Leku-izenak

(...)
Sásave, o Monasterio de S. Adrián, en Boráu, p. j. de Jaca, documentado para el s. X como Sasabe, etc., 'parte baja de Sasa', que sin -be final, Sasa, aparece como topónimo en Cortillas, p. j. de Boltaña, s. XI Sassa, Sasa, Çassa, Isasa [sic], y en Sasa de Abadiado, municipio, p. j. de Huesca, s. X Sassa, Sarsa, habiendo también Sarsa de Surta, p. j. de Boltaña, s. XI Sarsa, Sassa de Surta, así como también Marcuello, del ayuntamineto de Sarsamarcuello, que acabamos de verlo, forma contraída de Sarassa, cuyo equivalente románico es 'Salcedo', por lo que los anteriores, siempre que tengan Sarsa intermedio o actual, podrían también haber seguido una evolución semejante, salvo el que tiene documentación antigua como Isasa, que, de ser ésto correcto, estaría por isats, 'retama'. J. Corominas, Est. top. catal., II, " 'Saso', 'sarda', 'seix', voces topográficas de substrato", p. 175 y ss., piensa que los Sasa que no tienen anteriormente -rs- son en general derivados de saso, 'terrazas o lomas de forma prolongada, de tierra sólo medianamente fértil o casi estéril', en catalán occidental sas, no pudiendo ser voz de origen latino. ni germánico, ni árabe, y apareciendo en la toponimia como Sasso, Illo Sasso, etc., desde el s. X. e incluso dono una terra ad stirpare inter Amos Sassos, año 989, e in loco que dicitur Inter Ambas Saxas, año 979, Abadal, doc. 281 y 245
(...)

(...)
Toponimo hau XVII. mendean Larreguneta (1601, 1641) eta Larraguneta (1635) da, eta hurrengo mendean, itxuragabetuxea, La Regunetta (1717) [Id., 35. k.], La Ragoneta (1769), eta La Regonetta (1773). Hau ikusita forma guzti hauen azpian larre 'euntze', gune 'toki' eta -eta daudela pentsa liteke, baina 1335eko lekukotasunak garbi erakusten du hau ez dela erabat horrela. Izan ere, urte horretan Larregureneta aurkitzen dugu, eta hor ikusten denez toponimoaren bigarren osagaia guren 'ederra', 'nagusia' [Mitxelenak (AV, 98. or.) 'muga' adiera duela dio; hala ere zenbaitetan 'ona', 'ederra' 'emankorra' izan daitekeela uste dugu. A. Irigoyenek (ETTVC, 80. or.) Egiguren-dik haplologiaz atera bide den Eguren izena 'ladera principal' itzultzen du (cf. Andrauren < andre guren 'dama principal'). Autore honek beronek Murelagako Iturriguren erdal Fuente hermosa-ren baliokidetzat ematen du, Iturrandurra 'fuente pobre, escasa'-ren kontrakotzat joaz (id., 200. or.). Julio Caro Barojak (HGPV, 170-171. orr.), López Mendizabal eta Mitxelenaren lanetan oinarri harturik, guren batez ere 'muga' dela dio: "Algunos elementos que aparecen casi siempre como sufijos, expresan, sobre todo, la idea de lindes, límites, términos acotados de una clase u otra. Entre ellos cabe recordar, por ejemplo, a «-guren»". Dena den, antroponimoekin ere ager daitekeela dio (Monioguren) eta badirudi autore honen ustez guren beste zerbait ere izan daitekeela, baina hau ez dago garbi.] da, toponimoaren adiera 'larre ederraren edo nagusiaren tokia' nahiz 'larre on ugari dagoen alderdia' delarik. Gaurko Laragoneta [laràgonéta]-n ez dago larrerik, baina alderdi urtsua dela ezin uka, inguru horretan Prado de Ardantzeandia, Prado de San Juan (behinolako Lakuko harana, antza), eta Prado de Peñazamala ditugulako. Larregureneta-k Kaskallu, San Babil eta Paco de Lunberri-rekin ere mugatzen du. Dokumentazioko Acequia de Larregureneta (1773) gaurko Barranco de Peñazamala dela dirudi, eta dermioko zazua [PRA-Kaseda, 16. k.] gaurregungo Saso de Lunberri.
(...)

(...)
Toponimo honen lehen agerraldietan -r-dun aldaerak ediren ditugu: Lunberi (1597), Costalado de Lumberi (1723), Portillo de Lumberi (1767). Hurrengo bietan dardarkari anizkuna ageri da: Lumberri (1793), Lumberriz (1828). Gaurko aldaerak Lunberiz [lumbériz] edo Gunberiz [gumbériz] dira, euskaraz erabiliak izatetik gaztelaniaz erabiliak izatera pasatzerakoan toponimo euskaldunek zenbaitetan jasaten duten -rr- > r sinpletzeaz agian (cf. Galipentzun bertan Larregureneta > Larreguneta > Laragoneta edo Ibarreko harana > Barikorana) eta bukaerako -z erdalduntzailearen eransketaz (cf. Uxuen Ardui, Arduiz). Bigarren aldaeraren hasierako belarea nahasketa baten fruitua da, hain zuzen ere Gezari > Lezari-n aurkitzen dugunaren kontrakoa. Izen honen etimologia, lehenengo begiratuan Galipentzutik hurbil dagoen Lumbier herriaren euskal izenarekin (hots, Irunberri-rekin) erlazionaturik dagoela irudi du. Honetatik abiatzen bagara, Iribarren > Libarren-en dugun aldakuntza edo desitxuraketa bera genuke, baina Irunberri-ren aurrekoa datekeen Ilunberri-tik ere abia gintezke. Mitxelenak [Iruñea", PT, 189. or.], Iruñea izena aztertzen ari delarik, iragaitzaz, Moret nafarraren hitz hauek aipatzen ditu: "del nombre de aquella villa, que el libro de la Regla [de Leyre] llamó Lumberri, y es el antiguo, y el que oy retienen los Vascongados" eta honela jarraitzen: "Ez ote zekien (Moretek) euskaldunek, Los Vascongados, euskaraz egiten zutenek, bera barne, Irunberri (Erronkarin, gero bederen Urunberri) esaten zutela? Hor ere erdi bidetik, «zubigintzan», ingelesen compromise-an, ibili zen Moret, euskararen eta erdararen artean" Halarik ere, daitekeena da gure ustez Moretek dioena egia izatea, hots, eskualde honetako euskaldunek, mugakoak izanik, eta erdararen eraginez seguraski, gure hizkuntzan Lunberri ibiltzea, Erronkarikoek lehen Urunberri, eta Zaraitzu eta Aezkoakoek oraino Irunberri [irumbérri] esan arren [Ikus NHI, 183. or.]. Hortaz, eta laburtuz, daitekeena da gure iduriko Galipentzuko Lunberri-k eta hurbil dagoen Irunberri herriaren izenak jatorri bera izatea. Caro Barojaren ustez [Observaciones sobre el vascuence y el Fuero general de Navarra", FLV, 1969, 1, 84. or. Reta Janárizek aipatua, EHZE-ko 490. orrialdean. Ilunbe-ri buruz ikus Leatxeko Sombras sarrera.], bukaerako -berri osagaia ez da beti 'nuevo', Menéndez Pidalek nahi zuen moduan [Azken autore honek Toponimia prerrománica hispana deitu laneko 10-15. orrialdeetan ukitzen du gai hau. A. Irigoyen ere arduratu da honetaz "Cuestiones de toponimia vasca circumpirenaica" laneko 193-194. orrialdeetan, ETTVC-n.], Ilunberri-ren moduko toponimoa Ilunb- eta -erri 'herri' gisa ere zatika baitaiteke. Reta Janárizek berriz, ilun 'villa', 'pueblo' eta berri 'nuevo'-ren bidez azaltzen du [EHZE, 490. or. Autore honek Lumbériz-en etimologia egitean "cf. «Lumbiarra», Lerga" sartzen du, baina Lergako gaurko Lunbiarra-k ez du zerikusirik aztergai dugunarekin, horren jatorria Alormearra delako (ikus Lerga).]. Lunberri-k Bartabustu, Peñazamala, Larregureneta, eta Ardantzeandia-rekin mugatzen du. Dermio honen barruan, Saso de Lunberri, Paco de Lunberri eta Portillo de Lunberri ditugu. Lehena Epaizko bidearen ondoraino hedatzen den goi-zelai kaskailutsua da, bigarrena Ardantzeandia-rekin mugatzen duen ospela, eta hirugarrena Bartabustu, Peñazamala eta Lunberri-ren beraren mugan dagoen harrartea. Costado de Lunberri, azkenik, Ardantzeandia-ren aldameneko alderdia zen, agian Paco de Lumberri bera.
(...)