Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. La forma estul se documenta en Pouvreau y en M. Dassança, en Lizarraga de Elcano, en los guipuzcoanos Beovide, Soroa, Alzaga e Ibiñagabeitia, en Azkue (BeinB ) y en los vizcaínos Moguel, Arrese Beitia, E.M. Azcue, Aguirre (alternando con eztul ), Kirikiño, Altuna, Alzola y Erkiaga (en éste junto con más ejs. de eztul ). Hay hestul , con aspiración, en M. Dassança (junto con estul ) y en Haraneder. De no tratarse de errata, hay eztula , con -a constitutiva, en Anabitarte (Aprika 15). En DFrec hay 16 ejs. de eztul y 2 de estul .
sense-1
(gral.; VP 30r, Lar, VocS 143, Añ, Arch VocGr, Gèze, Dv, H; h- Urt II 100, Ht VocGr 301, Dv, H),
estul (V-gip, AN-egüés; Mic, SP, Deen I 224 (h-), Lar, Añ),
aztul (V-ple-arrig-oroz)
Ref.:
A (eztul, aztul); VocPir 264; Bon-Ond 140; Lrq; Iz ArOñ (estul), Als, Ulz (eztul), R 290; Etxba Eib (estula); Gte Erd 150; Elexp Berg; ZestErret
. Tos."
Juan daneko sei illabetian, estula daukat
"EtxbaEib.
"
Eztul tzarra dut (AN-5vill)"GteErd 150.
Estula dute guziek. SPPhil 427 (He 431 hestulez daudez).
Idia estulaz atakatua. Mong 595 (590 hestul).
[Ardiak] betetzen dira eztulez ta ezkabiz. MbIArg I 311.
Atsa neketán, estúl kontíno, ta petxoko miñ. LEOng 66v.
Etortzen da etxe batera norbait etxeko [...] nagusiaren galdez ta esaten dio nagusiak mirabe bati, esangiozu ez nagoala etxean. Eztula etxean ta nagusia kanpoan esan oi dan bezala. AA III 550.
Eztula dutelako / edo buruan miñ. ItFab 172.
Ez balitz estul puxka orrengatik. SorGabon 44.
Eztul pixkabat daukala. MocDamu 16.
Gaixorik badabill, eztul txarra badauka. AgKr 130 (v. tbn. con txar en Ud 41, JAIraz Bizia 85; Anab Aprika 15 eztula txarreko).
Eztud buru min bat eta ez eztul bat ekun. Mdg 138.
Eztula ta burukomiña uztarrian. (como muestra de "esakera txotil"). AgG 302.
Eztularen kontra [...] morroin tizana. ZerbAzk 88.
Autua ta barriketea, eztula ta berbaroa ez zan falta.ErkiagBatB 100 (ib. 190 estul).
Etzan entzuten eztul txiki bat. Salav 80.
Eztula kentzeko biderik zuzenena. NEtxLBB 204.
Estula ugari eta umore txarra sarri. AlzolaAtalak 66.
Bainan beti gelditu zitzautan eztul erresta bat.Etchebarne 133.
Ara emen zertarako balio duen: biriketako miñaren aurka, eztula kentzeko [...] ta abar.Ostolaiz 146.
Eztul-katarru gogor bategaz.Gerrika 28.
v. tbn. Hb Esk 165. Xe 298. A Ardi 13. Mok 9. Or Eus 66. Mde Pr 109. Txill Let 140. SM Zirik 101. Osk Kurl 175. Larz Iru 134.
azpiadiera-1.1
"
Or dator ba eztula: ahí viene, pues, la dificultad"IzArOñ.
azpiadiera-1.2
Estula baño zarrago egin arte ederto bixi ixan zan Peru.Kk Ab I 29.
azpisarrera-1
AHUNTZAREN EZTUL.
"Auntzan estula. Se usa en loc. como ésta: Auntzan estula al da gauza orren gora-beria? ¿Acaso es una tos de cabra lo que importa ese asunto?" Etxba Eib.
azpisarrera-2
AHUNTZAREN GAUERDIKO EZTUL.
Cosa de poca importancia, nimiedad. --Larogei ta amar milla durotik gora [...]. --Ez da auntzaren gaberdiko estula. AlzTxib 86.
Oien etorkizuna ta auntzaren gauerdiko eztula or nonbait ote-diran. LdiIL 21.
Auntzaren gaberdiko eztulari baño garrantzi [...] geiago ezteutso emoten. EguzkGizAuz 84.
Ez da auntzaren gaberdiko eztula! Ektarea bakoitzeko bi milla ta bosteun pezeta urtean. Munita 66.
Par-eragiteko ikusgarria egina zeukan, eta erriak parreka istenak egin zituen, auntzaren gaberdiko eztulak entzunik. (Interpr?). ZaitPlat 17.
Zonbeiten hitza ala ahuntzaren gauerdiko eztula berdintsu dire.EZBB II 154.
Kontu auek orain auntzaren gauerdiko eztula bezela dira.Insausti 28.
Aholku hori eta ahuntzaren gauerdiko eztula elkarren paretsuko dira. MEIG VI 134.
v. tbn. Ag Kr 134. Etxde JJ 182. Izeta DirG 48. Erkiag BatB 36.
azpisarrera-3
EXTUL(Forma con palatalización expresiva). Eztulaunditu da Zimurrio / --extula ba zun artean--. "Zimurrio tose ya con brío. / Hasta entonces había conservado su tosecilla"
.OrEus 384.
azpisarrera-4
EZTULA ATERA.
Toser. Biargeirik gogorrenetan, gizonen albo ibilli arren, eztarue [gure neskatillak] ain erraz estulik atera. MgPAb 59.
azpisarrera-5
EZTUL-HAIZE.
"(V-m), tos nerviosa" A. "Eztul axia: la tos que se hace por picor de garganta, sin catarro" Etxabu Ond. v. HAIZE-EZTUL.
azpisarrera-6
EZTULA JO.
"Eztúla jo eziñ: toser" Iz ArOñ.
azpisarrera-7
EZTULAK EMAN.
"Estalkitzetik gan zait ura eta eztulak eman, se me ha ido el agua por la tráquea causándome tos" VocB. "Eztulak emon, tener acceso de tos" A Apend. "Eztulak emon deutso (V-arr-gip)" Gte Erd 119. "Eztulak eman diyo" ZestErret. Lotan zegoala eman zion eztulak añ gogorki non eten zitzaion bularreko zañ bat. AA II 144.
Euria asteakin baten eztulak eman zion. JAIrazBizia 85.
azpisarrera-8
EZTULAK ERASO.
Dar la tos. Ainbeste itz eta barriketa, alako batean eztulak eraso deutsa ta Nikanor-en biriak nekea daukela dirudi.ErkiagBatB 175.
azpisarrera-9
EZTULAK JO.
Dar la tos. Eztulak gogor jo dau Nikanor. ErkiagBatB 189.
azpisarrera-10
EZTUL-BELAR(h- Urt I 480 y IV 455, -bedar msLond ap. A). Tusilago. "Chamaeleuce, heztulkia, heztulbelharra" Urt IV 455. Loreekin tizana egin ditake eztularen kontra [...]. Ez othe diote eztul-belharra ere hortako erraten han hemenka?ZerbGH 1933, 115.
azpisarrera-11
EZTUL EGIN (G-to; Lar, Añ, H, A Morf 738; estul e. VP 30r),
EZTULA EGIN (estula e. V-gip).
Ref.: Etxba Eib; Iz To. Toser. "Isillen egon biar nintzan orduan, estula eiñ biarra etorri jatan" Etxba Eib. Cf. Lar: "Tosidura, eztulgitea". Ez da [...] ausartzen hekien aldean [...] hestulik egitera. HePhil 372.
Estul egiten bazuan estula egin. Ark zer, onek ura. BvAsL 142.
Arranondoko itzlaria izateko: estulik ez egin bear. AgKr 48.
Eztula egiten duen bakoitzian. Iraola 23.
Barriro estula egin eta itz-egitten asi zan. Altuna 76.
Eztul egin zuen. MdePr 135.
Borondatearekin egin diot eztul. ArtiMaldanB 216.
Eztula egiten du. AnabAprika 18.
Eztul-egiten dozu. ErkiagBatB 177.
Lo ta eztul egiten dakian gizaseme batek. VillJaink 129.
Eztulik ere eztu egin nere aurrean. NEtxLBB 138.
Norbaitek eztul egin du. LabSuEm 176.
Gaurko añean eztul neronek ere ez nuan egiten.Alkain 126.
Etzuten, jagiten, jarten, eztul egiten... gorputz guztian min gogorra artzen neban. Gerrika 171.
azpisarrerakoSense-11.1
Eztul asko egin bage.Xe 199. Eztul bat egiten dut. Elzb PAd 5. Estul bat be eztau egin. Ag Kr 48. Iztunak bere arazoa asi-aurrean, erriak, gero egiteko eztulak, orduantxe atera zituen. A Ardi 118. Eztul aundi bi egin zituen. Tx B I 33. Eztul batzuek egiñaz. NEtx LBB 28.
azpisarrera-12
EZTUL-ERASO.
Ataque de tos. Eztul erasoak ez dau amairik. ErkiagBatB 196.
azpisarrera-13
EZTUL ETA EZTUL.
Tosiendo con insistencia. Eztul eta eztul berma, begiak gorritzerainekoan. BarbSup 34.
Eztul eta eztul ari delarik. JEMed 60.
azpisarrera-14
EZTULEZ (BN-bard, S, R-uzt).
Ref. A; Lrq; EI 206. Tosiendo. "Eztülez ari, tousser" Lrq. v. eztulka. Hestulez daudez gehienak eta sabeletik miñez. HePhil 431 (SP 427 estula dute).
Hasten da bat eztulez [...] hirugarrena zinzka. HbEgia 143.
EZTUL-KARKARA.
Sudur estua, eztul karkara. "Cerrada de narices y tosiendo"
.OrEus 221.
azpisarrera-18
EZTUL LEHOR.
Tos seca. Eztul legorra. OrEus 237.
Eztul legorra ezin etenka. E. Muija in Onaind MEOE 844.
azpisarrera-19
EZTUL-MORMU.
"Eztul-mormu (R-uzt), tos perruna" A.
azpisarrera-20
EZTUL-OIHU.
Tos usada para llamar la atención. Allegatuko da atera, tirako diyo txintxarriyari, eta, eztul oju bat egin ondorian, galdetuko diyo neskamiari. Iraola 111.
EZTUL SIKU.
Tos seca. Estul siku ta txarrak. AzcPB 291.
Alako baten estul garratz ta siku bat adittu zan.Altuna 76.
azpisarrera-23
EZTUL-TXURRUN.
Tos con ahogo. Urde eriak berriz estul-txurrun batek iñarrosten ditu ta itotzen pautzak. IbiñVirgil 104.
azpisarrera-24
EZTUL USTEL.
"Heztul ustela, [...] toux grasse (pourrie)" H.
azpisarrera-25
EZTUL-ZALAPARTA.
Ataque de tos. Itsutiak eta erdi itoak, khe lodi madarikatu batek zintzurrari beheiti yuanik, denak eztul zalapartan zauzkan. AIrEuskIp 93.
azpisarrera-26
KUKURRUKU-EZTUL (V; kukurruko-estul V-gip, G-azp).
Ref.: A; Etxba Eib (kukurruko-estul); Elexp Berg. "Tos ferina" A. "Kukurruko estul gogorrak artu ebanian" Etxba Eib. "Kukurruku eztulak jota apurtuta lagatzeittu umiak" Elexp Berg. v. ZAKUR-EZTUL. Kukurruku-eztulak zazpi milla ume eroaten ebazan beste mundura. EgutAr 24-8-1959 (ap. DRA
).
azpisarrera-27
KUKURUKUTX-EZTUL(Gc, AN-5vill; kurkutx-eztul G-to; kukutx-eztul G-to). Ref.: A; Iz To. "Tos ferina" A. Larogei urtetan ospelak? Oraindik kukurutxeztula ta txitxareak sortuko zaizkitzu. JAIrazJoañixio 151.
azpisarrera-28
TXUTXURRUTXU-EZTUL.
"Txutxúrrutxu-estula, tos ferina. La tos contagiosa de niños que les hace muy difícil la respiración durante el ataque" Iz ArOñ.
azpisarrera-29
ZAKUR-EZTUL (G-to, L, B),
TXAKUR-EZTUL (V, G-azp).
Ref.: A (zakur-, txakur-); Etxba Eib (txakur-); Iz To (eztul egin); Elexp Berg (txakur-); Izeta BHizt2. a) "Tos perruna" A. "Ume orrek, txakur-estul zatarra dauka luzeroegi" Etxba Eib. "Zakurreztula, la tos mala (G-to)" Iz To (s.v. eztul ein). "Tos fuerte" Elexp Berg. "Zakurreztule, txarra da" Izeta BHizt2. Etika da gizon hori. Ez duzuia aditu horren zakur-estula? Larz HilEspos 102. b) "(B), tos fingida" A.