Tr. Hay itzutu en Echeita (Jos 180), utsitu en Mendigacha, e itsatu en Lizarraga de Elcano (en Doc y LE-Fag; cf. sin embargo itsutu en Kop 124 e Io 12, 40). Para la distribución itsu- / itxu- / ütsü-, v. itsu . En DFrec hay 4 ejs. de itsutu y 3 de itxutu .
sense-1
1.
(V, G, AN, L, BN; Lcc <ysçotu>, Volt 51, Mic 6r, SP, Urt, Ht VocGr 330, Lar, Añ, VocBN , Dv, H, VocB),
itxutu (V-gip; H(V, G)),
itsutsi (R),
itzutu (V-gip),
itsutsu (S),
utsutu (S; Gèze, H(S)),
utzutu (VocS 139),
itsatu,
utsitu,
utsu (S)
Ref.:
A (itsutu, itsutsi, ütsü, itsutsu); Lrq (ütsü); Iz ArOñ (itzútu); Etxba Eib y Elexp Berg (itxutu). Cegar(se), obcecar(se)."Furore caecus, kolerak itsutua
"Urt IV 11.
"Allucinari, tronpatzea, [...] itsutzea
"Urt I 530.
"Offusquer"VocS.
"
Itsutu da, il est devenu aveugle. Tiro batek itsutu du, un coup de fusil l'a rendu aveugle"Dv.
"
Hartu zituzten guziei begiak lehertu ziozkaten, eta itsutu zituzten [...]. Ezta bere baithan, haserreak itsutu du [...]. Egunaren argiak huntza itsutzen du [...]. Bere semearen gainean itsutua da
"H.
La forma ütsü que da Azkue, podría ser en realidad un radical vbal. , aunque éste en suletino parece ser ütsüt (v. Lrq). Tr. Documentado desde Leiçarraga, es de uso general.
Itsutu ukhan ditu haién begiak. LçIo 12, 40 (EvS ütsütü, Arriand itxutu; en las demás versiones itsutu).
Dolore soberak itsutu nau. Harb 328.
Errege hura eritu zen eta itsutu eritasun hartarik. Ax 409 (V 267).
Amorioak itsutu baitzian. TtOnsa 174.
Isak patriarka handi hura itsutu zenean. ES 87.
Turbazio edo kolera itsutzen gaitustenak. El 81.
Argi geiegiak itxutzen ditu. LarSAgust 12.
Amodio propialaz gure buruak itsutzera uzteko. HeGudu 70.
Era berean, bada, itsutu zituen deabru berak egungo judatar mukerrak. MbIArg I 261.
Idolatriaz bazakit / etzirela atakatia / etzirela hain grosier / ez eta ütsütia <-lia>. StJul 26r.
Saturnin presidenta ütsütürik. Egiat 201.
Jarririk bere trátuen álkian itsaturik kodizias. LEDoc 221.
Eguzki argiti sartuten dana leku illunian, lenengo sarreran itsutu legez egiten da. MgCO 23.
Ainbesteraño itsutzen ditu gorrotoaren lañoak. AA II 211.
Zek bada allagina engainau ta itsutu ditu. fBIc I 314.
Baditekeia itsu detzan / manera haiñ terriblean / guzien adimenduak?Gy 286.
Elimas bat-batetan itsutu zan. Lard 506.
Bekhaizkoz eta mendekioz itsutua, xede izigarri bat hartu zuen. Laph 132.
Argitzen dauz gizon on / gabak itsutuak. ABAmaE 343.
Nahiz ez den errex iguzkiari so egoitea, begiak itsutu gabe. HUZez 96.
Ñore begi minareki errenglon kuen eskritiagatik baratu naz erdi utsitruk. Mdg 143.
Oñatin eztute onelako gauzarik egundaño ikasi, oso itxutuak eta atzereak daude. AgG 219.
Hain gordin eta samur urre-apaindura, nun itsutzen baitzitu. JEBer 58.
Zahar eta erdi-itsutua. LekEunD 21.
Urre-goseak itsutu ditu. EguzkGizAuz 29.
Maitasunak itxutu egiten duela diote. ABarGoi 25.
Hamabortz ehun fraile eta birjina itsutu zituzten gisa hortan. ZerbIxtS 102.
Senarra gortu ta itsutu zedin. BilbaoIpuiB 84.
Zure dizdirak itxutu egiten nau-ta. NEtxLBB 43.
Or ez det itsutu nai / zenbait oi dan aiña, / txuri-urdin mutillak / maite ditut baiña.Zendoia 154.
Begiek be itsutzeko beste izer aurrien. Gerrika 91 (ref. a las estrellas de los militares).
Bainan holako pindarren ximixtek ez gaituzte behar itsutu.LarreArtzainE 188.
Beste guztiak [Jainkoak] itsutu egin ahal ditu?MIH 166.
azpiadiera-1.1
(Con compl. en alativo).Cerrar los ojos (ante), no querer ver. Begira zenbat Ebanjelijuari jarki jakozanak! Zenbat mirarijetara itxutu ziranak!UrMarIl 45.
sense-2
2.
(Dv, H, AApend). Cubrir(se) una luz; esconder(se), ocultar(se)."
Ez da ageri ene etxea haritz horiek itsutzen dute [...]. Hedoiez itsutua zen zerua, le ciel était obscurci par les nuages"Dv.
"
Iguzkia etzen ageri, hedoi beltz batzuek itsutzen zuten
"H.
"Desaparecer, perderse de vista"AApend.
"
Lañoetan gora ta gora, azkenean itsutu egin zan guretzat, ez gendun geiago ikusi (V)"DRA.
v. itzali. Hura [adimenduaren argia] itsuturen dio illhuntasun handiak. EZMan I 320.
Iguzkia illhundu zen, / illhargia itsutu. EZNoel 98.
sense-3
3.
(Dv, H). (Acompañado de alativo). Aficionarse ciegamente, apasionarse por."
Arnora itsutua da, il est passionné pour le vin"Dv.
Zerk hala behar eztenaren hartzera itsutzen du?Ax 359 (V 238).
Ainbesteraño itsutu dirala aragiaren atsegin lizunetara. AA II 74.
Gustija beragana itxuturik, erabagi eban bere esposatzat artutia. JJMgBasEsc 228.
Maitetxo neriaren edertasunera itxutua oso. Bil 140.
Nola eztira itsutua bainaiz. DvDial 10 (It y Ur ezti zale, Ip eztikhoi).
Ez itxutu diru hillagana, ezpada Jaungoiko biziagana. ArrGB 136.
Emakume bategana oso itsutua zegoen. ArrMay 180.
Itsutuak dire [zezen-kurtsa] horietara. HUZez 76.
Ezagun dezu lur-lanetara / itxuturikan zaudela. Olea( inAuspoa 39, 137
).
Etcheberry jaun erretora bera itsutua baitzen bertsularitzarat. LarreArtzainE 245.
azpiadiera-3.1
(Con inesivo). Ezta arnegurik [...] eta ez falseriarik, emaztetan itsutua dagoen batek eztaidikeienik. Ax 351 (V 233).
Bere griña ta pasio larri-gaiztoetan itsuturik. AA III 611.
Zure begia lurreko gauzaetan itsutzen bada, nola zerukoak ikusiko ditu?Lard 384.
azpiadiera-3.2
(En otras construcciones, siempre en formas no conjugadas). Bizitu zala atsegiñ loien ondoren itsutua. AA III 529.
Diruaganako aiñ itsutua izan ezpalitz. ABGuzur 145.
Juan Andres emaztegaiaz itxutua zegoan. AgG 126.
Dirua irabaztearekin itxutua zegon. JAIrazBizia 92.
Dalako kapitan orrekin itxutua dabillela. NEtxLBB 84.
azpiadiera-3.3
(Part. en función de adj.)."
Diru-zale itsua (V), itsutua (G, AN), muy aficionado al dinero"A EY III 316. Euskalerritar itxutua. AgG 91.
sense-4
4.Cerrar (los ojos)."
Begiak itsutzen ditu ez ikhusi nahiz, ne voulant pas voir, il ferme les yeux"Dv.
"
Begiak itsuturik ere bidea aurkhi nezake
"H.
Ergelkeriei itsutu / ziñaroen begia. EZNoel 156.
Orok begiak itsutzen gintuen beraz harek zerbeit manatu orduko eta norat-nahi baginoazin, lorietan ez bazen, fidos gutienetik. ZerbGerlan 82s.
azpiadiera-4.1
"
(Begirik ez) itsutu, no dormir. Gau guztian ez dut begirik itsutu
"AspGehi.
sense-5
5.
(Dv, A). Vendar (los ojos). Mokanes batez diotsate / bere begiak itsutu. Gç 84.
Itsuturik eraman zuten lehen aldian, eta halere ikhasi zuen bidea. HbEgia 74.
sense-6
6.
(Dv, H, VocB). "
Leiho itsutua, fenêtre bouchée. Zilhoak itsutzen ditu, ez tapatzen, il aveugle les trous, et ne les bouche pas"Dv.
"Fermer, boucher une issue, un trou, un canal, un puits. Leiho bat, zilho bat, erreka bat, putzu bat itsutzea
"H.
"Cegar el río o corriente"VocB.
Argizari-ttalo me-meaz itsututea [zuloa]. OrTormes 19.
Ontzi itxutuan argi-begia itoz iltzen dan bezela. GandElorri 89.
Lurrezko ataka auskorra itsutu ta lauzkituaz. ErkiagBatB 36.
Arnas-bide itsutuak zabaldurik landare xamurretara gozotasuna iritxi dedin. IbiñVirgil 71.
[Erleen] gelatxoak argiaren etsai diren mamutxez itsututzen dira. Ib. 112.
Elurra, bideak itxutzen ari zan egiñalean. NEtxLBB 66.
sense-7
7.Borrar."
Kontratu huntan bada lerro bat itsutua, dans ce contrat il y a une ligne effacée"Dv.
sense-8
8.(Sust.).Ceguera; obcecación."Cegajez, hisutua
"Lcc(de la mano C).
Tobias Sanduari bere itsutuagátik erran zion. LEOng 54r.
Don Quijoteren itsutuari ba-gagozkio. (Quijote IX). LdiRIEV 1929, 211 (AIr RIEV 1928, 607 ain itsutua zagon).
azpisarrera-1
ITSUTU ERAGIN.
Cegar, obcecar. v. itsuarazi. Asko da esatea: munduak ala dio [...] bereala itxutu eragiteko. Gco I 445.
azpisarrera-2
ITSUTURIK.
Ciegamente, apasionadamente. Khirixti batek Jinkoaren haurrak maithatü behar dütü, jaun aphezek ütsütürik bezala. Herr 1-3-1962, 3.
Ütsütürik deiot so egiten [Santa Grazi herriari]: / Ederrena segür edireiten. "
Avec passion"
.CasveSGrazi 72.