1.
(SP, H(+ leengo
)),
lengo (V, G; Lar, Añ, Dv(G), H)
Ref.:
A(
lengo
);
EtxbaEib(
lengo
)
. De antes."Antepasados, lengoak
"Lar.
"Antiguo, lengoerakoa
"Lar, Añ.
"Qui est d'avant, précédent"Dv.
"Anterior, de antes"A.
"
Esaixozue ba ni lenguakin konforme naizela
"EtxbaEib.
v. leheneko. Tr. De uso general en los dialectos meridionales. Al Norte el primer ej. corresponde a Etcheberri de Ziburu pero no vuelve a documentarse hasta mediados del s. XIX. En DFrec hay 242 ejs. de le(h)engo y 21 de lengo .
Silverok eta Doridok leengo berbaok enzun egian orduan. Lazarraga A, 1153v.
Hatsez ezin asez dago ordean doloretan / lehengo itxurapenik eztuela guñetan. EZMan I 98.
Arpegi onen lengo edertasuna non da!CbEg II 195.
Oraingo pekatubak txikarraguak ete dira lengo kristinaubenak baño?MgCO 231.
Lengo bekatuetáik. LEOng 52r.
Lehengo bigen prezioan erosten dute orai bat. FrantzesB I 26.
Leengo erakutsijetan esan da geratu da. fBIc II 238.
Lehengo thoki ederrian / habiak egin zituzten. ArchFab 197.
Ikusten zituzala gauzaak lenguaz bestera. UrMarIl 55.
Itsasoan du bazka yende gehienak / ez ematen aspaldi lehengo arrainak. HbEsk 133.
Haren zainetan lehengo odoletik bada oraino xorta bat. Laph 94.
Gu gera iru probintzi, / lengo legerik ez utzi. Xe 411.
Barriro be lengora?AgKr 194.
Ezkonduta gero ere, lengo lepotik zeukan arrek burua. AgG 98.
Konforme bazan lengo itzetan / señalia ateratzeko. EusJok II 64.
Eskatzen diogu Jaungoikoari atera gaitzala lengo, oraingo ta geroko gaitzetatik. InzaAzalp 152.
Lengoak, Ramuntxo ez bestiak. AlzRam 92.
Au ezta lengo Durango. Enb 144.
Biba lengo fuero zarrak!TxB I 50.
Lagunak alkar ixtimatuaz / lengo oitura zarrian. TxB II 69.
Orduan ez da errax berexten lehengo eta erituez gerozko nahasturia. FIr 184.
Ez naiz lengoa. LabEEguna 86.
Ori lengo erdirik jaten ez detala. Ib. 62.
Etziok orain lengo konturik. ABarGoi 69.
Kendu bitzate lengo lekutik.EAEg 20-1-1937, 850.
Alaz ere pittin bat / bederik lengoz gain / zuen guzion opaz / edango det orain. EAOlBe 92.
Guziak lêngo dirala, denak ez daude lêngo. OrPoem 539.
Bazekin, berriz ere, lengo auzi zaharra berritu bearra zeukala. EtxdeJJ 66.
Lengo bidetik jarraitzen eban. SMZirik 9.
Lehengo bizi hura berriz atzemaiten diat hi baitan. JEtchep 67.
Honekin etzoazi aurrera: lehengo lekuan bertan geratzen zara. ArtiTobera 280.
Atzera joan zan lehengo bidetik. OskKurl 145.
Lengo aldean asko arindu zitzaion goizeko jaikiera. NEtxLBB 70.
Leengo agindua [...] indargabetu egin da. KerHe 7, 18 (Ol lengo; Bibl, Ik lehenagoko
).
Ala dira leengo esanak. BerronKijote 25.
Lengo sasoia pikutara joana.BBarand 7.
Lengo bizimodura. Gerrika 225.
Horra zeren ondotik zoatzin lehengo beilariak.LarreArtzainE 323.
Berriro ere lehengo galdera egin behar. MIH 82.
Lehengo kontua dugu berriz. MEIG VII 166.
v. tbn. (Sólo para autores septentrionales): Gy 145. Dv LEd 170. Elzb Po 218. Elsb Fram 179. Zby RIEV 1909, 227. HU Aurp 153. Arb Igand 30. StPierre 39. Ox 25. LuzKant 91. JE Ber 57. Barb Leg 69. Iratz 82. Zerb Azk 25. Mde HaurB 50. Ardoy SFran 251. Herr 26-1-1967, 1. Mattin 86. Xa Odol 322. Etchebarne 114. Lengo: LuzKant 85 (1920).
azpiadiera-1.1
(Con sust. temporales).Pasado."Año pasado, lengo urtean
"Añ.
"
Lengoaldíen karrazi giñuen, la vez pasada lo trajimos"IzUlz.
"
Lengurte baten, hace unos años pasados (V)"DRA.
Cf. infra LEHENGO EGUNEAN. Amigo batek enkargatu nau / lengo jai-arratsaldian. EusJok II 87.
Igel pasa du lengo astia. Ud 51.
Lengo urtean lez. EchtaJos 324.
Lengo astean zorroztu ditu Manuel Motzak. AgG 50.
Emen irakurriko dozubena lengo urte baten Durangon jazo zan. KkAb I 70.
Eibartik Muxikara lengo barikuan, / zazpi erriojanu ekarri nituan. Enb 181.
Lengo jai-arrats batian. TxB I 257.
Ain osasuntsu ta sendo agertu zan lengo astelenean-da. TAgUzt 162.
Ez neban jakin lengo zapaturarte. BilbaoIpuiB 119.
Zerbait asmatzen ari izan giñan lengo igandean. NEtxLBB 62.
Lengo igandean. UztSas 270.
Lengo urtean galdutako gizona.BAyerbe 120.
v. tbn. Zendoia 221. Lengo: Sor Bar 79. AB AmaE 212. Azc PB 349. Noe 74. Lek EunD 26. And AUzta 96. FEtxeb 133.
sense-2
2.Primero.v. lehenengo. Artean eta literaturan, beraz, molde zaharrez ahaztutzea da lehengo urratsa. Txill(
inIbiñVirgil 25
).
azpisarrera-1
LEHENGOAK LEHENGO.
azpisarrerakoSense-1.1
a)Además de los anteriores.
Lengoak lengo, zer egin digu / aurtengo negu saztarrak?Basarri 128.
azpiadiera-1.1
Iru tronbosis-kolpek alkarren ondoren emonda, leenguak leengo zirala, azkenekuak itsu itxi eban. Gerrika 283.
Benetan zeregin gogorra eta arriskutsua zala ezin iñok ukatu. Leenguak leengo dirala, otsuen erpiak ikusten nituen. Ib. 125.
azpisarrerakoSense-1.2
b)Sea como sea lo anterior.
Lengoak lengo, barka dezakiogun alkarri geiegizko esanak, eta gaurtik erabaki auxe ar dezagun. NEtxEG 1956 (9-10), 84.
Artistak, besteak beste eta lehengoak lehengo, bere baitatik ari nahi du, xehetasun asko baztertzen dituelarik bide batez. MEIG I 86.
azpisarrera-2
LEHENGOAN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)
(lengoanV, G-azp)
Ref.:
AMorf 680;
EtxbaEib(
lenguan
);
ElexpBerg(
lenguan
)
. Hace poco; el otro día.
"
Lenguan topau neban gizajua dana jausitta
"EtxbaEib.
"
Barkatuidan lenguan esandakua
"ElexpBerg.
Tr. Casi exclusivamente meridional.
Ara non dabillen, / oraingoan Cadizen, / lengoan Madriden. FrantzesB II 45.
Ez dozu gomutan lengoan / estutu zinduzan ekatx gaiztoa?ABAmaE 380.
Parkatuko deustan lengoan gogortxu egin neualako, ezta?AgAL 75.
Gogoan izango dezu, noski, lengoan esan nizunaz. InzaAzalp 9.
Euzko-batzar bat ein zan / Muxikan lenguan. Enb 172.
Neskazar bat tentatzen / asi naiz lenguan. TxB II 26.
Lengoan Margarite zuringin bat jaten ikusi nuan. AnabUsauri 115.
Lengoan izkribatzen nuen bezela. TxillLet 137.
Lenguan [...] zuen taillar ondotik pasau nintzuan. SMZirik 32.
Lengoan, bizi-bizi ari ziran elkarrekin Matilde ta Zezili. NEtxLBB 132.
Baino lenguan ere zakurrek / igorri dute igesi. Mattin(
inXaEzinB 95
).
Lengoan astoa ekarri Tolosatik
erosita. BAyerbe 124.
Lengoan entzun neban / gauza arrigarria. FEtxeb 188.
Lenguan egin nuen / eskapada ederra. UztLEG II 308.
Horri buruz ari ziren lehengoan zenbait neskatxa gazte. MEIG I 171.
v. tbn. Etchebarne 72. Lengoan:Noe 120. Or SCruz 23. Alz Ram 42. Etxde JJ 146. Bilbao IpuiB 13. Basarri 178. Lek SClar 127. BBarand 154. Lenguan: Moc Damu 22. Iraola 126. EusJok 45. Yanzi 138.
azpisarrerakoSense-2.2
b)(Estar, seguir, etc.) como antes.
"
Ori oraindik lengoan dago (G-azp)"GteErd 180.
"
Lenguan, con la misma idea, en sus trece. Milla bider esplikau arren, arek lenguan jarraitzen dau
"ElexpBerg.
Konfesatuagatik ondutzen ez diranak, leengoan dirauteenak. MgCC 173.
Ni Txirrita zalea nazue, ta argatik lengoan nago. LdiIL 82.
Lengoan iarraitzen du. OrAitork 362.
Erretzeari ez laga, beintzat; / jarrai-jarrai zuk leenguan. Zendoia 221.
Eta kokua leenguan geratu zan. Gerrika 279 (86 lenguan
).
Lur, itsaso eta haizeak lehengoan daude eta lehengoan egongo aurrera ere. MIH 27.
Hitz batek, ingurukoak gehitzen, gutxitzen nahiz aldatzen bazaizkio, ezin lehengoan iraun. Ib. 348.
Azpiko hutsek lehengoan iraungo badute ere. MEIG III 54.
v. tbn.
Lengoan: BBarand 161. Insausti 51.
azpisarrerakoSense-2.3
c)La vez anteror, la última vez.
Lengoan lez bazkaldu eben Atanasi ta Eladigaz. EchtaJos 201.
Bigarren aldi ontan, lengoan bezelatsu edo okerrago gertatu zitzaion. OrSCruz 37.
Lengoan ere, ori bera esan ukan. LekEunD 41.
Oraingoan, lengoan baño aguroago izan nuan erantzuna. Alkain 86.
Lengoan libre atera ziñan, baiñan beti etzera orrela ibiliko. BBarand 10.
azpisarrera-3
LEHENGOAZ GAINERA. Además de lo anterior.
Cf. LEHENGOEZ GAINERA. Au etortzen zanean, lengoaz gaiñera aragi-xerrak piper morroakin.JAzpiroz 135.
azpisarrera-4
LEHENGO BATEAN (lengo b.V, G, AN; Añ, Izt, VocZeg 287)
Ref.:
AMorf 680;
EtxbaEib(
lengo baten
)
. El otro día.
"Días pasados, lengo baten
"Añ,
Izt.
"
Lengo baten kalian topau neban osatuta
"EtxbaEib.
v. LEHENGO EGUNEAN. Lengo batian [...] / maite ninduzun galdetu eta / baietz erantzun zeniran. Bil 52.
Asmo onetan, baninoian lengo batean Aitz-barrengo Elizara. AgAL 44.
Lengo batian aditzen niyon gizon bati: [...]. MocDamu 27.
Ikusi neban lengo baten. EchtaJos 157.
Lengo batian Saran izan naiz / Santa Gurutza pasatzen. TxB II 37.
Leengo batean amets txar bat egiñik nazute. LdiIL 63.
Lengo batian artu genduan / zure idazki edo karta. BEnbNereA 67.
Lengo batean eleiza juanda / antxe artu nuen silla. Basarri(
inUztLEG II 12
).
Lengo batean egunkariak / berri au eman digute. MMant 68.
Lehengo batean esan nizuenez. MEIG IV 73.
v. tbn.
Lengo b.: Xe 263. Iraola 58. EusJok 121. Auspoa 97, 138. EA OlBe 109. Etxde JJ 148. Bilbao IpuiB 250. Zendoia 109.
azpisarrera-5
LEHENGO BATEZ. El otro día, hace pocos días.
Lengo batez amestan / izandu nintzen illa. Yanzi 98.
azpisarrera-6
LEHENGO DENBORAN,
LEHENGO DENBORETAN. En otro tiempo.
Lengo denporetan Elizak ematen zituan kastigu ta penitenziak. MgCC 153.
Abere-mot bakoitzak, / lengo denboretan, / erregea bazuten / toki guzietan. ItFab 57.
Lengo denboretan izaten zan bi errialian [legatz] arrua. SorBar 66.
Lehengo denboretan / ez zela deus onik. ZbyRIEV 1909, 107.
Lengo denboretan diputadua izandu zen beste gizon bat. Goñi 89.
Lehengo denboretan izan baita enperadore bat guziz aipatua. StPierre 25.
Oiartzun ontan lengo denboran / arrikariyak izana. TxB I 181.
Lehengo denboretan hori ardura gertatu baititake. ArdoySFran 10.
Pazko astelenean be bein baiño sarriagotan jo izan dogu, lengo denporetan.EtxabuKontu 28.
v. tbn.
Lengo d. Echag 42.
azpisarrerakoSense-6.1
Probintzi maite, aldatu zera, / zu lengo denboretatik. Basarri 173.
azpisarrera-7
LEHENGO EGUN BATEAN. El otro día.
v. LEHENGO EGUNEAN. Lengo egun baten berak buruz ikasita, esaeuskun ipuin txito eder abade batek imini ebana. MgPAb 96.
Lengo egun batian / ai, San Antoniyo! / doi doi egin zeniran kalian ariyo. Bil 99.
Lengo egun batian / zan komeriya. Xe 216.
Lengo egun baten etxeratu zirean gudutik. EchtaJos 105.
Simonenian izan naiz lengo egun batean agindu nion uztarriya egin ote duan. Apaol 82.
Lengo egun batean esaten ziran jaun batek egia andi bat.AgSerm 566.
Lengo egun batian / il diyot laguna. TxB 29.
Lengo egun baten izpar au irakurri gendun. KkAb II 94.
Lengo egun baten neure artian / ori pentsatzen nenguan. UztSas 137.
Lengo egun batean entzun nuanaren modukoa da au ere. Insausti 130.
azpisarrerakoSense-7.1
(
Lehengo egunen batean
). Lengo egunen batian bota emen du arriya Irun aldian. SorBar 48.
azpisarrerakoSense-7.2
(
Lehengo egun bateko
). Lengo egun bateko / funziyoa omen da. JanEd I 56.
azpisarrera-8
LEHENGO EGUNEAN (lengunianV-gip, lengueninV-m)
Ref.:
EtxabuOnd(
lenguenin
);
ElexpBerg(
morokill-galdaria
)
. El otro día.
"Un día pasado reciente"EtxabuOnd.
Tr. Documentado en autores meridionales desde principios del s. XIX.
Bosteun boluntario / lengo egunean / Lekeition sartu diraz / buenamentean. FrantzesB I 65.
Lengo egunean, / akerrak bazterrerontz / or begiratzean. ItFab 186.
Beti betiko ill jakun Igaz, lengo egunean. ABAmaE 160.
Lengo egunian saldu giñokan txekorraren dirubarekin. MocDamu 7.
Lengo egunean ikusi zendudazan beragaz. EchtaJos 320.
Bati ala aitzen niyon esaten lengo egunian. Iraola 73.
Lengo egunian bildu ziran. UrruzZer 129.
Lengo egunean eroan neban. KkAb I 71.
Ekarzazu onera lengo egunean asi genduen bonbil ori. AArdi 93.
Esan eustan lengo egunian. Altuna 31.
Lengunian beneu ikertzera / Jaun da Uspitxa-Jauregiraño.Enb 202.
Ara; lengunian aldatu zuen etxe onetatik Abando aldeko-kale dotore batera.KkAb II 15.
Leengo egunean idatzi nuena. TxillLet 122.
Lengo egunian txokolatia ta galletakin egindako lapurreta. AnabPoli 64.
Joxe Mariri lengo egunean gertaturikoa. BilbaoIpuiB 13.
Lehengo egunean herriko dendan honek erosi zuena. ArtiTobera 271.
Lengo egunean galdera ura egin zenutenean. VillJaink 17.
Leengo egunean ikusi genduan biok. ErkiagBatB 164.
v. tbn.
In Alkain 102. AZink 105.
azpisarrerakoSense-8.1
(
Lehengo eguneko
). Esaizu lengo eguneko ipuin abadiak atera ta irakatsi eutsuna. MgPAb 96.
Lengo eguneko zure jolasak. ItDial 3 (Ur leengo; Dv aintzineko, Ip igaran
).
Lengo eguneko esaeran. ABGuzur 126.
Ez niri, gero, lengunekua lez egin. Otx 142.
Lengo egunekoa ez ote?TxillLet 32.
azpisarrera-9
LEHENGOEN GAIN. Además de los de antes.
v. LEHENEN GAIN. Bagenituen lehen euskaraz sasi-jakintsuak, sasi-letraduak eta [...] sasi-kumeak; orain, berriz, lehengoen gain, sasi-absolutuak, sasi-helburuak [...]. MIH 337.
azpisarrera-10
LEHENGOEN GAINERA. Además de los de antes.
Baña leenguen gañera txori baltzok gañian, eta zer egin?Gerrika 75.
azpisarrera-11
LEHENGOEZ GAINERA. Además de los de antes.
v. LEHENGOEN GAIN. Neronek lehengoez gainera [tatxa] aski eta gehiegi erantsi diodalako. MIH 212.
Istilu larriak ikusi beharrean gara, lehengoez gainera. MEIG IX 24.
azpisarrera-12
LEHENGOKO. De antes, del pasado.
Bertzelakoak ziren lehengoko ostatuak. HUZez 27.
Lengoko gure txekorrak orain / batere akatsik bai al du?UztSas 201.
azpisarrera-13
LEHENGO-LEHENGO. De antes.
v. LEHEN-LEHENGO. Mendiak eztira aldakor, lengo lengoak dagoz. AgKr 213.
Urteak joan jakozanik ezin zeitekean esan, lengo lengoa egoan. Ib. 220.
Eriotzara urreratu zanean, Jaungoikoa lengo lengoa gelditzen zan. AgG 205.
azpisarrera-14
LEHENGO-LEHENGOAN . (Intens. de lehengoan
).(Estar, seguir, etc.) igual que antes, en el mismo estado.
Alan da guzti be, leengo leengoan jarraitzen dabe aurka dagozanak.Gerrika 274.
azpisarrera-15
LEHENGOTZ. Por primera vez.
Guk elgar ikusirik lehengotz, nik uste, / aurten beteko ditu bederatzi urte. XaOdol 118.
azpisarrera-16
LEHENGOXE . (Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Ots egiten dit, ots eme, kutun, / lengoxe deia ber-bera. EAOlBe 108.
azpisarrera-17
LEHEN-LEHENGO. De antes.
Len-lengo erausi eta gaizki-esateak berriztu zituzten. Lard 97.
Len-lengo murmuratzalle guziak il ziralako. Ib. 100.