzk GizAuz 30. Or Poem 40. Mde Pr 320. Bilbao IpuiB 148. Basarri 32. Zait Plat 1. SM Zirik 83. MAtx Gazt 47. Xa Odol 163. Minhartu: Prop 1909, 199. Zerb Azk 95. Etxabu Kontu 56. Ataño TxanKan 140. Miñ artu: Echag 74. Arrantz 32. AB AmaE 229. MendaroTx 30. Yanzi 223. Etxba Ibilt 482.
(Aux. intrans.).
Horra zergatik fededunak ez ziren paganoak baino gehiago minhartu. Prop 1906, 74.
(Con determinantes).
Eztu / min garabik harturen. EZ Eliç 287. Min andia artu bear due. Mg CC 175. Adalbaldo nigaz gogoratuko ezpalitz miñ andi bat artuko neuke biotz-barruan. Ag AL 71. Miña artu dau. Altuna 66. Neronek sentitzen det / artu duan miña. Tx B 167. Iñork aña miñ nik artu nikan. ABar Goi 70. Estutu-ala estutu zuten nere eskuak Mirenen eztarria, miña artu arte. Txill Let 105. Aren epertxuntxurrak sekulako miña artu eben. Erkiag BatB 61. Manuxepa, Enrikek miñ asko artu dau? Alzola Atalak 54. Nik, zuk baiño min geiago artzen dedala, ementxe ari naiz. JAzpiroz 204. Gorputz guztian min gogorra artzen neban. Gerrika 171.
v. tbn. Or Eus 164. NEtx Nola 33. And AUzta 61.
Biotz-miñ andia artu eban Apartxuk karta au eldu yakonean. Bilbao IpuiB 262.
( minik hartu, en contextos no afirmativos).
Etzezan minik har. Act 28, 5. Oraiño minik hartu gabe, ukitzeaz beraz egiten du marraska. Ax 432 (V 281). Kangrenatuta dagoala zure biotza miñik artzen ez duenean. Mg CC 140 (CO 207 minik artuten). Azotadu arren eztozu minik artuko. Astar II 130. Etxiak lur jo zuan ta iñork ere miñik artu etzuan. Bv AsL 151. Ez zian batere minik hartü. Ip Hil 173. Nekerik eta minik elukete artu nai alakoek. Zait Plat 1. Iñok ez genduela minik artu. Gerrika 155.
v. tbn. Osk Kurl 161. Miñik artu: Mb IArg I 228. AA III 547. Echag 231. PE 120 (miñikan). Arr May 30. Ag Kr 13. Kk Ab II 32. Otx 36. Or Mi 24. And AUzta 106. Anab Aprika 93. Salav 37. Uzt Noiz 99. Berron Kijote 97.
( minik hartu, en contextos afirmativos).
Errotarijaren semiak zurubittik bera jausi ta miñik artu ei dau. Altuna 67.
(Part. en función de adj. o sust.). Herido; accidentado. " Gudua akhabatu ondoan minhartu guziak altxatu zituzten, après la bataille, on enleva tous les blessés" Dv. " Minartua, contuso (AN-ulz)" A Apend.
O, Iesus, eroriei, / zuk othoi min hartuei, / begira diezezu / eta altxa etzazu. EZ Eliç 199. Azuarra ta luki miñ-artua. Zav Fab, RIEV 1907, 96. Azken Sakramenduak langile minhartu bati eman ziozkaten. Prop 1906, 274. (ap. DRA) Haur debalde utzi, gizon gazte minhartu lanetik gelditu [...], hots, edozoin izan zadien. JE Bur 66. Iduri zuen hastean norbait zela minartua. Barb ( in Xaramela 162 ). Lostramo, eskuan miñ-artua olioa botatzen. Beste bat ere bai, Erroke zeritzana, miñ-artua. Anab Poli 63.
MIN-HARTZE. Accidente.
Begira minartze gaixtotik. Bordel 95. Orzaizeko erretor Diharassarry zenaren min-hartze izigarria entzun zuenean. HU Aurp 124. Caisse d'assurances mutuelles contre les accidents derizanak minhartze batek bere eta familiaren bizipidearentzat dakarkiokeen ondorio hitsetik du gerizatzen. JE Bur 200.
MIN-AZKURA. "Miñáskura, rasquera que se produce en un divieso, etc., cuando comienza a curarse" Iz ArOñ.
MIN-BELAR
Egun batean sartu ninzan / billa on baten bakarrik, / amorearen min-berarraz / ondo deskuidadurik. Lazarraga B21, 1197v (parece que con el sdo. de 'la hierba del mal de amores').
MIN-DINGILIN. Campanas a muerto.
Lanbreabe-ko etsanderea, Ipiñeko min-dingilinek (kanpak) asi dire-ta gertau egixu anda iserea. Akes Ipiñ 29.
MIN EDUKI (G-azp). Sentir dolor. "Hoy, desgraciadamente, nos valemos de la locución min euki o iduki" A (s.v. min izan).
Maitatu dut, min euki dut bihotzean. Mde Pr 128. Min dauken lekure eramaten da eskue. (AN-larr). Inza NaEsZarr 249. Jakiña, min neukan da erren egiten nuan. JAzpiroz 109.
(Det., tras -ko ).
Buruko miña eukan makala! Bilbao IpuiB 221. Agiñako miña daukana goian dago. SM Zirik 69.
MIN EGIN.
a) Hacer daño. v. MIN EMAN, minberatu (2). Tr. Usado al Norte desde Leiçarraga. Al Sur se documenta muy escasamente hasta el s. XX: en Refranes y Sentencias y en J.M. Zavala (Fab RIEV 1907, 96).
Otsoak arzari min leio. RS 74. Zapatak iauntzi berrian hersten du, min egiten du. Ax 490 (V 317). Zergatik haiñ gauza xumeak min egiten darotzu bihotzean? Ch III 46, 1. Sathani handizki miñ egiten dio haren kontra gudukatzeko molde hunek. He Gudu 158. Sainduaren galtzeak min egiten ziotela hekiei ere. Jnn SBi 119. Bihotzak min egiten dio. Arb Igand 28. Min egiten zion noka izketan entzuteak. A Ardi 23n. Ire ikusteak min egiten zidak. TP Kattalin 193. Hiletan batek min egin zaukun guzien gainetik, adixkideetan leialena baitzen. Zerb Gerlan 101. Masokistak: min egidak! Mde Pr 68. Goxoz atrakatu zan, ta aiek min egin. Anab Poli 77. Begietan min egiten zuen goizeko iguzkiak. JEtchep 56. Etzaitez urbildu, arantzokin min eztagizun... Vill Jaink 90. Eneuke gura neure kantuaz / iñori min egitia. BEnb NereA 235. Ez nuen, alabainan, ene ustez segurik, egundaino kantatu nehori min egin zezoken pertsurik. Xa Odol 267. Min egiten zidan itz itsusi aiek entzuteak. BAyerbe 53. Nahiz iguzki beroak ere min egiten zuen. Larre ArtzainE 60.
v. tbn. Harb 176. SP Phil 329. Mst III 45, 3. Etch 332. Arch Fab 101. Lap 66 (V 34). HU Aurp 128. JE Bur 145. Ldi BB 46. Ugalde Iltz 51. Erkiag BatB 29. Osk Kurl 87. Larz Senper 16. Ardoy SFran 289. Azurm HitzB 63. Berron Kijote 170.
(Con determinantes).
Ohoin hark dolore, tormentu eta min handirik egiten du gizonari hilzian. Tt Onsa 146. Ez deutsut miñ andirik egingo. Mg PAb 77. Sendatzea luze dik / hek egin minak. Zby RIEV 1909, 106. Jakin gabe zer min egiten zioten. Jnn SBi 14. Piperrak aosapaiari dagion min errea. TAg Uzt 45. Oztasun eta eraso-giro onek Xalbati min aundia egiten zion. Etxde JJ 266. Hunek ez baitzuken besteak eginen zuen bezenbat min egin don Albaro jaunari. Ardoy SFran 305.
v. tbn. Echta Jos 31. Zerb Gerlan 96.
Indar askoko mutilla zan. Korrika pasatzeko denboran min aundia egiten zuan. Albeniz 87.
( minik egin, en contextos no afirmativos).
Eztagioala deus minik eure buruari. Act 16, 28. Eztioela zigorrak minik eginen. Ax 305 (V 203). Zure kontzentziak minik egiten ezteizün thenporan. Mst III 36, 1. Ez naiz hunat ethorria nihori minik egiterat. Lg I 319. Bainan basa ihiziek ere etzioten minik egin saindu hekiei. Jnn SBi 102. Batbere minik egiten ez dabena. Itz Azald 109. Atera zion orratz ura miñik egin gabe. Urruz zer 126. Paltrikeriari miñik egin barik tripea bete-beterik eroialako. Bilbao IpuiB 254. Neri gero, miñik ein barik ibilli akitx, e! SM Zirik 56.
v. tbn. SP Phil 277. Tt Onsa 38. Hb Egia 104. Dv Lab 217. JE Bur 121. Lh Yol 44. Ox 206. Const 21. Barb Leg 131. Lf Murtuts 39. Zerb IxtS 20. Larz Senper 128. Xa Odol 239. Miñik e.: He Gudu 155. Gy 310. Sor Gabon 30. AB AmaE 359. A BGuzur 138. Echta Jos 31. Altuna 50. Munita 60.
(Aux. intrans. bipersonal).
Miñ egin zaio. Sor Gabon 60.
b) Resultar doloroso.
Gogor eta miñ egiñ zitzaion txit aiñ kastigu latz eta lotsagarria. Aran SIgn 68. Min egitten jat iñogaittik berba txarrak entzuteaz. Echta Jos 197.
"Min-min egin (V-m), resentirse en lo vivo. Neskazar-kontua aitatu deutsanean, min-min eginda erantzun deutse: nezkazarra neu? Baita i barriz atso gaztea" A.
Hacer ascos (a la comida).
Thomas gaizoak eta haren haurrek min guti egin zioten jatekoari. Barb Piar II 204. Pentsatzen dut haatik etxeko afariari ez zakotela min haundirik egiten! Etchebarne 46.
d) (Con aux. intrans. bipersonal). Perder el conocimiento. "Lesakan, miñ egin korde galtzeari esaten zaio" Auspoa 77-78, 36n.
--Niri zer pasatu zait? [...]. --Eztakit; miñ egin zaizu. Auspoa 77-78, 36.
MIN-EGINGARRI. "Douloureux (au sens moral)" Dv.
MIN-EMAILE. Malo, perjudicial.
Ithurri onak dire herri guzietan / ez da min emailerik Laphurdi lurretan. Hb Esk 96.
MIN EMAN (V-gip, G, AN, BN-arb; Dv; min emon V; min emun V-gip). Ref.: A; Etxba Eib (min emon); Elexp Berg (miñ emun); Gte Erd 276. Hacer daño. "Ofender, causar resentimiento" A. "Min emon zestan, miñ emoteko berbak ziran ba esan zestazenak" Etxba Eib. "Min ematen dit (V-gip, B), korbatak min ematen dit lepoan (AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 276. v. MIN EGIN, minberatu. Tr. Documentado casi únicamente en autores meridionales. Al Norte se encuentra en Hiribarren, Zalduby, Oxobi y en un ej. de Balad .
Min ematen dioten aragi pitsak edo zatiak. Mb IArg I 278. Semen baten kontra ezer egiteak min ematen zion. Lard 199. Abere gaxoa ala ikusteak biziro miñ eman zion. Arr GB 64. Egia nik beti, miñ emoten badeutsu bere. Ag AL 95. Kalluak miñ ematen dirate. Iraola 21. Damu zuan mutillak aitonari min emana. Ag G 330. Bereala asten ziran gazteak alkarri miñ ematen. Ib. 224. Pentzetan egin lanak ez dauk, ez / bihotzean emanen min. Ox 140. Biek min emongo dautsoe, burliak eta dirurik ez artziak. Kk Ab II 93. Orrek damotse min. Enb 136. Biyoaz, ordun, min emango badigu ere. Ldi IL 58. Holako gune on eta goxo baten uzteak min eman zaukun. Zerb Gerlan 71. Min zemaidana irakurten ez nulako. Or Aitork 26 (SCruz 35 miñ eman). Idisko iñuskeari, min emonaren emonaz errazoipean jarri nai bai leben. Erkiag BatB 51. Min ematen dit entzuteak ere. NEtx LBB 44. Berori kejatzen bada zerbaitek miñ-ematen dionean. Berron Kijote 97. Besoaren zañen batek min eman zion. Alkain 153. Onek eta beste min emoten dauskuezan gauza batzuk. Gerrika 198. Oinetako hestuegiak min ematen baligute bezala. MIH 274. Gure zabartasun onek min ematen zidalako. MEIG III 60.
v. tbn. Mg CC 183 (CO 274 miñ emon). Arr GB 64 (). Bv AsL 195. Urruz Zer 110 (). Tx in Imaz Auspoa 24, 133. MendaroTx 162 (). SMitx Aranz 42. Anab Poli 114. Olea 41 (). Uzt Noiz 70 (). Ataño TxanKan 213. Min emon: fB Ic II 210. AB AmaE 229. Belaus Andoni 6. Bilbao IpuiB 27. Gand Elorri 155 (). Etxabu Kontu 56.
(Con formas verbales supletivas).
Miñ zion beatza, iñolako matxuragabe, sendo eta ederki [...] bere lekuan agertu zan. Arr May 152. Gathilua utzirik / --horrek baitio min-- / hasten zaio mokoka. Zby RIEV 1909, 105. Euskaldunari min dio aiten / etxea galdu bearrak. Or Eus 408.
(Con determinantes). " Min aundia eman didazu (V-gip, G-azp-nav, AN-gip, B, BN-arb)" Gte Erd 25.
Besteak galdu bearrak biotzean txit miñ ematen zion. Cb Eg III 391. Isboset-i ere Abner iltzeak txit min eman zion. Lard 185. Zakurra hilltzeak orren min ematen dik? Arr GB 38. Orrek ematen diyo / bedorri, bai, miña. Sor AKaik 114. Zelako atsekabea eta miña emon eutsen eurai. Itz Azald 151. Miñ andia emoeutsan indianoari Mañasiren erantzuereak. Ag Kr 121. Bestien bakeak berak miñ barria emoteutsan neskatilleari. Ib. 205. Miña ematen trebe baño trebeagoa. Inza Azalp 151. Orretxek miñ pixkan bat ematen zion. JAIraz Bizia 67. Min asko ematen dizu? Mde Pr 71. Baten-bateri miñen bat emoteko be! Bilbao IpuiB 17. Zuri min ori ez emateagatik. NEtx LBB 46. Nik nai baiño miñ geiago ematen zidak. Berron Kijote 117. Kotxia ikustiak min geiago emoten eustan. Gerrika 167.
v. tbn. Mb IArg I 301. Gco II 51 (). Or SCruz 114 (). FIr 133. Anab Poli 29. Min emon: Kk Ab II 92. SM Zirik 24. Gand Elorri 206. Alzola Atalak 87 ().
( minik eman, en contextos no afirmativos).
Ezteutsut miñik emongo. Mg PAb 76. Kastau daben guztiak ez deutsa bapere minik emoten. fB Ic I 42. Minik emon bagarik. Ib. 13. Iñoren begiko negarrak ez dit neri ere miñikan ematen. Apaol 118. Ez nioke miñik eman nai. Ag G 293 (Kr 164 miñik emon). Ezteusk miñik emoten izen ona galtzeak. Or Tormes 91 (SCruz 10 miñik eman). Iñori miñik eman gabe nik / aitortu nai det egia. MendaroTx 194. Neurrigabeko arrokeriak / nolatan eman ez miñik? Basarri 121. Ez othoi eni eman / bihotzian minik. (S). Balad 217. Mokoarekin golpeka asi zan. Baiña nola etzuan miñik ematen, kabi ta guzi ekarri nuan. BBarand 41. Garrak ez dizu minik ematen. MEIG IX 93.
v. tbn. Miñik eman: Arrantz 34. Bv AsL 202. Sor Bar 90. Arr May 136. Inza Azalp 42. NEtx Antz 142. Anab Poli 103. Berron Kijote 170. Miñik emon: Ur MarIl 116.
Ez baitu buru minik ematen nihori. Hb Esk 233.
MIN-EMANGARRI. Hiriente.
Olakuetan eztira falta izaten berba min emongarriren bat edo beste. Gerrika 187.
MINEN AMA. Virgen de los Dolores. v. MINETAKO AMA.
Niretzat orde, minen / Ama batez ere. Or BM 110.
MINEN MINEZ. Con mucho dolor. v. MINAREN MINEZ.
Askozaz txarragotzat euki oi da [...] piskaka ta piskaka miñen miñez ezin illik egotea. Ag Serm 248.
MIN ERAGIN. Hacer daño.
Ludijan diran urre gustijakattik be eneukian, ba, olakorik esan gura ixan, ta esan ixanak min eragitten daust. Otx 29. Ohartu gabe besoa min eragiteraino tinkatzen ziolarik. Mde HaurB 69.
(Con determinantes).
Esaten eben bakaldunari min geiago eragingo eutsala bere esana egin ez ixatiak. Otx 50.
( minik eragin, en contextos negativos).
Ia, zabiltze arduraz, miñik eragin eztagijozuben. Otx 117. Emaztia emon utsagaz eleuskide niri miñik eragingo. Ib. 74.
MIN-ERESI. Endecha.
Entzun, ba, nere baitan, min-eresi ituna, / biotzak negar-malkoz abesten dizuna. Jaukol Y 1933, 185.
MIN-HEREXA. "Cicatrice" Foix.
MIN ERORKOR (Lar, Hb, H). "(Mal) caduco, gota coral, miñerorkorra" Lar. v. ERORTZEKO MIN, lurmin, erormin.
MIN-ESAN. Suspiro.
Bere miñ-esanari erremiorik edo etenik eman gabe. "A sus suspiros" . Berron Kijote 139.
MINETAKO AMA, AMA MINETAKO. Virgen de los Dolores. v. DOLOREETAKO BIRJINA, MINEN AMA.
Betor min, betor gantzu, / Ama minetako. "Madre de los Dolores" . Or BM 114. Zer eskintzera yoiala, baiña, Miñetako Amari egun alai artan. Erkiag Arran 184.
MINEZ.
a) (V, G, AN-gip; SP, Lar, Añ, Izt 82r, Zam Man 56). Ref.: A; EAEL 266; Gte Erd 255. (Estar) enfermo; con dolor. "Ezin nagoke burutik minez" SP. "Doliente, miñez, eri, gaixo dagoana", "malo, enfermo, miñez dagoena" Lar, Añ. "Atzo torritako gizona miñez zon (AN-gip)" EAEL 266.
Bihotzetik minez nago. SP Imit IV 4, 5 (Ch, Ol bihotz miñez, Mst bihotzeko doloriaz eskerniatürik, Leon bihotza hersturetan ). Gaitzez ta miñez ill ziran bidean. Mb IArg II 342. Eman oi zion [...] oraziora jaikitzeko eskubidea, non eta miñez etzegoen. Cb Josefa 167. Pena andi bat nuen ote zeunden miñez. It Fab 258. Bear da ere jakin zer egin bear zaion miñez arkitzen danean. It Dial 74 (Ur gexorik, Dv, Ip eri ). Semea ageri etzizaiolako miñez aita zegoala. Lard 156. Nori etzaio estaliko bihotza eta minez erdiratuko. Dv LEd 251. Aspaldian baizegon / Barnetikan minez. LuzKant 70. Aurkitzen zala oian miñez larri. AB AmaE 213. Miñez etorri zan itxasotik etxera. Ag Kr 78. Ludi-ziar ibilli zan, nekez ta miñez bada be. Altuna 102. Biyotzetikan maitatzen nuen / nobiya jarri zait miñez. Tx B II 134. Anparua dutela / erortzian miñez. MendaroTx 444. Zu ildakuan miñez erreguz / geldituko dira danak. And AUzta 151. Igarotakoagatik miñez. Vill Jaink 123. Gaixo / nagola esan, miñez, il-urren. Gazt MusIx 181. Aldi luzean maitatzen dodan / lora batek nauka miñez. BEnb NereA 245. Ingurua miñez dago. NEtx LBB 261. Iñor etzan [mezetara] joan gabe geldituko, miñez ez bazegoan beintzat. BBarand 9.
v. tbn. fB Ic II 47. Añ EL2 205. Hb Esk 224. Bv AsL 112. Jnn SBi 80. Zby RIEV 1908, 413. HU Zez 185. Ox 22. Lf Murtuts 26. Miñez: Ub 207. Bil 64. Sor Bar 37. Goñi 110. Iraola 127. ArgiDL 158. Jaukol Biozk 26. Otx 59. Goen Y 1934, 178. SMitx Aranz 53. Ol Gen 34, 25. Etxde JJ 156. Anab Poli 45. Uzt Sas 322. Ataño TxanKan 180.
(Precedido de sintagma nominal con suf. -ko o -zko ).
Heiagoraz zegoen erdi beharrezko minez. Apoc 12, 2 (He erditzeko minez, Ol, BiblE erdiminez; Ip, Ur (G) haurminetan ). Marraskaz daude sabeleko minez. SP Phil 427 (He 431 sabeletik miñez ). S. Illan bera zegoen beñ batean agiñetako miñez iltzen. Cb Senar 138. Ortzetako miñez. It Fab 92. Iru egunian egondu naiz oian gibeleko miñez. Iraola 126. Larogei urte gañean ditut, / nago anketako miñez. Tx B 215. Negar dagit asko [...] gauzetako minez. Mde Po 45. Goizeon ez egoan ba garriko-miñez? Bilbao IpuiB 113. Bermeon gelditu naiz, oñetako miñez. And AUzta 84. Alboko miñez. Erkiag BatB 98. Ez bazaizu jarritzen / errapeko miñez. Uzt Sas 236. Gerrietako miñez jarrita. Alkain 61. Buruko miñez gengozan. Gerrika 60.
v. tbn. Miñez: Or Aitork 221. Berron Kijote 188. Etxabu Kontu 92.
(Como segundo miembro de comp.).
Sabel miñez. Mb IArg I 231. Ez du elurrak il, ez: / berotasunez il da, / maitasun-miñez. Jaukol Biozk 50. Txarki omen zegoan pulmoni-miñez. Or SCruz 88. Negar dagit asko, / gorphutz-, bihotz-minez. Mde Po 45. Maite-miñez il omen da. Berron Kijote 133.
b) (Precedido de verbo (-tzeko o participio) o tema nominal nudo). Ansioso de.
Nola zu an [zeruan] ikusteko miñez bezala dagoen. Cb Eg I 102. Nun-naitar izan-miñez, / ostera, gizona, / bai txori baldarra! Ldi BB 72. Ez nagoke zeru-minez, / ez nagoke geiago. Iratz 110. [Debruak] izigarrizko xokolet-nahia piztu omen zion zintzurrean barna. Gaixo Manex! Xokolet-minez nehun ez zagoken! Lf Murtuts 10. Lurpeko tegia ikusi miñez. Zait Sof 154. Xalbat bere bularraren aurka estututzen zun muinkatu miñez. Etxde JJ 207. Urrun-miñez, zeregin gorrien akullu errukigabeak ziztatuta bezela. Erkiag Arran 84. Askatasun-miñez. Erkiag BatB 18. Sustraiak lur-miñez beti. Gand Elorri 96. Goi-miñez. Ib. 145. Gudu-miñez biotzak pil-pil. Ibiñ Virgil 109.
(Tras gen.). "Hagorandua zegoen bere azken orenaren minez" H.
(Tras gen.). Con añoranza, nostalgia (de); con amor insatisfecho (hacia).
Nik iagoitik ezin nuke hura bezain maiterik, / haren minez orai nago ezin hilez bizirik. E 159. Ni aren minez ilten ninzan da / a beti alegerarik. Lazarraga A14, 1181v. [Zu]re minez ilgo banaiz. Ib. B28, 1204v. Orai, zure minez hiltzera / nohela, ikusiz berere. O Po 3. Hartaz bertzerik munduan / ez dakusana, / haren minez desterruan / hiratzen ari dena. Monho 88. Dolorez, auhenez, / urtzen naiz haren minez. Ib. 122. Gerta oi da, iñoiz, etxe berrira aldatutako txindurtza, ezin-etsiz, edo leengoaren miñez, bertan-bera sallean zaarrera itzultzea. Ldi Y 1933, 86.
(Tras tema nominal nudo).
Aberri-miñez kantari. Laux AB 52. Erbestean Euskalerri-miñez bizi diran euskaldun guziei. NEtx LBB 6. Txoria urruti artan, / kabi miñez da gaixotu. Ib. 289.
MINEZKO. De dolor.
Miñezko bideetan lor batek narabil. Laux BBa 134. Tori, Andra Mari, tori / nere miñezko Nekaldi! SMitx Aranz 136. Zein musika illun baltz miñezkok egiten dau orain durundu zure belarrietan? Erkiag Arran 152. Zu etzara zeu, miñezko / eziñaren egitura! Gand Elorri 142.
Nere animaren begi laiñotsu ta illundua senda-miñezko begi-urez sendatzen ari zan egunoro. " Salubrium dolorum" . Or Aitork 166.
MIN-GARRASIKA. Gimiendo.
Nora jun zara, Maite, / ni emen lagarik min-garrasika? Onaind ( in Gazt MusIx 203 ).
MIN-GIRO. Aire trágico, conmovedor, lacrimógeno.
Negar ere iñoiz eginda nago / bertso batzuk zirala-ta, / Ai, Jenobeba Brabantekonak / zuten min-giro aparta. Insausti 79.
MIN IZAN.
a) (V ap. A; Mic 6v, Urt I 9, Lar (+ miñ), Añ (+ miñ)). (Aux. trans. bipers.). "Doler, haber dolor, min izan" Mic. "Doler" Lar y Añ. "Sentir o tener dolor. Hoy, desgraciadamente, nos valemos de la locución min euki o iduki. En lugar de min dot, que se decía entonces, hoy decimos min daukat, me duele, tengo dolor" A.
Aginean min dabenak miia ara. RG A, 53. Eri den presunak, barrenean min duenak. Ax 429 (V 278). Ahoan min duenari eztia karmin. O Pr 541. Gorputzean izanen duzu min eta oinhaze. SP Imit II 12, 3. Idiak edo behiak almaketan min duenian zer egin behar den. Mong 590. [Badakizu] nun min daben gaisuak. Mg PAb 52. Nai zion oni adierazo non miñ zuen. VMg 40. Min du sabelean. Hb Egia 143. Bizirik datozenak / ez dute izango min. Afrika 154. Nun dozu min, Arnoldo? Ag AL 87. Beltzak zuri asko il du, / jendiak ziñetan min du. Yanzi 83. Oraiñ jendiak miñ izango du / bueltak kantatzen astian. Tx B I 256. Biotzean min dut, min etsia, / negar ixilla darion miña. Ldi BB 84. Min det biotzean. NEtx Nola 51. Biotzak min duanean, / alperrik da. NEtx LBB 399. Maite duenak ez du minetan minik, eta min balin badu mina maite du. Othoizlari 64, 5. Denak errita egin zioten. Min zuan osabak, baiña egiña ta bueltik ez. JAzpiroz 122.
v. tbn. Bela 37. Añ LoraS 79. It Fab 172 (). Arch Fab 121. Lard 199. Dv Lab 291. Xe 295 (). Bil 98. AzpPr 43. Iraola 95. MendaroTx 71. Mde Pr 128. Gazt MusIx 137 (-ñ-).
Ifinijagaz min dan lekuban. Astar II 39. Min danean itxi oi dira begiak eta orduan astakeririk andienak egiñ. Ag Kr 154.
(Det.).
Miña izango dezu / aurra egitean. It Fab 221. Nunbaiten miña izango dute / asko nekatzen diranak. Uzt Sas 120.
( minik, en frases negativas).
Ikhusten eztuen begiak eztu miñik. Ax 290 (V 193). Badu minik aski, gehiagokorik gabe. Hb Egia 155. Ez dut minik sabelean. Elzb Po 204. Amodiorik ez duenak / ez du miñik biotzean. Or Eus 93. Ezetz, ez zuala iñongo miñik. Anab Poli 78.
b) (Aux. intrans.). Ser doloroso.
Min bide zen Jainkoaren amarentzat eta Yosefentzat ikhusteaz bere buruak halako lekhu humiliagarri batean. Lg II 105s. Badakizu zer min den neretzat zu ganik absent izatea. Mih 126.
(Con aux. bipers.).
Min zitzaien halakoen galtzea. Lg I 271. Gauza hau hainitz zitzaion min Siriako erregeri. Ib. 374.
c) (Aux. trans. bipers.). Lamentar(se), dolerse (de). "Min du sobera mintzaturik, il lui en cuit d'avoir trop parlé" Dv. "Min duzu holakorik aditzeaz, vous souffrez d'entendre de semblables choses" Ib.
Seme zarrenaren iltzea txit min zuen, eta are miñago beste semea iltzalle izatea. Lard 195. Abranek bere illoba uztea txit min eta damu zuen. Ib. 14. Damu min dut zuk nigatik jasanen ditutzun oinhazeez. Dv LEd 2. Min du aitari egin zaion laidoaz. Hb Egia 45. Zeruko Aita maiteak guziz miñ zuela gizonak añ gaiztoak izateaz. Arr GB 80. Zuek min dezutena da ezin etsia elkar ikusi gabe. Bv AsL 141. Min du errekak utzi beharra / alako txoko maitea. SMitx Aranz 27. Min izango dezue, ba, Miliak alde egitea? NEtx Antz 59. Min det berriro zure lan burutsu ori galaztera etorri bearra. NEtx LBB 114. Min diat ortik iri datorkikan ezbearra ta naigabea. Ib. 125.
v. tbn. Zby RIEV 1909, 396. Or Eus 224. Etxde JJ 192.
(Aux. intrans.). Dolerse.
Zeru eder aldian / min zara neu negarrez itun ikustian? Laux BBa 96. Baiña gizonak min dira, / betiko joran min batez. Gand Elorri 165. Pozarren atera jat ezpanen begira / aspaldi min zan abesa. ' La canción hace tiempo dolorida' . Ib. 123.
d) Echar en falta.
Guzia alderdi artako ardoxka garratz batek bustia... Nik, gure Getari ta Zarautz-eko txakolin orixka min! Ldi IL 45.
e) "Ene zaldiak ez du zurearen minik, mon cheval n'est pas infériur au vôtre, ou il ne craint pas la comparaison" Dv. "Émulation que cause la comparaison d'une chose avec une autre. Aurthengo uztek eztute iazkoen minik, les récoltes de cette année n'ont rien à envier à celles de l'an passé" Lh.
Zalhitzat eta tresna egiteko ez du bertze zuhamu baten minik. Dv Lab 322.
f) (Aux. trans. tripersonal; tal vez con egin o eman elidido).
Jainkoa maite duenari / hutsik xumenak min dio. Monho 108.
MIN-MINEZ.
a) De tanto dolor.
Heldu naiz min-minez urtu beharrez. Iratz 100.
b) De todo corazón.
Besterik ez zuala ezertxo falta dama bat aukeratzea baizik, miñ-miñez uraxe maite izateko. Berron Kijote 36.
MIN-OINAZE. Dolor, tormento, padecimiento. (En Mendiburu podría tratarse de una pareja de sinónimos, y en otros autores, de un compuesto copulativo).
Jaio den semeak ematen diozkan poz-atseginzak azt-erazten diote leneko bere miñ-oñaze guzia. Mb IArg I 315. Oñez ertsi-estutzen dio zirau berari buztana ta zirauak arzen duen miñ-oñazearekin egiten dio oñean ozka. Ib. 230. Berrogeita geiago egunean min oñaze gogorrenetakoak eramanik. Aran SIgn 51. Miñ-oñaziak ariñ eramaten zituan ta aisa. Bv AsL 111. Miñ oiñaze danak osatzeko gauza bat asmatu det. Ag G 184. Zentzu guziak min oñazez beteko dittuan sua. Inza Azalp 117.
MIN-OIHU. Grito de dolor.
Ontan, añar-tartetik garbi entzun zuten miñ-oiua. Or Mi 67. Bai, min-oiua iduri zait, darantzuio arek. TAg Uzt 18. Barreneko antsiari ta min-oiuari ateak zabal uzteko. Erkiag Arran 183.
MIN-OIHUKA. Gimiendo, gritando de dolor.
Lentxeago ezkutatu da etxeatzetik arrastaka ta min-oiuka. TAg Uzt 142. Negarrez minoiuka joan zan etxera gure mutilla. Ib. 64. Lurrean etzanda minoiuka ari zan gizona batbatean zutitu zan jauzi ariñez. Ib. 18s.
MIN HORI. v. min-hori.
MINPEKO. v. minpeko.
MIN-UNE. "Miñunia, punto neurálgico. Nun daben miñunia, laster asko argittu detsa neguak, dónde le duele, bien pronto se lo ha dicho el invierno" Etxba Eib.
MIN-ZALE. Dolorido (?).
Gurutziltzatu-biran an dago / Euskalerri min-zalea. SMitx Aranz 181.
MIN ZURI, MIN TXURI.
a) (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd 218; G-bet; A Apend). Mareo; desvanecimiento. "Mintxuria egin zaio (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 218.
Bere arpegiko kolorea eskuko pañueloa bezañ txuri egiñik, mintxuriak artuta bere senarraren besoetan erori zan. Arr GB 12. Min zuria arek; denen ikara. " Desmayo" . Or Eus 399. Ikusi al dituzute iñoiz moruak eta beltzak itsasoko min zuriak jota? Aien arpegiak! Anab Aprika 13.
(Con egin ).
Min txuri eginta exeri omen uan. Ataño TxanKan 233. Artoa aletuz, kontu-kontari ari zala, min txuria egin ta oieratu ziteken. Ib. 44.
b) "Min-zuri (G-goi-to), dolor sordo" A.
Zanko-belaunetan min-zurria [por -zuria ?] asi zitzaidan. AZink 166.
USTE-MIN. v. uste.
ZINAK ETA MINAK. v. zin.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper