Tr. Documentado en todos los dialectos. En DFrec hay 14 ejs. de zaku y 1 de saku.
Onom.: Anssoy Çacua. (1284) Arzam 459.
sense-1
1.(gral.; Lcc, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , Gèze, H; -kh- Dv, H), saku (V-arr-gip; SP, Zam Voc). Ref.: A; Lrq; Totor Arr (saku); Iz ArOñ (s(z)áku), Als (jendik); Elexp Berg (saku); Gte Erd 252, 287 y 288; ZestErret. Edo gizona gizon edo lasta zaku. RS 390.
Badire batzuek tresnarik, ez platik, ez sakurik eztutenik.Volt 233.
Orduan bethatzeintu bere zakuak. Ax 283 (V 189).
Zakua bethatxuaren alde. Saug 178.
Zakuti bihia gal, edo zorroti irina, da galtze bardina. OPr 418.
Bilahala egozten dute [ura] zaku zilhatu batera. Gç 30.
Ez zakhurik bidekotz, ez bigarren aldagarririk, ez zapatarik, ez makhillarik. HeMt 10, 10 (TB zaku; Lç maleta, Ur, IBe zakuto, Dv murtxila, Ip alphorja, Ol, Ker zorro, Or, IBk bide-zorro
cf. He Lc 10, 4 sakhurik
).
Gorpútza está baizik arági ezurresko bulto bát, zikinkerias beterikáko zaku bát. LEProg 122.
Zakü afronteriaz betherik denaz. Egiat 250.
Zilhar galdola bat zeron / haren zakian ezari. '
Une bourse d'argent'
.Xarlem 1527s.
Ez dira zure sakrilejio beltzak sartuko zaku eten eta zulatua. MgCC 253.
Artzen du zakuan artoa edo garia. AA II 167.
Beteten ezpaditubez ikatz sorro edo sakubak. Astar II 165.
Arhanka juan züzün zakiareki. Etch 338.
Abereetan zakuak arturik. Lard 58.
Zakhu pisatzen. HbEgia 134.
Agindu zien mendekoai betetzeko gariz beren zakuak. UrGen 42, 25 (Dv zakhu
).
Asto txikiak zortzi arroa / eraman biar sakuban. PE 43 (86 zaku
).
Zaku bat urre eskaiñita. BvAsL 216.
Ustez zaku bat mandotik erortzera dohakon. ElzbPAd 27.
Eiheazaiñ bazia behar da lakhatü / bena sakü hüstia soberaxe düzü. Xikito 2.
Zakuan emaiten haskaria. JEBur 67.
Onek eskumuturrean saku txiki bat lotuta. IllTestim 26.
Sukaldean zegoan ikatz-zakua orrekin kastatu det. EEs 1919, 235.
Aldatzeko alkandoraz zaku eginda, bazijoazen trenaren billa. OrSCruz 52.
Nere andreak badirudi / zaku gaizki josiya. TxB II 261.
Zakiak lehertu eta irin guzia ixuri zukan. Zub 75.
Zementozko zakuak. AnabUsauri 5.
Saku bete auts-txorta eukazan.KkAb II 33.
Eta, zaku barnekoak ihardesten dio. BarbLeg 133.
Zakua ba eta lokarririk ez. ZerbGU 1936, 417 (Zerb IxtS 29 zakhu
).
Moda zaharreko eskuko zakua amultsuki gerriari kontra herstutuz [andere xaharrak]. MdePr 152.
Zaku astuna lepoan. BEnbNereA 103.
Ba-doa urrengo goxean astoa ta sakuekaz. AkesIpiñ 33.
Kamioitik arto saku bat bezela bota zuan lurreraño gizona. UgaldeIltz 24 (32 zaku
).
Urre-zakuetan eseritako aundikiak. VillJaink 130.
Asto-karrera, eta baita gizonak ere zakuan sartuta korrika. Salav 101.
Ogi piska bat irina eta / artotik berriz lau zaku. Mattin 37.
Zalekeriak zakua zarratatu oi duala-ta. "
La codicia rompe el saco"
.BerronKijote 217.
Lau litro uretan beste eun gramo tomillo trapuzko zaku batean jarri. Ostolaiz 155.
Areagaz betetako sakuen gañetik. Gerrika 78 (229 zaku
).
Zakuaren barnean arbela edo lapitz-taula beltza, bere luma-etxe arkatz eta gomendako. LarreArtzainE 13.
Hona [salbuespen] zenbait, eta zeinek bere zakua eskatuko luke sailkatzekotan. MEIG VI 129.
v. tbn. VMg 70. Gy 4. ChantP 90. Ud 34. Noe 47. JanEd I 32. Urruz Urz 61. HU Zez 37. Alz STFer 117. AzpPr 70. ForuAG 277. GH 1922, 156. Ox 58. EusJok 66. Muj PAm 60. TP Kattalin 196. TAg Uzt 131. Etxde JJ 44. Gand Elorri 198. Anab Aprika 29. Osk Kurl (-kh-; 65 saku). Erkiag BatB 158. Alzola Atalak 44. NEtx LBB 105. Uzt Sas 74. Etxabu Kontu 176. Ataño TxanKan 72. Saku: Apaol 72. Iraola 131. Altuna 61. Bilbao IpuiB 33.
azpiadiera-1.1
Badakika nik bezanbat? / Asmu badiat zaku bat. "
J'ai cent ruses au sac"
.Gy 146.
azpiadiera-1.2
(G-azp-goi, AN-gip, B; saku-patata V-gip), zako, saku (V-gip). Ref.: Elexp Berg (saku); Gte Erd 252; ZestErret;AntzHizk (saku). (Seguido de sust.). "Saku-patatia, [...] saco de patata. Iru saku-patata jausi jatzu tratoretik" Elexp Berg. "Joxepa ikusi najonan atzo ta saku-patatia emoten jon" Ib. "Zaku patata erosi [...], zaku patata bezela erori zen" Gte Erd 252. "Hamar zaku patata" ZestErret. Zamatu zutelako / zaku-garagarrez. ItFab 134.
Eskaratz guzia saku ogiz eta barrika arnoz ihaurria. Laph 245.
Zaku artua abenduain birano. HerVal 134.
Sartu zuan eskua zaku-diruan. BvAsL 69.
Karga zako arbiya / biar zala artu. EusJok 16.
Zaku-irina bezen zuri egina. BarbSup 95.
Herri guzirat ereman dute / zonbeit zaku irin!Etcham 186.
Zaku urria gordia. TxB 21n.
Iparragirrek or utzitako / saku-diruaren billa. EAOlBe 46.
Zaku-ondar asko zegoan balkoi ontan [...], beroien atzetik inguruko mendietara tiroka aritzeko. Salav 87.
Zaku iriñak milla pezeta balio zuan. JAzpiroz 37.
Or dator atzien ainbat bidian tatarrez, zaku patatie balitz legez. Gerrika 37.
Bazuela zaku-ilar, kuia edo urde zenbait tratuz tratu erosia. LarreArtzainE 136.
sense-2
2.Tela de saco; vestidura de tela de saco. Aspaldi zakurekin eta hautsekin emendatu ziratekeen. LçMt 11, 21 (TB, Ip, SalabBN, Or, Ker, IBe zaku, He zakhu; Samper beztidra latz, Dv, Ur, Ol zurdatz, IBk zakuki).
Eta iguzkia beltz zedin bilozko zaku bat bezala. LçApoc 6, 12 (TB, Ur (G), Ip, Echn zaku, Dv zakhu, He sakhu; Ur (V) zurdazko eun, IBe zurda-oihal).
Gure tresnak leratezke herak eta zakhuak. EZMan I 114.
Penitenziako saku onetan emen Jauna serbitu zutenak. CbEg II 207.
Zaku batez bestitia. AR 166.
Ortozik, zaku zantar ta zilizijoz jantzita. JJMgBasEsc 128.
Asko da zaku bustiak ifintzea eta maiz bustitzea agudo sendatzeko. ItDial 77 (Ur zapi, Dv, Ip oihal).
Kalamuki saku bat, burnizko katea soka batekin goapillatuta, espartzuzko oñetakoa eskuikoan, bestea agirian zuela. AranSIgn 20.
Damutasuna erakusteko, zakuz edo soñeko latzez yazten ziran. IrYKBiz 263n.
Bere apez-jauntzi guziak kendurik, zaku tzar bat ordain emanik. ZerbAzk 94.
sense-3
3."Abscesus, [...]zornetégia, zorne zákhua
"Urt I 42.
sense-4
4.
(G-azp, S; -kh-H)
Ref.:
Lrq;
GteErd 143;
ZestErret
. Vientre, tripa."
Zakhua betherik ioan da, il s'en est allé après avoir rempli son sac"H.
"Ventre, dans l'expression zakia bethe, remplir le ventre"Lrq.
"
Orrek dauka zakua! (G-azp)"GteErd 143.
Tripa-zakua bete biar du / gaztiak bere bolaran. (In TxB 127
).
Gizagaxoak ango eltzaririk ezin yan, eta neri ematen zidenan. Nere zakuan biena errex kokatzen zinan. OrQA 102.
sense-5
5.
(S ap. Lh, Lrq). Hectolitro.
sense-6
6.(BN-arb-lab ap. Gte Erd)Último en una mano de mus."
Zaku zira (BN-arb)"GteErd 193.
azpisarrera-1
LARRUZKO ZAKU.
Cartera. Ikasleak larruzko zakuz / ta saletxeetako neska apaiñak / berriketan. MdePr 288.
Bere paperak larruzko zaku eder batetik jalitzen ditu. LarzIru 14.
azpisarrera-2
XAKU.
azpisarrerakoSense-2.1
a)Bolso de mujer.
Hartu ditutzu oro, ama? Paisola, xakua, oilaxkoak?BarbSup 19.
Atso xahar bati eskuko xakua kenduko zuela. JEtchep 113.
Emazteki bat dena sanfreta ikusi zuen atseginekin, xakua eskuan. Ib. 114.
azpiadiera-1.1
Saco pequeño.
Gero amaxok sartuz / lihozko xakuan, / pausuan jartzen nintzan / kutxaren xokoan. Etcham 221 (habla el dinero).
azpisarrerakoSense-2.2
b)(Fig.). Secreto. "Xakurra da; orrek badu bere xakua (AN-5vill)" Gte Erd 285.
azpisarrera-3
XAKU-ONDO.
"(L; Lf), secondines" Lh.
azpisarrera-4
ZAKU HANDI(saku aundi V-gip ap. Elexp Berg). Panza de los rumiantes. Urdalll edo zaku aundia. OñatibiaBaserria 76.
Jan zakarrak, bear bezela antolatu arte, zaku aundian egoten dira. Ib. 76.
azpisarrera-5
ZAKU HANDIA IZAN(-kh- Dv, A). "Zakhu handia izatea, être très secret" Dv.
azpisarrera-6
ZAKUAN SARTU.
Engañar. "Norbeit zakhuan sartu, rouler, tromper qq.'un" Lh. Bazakiten lagunek etzela xaharra ostatutik plazarako bertsurik eman gabe, ez ordean nola zituen zortziak zakuan sartuko. Ox 204.
Nola Uztariztar batek Angelesak zakuan sartu zituen. ZerbAzk 35.
Soinu-joile gaizoak etzakien hori, zakuan sartu zutela eta denak haren sosetik dinga-dinga ari zirela edaten. Mozkortzetik 4 (ap. DRA
).
Nik molde hori ez dutala nehoiz gogokoa izan, eta nor nahik sartzen nauela zakuan. XaOdol 63.
azpisarrerakoSense-6.1
(Aux. intrans.).Equivocarse. Donazaharreko izenari bakarrik beha lezokena lephoraino zakuan sar litake. ZerbHerr 21-8-1958, 2.
azpisarrera-7
ZAKU BEREAN(Meter, etc.) en el mismo saco. Oro izen beraz deitzen ditugu, Boches, oro zaku berean. StPierre 21.
Euskaltzaindia bera, garai hartan karlistaz josia, zaku berean sartzen zuten batzuk. (In TxillMEIG I 256
).
Ez ditut [apezak] oro zaku berean sartuko. XaOdol 241.
azpisarrera-8
ZAKU-ERDI.
Medio saco, mitad del contenido de un saco. Gutxieneko zaku / erdi bat igelso / jarri ziratenian, / anka gozo-gozo.MendaroTx 46.
Ainbeste ziran zaku erdi pentsu preparau, beste bat ogei kilo baba...Gerrika 152.
azpisarrera-9
ZAKU-ERDIKA.
Por medios sacos. Ori be, zaku erdika eta ogei kiloka pentsua eruatia legez zan. Gerrika 156.
azpisarrera-10
ZAKU-JOSTORRATZ.
"Saquera, aguja de coser sacos" Lar.
azpisarrera-11
ZAKU-KARRERA. Carrera de sacos.
"
Arruko festetan zaku-karreratan ibili giñan
"ZestErret.
azpisarrera-12
ZAKUKOAK ATERA(saku- SP). Emplear los últimos recursos, la reserva. Orduan zakukoak atheratzeintu [deabruak], dakizkien iokoak iokatzeintu: eta ikhusirik denbora guti duela tentatzeko, guti hari ahal dagien guztia balia arazitzen derauka. Ax 176 (V 118).
Oraingo liburu ontan zakukoak atera nai nituke. OrJaink 17 (ap. ELok 89).
azpisarrera-13
ZAKUPE(En casos locales de decl. sing.). Parte que queda bajo el saco, bajo la vestidura de saco. Bere jantzi edo sakupean zeramazkien gañera zilizioa ta burnizko katea gerrian lotuta. AranSIgn 21.
azpisarrerakoSense-13.1
Aspaldi egiñen baitzuten penitenzia zakhu eta hautspean. HeMt 11, 21.
azpisarrera-14
ZAKU-SAIHETS.
Errotara zetozanen zaku-saietsetan zan-ebaketa batzuk egin ebazala. "Costales"
.OrTormes 7.
azpisarrera-15
ZAKUTIK ATERA.
Sacar de sus recursos, provisión. Amarru tzar hau ordutik / athera zuen zakutik. "Eut recours à son sac de ruses scélérates"
.Gy 308.
azpisarrera-16
ZAKUTIK EDO ZORROTIK(L, BN-mix, S ap. A; zakhu- H). De un modo u otro. "Zakhutik edo zorrotik atheratu beharra" H. "Zakutik edo zorrotik nihaurena behar diat nik (L, BN-mix, S), de todas maneras me pagarás; litm., del saco o del zurrón yo necesito lo mío" A. Eskunetik edo ezkerretik, zakhutik edo zorrotik, tokian tokiko eta denboran denborako arabera, dugun jokha bizitzeari. EGAlm 1895, 22.
Behar bildu bizitzekoa nonbeitik, zakhutik edo zorrotik. EGAlm 1896, 17.
azpisarrera-17
ZAKUZKO.
De arpillera, de saco. Zakuzko jantzia eta alargun-soiñekoa erantzirik. KerIudith 10, 3 (Dv zurdatz, BiblE zakuki).
Lo egiteko, zakuzko litera txiki bana. Gerrika 95.