Tr. La forma más extendida es or(h)oitu . Or(h)itu se encuentra en textos suletinos, algunos bajo-navarros (Dechepare y el catecismo de Laneufville) y salacencos (CatSal 39, Orreaga 103). Tartas usa en alguna ocasión orhoitu (Onsa 27), frente al habitual orhitu (Onsa 128, et passim ). En Eguiateguy sólo se encuentra la forma oroitü . Ohitu aparece en algún texto suletino moderno (Mde Po 47) y oitu en un catecismo salacenco del s. XIX y en la versión de Ulzama de Orrega (59). Hay orrhoitu en Chourio (I 1, 4), Haraneder (Gudu 116), Larreguy (II 148), Laphitz (26), Oxobi (146), Mattin (63) y Xalbador (Odol 140), y orroitu en Voltoire (233), Argaignarats, Haraneder (Io 12, 16), Larreguy (in Iraultza 122), Hiribarren (Esk 19), Etchamendy (108), Iratzeder (22), Lafitte y Etchebarne; tbn. se lee orroitu en Monho y Hiriart-Urruty, aunque en ambos el editor ha sustituido un orh- original. Oraitu y oreitu aparecen en textos navarros: oraitu en un viacrucis de Ibero de principios del s. XIX (FLV 1988, 152) y en un texto en el subdialecto guipuzcoano de Navarra (Orreaga 43); oreitu en MurSerm (87), en OrorbSerm (100), en un texto del Valle de Guesálaz del s. XVIII (FLV 1973, 386), en CatAe (38) y en un sermón de Ulzama de 1906 (FLV 1988, 276). Hay, sin embargo, oroitu en Juan de Amendux, Aldaz (99) y en autores de mayor importancia como Beriayn, F. Elizalde (94) o Lizarraga de Elcano. La forma oroi, usado como participio, se encuentra en Orixe (Eus 410) y N. Etxaniz (LBB 262). En DFrec hay 29 ejs. de oroitu (1 septentrional) y 16, sept., de orroitu.
etimologikoa
Etim. Para su posible origen último en lat. collectum (tomado quizá a través de un gasc. ant. *coréit ), v. FHV 106n.
sense-1
I.(Vb.).
azpiadiera-1.1
1.
(G, AN, L, B, BN, Ae; Lar, MgNom 68, Añ(G, AN), Izt 5r, Dv, H, VocB; -rh- SP, ArchVocGr, H),
horoitu (BN),
oritu (BN, Ae, Sal, S; -rh- VocS 142, VocBN , Gèze, H),
ohitu (BN-ciz-mix),
oitu (BN-baig; Dv(AN-ulz)),
oraitu (AN-ilzarb),
oreitu (AN-olza, Sal),
orotu (AN-5vill),
orroitu (HtVocGr),
oilotu (BN-baig),
oretu (L-sar)
Ref.:
Bon-Ond 159; A (oroitu, orhoit, oritu, ohitu, oreitu, oilotu); Lh (horoitu); Echaide Nav 290-291; Iz Ulz ; Izeta BHizt ; Gte Erd 133, 139, 281, 246, 302. (Con aux. intrans., y como complemento un sintagma nominal en caso instr. o sociativo, una oración completiva o una interrogativa indirecta).Acordarse."
Amaz orhoituago da orain (BN-ciz-arb)"GteErd 133.
v. gogoratu, gomutatu. Tr. General en la tradición septentrional, alto-navarra y guipuzcoana; tbn. aparece en Lazarraga (en el texto B, en una poesía de rasgos más orientales) y ya en el s. XX en algunos autores vizcaínos como Enbeita (182), Lauaxeta (BBa 94), B. Enbeita (NereA 224) o Gandiaga (Elorri 169); cf. además con aux. trans. en Erkiaga y T. Etxebarria.
Guk ere hala behar dugu harzaz unsa orhitu. E 13.
Nigar begi bapederak bere aldias oroiturik. Amendux 10.
Iauna, orhoitu gaituk nola [...] erran zezan. LçMt 27, 63 (He, TB, Dv, Ur, Echn, Ol, Leon, IBk or(h)oitu, Ip orhitü, Samper oritu; Ur (V) gomuta, Hual guartu, Or gogoan eduki, Ker gogoan izan, IBe gogoratu).
Amore lindeaz oroitu. Lazarraga B27, 1204r.
Oroit bedi dagola Iaungoikoaren aurrean. BerTrat 44r.
Orhoit adi herioaz, orhoit iuiamenduaz. EZMan I 17.
Urkhabeaz orhoitzen den guztiaz, urkhatzen bezala da. Ax 432 (V 281).
Noiz ere bainaiz hauzaz orhitzen. OPo 17.
Bethiere orroitua / azkeneko istantaz. ArgDevB 147.
Orhoit zaite bi grazia suerte egin darozkitzula. Gç 35.
Orhitü behar da Jesüs-Krist barrüki batetan sorthü dela. Bp II 17.
Bere pekatu guziez oroitzea. OA 69.
Ikharatzen naiz orhoitzen naizenean ene perpausak zure juiamendura ethorri behar duela. ES 197.
Urtean beiñ [...] Birjiñaren doloreaz oroitzen diranak. LarSermAzc 54.
Orhoit zaite nolako gerla hasi duzun. HeGudu 149.
Bethi orhitzen delarik bere inikitatiaz. Mst III 21, 6.
Oroituko zarazte zuekin len bizi ninzan denboran esan nizuela. MbIArg I 292.
Onezaz oroitu, ta lutoz biotza betetzen zat. CbEg II 70.
Ahantzi zitzaion, ordu hartan, errege zela; etzen orhoitzen bere gaixkiaz baizik. Lg I 307.
Jinkuaren presenziaz orhitüz. CatLan 109.
Oroitu santifikátzeas jaiegúna. LEProg 104.
Behar zare maiz orroitu / Jainkoa leku guzietan / present dela egiazki. Monho 148.
Oroitzen dira nola ezkutatzen ziran gurasoetatik. MgCC 113.
Oroi gaitezen zer erakusti digun Jesus onak gai onetan. AA II 115.
Gu Jainkoaz hain guti orhoitzen gare!Dh 275.
Oroitu dala Irunez / errege Fernando.FrantzesB II 68.
Hiltziaz orhitü. Etch 652.
Jauna, zure erreinuratzen zeranean, nizaz oroitu zaite. Lard 461.
Eta zertako dago kan? --Gu oit giten gatik Zeruan dagonaz. (1857). BOEsal 196.
Aita batek orhoitzeko luke bere haurrez. DvLab 334.
Oroituaz bere biotzeko guraso eta Inazio maitearekin. Apaol 94.
Bere güphidestiaz orhitürik. IpHil 79.
Orroitu dire beren buruzagi ohiaz. HUAurp 65.
( s. XX)Bizi nizano orhoituko naiz ene herriko itzegileaz. JEBur 58.
Etxeaz oroitzean, bere kopeta leuna zimurtu oi zitzaion. AgG 148.
Oritürik Haritchabaleten enteligentziako gizonak bekan zirela. Const 20.
Frangotan huts ohiez orhoitzen ere niz. Ox 145.
Sendatu denean ez dela deusetaz oroitzen. FIr 188.
Ez diodala ezer esan, oraintxe oroitzen naiz. LabEEguna 66.
Oroituko zerate [...] atzo aipatu nizuena Kantaren azkeneko kopla oni buruz. LekSClar 122.
Bere arpegiaz zeatz oroitzen ez naizela. TxillLet 37.
Betbetan orhoitu naiz. LarzSenper 38.
Orroituz Hardoy pastoral-errient famatuaz. Lf(
inCasveSGrazi 16
).
Ez niz oritu [ardiak] kontatzra. ZMoso 53.
Orroitzen niz Henrik nola erran zautan.Etchebarne 37 (ib. 136 oroitu).
Gero oroitu ditezen / aitona Joxekin.Insausti 344.
Andregaiaz berandu xamar oroitu dena. MIH 311.
azpiadiera-1.1.1
(Con dat.). Heben ene penatzera zaidanian [Iangoikua] orhitu. E 241.
azpiadiera-1.1.2
(Part. en función de adj.). Baiña usatzeaz [haragia] bethi ernatua, iratzarria eta orhoitua egoiten da [opuesto a ahantzia]. Ax 386 (V 253).
azpiadiera-1.1.3
(Aux. trans.).Recordar. Nehork orhoitu eta othoitztu eztuena, da kasta. Ax 350 (V 232; Harriet transcribe orhitu).
Oroi zezala antziñakoen esakera jakintsua. AgG 126.
Leena berriz oroituz. LdiIL 127.
Iainkoa maitaro oroituz alik luzaroen egotea. OrQA 146.
Guztietan geien oroitu ditudanak auetxek dira. AnabAprika 7.
Itzak oroit al banentza!IbiñVirgil 60.
Oroituko ebala zigortuak bere bizi guztian Iñuzente eguna. EtxbaIbilt 470.
[Gauza batzuk] atzo goizean gertatu balira bezela oroitzen ditugunak.AZink 13.
Baña oroituko zaitut / arimaren indarrez. Gerrika 94.
Oroit dezadan hainbeste argitaraldi izan dituen Euskara, hire laguna. MEIG IV 111.
v. tbn. Lab EEguna 64. Yanzi 210. SMitx Aranz 168. Erkiag Arran 183. Ibiñ Virgil 85. Ataño TxanKan 142.
azpiadiera-1.2
2.
(Lar; -rh- SP, Urt I 384, H),
orroitu (HtVocGr). Recordar, hacer acordarse."Faire souvenir"SP.
"Rappeler"HtVocGr 413.
"Acordar [...]. Acuérdamelo, oroit nazazu
"Lar.
v. oroitarazi. Falta guztiez orhoitzen zaitu [konzientziak]. Ax 438 (V 286).
Humiltasun ahantzia / zuk zinduen orhoitu. EZNoel 174.
Orhoitezazu zure burua eskergabetasun hartaz. SPPhil 44 (He 45 pensa ezazu).
Orhoitzen zaitut [...] elkharren kontrako xedeak eta nahiak dituztela. Ib. 498.
Gerriederrek muxar-eizea / atsegiñez dio oroitzen. OrEus 87.
azpiadiera-1.3
3.(Aux. intrans. bipersonal).Acordarse, venir a la memoria. Examina prudente orretan oroitu zaizkan pekatu aek. OA 132.
Pekatu bakoitza edo okasioa oroitzen dijoakan bezela. Ib. 134.
Oroitu edo akordatuko zitzaizkola nere bekatuak. MgCC 124.
An oroitzen zitzaien / etxeko txokua. Echag 269.
Orhoit bekizu oren bakhar bat segurik ez duzula. DvLEd 219.
Oroitzen zitzaizkon bere bizitzako gertaera guztiak. AgG 204.
Aztutako oben astunen bat oroitzen zaionak zer egingo du?KIkG 71.
Oroitu zitzaidan hil zena gurutzean. ArtiMaldanB 205.
Une guzitan neri / oroitzen zaidana. UztSas 32.
v. tbn. Bil 127. NEtx LBB 372.
azpiadiera-1.4
4.
(Lar, Añ(G)). "Mencionar"Lar, Añ.
"Nombrar, hacer mención"Añ.
azpiadiera-1.5
5.orhitu. Darse cuenta. v. ohartu, OROIT IZAN (b). Bena orhiturik hala eginez gure heuskararen ara edo ethorza anitz pundutan bortxatzen zela [...] deliberatu dizit [...] zenziaren ahalik klarkiena heuskarala itzultzera. AR 7.
Orhitu zenian zertan zen. Ib. 360.
azpiadiera-1.5.1
(Part. en función de adj.)."Judicieux, atün huneko, orhitü
"Lh Eusk 1919-20 (II), 80.
azpiadiera-1.6
6.(Aux. intrans. bipersonal).Ocurrirse. Malentxo moja zijoala. Moja! Nori oroitu? Nori baña?AgG 330.
Garai onean oroitu zaio bideak egitera joatea. Ib. 46.
(orottu AN-ulz ap. EI 369).Recordatorio.(El testimonio no es muy seguro)
azpisarrera-1
EZIN OROITUZKO(-rh- Dv). Inmemorial.
azpisarrera-2
OROITU ERAGIN.
Recordar, hacer acordarse. Guri oroitu edo akorda eragiteko nolako honra, diñatasun eta noblezi altura [...] altxatu gaituan. Gco I 411.
azpisarrera-3
OROITU-NAHI.
Deseo de recordar. Begiz bezala oroitu-nai ori alde batera utzirik. OrQA 161.
azpisarrera-4
OROITZEKE.
Sin acordarse. Bere oin-aulkiaz aserre-egunean oroitzeke. OlLam 2, 1.
Gau berantari iges egitea oroitzeke. IbiñVirgil 56.
azpisarrera-5
OROITZEKO.
"Orhoitzeko, mémorable. Orhoitzeko hitza, parole mémorable" Dv. Zer eguna! Orhoitzekoa segurki. ZerbGerlan 89.
Ez dakigu nola, menturaz tiroka, oroitzeko ongi-etorria egin!ZerbAzk 16.
Ze pozaldia artzen gendun guk / oroitzeko da benetan. FEtxeb 95.
Oroitzekoa izan zen Parisen izan zuten ongietorria.LarreArtzainE 246.
Bi kargudunek oroitzeko mintzaldiak egin zituztela.Ib. 310.
azpisarrerakoSense-5.1
Logroñoko gudu sekulan orhoitzekoan.Zby Pel 29.
azpisarrera-6
OROITZEN.
Orain oroitzenak gero gogora badetzat. "Quod haec reminisci nunc potui"
.OrAitork 260.