atera.
Tr. El participio con sufijo -tu (documentado ya desde Etcheberri de Ziburu) es usual al Norte, aunque bastante menos frecuente que athera; En Haraneder, que usa habitualmente athera, hay -tu en part. det. o con -rik (v. atheratua 1 Cor 118, atheraturik Mc 14, 47). Aparece tbn. a veces atera en autores guipuzcoanos como Echagaray (101), Lardizabal (544), Bilintx (131) e Iraola (69), navarros como Legaz (4), o vizcaínos como Enbeita (180) y Erkiaga (Arran 151) en la forma atarau, y Otxolua (107), que usa aterau.
Entre los vizcaínos, la forma atara, que se encuentra en Barrutia y en el catecismo vizcaíno de Cardaberaz, es poco usada hasta finales del siglo XIX. Duvoisin emplea siempre atara en LEd pero athera y atheratu en sus otras obras; también hay algún ejemplo de atara en Arana (SIgn 213) o Zendoia (151), forzado por necesidades de rima. La forma con síncopa atra (cf. tbn. atratu en Voltoire, y atraa en Ortuzar) aparece en textos alto-navarros y aezcoanos; tbn. en Echenique y algunos otros textos baztaneses, aunque hay atera en CatB. La forma etara se encuentra únicamente en diálogos recogidos en SM Zirik y NEtx IzotzK. Hemos hallado además ateri y ateitze- en textos alto-navarros de la comarca del Bidasoa; cf. ateriya en Xenpelar (296). En RS aparece la forma conjugada tripersonal diratan, que seguramente corresonde a este verbo. En DFrec hay 1043 ejs. de atera y 11 de atara.
Etim. De ate + suf. -ra; cf., para el sentido, 1 ate (4), y lat. foras, foris.
I . (Vb.).
1. (V, G, AN-gip-5vill, B; Lcc, Mic, Lar, VP 27v, Añ, Dv; -th- L, BN; SP, Urt III 83, Ht VocGr , Arch VocGr (atheratzea), Dv, H), ateratu (Lar, , Dv; -th- Dv), atara (V; Lar (s.v. atarazana), ), ata (V-ger-m), atra (AN-ulz-erro-arce-ilzarb-olza-egüés, B, Ae), atratu, ateri (AN-5vill), etara (V-gip, G-azp; VocZeg ), etaa (V-gip-m) Ref.: Bon-Ond 156; A (atara, at(h)era , atra , tartail); EI 304; Etxba Eib (atara, etara); Iz To (atera), ArOñ (atara, etáa), Ulz (atra); Holmer ApuntV ; EAEL 28; Gte Erd 212; Elexp Berg (etara); Izeta BHizt2 (atra); ZestErret .
Sacar, extraer; hacer salir. "Apacentar ganado, abereak kanpura atera" Lcc. "Atera [...] quiere decir 'sacar'" IC I 501. "Desenterrar, beatua atera" Lcc. "Tirer hors, arracher" SP. "Athera nau etxetik, il m'a fait sortir de la maison" Ib. "Errotik atheratzea, déraciner" Ib. "Sacar" y "arrancar, en todas las significaciones de sacar" Lar y Añ. "Desencarcelar, [...], gaistategitik, presoindegitik atera" Lar. "Desenvainar, [...], magiatik atera" Ib. "Destripar, esteak atera" Ib. "Repelar, illeak atzapartu, atzaparka atera" Ib. "Restar, [...], erresta atera" Ib. "Sangrar, abrir la vena, [...], odola atera" Ib. "Desenhebrar, [...], ari-albiñoa jostorraztik ateratu" Ib. "Desquiciar, ondotik atera" Añ. "Ordeñar, eznea atera" Ib. "Salvar, librar de algún peligro, libratu, atera" Ib. "Librar de algún mal, gorde, libratu, atara" Ib. "Ezta burua kotxeko bentanatik etara biar" Elexp Berg. "Disocar un hueso. Besua etara dau Milak" Ib. "[Presondegitik] atera zutela (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 212. "Atra iltze oi" Izeta BHizt2. "Aditz hau transitiboan erabili ohi dugu; hau da, "atera naiz" esan ordez, helduek, bereziki, erten det darabilte" ZestErret. AxN explica aurthikitzean (196) por ateratzean y erauzten (285) por ateratzen. v. idoki. Tr. De uso casi gral., aunque no aparece en los autores suletinos, mixanos, roncaleses ni salacencos (sólo lo encontramos en Oihenart y Eguiateguy); tampoco lo hallamos en Dechepare ni Leiçarraga.
Nik ere atera deroit orrelako kartazar bat faldrikerati. (Améscoa, 1539). ReinEusk2 79. Atera eben rabel bat bere maukarean. Lazarraga A, 1146r. [Konfusioko Etserean] aterako ditu [salbajeak] buruak edetera. Ib. A, 1153v. Amorantian lekidanari / atera neio begiak. Ib. A4, 1165r. Erran omen diote utseginik dagola neskatoa [...] eta arengatikan atera omen zuen etxetik. (Pamplona, 1596). ReinEusk 97. (tbn. atra en el mismo doc.) Eznea, guria ta odola errorean atera neban. RS 513. Az ezak errioa, diratan begia, / ta mutil gextoak / kendu deike argia. "Sacar te ha el ojo" . Ib. 136. Jasi zala Infernuetara da atera zituala arima santak. Bet 8. Batzuek eztute eta berze dutenek eztute nahi molzatik atratu. Volt 229. Askotan hautsten diotza lethagiñak kolpeaz / Eta mihia ere burdin atheratzen meheaz. EZ Man I 105. Berehala bere harmak / atheratu zituzten. EZ Noel 75. Ama gaxoek zioten / eman dehadarrari, / eta atzaparka athera / illeak buruari. Ib. 76. Defuntuak purgatorioko sutik athera itzatzu. Harb 387. Atheratzen duela konzientzia gaixtoak ere bekhatorea bere sosegutik. Ax 427 (V 277). Nola ardiak ezpaitu behin ere belharra osoki akhabatzen, eta ez erroetarik atheratzen. Ib. 592 (V 381). Solon handiak [...] ateratzeintu obligazino hunetarik bastartak. Ib. 361 (V 239). Ta atera ebelako bere etserean. EneB 9. Argiratu 'tut ilhunbeti, / Et' aterarik herratzeti / Guretu, et' eman hek Euskara / Kobla honzalen eskuetara. O Po 47. Zeren atheratu duzun / Bere lazeriatik. Hm 104. Iainkoak emaztea athera du lehenbiziko gizonaren bihotzaren hurnilleneko saietsetik. SP Phil 395. Ebanjelio Sainduetarik atheratua; egunaren eta gabaren iragateko. 84. Odola atheratu ondoan. Mong 587.
(s. XVIII) Mintzatzean espainik eztu luzatzen, ez biltzen, ez eta-ere mihirik bere tokitik atheratzen. ES 191. Joanes leorrak ateratzeko tiraka bere bizarrak. LasBer 576. Persona ignoranteak euren ignorantziatik ateratzearren. OA 168. Diruak ez atara ze ori eztok egingo beloa. Acto 78. Urthe guziez bizio bat atheratzen bagindu eta khentzen bihotzetik. "Extirparemur" . Ch I 11, 5. Eskuiak atratzen du ezpata: orra arima apartaturik gorputzetik. El 40. Atera didazu barrendik nere biotza. Lar SAgust 14. Nor izanen da gai eta kapable haiña enganiotik atheratzeko? He Gudu 65. Billatu beharko dugu Jesusek hitzez ta lanez agertu digun bidetik oñik atera bage. Mb IArg I 227. Antimok atera zien maira beren jan-edana. Ib. 265. Edatera baizik ateratzen ez ditu [ardiak] beren tellape berotik. Ib. 309. Nork daki ari orduan bezala, gau onetan zuri anima aterako dizuten. Cb Eg III 324. Oñaze gogor batzuek, bere kordetik ateratzen zutela, eman zioten. Cb Just 66. Biharamunean, argitu orduko, gaixtaginek athera zuten san Mark presondegitik. Lg II 88. Ene errebelamendutik athera nauzu. Brtc 145. Hügüna zahartziarekila zaiñak dütü barnago lanthatzen, athera eztereitekianak, hazkürria dü jarraikian ta gaitz egitian. Egiat 223. Gaitz-giñak edo demonioak ateratzen zituan gizonen gorputzetatik eta bizten zituan illak. Ub 82. Israeldarrak andik kanpora atereak ta erbestetuak izandu ziran. Ib. 52. Giltzagebéki igorzentu mundúra, ta atratzentú mundutik kriatúra béreak. LE Matr2 87.

(s. XIX) [Berba lizunak esan daruzanak] merezi luke miña ondotik ateratia. CrIc 77. Pekatubaren ultze sartu barrija atera leite erraz. Mg CO 111. Elduten dan orduban / Bedar ain biarra, / Eskubakaz oi dogu / Gelditxu atara. Mg PAb 142. Eta nok atera bere lelo ta temati? Ib. 219. Ai, ai! ill nas; atera dot besua, ebagi jat buruba; odola darijat arpegiti beera. Ib. 76. Barko arratse ilunstarik egunsentiko argira atara nozulako. EL1 6. Atera bear didazu atzeko oin batean sarturik dadukadan arantza. VMg 44. Atera bear dituzu prezio onetatik mermak eta gordetzeko nekeak. AA II 190. Aterako ditu lurraren eta itsasoaren azpitik urrea, zillarra, perlak, diamanteak. AA III 475s. Debruaren menetik atheratu ta, Jainkoaren ume ta zeruko primu gu egiteko. Dh 242. Olhako sutik atheratzen den burdin puska bezala. Ib. 163. Gizon batek atera legi [...] dantzara [...] bere lekuban geldi daguan emakumia. fB Olg 113. Zeure begija dala medijo pekatu egiten badozu: Atera egizu begija. fB Ic I 80. Ikusiko dozu zelan ezin aterako dozun sutraitik [ekandu gestua] geratu baga, zeinek gox edo berandu buruba aterako daben. Astar II 92. Paganoen artetik atheratu ditu, hekiei girixtinotasunaren besarka arazteko. Jaur 390. Nekazaririk onena da uzta eta bazka lur beretik ateratzen dituena. It Dial 46 (Dv ateratzen, Ip eraikiten ). Probinziatarrak itsasotik eta Erriko ibaietatik ateratzen dituzten arrain gozarotsuen izen Euskarazko garbiak. Izt C 204. Ito aginian ebiltzela deitu eutsen bijak Marijari, [...] eldu eutsan eskutik errezuak egin zituzanari ta atera eban lurrera. Ur MarIl 25. Etzare kontent lepoa baituzu zuk osorik / Athera gibelat nere hortz zorrotzen artetik? Gy 72. Arrobian arria atera eta landutzeko. Lard 211. Baña Abranek uste txar onetatik bereala atera zuen. Ib. 17. Tirrimintin mota on bat ere athera daiteke izaietarik. Dv Lab 320. Abere azpiak atheratzen dira zortzi guziez, neguan. Ib. 150. Eta intxaurrak ditugunean, nik puskatuko ditut eta azalak atera ta mamiyak jarriko dizkizut aldamenean. Bil 159. Atheratu behar da hexurra oliben barnetik. ECocin 11. Laur mila pobre baino gehiago athera zuten horrela herioaren aztaparretarik. Laph 181. Erraztun au beatzetik atera zadazu. Arr GB 74. Sautsi zela infernuetra, eta atra zituela aita sanduen etortze sanduein esperatzen zaudenen arimak. CatAe 12 (CatSal elki ztuela, CatR erkin ztiola ). Desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak sustrai sustraitik atera ta kendu arte. Aran SIgn 81. [Senarra etxera] sartu zan bezin laster atera ziozkan aste-egunetako soña eta oñetako legorra. Zab Gabon 31. Torilletik atera / zuten lendabizi, / bei zar bat giyariya / bandera ta guzi. Xe 204. Aize arruak, umiltasunian oraindik ongi itsatsirik ez dauden biotzak, atera ez zitzan beren lurretik, erro gaztetxuak etenik. Bv AsL 196. Eskerrik asko Manu, mesedeagaitik / Atera nozulako duda danetatik. AB AmaE 231. Bakoitzak ateratzen du suerteak ematen dion txartela. Arr May 8. Athera zuen sakelatik kanibet edo nabala gider beltx bat zuena. Elsb Fram 79. Gaurko egunian ezin ankarikan atera lezake etxetikan... Apaol 87. Postrek ateratzian / agertu zan txanpain. JanEd I 95. Nahi badugu Frantzia erlijionearen etsaien eskuetarik atera, eta gizon zuhurragoen eskuetan ezarri. HU Aurp 54. Ioanek Kontze galanta / atara eban dantzan. Azc PB 130. Jaungoikoak bere agindupian iminiriko erreñua Erromako Eleiza Santutik atera ezkero [Enrike zortzigarrenak] . Itz Azald 104.

(s. XX) Arraña txalopetatik atara, garbitu ta gazitutea. Ag Kr 66. Etxekoak, bilddurrez da urak ataraten, ezeben lorik egin. Echta Jos 341. Agindu eban, goiz da arratsalde atara eiela egurastzera. Ib. 295. Zu, Txori; atera zaizkazu emakume oni lazo gabeko korbatak. Iraola 76. Horra nun atheratzen duen sakelatik, dirdir, revolverra . JE Bur 18. --Guk eztegu bialdu Jose. [...] --Neuk aterako det, makilka. Ag G 294. Bedar txarrak ainbat lasterren atara biarrian. Kk Ab I 33. Sano izan balitu / bere alderdiak / etzuben aterako / etxetik jabiak. Noe 67. Gure oben-zorrak ordaindu ta betiko eriotzatik gu ateratearren. KIkV 29. Aski du agintzea bere Apostoluei, sareak botatzeko arraien arrastorik eztan tokira, sareak autsitzerañoko arraiketa ateratzeko. Inza Azalp 60. Ondure yueten badie be [indibabak] kikimera eiñdxe atra-akotaz. Ort Oroig 25. Eta urpian igerika, esku batez tinki loturik pertola ateratzen du leiorreraino. Zub 22. Egun orretan iru andre're / urak eraman zituan, / aur bat ere an atera zuten / gaixua ia ituan. Tx B I 84. Adolfo Urkijori (Diputaziñoko Lendakaritzatik Piñak atarau ebanian). Enb 124. [Usoak] saretik ateri-ala. Anab Usauri 137 (en boca de un navarro de Echalar). Kanit handi bat harturik, atheratzen ditu bere tripak. Barb Leg 128. Ez nagixu atara betiraun bidetik! "No me desviéis" . Laux BBa 126. Goizuetako "kuranderuangana" jo nuen [...]. Bi egunean aize txar guztiak atera zizkidan. Lab EEguna 66. Oraintxe, ba, muturra / zerbait atera daiket, / berriketa-yarrai. "Asomarme" . Ldi BB 8. Ta ez nolanaiko gezurra, ibarluzearra bailizko nor-agiria (zedula) atera baitu. Ldi IL 43. Sakeletik atera bear izan balebe, domeka jaietako lan ori galerazteko aurrenengoak ugazabok eurok izango ziran. Eguzk GizAuz 159. Eupateko sendo batekin atera zuen gure bidariak artzaia bere lanetik. TAg Uzt 87. Zoritxarretik bere burua atera? Zait Sof 37. Gure erriari bi uste oker burutik atera bear dizkiogu. NEtx Nola 4. [Arbolak] erroz atera nairik. Etxde AlosT 40. Tresnok atera zituzten sakelatik lagunek ikus ahal zitzaten. Mde Pr 135. Bat atera nuen bere kideen artetik eta lepoa hautsi nion. Ib. 110. Egiz iraganak aipatzean, oroimenetik ateratzen ditugu. "Proferuntur" . Or Aitork 322. Zizkua atera ta une artan neraman diru guzi-guzia eman diot. Txill Let 64. Aizu Benitte, egarrijjek ittota nator, eta etaizu graziosa bat. NEtx IzotzK 25. Bein urizaiari labana atera zion. Anab Poli 17. Eta txori guztiak asi zirean pikuekaz lumak ataraten: batzuk buztanetik, beste asko egoetatik eta norbaitzuk bular azpitik. Bilbao IpuiB 41. Etara eidazu gorri bat. SM Zirik 123. Urtxu xuri andana bat presondegitik ateratzen zituela. JEtchep 115. Nola bere diru guztia Mugandira ateratzen duen... Arti Tobera 266. Baiña zoritxarrez laister dator geiegikeria ta naaspilla, gauzak bere neurritik ateratzea. Vill Jaink 79. Emakume bi eldu dira, ta txartela atarauteko eskatu deutse. Erkiag BatB 187. Eskuaz burua igurtzi, ta mihia athera zion fraileari atzetik. Ib. 76 (cf. athara ib. 106). Eman diot zure osabari txekea dirua Bankotik atera dezan. Izeta DirG 40. Zortziek yo orduko asitzen zen erriko mutilla erronda egiten, ostatutikan yendiak ateritzen. Auspoa 97, 17. Kalera atarako eban modu txarrian. Etxba Ibilt 474. Laket balu bezala Jainkoak herri ttipietarik gizon handien ateratzea. "Comme s'il plaisait à Dieu de tirer les grands hommes" . Ardoy SFran 53s. Burua bere lekutik aterako lukete ume auek. NEtx LBB 81. Botillari kortxua aterata. Lab SuEm 203. Nere bizi guzian ez bait-didate ortzik edo agiñik atera. Berron Kijote 204. Jandarma xefak bere zakutik ateratzen du liburu-karnet bat. Etchebarne 53. Atera ardoa danentzat, dirua badago ta! BBarand 152. [Santoñan] ontzietatik atera gintuzten gero. MEIG IX 68.
(Con ezerezetik, ezdeusetik, etc.). Crear. "Criar, producir de la nada, bagetik egin, sortu, atera, [...]; (AN) deus ezetik atera " .
Ezen Zuk gaituzu, Aita, / athera ezteusetik. EZ Noel 140. Haren ontasunak athera nau ezdeusetik. SP Phil 34. Zeren ezteusetik athera bainauzu. Ch III 10, 1. Berak ezdeusetik athera gaitu, bere iduriko egiñ eta kreatu gaitu. He Gudu 75. Ezerezetik atera, ta zerana egin zindudan. Cb Eg II 15 (Dv LEd 42 ez-deusetarik atara). Zeruaren, eta lurraren, eta kreatura guzien egillea bera da, gauza guziak ezerezetik atera edo sortu ditu. Gco I 78. Zertarako ezer-ezetik atera ta ipiñi ote gaitu munduan? AA III 347. Haren arima ezdeusetik atheratua izan zen mement berean. Dh 264. Jainkoak ez deusetarik atheratu gaitu. Jaur 171. Emen diran gauza guziak ezer ezetik atera nai izan zituen. Lard 1. Ez deusetik atera zuen anima bat. Legaz 15. Egin eban gizonaren gorputza lupetzeagaz edo buztinagaz, arimea atera eban ezerezetik. Itz Azald 28. Jaungoikoaren itz egileak mundua ezer ezetik atera zuen ezkeroztik. Etxeg ( in Ag AL 5 ). Dan guztia ezerezetik atera zualako deritzaio "egillea" Jaungoikoari. KIkG 13. (KIkV 19 ezerezetik atera) Asieran Jaungoikoak ezerezetik atera zittuan zerua ta lurra. Inza Azalp 41. Jainkoa ezta bakarrik munduaren eragille edo izakien sortzaille; munduko gaia berbera ere, Jainkoak ezerezetik atera izan du. Vill Jaink 33. Gaur ere gurasoak gorputz bat eratzen duten bakoitzean, anima illezkor bat ezerezetik atera bearrean arkitzen da. MAtx Gazt 23.
" Gauza berria atera, inventar cosa nueva" VP 35v.
Asmo barriak atera arren gizonak asko, / Illtetik zelan librau ez dabe aterako. AB AmaE 174. Euskeraz "neurkin", "urrutizkin", eta "tximist" esaten baitira. Eta hauek atera diran bezela, behar diran hitz berri guziak athera ditzakete. Osk Kurl 117.
"Sonsacar, [...], estalpetua atera " .
Ez deraustae besterik aterako, / salbo bai zaitudala amaetan. Lazarraga B20, 1194v. Aterako dizkitzu Konfesoreak bere itaune edo galdetze prestakin zure biotzean dauden bekaturik itsusienak. Mg CC 179s. Baldin Sansoni ateratzen bazion, zerk alako indarrak ematen ziozkan. Lard 144. Mutik ezeutsan iñok atera. Ag AL 81. Beti ola ari ziran Farisau gaiztoak, ea bear eztan itzen bat edo esaeraen bat ateratzen zioten Yesusi. Ir YKBiz 276. Zer nai dezu bada iztik atera ezin bazaie. ABar Goi 40. Baña, Dorronsoron morroi utsa izanda, ausardi purrukatua bear nuke, ango alabarengana begiak jasotzeko. Oriek gauzak atera dizkidatzu, Agerre! TAg Uzt 286. Pariseuek zer-atera urbildu zitzaizkion Yaunari. Or QA 106. Juramentuan beian ataratzen badetsazu beste emakumeren bat dabela maitte. Etxba Ibilt 481.
"Abotonar, echar los árboles y vides el botón o yema, [...] ya han empezado a abotonarse, [...] motea ernetzen, agertzen, ateratzen asi dira " Lar.
Zuaitz egiten da, adar aundiak ateratzen ditu, zeruko txoriak ere etorri ta aren adarretan bizitzen baitira. Ir YKBiz 179.
Hacer salir las crías del huevo.
Galeperra da gari artetan ta galonduetan oi dabillen epertxuba. Aetan egiten ditu bere arrautzak, ta atera bere umiak. Mg PAb 179. Jarten da bera antzar-eran arrautza ganian jezarrita, kumak aterateko ustez. Otx 138. Erle-langilleak eztira ez arrak ez emeak; baña erlekumea ateraten, orri jaten emoten eta gero eztigiñen aspertzeka, zoli ta bizkor ekiten dautse lanari. Eguzk GizAuz 109. Urrengo egunean ollo-lokearen ordez arrautzen ganean jarriko zan, txitak atara bear ebazala-ta. Bilbao IpuiB 247. Aiñar tarte batean kuxkurtu ta an jarri nintzan, oillo kloka txitak ateratzen egon oi dan bezela. AZink 91.
Parir.
Beor-kumak zirean, beor maiteak atarariko ume biak! Bilbao IpuiB 118.
2. (G, AN-gip-5vill-larr-ulz-erro-burg, L; Lar, Añ (G, AN); -th- L, BN-baig-ciz-arb; Ht VocGr 426 y Arch VocGr (atheratzea), Dv, H; ateko (forma de futuro) AN-gip), ateratu (L-côte-sar; Lar; -th- Ht VocGr, VocBN A, Dv), atara (G-goi; Dv (B)), ata (G-goi-nav), atra (AN-egües-ilzarb-olza-ulz, B, Ae; Dv (AN-mer)), ateri (AN-5vill), etara ( VocZeg 286) Ref.: A (atera, atheratu, atra), Aezk (atra); Bon-Ond 156; EAEL 28, 238, 252; Iz Als (atako), To, Ulz (atra); Izeta BHizt2 (atra).
Salir. "Salir" Lar, . "Extraviar, bidetik atera " Lar. "Dislocarse [...] bere lekutik kanporatu, atera " . " Atheratu, sortir hors [de] la porte, hors [de] telle limite" VocBN . " Norat atheratzen da bide hau? où aboutit ce chemin?" Dv. Duvoisin da los participios atratu (AN-mer) y ataratu (V), sin duda error por atra y atara. En AxN se explica iltki (131, etc.) por atera. v. ilki, irten, jalgi. Cf. ATERA (s.v. 1 ate). Tr. No lo emplean autores suletinos, ni vizcaínos (salvo alguno moderno como San Martin); tampoco Leiçarraga ni Dechepare. En la tradición labortana y bajo-navarra, aunque at(h)era se halla desde principios del s. XVII, es preferido ilk(h)i hasta el XVIII, en el que comienza a ser frecuente el primero, que acabará sustituyendo (junto con jalgi) a ilk(h)i . Se documenta en textos alto-navarros (en las var. atera y atra), pero no en salacencos y roncaleses.
Konde andiorrek juntadu ditu laster / Donostiako irian Pasajen enbarkatu / onzi andiak txipiakin flota andia atera / Franziaren bistan ziudadea dirudi. CantBret 7ss. Ene kontra atera den emendik mediante juramentu bat. (Echauri, 1598). ReinEusk 107. Atera oi dira andik bustirik begiak. PasqTo 20. Argatik erranuen ez lukela Mezatik iorkere atra bear Ebanjelio sandu au enzun bage. Ber Trat 112v. Gu probatzeagatik, eta kontrarioak ditugula atra gaitezen aren faboreareki. Ber Doc 173v. Ez-karadela alako tentaziotik atrako bitoriareki. Ib. 122v. Nik eranzun diot bazatoz ona ez zerala etse onetatik zeure bizian aterako. CartAzp 125. Arima ona denean gorputzetik athera. EZ Man I 132. Gehiago, Iongoikoa, egidazu grazia, / handik [=Gurutzearen azpitik] atheratu gabe fiñatzeko bizia. EZ Man II 65. Ordena hunetarik ezin athera daitezke berze ordena digneago batetan ez sarzekotz. Harb 424. Baiña zertako sartzen naiz ni itsas hondar gaber hunetan? Ezin athera naitekeien oihanean? Ax 9 (V 5). On-goseak gizon bat hilik ihes zegin eliza-barnera, eta ezta geroz hantik atera. O Pr 366. Ezta nihor seguranzarekin kanpora atheratzen gogotik gorde dagoena baizen. "Apparet" . SP Imit I 20, 2. Muillatuko duzu 5 edo 6 brasetan eta atherako zaizu S. Maioko uesteko buruba noroestean. INav 54. Ezpedi athera zure ahotik hitz behar gabekorik. Ch III 57, 2. Eta alare iguzkitik atratzen da argia. El 34. Jende artetik, bada, athera zen Alexandre, judutarrek bere aitzinean butatuz. He Act 19, 33. Beiñ atera geranean gaitza zirudien pauso onetatik. Lar SAgust 8. Zergatik ez dira, diozu, berriz konfesioz [aztura gaistoak] andik ater-irteten? Mb IArg I 244. Gazte batek atera nai ezpadu beste eroen danz perillezkora, jan-edan berora edo beste erakeriren batera. Ib. 163. Ta ark hau eskatu bezain laster, atera zen emazteki gaistoaren arpegira bere bekatuaren itsustasuna. Ib. 328. Ta negutik atera bage atera zuten Jesus bere itxetik. Ib. 151. Onetan anima ateratzen zat! Cb Eg II 97. Religiotik ateratzeko. Cb Just 110. Jaunaren izpirituaz betea nola baitzen, athera zitzaion lehoin hari armarik gabe. Lg I 225. Etzakiagu nor den, ez eta nondik atheratzen den. Lg II 179. Ideki zioten saihetsa lantza kolpe batez, eta ordu berean athera ziren handik ura eta odola. Ib. 282. Zer haben eta plañu ene barnetik etziren atheratzen. Mih 100. Ontzekó arima gorputzarén kóstus; atradaitzen kulpak, sártus pénak. LE Ong 22r. Ezin athera gaitezke bekhatuen esklabotasunetik. Brtc 164. Nik badakit nere kristioak, Dabik Arzai zegolarik atratzen zela peleara Jigante andi ta fuerte baten kontra. Luzuriaga 11.
(s. XIX) Aizeri, otso, ardi ta ipuietan ateratzen diran abere naiz egaztiak. VMg XII. Izarrak berak ere alabaña beren lekuak eta ibillera ederra galdurik orpoetatik atera dirala iduringo due. AA III 464. Larrugorrian jarririk ateratzen dira egunaren erdian. Ib. 377. Bada zor horietarik atheratzeko baliatzen zaiku induljentziak. Dh 91. Zergatik [...] eztuten itzuli nai beren leku antiguetara eta atra ziren kondizionera. FrantzesB I 91. Etxetik ateratzean. CatB 21. Gizona ez da biziko xoilki ogiz, bainan Jainkoaren ahotik atheratzen den hitz guziez. TB Mt 4, 4 (Or, IBk atera, Echn atra; Lç, He ilkhi, Ur irten, Ip, Samper elk(h)i, SalabBN, Leon yalgi, Hual ergi, Ol sortu, Ker urten ). Gero geradenean / andik ateratu, / gure zoriyon poza / laster da berritu. Echag 101. Kargutik atheratzean, emanen dio bere ondokoari khonduen liburu. JesBih 422. Nor ez da beldur izanen bere perseberentziatik athera dadin? Jaur 391. Atherako dire ene begietarik kontrizionezko, urrikalmenduzko eta debozionezko nigarrak. Ib. 379. Murraila pian sartu / Bederatzietan, / Kanale bati barna / Atera errestan. Bordel 39. Esau bertatika / eizera atera zan. It Fab 243. Lurpean ura gatza dagoan tokitik igarotzen bada, gazia ateratzen da iturritik. It Dial 121 (Dv athera; Ur urten, Ip elkhi ). Ezik ordutik, zenean / Gerlarako atheratzen, / Noiz eta non pasatzen zen / Aise zutela yakiñen. Gy 303. Irrisku gogor artatik ateratzen zan usteagatik. Lard 524. Eta moduba onetan ateriko garela munduba onetatik. LesakSerm 261. Non, gaitzaren gaitzez, zure hesturan, nigarrak eta odola atara baitzitzaizkitzun. Dv LEd 107 (Cb Eg II 56 atera ). Berorik handienean atherako da umea. Dv Lab 296. Eta ibai bat ateratzen zan gozotasuneko tokitikan. Ur Gen 2, 10 (Urt ilkhitzen, Dv atheratzen ). Noizbait begiak athera zitzaizkon bere tokitarik. Hb Egia 16. Noiz eta, hemen iragaitean, norbaitekin ezpatarat athera bainaiz eta kolpatua erori. Laph 79. Iguzkia athera gabe ez zitezke ospitaletik athera. Ib. 100. Erromarako atera ziran bere lagunak. Aran SIgn 90. Arkaitz tartean eta Ibar-zelaietan / Lorerik ederrena nola oi dan atara / Aldatutzeko Errege loretegietara [...]. Ib. 213. Eguzkiaren ziargia leiarretik edo kristaletik, autsi eta zikindu gabe, ateratzen den bezala. Legaz 16. Gure ollaskuak ez dirala oraindik arrautzetik atera. Sor AuOst 75. Nekazariyetatik ere ateratzen dira gai onak beste gauzetaako. Ib. 31. Handik atera zira aza bezein fresko. Oxald ( in AstLas 73 ). Plazatik atera ta / gaztelura arte / bide zakarra dago / bastante aparte. Xe 207. Arrantzara atera / ziraden goizian. Arrantz 90. Ontzitik bereala / Egiñik atera, / Inkatzen du lurrean / Kristoren bandera. AB AmaE 161. Presondegitik atheratu zenean. Elsb Fram 83. Berrehun han baitziren, / bat ez zen athera / Gathuari lephotik / kroskoil ezartzera. Zby RIEV 1908, 771. Bainan erreferariak huts eginez, pilota handik atheratzen bada, erreferatua balitz bezala da eta lau metretan arraia. Ib. 88. Maore sainduak, ezpalitz mundutik atheratu, izanen zituen munduan gutizia ditezken atsegin eta ohore guziak. Jnn SBi 103. Atera ziran atariko ate zabaletikan. Apaol 72. Loteria pixka bat atera zaiolako arrotua. Urruz Urz 60. Bainan eskuara nondik atheratua den, nor eta zer ziren lehenbiziko Eskualdunak? Arb Igand 16. Diote badirela ehun eta zenbeit deputatu ere, auzi hortarik eskuak garbi eta buruak gorarik aterako ez direnak. HU Zez 47. Beldur naiz, esaera dan bezela "suba dan tokitik kia ateratzen dala" gertatuko ote dan. Moc Damu 30.

(s. XX) Hek dire Aingeru onak. Bainan bertzeak estatu hartarik athera dire, Jainkoaren kontra altxaturik. CatJauf 52. Aritz gañetik erorita, eskoiko besoa oso atera zitzaion eta gañera eskumuturra. Goñi 70. Bortzpasei urtez haurretik athera da jende bat; haurra nehortu da. JE Bur 68. Nola Astigarran bertako alaba zan, geroztik ango ikazkiñak ezin burutik atera zaizkit. Iraola 36. Iñauteri askotan ateratzen dana artza jantziyan. Ib. 98. Bere ortatik ez da aterako. Au zorigaitza! Alz Txib 102. Patxikoren aotik ostots-erauntsi bat egiteko adina tximista atera ziran goiz artan. A Ardi 62. Ezpeletako edo Hazparneko ferietan ere ez da holakorik atheratzen, bere izar pullitarekin kopetaren erdian. Barb Sup 87. Ikusi dezazu sail au ta aterako zera laxter zure ezta-bai edo duda guztietatik. Inza Azalp 64. Ortatik atera da Santa Kruz gaiztoa: liberalak eta karlista gaiztoak asmatu ditutenetatik. Or SCruz 86. Orduantxe iduri yatan nire kokotasunetik atara nintzala, aurtxua lez lo egonda. Or Tormes 13. Handik atera beharra zen bihotz eskualdun suhar bat, eroki gure elea maite zuena. Zub 17. Esan dit: Biyak pasiatzera / biar genduke atera. Tx B I 75. --Ez niagoken besterik etzinda ala zintzilik. --Bertsotan atera zaik. Lab EEguna 95. Beñere ez bai naiz aurreskuan atera izan. Ib. 94. Soinka elgarri, lepoa bihurrian luze, iraina atheratzen zaiku zonbaiti aho-bethez. JE Ber 93. (Aztiari) Eta kopa ateratzen bada, zer? Lek EunD 37. Bat-batean, abertzale bat ateratzen da esanaz, lurpean edo eztakit nun larru paper zaar batzuk bilatu ditula. Ldi IL 163. Zure itz orrengatik zoaz, atera da deabrua zure alabagandik. Ir YKBiz 230. Itsumenetik ateratzeko / igurtzi du betazala. Or Eus 346. Laster eguzkitara aterako diran gaitzak oro. Zait Sof 92. Bigarrena nexka diat, Arantza izenez. Bere amazazpi urtetan andera jolasetatik ateragabea zegok. NEtx Nola 24. Gañera atera diran belar, zain eta beste zikiñak igartzean, egur pixka batekin labakiak egin ta erre. Munita 149. Gozo ziren nigarrok, hainbat edanaren ondotik bere baitarik halako gisan ateratzetik landa. Mde Pr 160. Ez da lan bera hezur ateratuaren lekuan ezartzea eta hautsiaren antolatzea... Zerb Azk 87. Egitan esaten dizut, sutegi ontatik luzaro gabe aterako naizela. Etxde JJ 106. Zelatan gelditu ziren gabaz eta ikusi zuten neska sarrail xulotikan ateitzen, zaldira igaten ta kanpora zoaiela lasterka. (AN-5vill). AIr EuskIp 68. Ur azpian ixuritako olioa urez gaiñ ateratzen da. Or Aitork 385. Ozta-ozta atera zait bearrezko gezurra. Txill Let 113. Iñoiz bere neurritik ataratzen bada be serenuak errespetuz beiratzen detsa. SM Zirik 53. --Madretik atera al ziren inoiz? --Hemengo urek erreka bat zer den ere eztakite. Arti Tobera 274. Etzen sekulan lagunekin ateratzen, moltxoan. JEtchep 113. Sokrate etzan aterako bere aritik. Zait Plat 90. Gudari talde bat, [...] mezatik atera balatozti bezela, izketan. Ugalde Iltz 27. Bero kixkalgarriekin ez dira oial-azpitik ateratzen egunez. Anab Aprika 37. Ollo lokaren azpian ogeita bi egunez arraultzak eukitzen dituzu ta txitak ateratzen zaizkitzu. MAtx Gazt 15. Berak etzuan atera nai plazara, bañan agintariak esan zioten mesedez ateratzeko, etzegoala beste aizkolaririk eta. Salav 104s. Begiak sututzen zaizkio ta bular barrenetatik arnasa ateratzen zaio noiztanka oska aztunez. Ibiñ Virgil 104. Gaur gauean ezin atera ziñezke zure adiskidekin. Afaldarrak ditugu. Lab SuEm 193. Batek bertzea ekartzen du eta ohartu naiz ene ildotik atera naizela. Xa Odol 39. Eskopetak artuta / mendira atera, / goiko mendi-gañari / buelta ematera. Uzt LEG II 307. Edozein izan ziten, parte hartu nahi zuten guziak biltzen zituen: eunka ateratzen omen ziren borondate onekoak. Lf ( in Casve SGrazi 9 ). Handik loriaturik ateratu nintzan. Etchebarne 87. Asi ta laister, Felix fabrikatik atera eta eskola profesionalean asi zan. JAzpiroz 217.
Proceder.
Erran nahi duela Lapurdi izen hau atheraia dela lapurra bertze hitz hunetarik. ES 157. Jesu-Kristo athera dadin haren ethorkitik. Lg I 250. Martiren erleki gehientsuak handik atheratzen dire. Zby Pel 47. Yende xehe edo xumetarik atheratzen garenak. Elsb Fram 181. Mesias agindua haren arrazatik atherako zela. Jnn SBi 9. Gure etxetik atheraiek ez dute holako seinalerik. Lf Gram 484. Lurreko erhautsa bezala emendatuko dituk hire ondokoak, eta hi ganik atheratuko direnetarik batean benedikatuak izanen gizalde guziak. Zerb IxtS 23.
Sobresalir. "Resalir en las fábricas, ateratu, ateratua, irtena, urtena egon " Lar.
Zainak ageriak eta atheratuak sabelean, errapean eta ixter-artean buztan-azpiraino. Dv Lab 250. Polik, nekez bazan ere, moallatik ateratzen ziran bi burnien azpian jarri zuan txalupa, doi-doi. Anab Poli 24.
Formarse, aparecer.
Zein kolóre ónak atratzendirénak aurpegirá norbáit minzátzean? LE Prog 124. Izaten du burniyari ateratzen zaion gisan, ordoi bat ostuan Uzta-Aboztutan. Sor Bar 100. Ateratzen zaizkit urtero ale gorri abek [arpegiyan] . Iraola 138. Naigabearen aunditasunez odol-izardia ateratzen zaio. Inza Azalp 61. Punpullu bat aterako / balitzaigu kopetean. EA OlBe 102.
Surgir, producirse.
Premiyu orretan zu / ezpaziña izan, / [...] / pesta ederragua / askoz egingo zan, / gurekin diferentziarik / aterako etzan. AzpPr 38. Iskanbila galanta aterako da herritarren artean. Arti Tobera 264.
Hacerse público. " Berri handi bat athera da, il a paru une grande nouvelle" Dv. " Atherako da nork hil duen gizon hori " Ib.
Publicarse.
Nolabait erabaki bear, ipuia euskeraz aterako bazan. Mok 3n. Oraintsu atera dan liburutxo batean. Or SCruz 83.
" Harenak behar du bethi athera, c'est toujours sa volonté qui doit prévaloir ou l'emporter" Dv.
(Con aux. trans., referido a fenómenos meteorológicos). Cf. HAIZEA ATERA.
Goizean, eguna zabaldu ta gero jeiki. Baiña eguardi aldean-edo, eguzkia piska bat ateratzen zuanean, arbola batzuek botatzera joan. BasoM 87.
3. (Ht VocGr, Lar, Añ), ateratu (Lar), atara (V-gip), atra (B), etara (V-gip) Ref.: A (tartail); Etxba Eib (atara); Elexp Berg (etara); ZestErret .
Obtener, conseguir. "Emprunter d'argent, diru atheratzea" Ht VocGr 352. "(Conseguir por) alto, gaindik ateratu, erdietsi" Lar. "Prendar, prendatu, prenda atera" Ib. "Cobrar [...] berea atera" Añ. "Onthasunaren gainean dirua atheratu du, il a emprunté de l'argent sur son bien" Dv. "Gizon tartail orrenganik, zer nai duk atra (B)" A (s.v. tartail). "Lenengo premixua atara dau, Gabonetako loterixan" Etxba Eib. "Bizimodua etara, ganarse la vida. Orrek iretargixan be etarako leukek bizimodua" Elexp Berg. "Karneta etara [...], titulua etara" Ib. "Ganar una competición. Lejarretak etara du gaurko etapia" Ib. "Baietz Realak etara ligia" Ib. "Aiuntamentuko puestua zeiñek etarako ete dau?" Ib. "Hiru suspentso atea omen dittu e?" ZestErret.
Arrien ganean jarri dina ipirdian atera dai mina. "En el culo sacará dolor" . RS 385. Mezatik probetxu andia atratzeko. Ber Trat 40r. Ene heriotzetik ezpalidi atra berze probetxurik baizik zuri kontentu ematea. Ib. 70v. Ezen handik nahi duzu ohorea athera. EZ Man II 6. Eta ez hunelako bertze gauzaz, eztu konturik egiten, eta ez probetxurik atheratzen, kalterik baizen. Ax 108 (V 72). Saindu guziak iragan dira tentazioneen bide pelkarretik, eta probetxu athera dute hetarik. SP Imit I 13, 2. Nik arenganik ateriala aterako dut eta konten ez pazara itzuliko dut. CartNav 141. Hantik harat emozue bere yatekotan zenbait gatz bihi eta efetu ona atheratuko du. Mong 589. Eta handik behar du athera bere mantenua, hala gorphutzekoa, nola arimakoa. ES 196. Zer frutu ateratzen degu sakrifizio santu orretatik. OA 57. Konsejuaren gobernariagandik ateratzeko, iñon ere ez batzarrera biltzeko agintea. Lar Fueros 226. Ta munduko guziei adirazteko emendik ater dezakeen on andia. Mb IArg I 299. Bizitzan atera dedan irabazia da, onela errebentatzen iltzea. Cb Eg II 92. Jaunaren mandatu edo ill bearraren sentenziak beregandik atera zuen. Cb Eg III 227. Banohako ondotik: atherako dut zerbait haren ganik. Lg I 372. Baña bere al-egin guziakin ere etzuan atera etsai gaiztoak nai zuanik gure Jauna gandik. Ub 76.
(s. XIX) Milla tranparekin absoluzioak aterata. Mg CC 114. Zer aterako degu mundu guzia geretuaz, anima galtzen badegu? Ib. 193. Onelangoak dira merkatari, dendera, eskribau ta beste tratulari, atera al dabeen guztia ateraten dabeenak. Mg CO 247. Axeari kolpeka esetsi, ta daragoiona legez, zein galanto neketuten da, baña nekea baño geiago ateretan eztau. LoraS 139. Gere bizi modua ateratzeko alegin prudente batzuek egin ezkero. Gco II 35. Bear diren asmo onak ateratzeko, jarri gaitezen Jaunaren aurrean belauniko. AA I 443. Soldadu batek, zauri andi bat pelean dabillela artu edo atera badu. AA III 291. Aterako dau biktorija osua mundu eruaren labankerijeetatik. JJMg BasEsc 169. Orra gizon aserre eta irrituba, zer atera dozun zeure birao guztijakaz. Astar II 121. Progotxu handia atherako dute [...] irakurtzetik. MarIl 12. Lantegi balioso onetatik egunoroko ogia ta alogera ateratzen zituztela ezagutu izan nituen, gutxienaz, irureun gizon. Izt C 67. Ze onera ta mesede atera dot orain artian, onela alperrik denporia galduagaz? Ur MarIl 24. Yende torpe, groser, tonto hek iduri, / Athera zoiñtarik ez baidaite deusik / Makillaren bidez baizik. Gy 314. Hori da nere bizitzetik atara dudan irabazia. Dv LEd 167. Probetxu horiek ez dituzu atheratuko, artharik ematen ez baduzu. Dv Lab 259. Orain ere, lengo iru eiztari aiek atera dituzte eperrak. Begira deiegun bada nun gelditzen diran. Zab Gabon 64. --Zubek guztiya aukeran nai dezute ta... --Guk? Esan diyot bada; ogiyarentzat atera ezkero... Sor Bar 64. Ogiya ateratzeko ere ez. Ib. 82. Bada baimen berri bat ateratzeko asmuan billera artatik, jo zuan bero bero Erroma. Bv AsL 157. Agaitik premioa aurten dau atera. AB AmaE 245. Iñaxiok ez du gauz onik atera bear Mikela-Iñaxirekin ezkontzen bada. Moc Damu 23. Hunen irakurtzetik atherako ditu [...] abantail frango. Elsb Fram VII. Bainan eritzen edo hiltzen denean, nondik atera haren ordaina. HU Zez 30. Ia premiyua nork / ateratzen zuan. AzpPr 36. Itxasoko arraiñakaz atara daben dirua. Ag Serm 526.

(s. XX) Lurdesko gauzak ez dirala sorginkeriak besterik, eta dirua ateratzeko norbaitek sortu dituela. Goñi 81. Orixe dala alderdirik egokiena diru asko ta errez irabazteko, eta mutill-zarrentzat dotia ateratzeko. Urruz Zer 132. Batxiller-agiri edo titulua be dubarik atara eban. Kk Ab I 108. Deusik ez ateitzen eta buruauste oriek utzi nituen alde baterat eta lasai-lasai bizi naiz ametsak ameslarientzat utzita... Arburu EEs 1920, 126. Zer atarramentu atera bear dezu zuk, iñork ezagutzen ere etzaitun sasi-zulo artan? Mok 9. Bear ziran argitasunak eta garbitasunak atera bide zitun. Or SCruz 11. Bizpairu aldiz irakurtzen dut, baiño ezin argirik atera, edo biziki nekez. Zub 104. Sari nausija atarako dau. Kk Ab II 125. Zer atera bear ote dut nik saltsa ontatik? Lek EunD 37. Arpidez atera ditugu diruak. Ldi IL 143. Eskuz lan eginda bizibidea ateraten eben asko. Eguzk GizAuz 21. Nerau bezelako gizonagandik, nork atera lezake onuragarririk? Zait Sof 116. Zer indar atera duzu aularen otoitzetik? Or Poem 544. Etzunaten atera Diputadu txar bat ere. Or QA 82. Kolpeak jaso ta ezpailuke garbian ezer aterako. Etxde JJ 128. Ezin jakin nundik atarau eban indarra ta kemena bere gelaraiño eltzeko. Erkiag Arran 151. Nondik, baiña, atara bazkari ori? Bilbao IpuiB 159. Etxe-bizitzik ez dago berriz / milla pesetatik bera, / Lan-sari kaxkar batetik oiek / nola demontre atera. Basarri 184. Azterketan "matrícula de honor" atheraarren. Osk Kurl 175. Hek berme, dirua behar dut athera. Larz Iru 100. Martxoak atraie, Apirilek jan. (B). EZBB II 57. Oposiziñoiz edo zein geiagoka atara eban gure erriko txistularitzea. Etxabu Kontu 39. Titulua atera zuanean. JAzpiroz 214. Ixe bakotxarentzat milloia ataraten eban. Gerrika 131. Eneko Loiolakoa, Zumalakarregi, Arana Goiri, esaterako, ez ziren esku hutsik joan [...]; Santa Krutzek ez zuen gehiegi atera. MIH 393. Salamancan titulua atera zuen edozein paperjaleri aitortzen zaiona. MEIG IX 44.

v. tbn. CatLav 339 (V 165). Oe 110. CatLlo 30. PE 31. Tx B 111. Munita 135.
(Con dat.). Obtener de, sacar.
Zenbait diru ta ondasun Trabankortarrei aterako ziela. Mb IArg II 300. Milla erreal andi atara deustaz dirua zer dan be eztakian agure zikiñ orrek! Ag Kr 150. Eta zazpi milla peseta atera diztezu? Urruz Zer 29. Ez dako behin ere sos bat atheratzen. Ox 164. Eguneko xentimo ori eman diteken gutxiena da. Geiago dezakenari sari aziagoa ateratzen alegindu bear zakiote. Ldi IL 153.
" Nekhez atheratzen dugu hemen gure bizia, nous gagnons ici difficilement notre vie" Dv.
Hala gizonaren umeari bere bizitzaren atheratzeko anhitz bide utzi diozu. Harb 21. Bere bizitzearen atheratzeko hanbat enseiuren egitera behartzen baitugu [pobrea] . Ax 228s (V 152). Biarrian diardugunian, diardugu alperrik ez egotiarren, edo geure bizitzia ateretiarren. CrIc 18. Aspalditxoan Frantzi aldean / ateratzen du bizia. EusJok 68. Jose Juakiñek an bizitzeko / omen du komenentziya, / Otaegitarrak lagun baditu / aterako du biziya. Tx B I 249. Biziya ateratzeko / ai zer lagunak! Yanzi 163.
Gorputz ikol horretatik atsegin apur bat atera nahirik. Mde HaurB 35. Patxik habanoaren kheari gustu ona atheraten zion. Osk Kurl 104s. Bizitzari gusto gehixago atharateko. Ib. 114. Oraiko bazkaririk garestienari orduko besteko gozamena atherateko, urthe bethe baraurik egon beharko nintzakela. Ib. 85.
Bere ikaste-atalak (asignaturak) ondo atara ebazan. Kk Ab I 109.
Baina nundik atera dituzute, ordea, berri auek? A Ardi 32. Eztakigu nondik atera dun berri ori. Or SCruz 103. Ez dakigu Hiribarrenek nundik ateratu zuen berrogoi mende huntan hemen kokatuak direla Euskaldunak. Zerb Azk 9. Nondik atera duzue gezur ori? Izeta DirG 120.
4. (SP, , H; -th- Dv, H).
Deducir(se). " Hemendik atheratzen dut, d'ici je conclus" SP. "Inferir" . " Hortarik atheratzen dut, j'infère, je déduis, je conclus de là que" Dv.
Nondik atratzen baita bekatu mortalea dela gauza guzietatik gaiztoena. Ber Doc 126r. Edireiten da bertzerik ere anhitz huneleko exenplorik, zeiñetarik athera behar baitugu [...] zeinbat aldiz begiak beheititu eta hertsi behar ditugula. Ax 395 (V 257). Bainan ezta handik atheratzen paktua eztela arrazoinez kanpokoa. SP Phil 368. Kontentatzen baititu [...] Theologiaren bidez atheratzen tuen arrozoinamendu zuzenez. ES 146. Emendik atera ezazu, Kristaua, nolakoa egongo dan mundua gaurko egunean. AA II 169. Emeti ateraten dan kontuba da [...] esan dirian dantzai jarraitutia pekatu mortala edo illgarrija dala. fB Olg 120. Emendi ateraten debee jakitunak lenengo gizonari eraatsi eutsala Jangoikuak berbeeta bat. JJMg BasEsc 184. Alen dohatsuak atheratzen du konsekuentzia hau. MarIl 129. Hortik athera diteke huntzak ezdirela bethi iduri dutenak. Hb Egia 141. Oroitza oietatik atera dezakezute, bada, Malentxoren atsegiña Bidaurretara zijoan egunean. Ag G 334. Ez beza iñork artatik atera gure adiskide aundiaz aztu geranik. Ldi IL 107. Marxek ortik atara ebazan ondorenak eta egin ebazan iragarpenak, zeintzuk dira? Eguzk GizAuz 61. Atera ortik nolakoa izango zan piztitzar au. TAg Uzt 170. Ortatik atera, guzia zer ziteken. Or QA 76. Erantzun onetati atarako dozue Juan Domingo ze asmo onekoa zan. Akes Ipiñ 35. Guk denbora asko galdu badugu, eztu athera behar hemendik irakurleak, Patxi ta Seberiñon arteko eztabaidea gelditu zanik. Osk Kurl 215. Ortik auxe atera dezakezu: Atenai ederrean, gizakume aipatuenek [...] gizon bizkorren ateraldi ta zirto ederrak aintzat artzen zituzten. Zait Plat 99. Baiña ori ala bada, ondore ori atera bear bada, oztopo ikaragarria jartzen zaigu bide erdian. Vill Jaink 175.
5. Hacer público, dar a conocer; mostrar. "Manak athera itu, il a fait publier les bans" SP. "Eskumiku atheratzea, jetter excomunion" Ib. s.v. eskumiku. "Sacar una danza, dantza bat ateratzea" Lar. "Ezin atheratu ditu bere zuzenaren garbitasunak" Dv. "Etzinuen holako solasik atheratu behar" Ib. v. ARGITARA ATERA.
Ohek dira Letra Apotk.o batzuek, sacra Rota Aginduak, zeñak baitira sentenzia bat atra izan dudena Don Martin de Valcarlosen kontra. BLeiz 46. Barur egunak detzaten halaberki athera / Iaun puxanta baketzeko penatuen aldera. EZ Man I 125. Dotrina hau zure begien aitzinera athera dut. Harb ẽ, 2v. Aterako ditu garbiro obra on egin dituanak, eta emango diuzka graziak Jaungoikoari aekgatik. Iraz 51. Alan bere ez dau Jangoikuak laketu edo permitidu alanguak ateratia, Konfesore zirianian, enzun zitubezan pekatubak. Mg CO 180. Beste konbersazinoe iñoren kalte bagakuak ateriagaz. JJMg BasEsc 100. Ea besteri kreituan kalte ekarriko deutsan kantarik atera dozunez edo alangorik zuk destañez kantau dozunez. EL1 153. Berekoiegiak ziran, batezere buru egiten zutenak, bein ateratako itza jateko. Lard 462. Atheratu zaroeten bertze parabola bat ere. Dv Mt 13, 31 (Leon athera; Lç, He proposatu, TB aiphatu, Ur adierazo, Ip, Ol, Ker ek(h)arri, IBk esan, IBe jarri). Bertsuak nahi ditut orai athera. LElsb (in BertsoB 114 ). Fama athera zuen Aita Iñazio eta haren lagunak heretiko batzu zirela. Laph 240. Sententziya bereala / atera diyote: / jetxi dedilla andik / inmediatamente. Xe 201. Bertso berriyak atera ditut / dibertsiyua sortzeko. PE 60. Zeiñek uste dozu aterako ebala gure aitaren kontrako salgaista ori? Ag AL 82. Nahi bazare ontsa heldu, zozoek lehen hitza atheratu artio igurik zazu bethi. JE Bur 38. Senpelarren bertsoak, berri berriak, Prantziako pelotariai ateriak. Ag G 187. Asten banon asi ba, atarako daunadaz ezkutuban daukonazan trapuzar guztijak. Kk Ab I 68. Tisiko ote zegoan ere atera omen zuten, abotik odola atera zula esan baitegu. Or SCruz 21. Bertso polit batzuek nai neukez atera. Enb 79. Bertso berri batzuek / nai nituzke ateri. Yanzi 87. "Kuirao" gero! Beori ere bertsotan ateratzeko esan didate-ta. Lab EEguna 115. Farisau arroak, orra zer aitzaki ateratzen duten. Ir YKBiz 101n. Nestorius dohakabeak halako ikharagarrikeriak atheratu zituen Andredena Mariaren kontra. Zerb IxtS 100. Deliberatu zuen prediku berri bat atherako zuela, sekulan ez bezalakoa. Lf Murtuts 6. Dantza atera zunaten, bakoitzak berea. Or QA 194. Hitz guzien erroaren ondotik ibiltzea maite zuena: Hatan apeza. Ez da harek ateratzen etzuen bitxikeriarik. Zerb Azk 6. Adigarri ezagun-ezagunak aterako dizkitzutet ortarako, kopla ezagun-ezagunak, humorismoz leporaño anpatuak. Lek SClar 136. Txirritak orduan ataratako bertsuak. SM Zirik 59. Andreak bide okerra hartzen duenean, mutilek toberak ateratzen dizkiote gizonari. Arti Tobera 278. Utsaren urrengo baita Materialismuak bere alde atera dezaken guztia. Vill Jaink 67. Pertsuzale batzuek atera daukute ez duela rimak inportantziarik haundiena pertsu batean. Xa Odol 58. Aita Domingo Iturrate, Dimako semea, beato egin ebenean ataratako bertsoak. FEtxeb 81.
Publicar (una obra).
Hartu dut gogo liburutto hunen egiteko eta iendartera atheratzeko. Mat XIII. Nahi nituzkeien bi parteak elkharrekin eta batetan athera. Ax 16 (V 6). Bere neke trabailluz athera zituen iskiribu katholiko eskuarazkoak. ES 153. Atera zazu beraz zure libru hori, eta len baño len bana ezazu Euskalerrietan. Lar Carta a Mb 280. Ejerzizioen bigarren parte au atera det. Cb Eg II 8. Bizkaitarrentzat atera daben liburu txikar baña urre guztiak baño geijago balio dabena. Mg CO V. Esaten badeustazu zegaitik beti ateretan dodazan libru txikiak. LoraS 145. Ikasikizunak, Aita Prai Bartolome Santa Teresak [...] ateraak. fB Ic I I. Kristiñau doktrinia [...] D. Gabriel de Luarcak gauza asko erantsita atera ebana. CatLlo 1. Onetako asmotan artua dezute Donostian euskera utsezko eguneroko bat ateratzea. A Ardi VII. Merkiak eta galesti xamarrak atera ditugu [liburuak] . ArgiDL 170. Ingurti edo folleto txukun bat ateratzea. Ldi IL 143. A Cornish English Dictionary atera zuen. Mde Pr 259. Gizon gazte batzu jin zitzaizkon Larzabal jaunari galdatzerat, ean ez zuen antzerki bat atheratuko gai hortaz... Larz Iru 9. Iruñeko Gomez Argitaldariak atera eban Satrustegiren liburu bat. Alzola Atalak 125. Orria atara eban eta errian zabaldu. Etxabu Kontu 68. Lantzien artikulu aundi bat ateraten eban astekari orretan. Gerrika 107. Omenaldi bat eskeñi zioten, eta bai bere liburu bat atera ere. MMant 37. Ezin hobeki atera liburua, txukun eta dotore. MIH 176.
Irakurtzekoa da ta elizetan kantatzekoa, bertze hanitzen artean, aldareko ostia sakratuak athera dakon bersu andana. JE Bur 159s.
Mostrar, exteriorizar.
Begitarte alaia atera zun Agerrek, ondo ezagutzen zun, ba, Balendinen izaera. TAg Uzt 138. Zer joera aterako ote du Alejandrok? MAtx Gazt 46.
6. (Con buru, obra, en casos locales de decl.). Llevar a cabo, realizar. " Burutara atheratzea, réussir" Dv.
Eta zure gatik gauza hauk [manuak] obretan athera. EZ Man I 14. Hitz hauk obretan segurki nahi ditut athera. EZ Man II 26. Guztiz kexatu ziñen / obran atheratzera, / exenplu on emateko / infidelen artera. EZ Noel 148. Eta zuk guztiak arraiki eta alegeraki errezibi. Zuhurki konseilla, kida, goberna eta burutan athera. Ax 5 (V 2). Utz azu ene gaiñean zure egitekoen artha, nik burutan atheratuko ditut zeiñ bere denboran. Ch III 39, 1. Halakoak egiten tu eta obretan atheratzen millia gauza zeiñei ezpailitzaiote lothuko amudiorik eztuena. Ib. 5,4 (SP obratu, Ol burutu, Leon bururatu). Langileen izenak aipatze hutsak aski adierazten du, noski, lana nolako arduraz eta taxuz burutan atera duten. MEIG III 127.
7. Proferir. v. AHOTIK ATERA.
Eder da ikustea nola den bethea ordu eta inkontru guzietan Andre hark atheratzen zituen hatsgorapen eta gogoeta sakratuez. SP Phil 135 (He Phil 138 egiten zituen). Amets onek agitz nekatu zuen errege Faraon ta al-ere etzuen hitzik atera. Mb IArg I 392. Biargeirik gogorrenetan gizonen albo ibilli arren eztarue ain erraz eztulik atera. Mg PAb 59. Bere lagunak egon ziren geldi, txistik ere atera gabe. VMg 69. Eta alanbere, ez dau murtik ateraten, ez jako ai bat entzuten, ez zotin bat ikusten. Ur MarIl 96. Baldiñ badu nihork atheratzen hitzik. Gy 264. Ez dut gehiago hitzik atherako, elizako aintzindariek manaturik baizik. Laph 94. Ikaragarrizko otsak atera zituan. Bv AsL 144. Ez emen itzikan atera. Sor AKaik 130. Berak ateratzen duen suspirio bakar batek indar eragilleagoa dauka. Arr May 161. Marruma bitxi lazgarria, nehork ez baitaki noiz eta zeren gatik athera zuen gizonak lehen aldikotz. JE Bur 150. Algara ta marru aundiak atereaz. Lab EEguna 117. Inkaik ateatzen badek, mantekak kenduko dizkiat. Lek EunD 28. Marru estua ateratzen due beiak. TAg Uzt 24. Billerak atera zuen par gozoa musika arraio arekin! Anab Poli 95. Sukaldariak, noski, aai! bizia atera zuan. Ib. 63. Metro ta erdiko agoa idigi arren, ez eban abots andirik atara. Bilbao IpuiB 185. Txistua atarata ormara zarra-zarra txixa-eiñan. SM Zirik 80. Muthiko gazteak irri uzkur bat atera zuen. JEtchep 93. Azkenean asarretu egiten da, eta abots meheaz egin beharrean, bere abots naturala athera. Osk Kurl 184. Auzia trenkatu zen hortikan aurrera, / hiritarrak etzuen hinkikan atera. Xa Odol 150. Lenengo itza Iñaxiok atera zuan. TxGarm BordaB 130. Ez zuen inork txintik atera. MIH 84.
v. tbn. Apaol 90. Txill Let 68. Atara: Etxba Ibilt 486.
"Expeler" . " Putzak etara, jadear en un trabajo, deporte, etc. Arek etara zittuan putzak Arantzazutik Urbixara " Elexp Berg. .
Entzun gura izan zenduan ixi-ixilik, arnasea atera bagarik. EL2 189. Azken-arnasa zartzaro onean atereaz. Ol Gen 25, 8 (Bibl azken hatsa eman). Arnas aundi bat atera, lurrera begiratuz. Or QA 157.
Emitir (ruido, sonido). "Zaratak etara, hacer ruido, gritar. Mesedez eta faborez, ezizu zarataik etara" Elexp Berg. "Soñu aundia ateratzen du (AN-gip-5vill)" Gte Erd 304. "Zata andie ateraten dau (V-arr-gip), orrek ateratzen duen zarata! (V-gip, G-azp)" Ib. 304.
Justuri batek alako otsik / ez dau iñoz atera. AB AmaE 10. Isil isilik, ta zaratarik / atara barik. Azc PB 44. Iaungoikoak daki zer zarata ta nasteak atera zituen. Ag AL 33. Aldapa bera indarra daramalako [urak], ots aundia ateratzen du an. Etxeg ( in Muj PAm 22 ). te guztijetan arrika ta makillaka zarata andijak atararik. Kk Ab I 57. Eleiza guztian atara eban egundoko zarata. Or Tormes 111. Sutegi-auspo antzeko otsa ateraz. Or Mi 76. A, zelako txibit-otsa / atarako dauskun! Enb 165. Otsik atera gabe ixilka ibiltzeko. TAg Uzt 139. Berebiziko zarata atera oi zuten zintzarri, idi-adar eta pertzakin. Etxde JJ 171. Soñu gutxi aterako luke atabalak. Anab Poli 117. Erantzi zituan oñetakuok eskillaretan zaratarik ez ataratzeko. SM Zirik 25. Izarrok [...] berebiziko otsa ateraten omen dute. Zait Plat 58. Itzik egin gabe eta al zan anka-soñurik gutxiena ateratzen zala ibili bear omen zan. Salav 83. Alako kirrink otsa atera du. NEtx LBB 107. Aizak, ez zak orrenbeste soñu atera jaterakoan. Lab SuEm 208. Kanpai bakotxak erdian dindilizka dauken miñari eraginda joten dira. Ta bai durundi ederra atara be! Etxabu Kontu 92. Arnasan zarata bat ataraten asi zan. Gerrika 142. Ansorena [txistularia] aurrenik, guztion maisua. Horrek ateratzen duen soinuaren gozoa! MEIG I 62.
v. tbn. Munita 19. Ugalde Iltz 33. Osk Kurl 78. Onaind in Gazt MusIx 155.
" Izerdi lapa atera dut (AN-5vill)" Gte Erd 174.
Onetarako atera biar da izerdija, ta artu neke andija. JJMg BasEsc 18. Izerdi batzuak ateraaz. CartAnd 377. Izerdi pixkat atera bear detala ta. Ag G 262. Gizagaxoak, lasai-samarra dirudian arren, izerdi ederrak atera ditu. Ldi IL 25. Al duanak izerdirik atera gabe bizi nai degu. ABar Goi 49. Ni poza jario nagoela, malkorik ere atera eziñean ura! Txill Let 64. Danbolina jo eta izerdia atera. MEIG I 59.
Emitir (luz, etc.).
Badijoa bat kandela me txiki, babil laburrekoarekin, argi gutxiago atera edo artuko du librerdiko kandela batekin dijoanak baño. Mg CC 230. Ota-suskurrak sutan txinpartak ataraten dabezan baiño bere sarratuago. A BGuzur 110. Begietatik txispek ateratzen zituela. Izeta DirG 75.
Antxe, itzalka, itzalka, begiratzailea oartzen etzan moduan, mugimenturik atera gabe bezela. Or SCruz 46.
Begiak itxi, burua argi nai, / zimurra ateraz kopetan. "Frunciendo la frente" . Or Eus 93.
Producir, hacer sacar, hacer emitir. "Eslabón, sua ateraten dan burdiari " SaraskHizt 19. " Kea atara [...], zurrar la badana a alguien (V-ple-m)" A EY III 295.
Baiñan ondikoak darot atheratzen nigarra. EZ Man I 63. Zerk atheratzen darozkitzu zerurat hedatzen ditutzun hasgorapen min horiek. Mih 99. Nola pozaren pozak negar gozoak aterako dizkitzun! Mg CC 180. Onen zigorrada ta ugal orapillotuak ematen diztan zartadak atera oi dizkite zanbro andiak. VMg 33. Larrijak odolezko izerdija ateraten deutsala. fB Ic I 71. Irrintzi aiek ziran barrengo pozak eta atsegiñak ateratzen ziozkanak. Zab Gabon 50. Nabal baten gibelaz harri bat yoz, pindarrak athera eta karyoa piztu. Elzb PAd 9s. Arek erramoari atarateutsan grakadea etzan bertanberakoa. Ag Kr 22. Jateaz orhoitzeak berak alde orotarik urina atheratzen dio, atseginarekin. JE Bur 108. Bixi-bixi jaurtiten dau pelotia, batez-be eroso artzen daunian keia ataraten dautso. Kk Ab I 98. Lepagañean eguzkiak ateratako erremiñak. TAg Uzt 99. Puro bati kea ateratzen. NEtx Antz 102. Izerdia ateratzen digun eguzkia. Ib. 108. Jo ta txinpartak atera dizkiozu biotzari. NEtx Nola 29. Eztautsat kitarra orreri soñu geiagorik aterako. Otx 30. Zainbera zelako pentsamenduak irriño bat atera zion emaztekiari. Mde Pr 153. Zuk itzalita egotea usteagatik [...] paper beltzari kea ateratzen zion. Anab Poli 18. Ukhabilkadearen minak negar malkoak atheraten zikziolarik. Osk Kurl 76. Juana, lanak atera zizkion kolorez ederragotuta zegoen. NEtx LBB 22s. Nexkari malko gozoak aterako zizkion, noski. Ib. 205.
Neskatilla bat gaiti esatia guzurragaz, koloriak arpegira ateraten deutseezan azalkerijaak ta lotsagarrijak. fB Ic I 177s.
8. Resultar. "Il a été justifié, bithore athara da" Ht VocGr 377 (pero cf. ib. 426 athera-). "Gaiztoa atera da mutilla, travieso ha salido el mozo" VP 34r. "Ihiztari atheratu zen, il devint chasseur" Dv. "Gizon atheratzea, devenir un homme; se tirer à honneur d'une affaire périlleuse ou difficile" Ib. v. gertatu.
Hunelatan athera dadin egiatan Salomonek dioena. Ax 356 (V 236). Marea kontu hori on atheratzen bada. INav 136. Hipokratesen errana egietan atheratzen da. ES 190. Hau egiten duena ongi aterako da beste munduko tribunalean. Mb IArg I 364. Ustel atera da gure ustanz guzia. Ib. 275. Zure baitan egietan kausitzen da orakle hau. Mih 34. Ez du nihork aurkitzen / Zorion faltsorik baizen. / Beti da gezurti / Ateratzen. Monho 138. Egunoro atratzen da egiatan Kristoren erran gura. (76). LE-Ir. Jakina da eguzkiaren bitartez egiten dan gatza askoz merkeago ateratzen dala. It Dial 114 (Ur urteten dabela, Dv heldu dela, Ip jiten dela ). Buru on athera da Paulo Etxeberri, / Hainitzen antzea du hark ilhun ezarri. Hb Esk 123. Bazka egitera hari behar gare, ene semea, nahi badugu ongi athera. Dv Lab 103. Egur idorra erabiliz, atherako zare merkeenik. Ib. 377. Gudu eman zioen, eta garaitiar atheraturik, buluzkin eraman zuen haren ganik. Dv Num 21, 1. Seme hau ez da agian bertze semeak bezala gerla-gizon atherako. Laph 1. Zerbait handi atherako zela Iñazio. Ib. 38. Dabit laster errege handi eta ospatu bat athera zen. Etcheberry 108. Gezurtatuba nai nuke atera, bañan uste det denbora gutxiko gizona dagola. Sor Bar 53. Kondenatuba ateratzen zera. Sor AuOst 130. Pasaiako plazatik / dator notiziya: / zezen bat atera da jeniyoz biziya. Xe 203. Etsaiak gerra gogorra egin zion, Santua azkenik garatzaille atera bazan ere. Bv AsL 182. Nire asmoak badira bere oker atera. AB AmaE 134. Urre puska balitz baña geiago balio du neskatxa orrek. Ama ber-bera atera da. Apaol 90. Agintari edo diputadu aterateko aleginak egin. Itz Azald 211.
(s. XX) Orla debalde aterako zait. Iraola 18. Lenago baño okerrago aterako naiz. Ill Pill 19. Egin ahalak egin dituzte ni gizon atheratzeko. Ox 190. Billabonako mankubarekin / ez dira ondo atera. Tx B I 24. Itsuaren igarkizuna etzan guzurra atara. Or Tormes 31. Onela ba'goaz euskal jai, koskorra ta utsa aterako dala. Lab EEguna 89. Egiñalean aritu-arren, uts eta putz-askoa atera zitzaidan. Ldi IL 32. Ondo atera al aiz azterketan? TAg Uzt 15. Mutillak diona egi ateratzen bada. NEtx Antz 52. Estadistika bat egin zan, eta begira zer atera zan. Munita 6. Emengo burrukan garaitun atera diranak. Or QA 117. Oraingo ontan ez Xalbat eta ez Engrazi eztira biziakin aterako. Etxde JJ 188. Uztapide atara zan txapeldun. SM Zirik 109. Alde ta aldi oro siñesten dena ezin diteke gezur atera. Vill Jaink 28. Agian ontsa atherako da. Nahi dukana egin dezakek. Larz Iru 28. Ez zera Jaunaren laguntzalle jator aterako. MAtx Gazt 104. Raza txikia aterako da, / orrek ematen dit pena! Lazkao-Txiki ( in Mattin 152 ). Askok dute gaur pelotariak / ateratzeko ametsa. Uzt Sas 326. Bertzela berdin izanen zitzaioten ni nola nahikoa aterarik ere. Xa Odol 73. Ez uan galduan atera. Ataño TxanKan 99. Ikaragarriko pilotariak atera ziren horiek biak. Etchebarne 69. [Ikatza] oso ondo atera zala esaten zigun. BAyerbe 49. Eskubidezkoa ikasi zuen Bordelen, lege gizon atera arte. MIH 235. Ezin horrela galduan atera. MEIG I 100.

v. tbn. PE 69. Ud 58. EusJok II 128. Noe 116. Ir YKBiz 447n. Zait Sof 29. Arti Ipuin 66.
9. Quitar. "Desquitar, [...], kitatu, galmenak atera" Lar. "Aurten suerte ona banu, zor-ondarrak atra netzazke" (B) A.
Nola [asaldu eta despazienzia handiek] ezpaitute aitzineko gaitza atheratzen, aitzitik hura berretzen baitute. "Lesquelles n'ôtant pas le mal précédent" . SP Phil 461 (He 466, Echve Dev 514 k(h)endu). Jangoikoak iduki dezala miserikordia nitas, eta didala bere grazia atratzeko faltak emendik alzina. SermAN 1r. Purgategiko zorrak ateratzeko diran beste laguntzak. Mb IArg I 254. Elexa ama santuak emon gura leuskioe bere semeai zor orreek ateretako (pagetako) modua. Zav Serm I 7. Gure zorrak ateratzeko. EL2 121 (v. tbn. zorra(k) atera en Ub 92, AA I 506, EE 1885b, 516, Arr May 96, Inza Azalp 104, Or Eus 46). Obe dek ez fumatu, jateko goguak aterako dizkik. Alz STFer 122. Otzak atera-naiean su-ondoan eseri ziran. Or SCruz 52. Ematen diyotan begiondokoarekin, nik aterako dizkiot geiago jateko goguak. Alz Burr 24.
Quitar(se) (una prenda, calzado, etc.). "Desceñir, [...], gerrikoa kendu, ateratu " Lar.
Hobe dut naski / Ferrak athera eta larrerat utzi. ChantP 92. Lanik asko bazan Zoietan Porroti arropa bustiak ateratzen, legorrak jazteko. Urruz Urz 30. Jaun Erretorak atheratzen ditu bere galtzerdiak, eta haren zangoak ageri dira garbi garbiak. Elsb Fram 73. Atera zazu txaketa ori, bero dago ta. Iraola 121. Txapela atera ta garbituaz. Alz Bern 54. Oñetik oskija atera bayagijat atera, buruba erdibi egingo dauat. Otx 146. Arren aurrean bai, atera dezakegu txapela biok eta beste zenbaitek ere. Ldi IL 114. Bere abarkazolak athera zituen eta elgarri jo, herri basa hortako erhautsik ere ez eremaiteko. Lf Murtuts 5.
10. Mostrarse, aparecer. v. azaldu.
Bere buruaren lausengatzea eta ederki atheratzea gatik. SP Phil 343s. Santuak iñor bere alde ateratzerik nai etzuela. Aran SIgn 56. San Buenabentura atera zan kontra. Bv AsL 159. Iruri despedida / len emendakua, / orrela uzten badezu / laugarren majua / etzera aterako / neskatxa bapua. PE 91. Periodiko on asko-re egiaren alde atera ziran. Goñi 89. Ez det utziko kulparik gabeko emakume garbi au itxura ortan eramatea: ni ateratzen naiz onen jabe. Ill Testim 24. Zer uste duzue, Moise zuen alde aterako dala Yainkoaren aurrean azken epai-egunean? Ir YKBiz 109. Martiñen alde aterako balitz. NEtx Antz 25. Geienak Biurriaren alde atera baitziran. Or QA 92. Engraziren alde atera bearko bailuke senarrak erasotzen bazion. Etxde JJ 128. Obe izango zan, noski, gu aien buru aterako bagiñan. Anab Aprika 73.
11. Sacar (una copia, un retrato, etc.). " Erretratuak etaratzera noia " Elexp Berg .
Zeren ezpaita edireten autor, eta istorio guztien artean egiteko huni dagokala, kopia bat bedere athera duenik. ES 85. Beronikak siketarren / Kristoren izerdia, / Eun garbian atera dau / Yaun onen aurpegia. EL2 197. Zure dibujua / ez dago bapua, / mami gabekua, / aula ta plakua, / ia atera zazu / erretratua. AzpPr 74. Emen dezu beste [pago-zuaitz] baten argazkia. Albizturen daukazu aterea. Munita 45. Bi ezkonberri etorri, argazki batzuk atera, ta joan egin dira. Txill Let 81. Berari ataratako erretratuak ikusi zituanian, esan eban: --Ene! Ojanguren, zelako zatarto atara nozun! SM Zirik 50. Erretratoak ere atera zituzten bi gaizkillei. Izeta DirG 83. Amak bethi fotografia atherateko bezela ibili-arazten zuan. Osk Kurl 59. Argazkia atara ta bialdu egingo deutsa. Erkiag BatB 133. Gorputzaren arpegi-irudi bat atara ei dau [Elgezua arri-irudigilleak] . Alzola Atalak 111. Yoan giñen Josetxo ta biak biaramonian retratuak ateratzera. Auspoa 77-78, 227. Argazkia be atara genduan. Etxabu Kontu 31. Danen aurretik koronela, erretratatzeko makina batekin erretratoak atereaz. JAzpiroz 191.
12. Poner (en música).
Soñua edo Soplea ez da nera, ezdakit orrenbeste; baña Probinzian diran Maisurik pamatuenai eregin diet. Melon antxinako Organista buapo ark, ta Lorentxo dantxariak biak alkar arturik atera debe. GavS 7. Arkituko dezu kanta gaitzat katu eizariaren Ipui zortzikoan berariz ipiñia. Badezu nork zortziko berri bat soñuan atera. VMg VIII.
13. Hacer de; hacer que resulte. Cf. supra (8).
Ethara hagoatuak biktorios. Harb (ed. 1690) 116 (seguramente, errata por athera o athara ). Nok irakatsi zion / lelengo letria / ak bere bai izango dau / zeruban gloria / atera zebalako / dizipulu ona. DurPl 103. Aziertubaekin banaka banaka beretu zituen, alik eta [...] apostolu berri batzuek atera zituen arte. 'Hizo de ellos [...] varones apostólicos' . Aran SIgn 73. Eskualdunak lehen lehenetarik / Zuk gintutzun athera fededun. Zby RIEV 1908, 296. Berak zaitzen du Eleiza [...], berak aterako du beti garai, bere etsaiak izan al ainbat geitzen badira ere. Inza Azalp 100. Ildoa oker ateratzen dunak bi urre-diru gal bitza. Or Mi 113. Poz-adurretan joan zirean eguerdi atan zangurru-gurasoak euren semetxoengana. A zelako seme-alaba dotoreak atara bear ebezan! Bilbao IpuiB 60. Auzia ongi aterako dugu, geren aldezkariak ere baititugu. Izeta DirG 81.
14. (Mg Nom,), atara (V-gip) (Con aztarren, arrasto, etc.). Encontrar, descubrir (el rastro); escudriñar, investigar. "Desentrañar, desenvolver" Mg Nom. "Desentrañar, desenvolver, azterrenak atera, aztertu" Añ. "Ez zan aztarrenik atara, zeiñ zan pekatarixa" Etxba Eib.
Zu bialdu biar zendukeez basuen azterrenak ateraten. Mg PAb 48. Aingeruak desagertu ziran ez nora ta ez ara. Etzuten iñoiz aien aztarranik atera. Bv AsL 125. Mañasik ezeban iñoiz ikasi gauzen azterren edo sustrairik ataraten, ta ezekian, etzan errez be ta, zelan jausi zan bera maitetasunaren lakio artean. Ag Kr 76. Beste aldera berriz, aztua zeukan eta ez zuan beñere galderarik egingo Ander-en aztarrenik ateratzeko. JAIraz Bizia 90. Orra or arlo polita gazte aztertzaleentzat: humorearen aztarrenak ateratzea gure bertsolarietan. Lek SClar 142. Nunbaitetik atera zuten arrastoa Piarres an zela ezkutatua. Etxde JJ 191. Gure Pernando gizajuak ez eban erbi aztarranik be atara. SM Zirik 117. Markiñan etzuen aurkitu Juan Antonioren agiririk eta orduan asi zan bere familia nundik-nora bizi izan zan azterrenak ateratzen. SM Eusk 1960, 27. Atzeratuz millaka urte ta gizaldi, / Orduko arrastoak [Barandiaranek] atereaz ongi. Basarri 53. Txakurrok joan ziran arrastoan araiño eta an zebiltzan arrastorik atara ezinda. And AUzta 57. Goizian, artian illun zeguala, txakurrak atara zuan erbia. Ib. 93. Eta handizki arteko ixtilu beltzen baten aztarrenik atera ahal balezate, are gehiago. MEIG I 150.
15. Traducir.
Zer esango ete dau dakusazanean berba jardun oneek Jaun, Done Pedroren semoia atera edo euskeratuten abiau zanak? Mg PAb 218. Irurogei eta amabi ipoiñ dira liburuaren orrixen barruan, eta euskerara atarata emen doiaz eurtako batzuek. Etxba Ibilt 453.
16. "(Por la) pinta lo sacarás, larranzetik aterako dezu , lat. ex fronte & pelle cognosces" Lar.
17. Sacar (diferencia, ventaja). v. 1 eraman (3), kendu.
Pasai San Juan da Fuenterrabiya / zian kasikan batera, / segundo baten bi kinto ziyon / diferentziya atera. Tx B I 192. Aik berdindu ta beste amalauren / bentaja atera diyo. Tx B II 81. Tarteka, erlojuari begiratzen zion bere laguneri zein aldea atera zien ikusteko. Anab Aprika 81. Azken enborran atera dio / denbora ortatik erdia. Insausti 173. Lenengo kilometroan Irazuk lau segundo atera zidan bentaja. Albeniz 146. Ez ditut [zure argiak] behar adina ezagutzen, baina uste ahal duzu zinetan alde handia ateratzen didazunik gai horretan? MIH 216.
18. (Con sociativo). Salir con (una ocurrencia, etc.).
Enplasto onekin ateratzen al zera orain? Alz Burr 45. Etzuten uste beren idazlaria olako gauzakin aterako zenik. Izeta DirG 107.
19. "Excepto eso, ori atera " Bera.
II. (Sust.). v. ateratze.
1. Dislocación. v. ateradura (2) .
--Baña ausi-aterarik eztozu izango? --Ez ba, zapaldua bakarrik. Alan esaeban osagilleak. Ag Kr 103.
2. Saque.
Alditxu bat oso neketsua darabille bijak, eta jezarten dira puskaten arnasa apur bat artzeko, abadiak 18 tantu dauzala, ta mutillak 15 eta ataria. Kk Ab I 98.
3. Extracción.
Zuk diñozunez, orren minbera baldin badago, axe-bidiak imiñi edo odol atarea egin edo beste osakaien bat ezarri biar ixango yako. Otx 161s.
HAIZEA ATERA. v. haize.
AHOTIK ATERA. v. aho.
ARGITARA ATERA. v. argi.
ATERA-AGIRI.
Orobat, atera-agiri eta korritu-agirien ikur-zergari buruz. "Cheques, talones y entregas en cuentas corrientes" . EAEg 14-2-1937, 1065.
ATERA-BERRI.
a) (-th- Dv, A). Salir recientemente. "Nouvellement sorti. Etxetik atheraberri da, il ya peu de temps qu'il est sorti de la maison" Dv.
Bearrezkoa egitten zaio au apaiz gazte, bere ikastaroetatik atera berriari. Inza Azalp 5. Amarrain uretik athera-berriak olioan errerik. JE Ber 35. Eskolako aurrak elizatik ateraberri ziren. Etxde Itxas 207. Atari itxitu edo Mirandategi artatik atera berri nintxinan. Or QA 101.
b) Sacar recientemente.
Beste lan bat ilunbetik atera berria du. MEIG VII 67.
Publicar recientemente.
Patxi Goenagak atera berri duen liburuan. MEIG VI 144.
ATERA ERAGIN.
a) (atheragin Urt). Hacer salir. "Quod negotium huc te trahit, zer egitekok [...] atheragiten zaitu hunat?" Urt III 81. v. aterarazi.
b) Hacer sacar.
Beia baño lodijago ta astunago dozu a, ta erraiak atera eragingo leusketzuz abotik. Ox 127. Arpegia bai eukala ixetuta, gorri-gorri ordu erdi luzean biriki-auspoeri aixea atara eragiñaz. Bilbao IpuiB 166.
Zuen asmo arrigarriok zabaltzeko, eratu eikezuez esapide luze, ebakaitz, ortzai kirrisk eta eztarriari ots gogorrak atera-eragitekoak. A EEs 1916, 110. [Kartutxo] bat artu eta ipiñi arri baten gañien, eta beste bategaz jo neban gogo [...]. Eta bai ots edarra atera eragin be! Gerrika 23.
ATERA-NAHI. "Athera-nahia, désireux de sortir" Dv. Cf. bereareki beti atera-naiari (Mb IArg I 93), yenden arterat athera nahia (Lg II 155), ohetik atera nahiak (FIr 190).
ATERATZEKO. Lo que va a ser extraído. "Alcalde de sacas, kanporakoen edo ateratzekoen alkatea" Lar.
ATEREAN.
a) Saliéndose (ojos).
Luis arri batek arpegian jo zuen, eta begi bat iya aterean utzi zion. Goñi 49. Begiak beren lekuetatik ia aterean, eta kolore ikaragarri arrekin, eskatzen ziguten laguntza. Ill Testim 4.
a) Emitiendo.
Ango euskaldun berotasuna / ia aterian garra, / ikusitzen zan Jose Migelen / espirituen indarra. Uzt Sas 270.
AURPEGIA ATERA. v. aurpegi.
AURREAN ATERA. v. aurre.
AURRERA ATERA. v. aurre.
BABAK ELTZETIK ATERA. v. 1 baba.
BARAUA ATERA. v. barau.
BEREAREKIN ATERA (NEUREAREKIN, etc. Aq, Dv, H (que cita a Echve)), BEREAZ ATERA ( VP 12v)
"Salir con la suya, item, berearekin atera" Aq 1428. "Bereaz atera zan, salió con la suya" VP.
Aldi guzietan burua agertu nai duenari edo berea ta berea baizik ez denari ta berearekin beti atera-naiari ere. Mb IArg I 93. [Etsai] aiek berenarekin atera ez ditezen, ta anima ura betiko galdu ez dedin. Echve OngiB 3s. Berearekin ateratzeagatik eder eztana ere egingo lukete orrelakoek. Zait Plat 124. An atera zan poz-pozik, azkenean orratio bereakin atera zala-ta, ezer pagatzeke alegia. Berron Kijote 192. Aita triste ta ama negarrez asten zaizkit, baña ni nerearekin aterako naiz. TxGarm BordaB 129. Baiñan alperrik. Aiek berenarekin atera ziran. BBarand 178.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper