1.
(V, G, AN, L, B, S; SP, VP 30v, Lar, Añ, Lecl, Dv, H). Ref. A; Bon-Ond 162; Iz ArOñ, Ulz; Etxba Eib; Izeta BHizt. Seto, valla, barrera (sdos. prop. y fig.). "Cerca" Lar y Añ. "Échalier, haie" Dv. "Gure saastixak jira guztian esixa dau, sasiarantziakin jarritta" Etxba Eib. Cf. harresi. Tr. Documentado, salvo en suletino, en los dialectos literarios de todas las épocas ya desde Leiçarraga.
Mahasti bat landa zezan gizon batek eta ingura zezan hesiz. LçMc 12, 1 (He hesiz; Dv berroz).
Aunzak garia ekusi, baia ez esia. RS 359.
Guztiak ziren hasuiñez, elhorriz eta belhar gaixtoz betheak; eta hesiak, herstegiak eta harmorak ere eroriak eta deseginak. Ax 40 (V 25).
Hesien <-z-> basterretan. SPPhil 244 (He 246 hesi).
Beste itxaso orri, paratu zionean Jainkoak ondarrean bere marra eta esia, esan zion: "To; ona noraño elduko aizan". LarSAgust 10.
Eztago eurentzat esi ondo egiñik. MgPAb 110.
Zure errazoiak esi asko irago biar ditu. fBIc II 167.
Heltzen dire hesiz egin etxola baterat. HbEgia 22.
Esik iñausi; zelaitatik ateratako arrikin bidiak antolatu; ur-bidiak garbitu. ArgEgut 1922, 5.
Ixil itzegin, ordea nire ezpañak, esiak belarriak ditu ta. OrMi 54.
Zakurran bildur urritz-makilla / nuben esiyan ebaki. MendaroTx 103.
Jantzi sendo orreik dira esiyak beruentzako, igaroten eztautso izten. KkAb II 104.
Uriko orma-esi barru-aldian. Otx 84.
Nola lijoazkioke atzera esira, gainbera parrastaka amildutako urak?TAgUzt 69.
Zenbait esi ipiñiak gera asieratik, ornitu bear oneri. "Límites"
.EAEg 25-12-1936, 640.
Bere jarraian olezko esi luzea daukan etxe txapar bat dago. ErkiagBatB 120.
Izan zaite mutillaren griña bizientzat esi. MAtxGazt 31.
Emaztekia gizonetarik berexten duen hesia. XaOdol 274.
Maiatzeko iguzkiak hesiak pherdaturik ezartzen. EZBB II 53.
Esi, ataka, sasi edo langaren batetik bere igaroeran. AtañoTxanKan 73.
Esi gogorrik ez genduen ipini gura. Gerrika 152.
Mintzaiaren hesia!LarreArtzainE 24.
Nolazpaiteko hesiak ipini beharko dizkiogu geure hiztegiari, hesi eta mugarri aldakorrak alde batetik eta iraunkorrak bestetik. MEIG VII 188.
Hizkuntzen arteko ezberdintasun bortitzen hesia eragozpen badugu ere, batasun horren alde jokatu behar dugu. MEIG VIII 119.
v. tbn. Añ LoraS 111. AA III 434. Izt C 234. Dv Lab 151. Arr GB 46. Lard 431. AB AmaE 424. Arb Igand 19. Ag G 31. JE Bur 34. A Ardi 118. StPierre 40. Lh Yol 33. GMant Goi 82. Jaukol Biozk 47. TP Kattalin 181. Aitzol in Laux BBa X. Barb Leg 31. Ldi IL 140. Ir YKBiz 296. EA OlBe 23. Zerb IxtS 43. SMitx Aranz 90. Mde Pr 116. Etxde JJ 179. Txill Let 90. JEtchep 31. Zait Plat 121. Vill Jaink 103. Osk Kurl 148. Gand Elorri 48. Gazt MusIx 195. Ibiñ Virgil 55. NEtx LBB 30. Olea 198. Uzt Sas 278. Azurm HitzB 65. Berron Kijote 206.
2."(V-m), trillo"A.
"Labraturiko lurra leuntzeko erabiltzen zen egurrezko tresna bat. Gainean harriak edo norbera jarri eta ganaduek tiraturik lurra zapaltzen zuen. Trillo. Lurra leun eta erpill barik lagatzeko esixa pasatzen zan
"ElexpBerg.
Laiak lurraren barrua dana puskatua ta koskatua uzten dik [...]. Gero, oraingo gisara, arre ta esi.TxGarmBordaB 28.
azpisarrera-1
ATAKA-HESI.
v. ataka.
azpisarrera-2
HESI-ATEv. 2 esate.
azpisarrera-3
HESI-HAUSTEKO.
Ariete, máquina de guerra. Esi-austeko bagarik eta osterantzeko guda-tramankulu bagarik [...] adore guztiaz arresiai eraso egin eutseen. "Sine arietibus"
.Ker2 Mach 12, 15 (Dv aharirik eta tresnarik gabe; Ol tunkallurik
).
azpisarrera-4
HESI-BARRU.
Redil, terreno rodeado por una valla. v. esparru. Txerritxo bi beren esi barruan etzanda ta ollo batzuek zitzetan azterka. AgG 16.
Espezialistak beren esparruan, esi-barruan. VillJaink 35.
Esi-barrua pake / iabalean zegoan. Or(
inGaztMusIx 202
).
azpisarrera-5
HESI-BASO.
"Parque, bosque cerrado" Lar. Esan diteke probintzia guztiko ta bertatik kanporako jauregitatik ederrena dala bere esibaso, loretegi ta baratza ederrak inguratzen dutela. EEs 1912, 225.
azpisarrera-6
HESIGINEN (ines.).
Construyendo vallas, presas. Alperrik dan lez ur juanari / esigiñen ibiltia [...]. Enb 46 (mismo contexto en 193).