Tr. Hallamos zamai en Añibarro y sama en la ed. de Azkue de las poesías de su padre.
etimologikoa
Etim. De lat. sagma.
sense-1
1.
(gral.; SP, Lar, Mg PAbVoc , Añ (AN), Izt 22v, Arch VocGr , VocBN , Dv, H, Zam Voc),
zamai,
samaRef.:
A;
IzUrrAnz;
IzetaBHizt2;
ZestErret . Carga (tbn. fig.). "Faix" SP. "Charge de fourrage" VocBN. "Zamarik nekeena da urtheena" H. "Zama handiak jasaiten ahal dituen gizon hazkarra, homme fort qui peut porter de grandes charges" Lh. "Zamía, la carga grande que se arrastra poniéndola sobre ramas. Garo-zamía, etc." Iz UrrAnz. "Urte zama aundie gizon zaarrak" Izeta BHizt2. Tr. Documentado desde Axular, es más frecuente en la tradición meridional.
Bekhatutan dagoenean, iduritzen zaika ilhunbean dagoela, eta koropillo bat edo zama pisu bat barren hartan baduela. Ax 452 (V 295).
Zu zara Iankoaren ama, / gaitzen zama / jenter dedetezuna. OPo 56.
Geldituko zare zamaren azpian eroririk, eta deusik egin gabe. SPPhil 243 (He 245 zama).
Karga edo zama astun bat. AñGGero 298.
Batu ta bilduteko batera sorta, karga, zamai baten alkarregaz bedar txarrak. Ib. 372.
Yaukat larregi, / ezin naiegik / nik onen zama astunagaz. ZavFabRIEV 1907, 541.
Bizkarrean zeraman / urre-zama andia. ItFab 133.
Urteen zamak zeukan / ezin igiturik. Ib. 83.
Non [...] jostaldiatzen diraden [...] zama jasotzen. IztC 213.
Zama pisu izugarri onekin abiatzen dira Kalbario edo Golgotako mendira. Lard 457.
Orduan biurtu zan / guztiz sama astuna / Apolo Iaunarentzat / betikotasuna. AzcPB 296 (Ur PoBasc 197 karga).
Unas cargan en burros / arrain-sama andia. Ib. 186 (Ur PoBasc 157 karga).Saldu eban Josetxok ontziko karga edo zama apur bat. EchtaJos 205.
Ari pardela eraman, urliari zama bat jaso. AgG 299.
Ziñez ikaragarri lepaltzen daun zamea!GMantGoi 55.
Bere Aittak bizkar gañean jarri zion gure gaiztakerien zama. InzaAzalp 65.
Gure astoak nekez derama / ura darion ongarri zama. Ox 115.
Laisterka igesegin zuten liberalak zamak utzita. OrSCruz 42.
Ezin eraman alako zamak besteei leporatzen dizkiezute. OlLc 11, 46 (Or, Arriand, IBk, IBe zama; Lç, He, TB, Brunet karga, Oteiza pixu, Dv, Ker sort(h)a).
Zeñek garo-zama aundiagoa bizkarrera jaso. LekEunD 19.
Nere uztarria biguña baita eta nere zama ariña. IrYKBiz 157.
Estaduarentzat zama edo kargea baño eztiran gexoki ta zarrai. EguzkGizAuz 98.
Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiak Laterriari zama guziak jasotzen len bezela lagundu bearko diote."Cargas generales del Estado"
.EAEg 12-10-1936, 29.
Agurearen soin zarra zama ariñenak eratxi oi du. ZaitSof 83.
Bi gorputzen zama baizeraman [zaldiak] bizkar gaiñean. EtxdeJJ 254.
Zerraldoan barruan bost akeita-zamak sartuko dizkiagu. Ib. 47.
Gaiñean eroian zama andi astuna lurrera egotzi izan baileban. ErkiagArran 192.
Geroko utzi gabe, barnea hustu behar zuan, eta etzan ausartzen ikas gelan bertan zama handia uzten. OskKurl 199.
Zortzi seme-alaba / azitzeko zama. UztSas 28.
Zama hau har dezagun bi aldetarik. XaOdol 168.
Sisifo bere arri-zama lepoan duala. BerronKijote 158.
Banoie lepuan daroiaten zama au arinduaz. Gerrika 270.
Eguerdirako gurdikada bat kargatu eta nagusia martxa ainbeste bidean etxera. Izugarrizko zama.Albeniz 27.
Zama astunen azpian lanpeturik zebiltzan kargudunek. MIH 240.
v. tbn. Etxeg RIEV 1908, 114. Lh Yol 12. Anab Usauri 119. EA OlBe 102. Mde Po 96. Gand Elorri 179. MAtx Gazt 87. Onaind in Gazt MusIx 152. Ibiñ Virgil 111. NEtx LBB 184. Azurm HitzB 64. Etxabu Kontu 106. Ataño TxanKan 204. Larre ArtzainE 162.
azpiadiera-1.1
(AN-gip, B; SP, Urt I 98, Lar, Aq 501 (AN), Añ, Dv, H, VocB)
Ref.:
A; Gte Erd 211; Izeta BHizt2.
. Haz. "Fagot, botte [...]. Belhar zama, botte de foin" SP. "Acervus paleae, ligni, lasto, egur záma" Urt I 98. "Haz, manojo de trigo, leña, &c." Lar y Añ. "Manojo, faja, haz" Aq 501. "Fajina" VocB. "Belar-zama (B), fajo de hierba" A. "Zama bat belar (AN-gip)" Gte Erd 211. Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380).
Zama bat eginik, lothu zuenean [egurra]. Ib. 85 (V 58).
Elhorri zama zorrotza, / beraz hik ohorea, / bekhoki huntan ezarri duk / eta hik desohorea. Gç 83.
Mendirat Izaak haurrak / egur-zama altxatzean. Ib. 66.
Ogizamak amarratzen gintuen larrean. UrtGen 37, 7.
Bil zazue lehenik iraka eta amarra zazue zametan erretzeko. HeMt 13, 30 (Lç azautoz, TB azaoetan, HeH zamaka, Dv, Ol espalka, Ur eskumenetan, Ip eskütaka, Echn maxoka, Ker eskutadetan, IBk baletan).
Igitari-mutillak egiten dituzte beren zamak edo sortak. MbIArg I 202.
Batu ta bilduteko batera sorta, karga, zamai baten alkarregaz bedar txarrak. AñGGero 372.
Egur-zama batez soiña kargaturik. Gy 5.
Lau zama belar. HerVal 135.
Bizkarrean, egur zama edo haxe bat. JnnSBi 6.
Hik ekhartzeko daiat / zama bat han egin. ZbyRIEV 1908, 766.
Belhar zama bizkarrean ukan balu bezala. BarbSup 41.
Sabaian ari zelarik zama bat belarren egiten. Etchebarne 62.
Urre-pilla uste ta / gero lasto-zama.Insausti 314.
azpiadiera-1.2
Carga (unidad de medida de peso)."
Bost zama ikatz
"ZestErret.
Cf. ZAMA-ERDI. Amabi erreali dagokala zama ikatza. IztC 130.
Laurogei ta bi zama sagardoren gaiak. Ib. 144.
Edan izan zituzten iru milla, seieun, laurogei barrika sagardo, bakotxa iruna zamakoak. Ib. 141.
sense-2
2."(V-m-gip), especie de narria que se hace con unos palitroques para acarrear helecho o piedra"A.
sense-3
3."Tabla donde llevan los panes al horno (Roncal)"VocNav. .
azpisarrera-1
XAMA (Lh)
(Forma con palat. expr.).
azpisarrera-2
ZAMA-ABERE.
Bestia de carga. Zamari edo zama-abereak. IztC 183.
azpisarrera-3
ZAMA-BARKU.
Carguero, barco de carga. Zama-barku au, merkantzi eramangarri erabiltzeko aztuntxoa zen. EtxdeItxas 143.
azpisarrera-4
ZAMA EGIN.
Agavillar. "Acervare, [...] zamegin" Urt I 97. Garidunak igit-denboran kendu behar ditu gariko belar gaiztoak zam egin ta sutan erretzeko. MbIArg I 203.
azpisarrera-5
ZAMA-EGUR (V-gip, G-azp).
"Ota, illar, garo ta abarrak aldapa bera eskuz jeisteko zuaitz-adar zartatsua" Urkia EEs 1930, 49. "Zamaren azpian jartzen zaion egurra" ZestErret. v. supra (2).
azpisarrera-6
ZAMA-ERDI.
Media carga. I baino obe likek / zamerdi bat lasto. (G-bet). ACPV 767.
azpisarrera-7
ZAMA-JABE.
Propietario de la carga de un barco. Ruango zama-jaubeak ageri eutsazan eskerrak bere egittasun onakaittik. EchtaJos 267.
Zama-jaubeak ainbanatu ebezan diruak. Ib. 273.
azpisarrera-8
ZAMA-JASOTZAILE.
Levantador de cargas, de peso. Uri ontan zama-jasotzaillerik ote dan galdetzen dute. NEtxLBB 166.
azpisarrera-9
ZAMA-JASOTZE.
Levantamiento de cargas. Naiz dala aberien ari topeka, ollar borroka edo idi dema, naiz dala gizasemien zama jasotze, lasterketa edo aizkora jolasa. AgG 80.
azpisarrera-10
ZAMAKO.
De carga. Makiñaz eta aize oialez ibilten ziran zamako ontzietakoa.EtxabuKontu 157.
Zubiaren azpitik igaroten ziran itxasontziak, geienak zamakoak izango zirala esan leiteke. Ib. 138.
azpisarrera-11
ZAMA-ONTZI.
a) "Zama-untzi (L, BN), porte-charge" Lh (Interpr?). b) Carguero, barco de carga. Zama edo karga-untzietan dabiltzan itsastarrak. ErkiagArran 182.
Iru milla tonelada inguruko zama ontzia. EtxabuKontu 142.
azpisarrera-12
ZAMAPEAN.
Bajo la carga (sentidos prop. y fig.). Urki, gorosti, txillar ta isatsak, [elurraren] geiegizko zamapean nai ta naiez auspezturik. Ag G 201. Ta zuek guziok samin-zamapean izan-arren. Zait Sof 58. Nere arrokeriaren zamapean. Or Aitork 97. Sarri [...] bizia galtzen dute zamapean [erleak]. Ibiñ Virgil 111. Astoak zama-pean. Arti MaldanB 199. Zamapean ez lertzezkeroz, zerbaiten bearra banin. Ataño TxanKan 23. Gizakiek zapalkuntzaren zamapean egiten dute garrasi. BiblE Iob 35, 9.
azpisarrera-13
ZAMARAKO.
De carga. Zamariaren izenaz ezagutzen dira, garaino [...], beor, beoka, zaldi [...], mandako, asto, astoeme, astokume, eta beste abere zamarako direanak. IztC 167s.
Abelgorria, abere zamari edo zamarakoa, eta azienda beltza esaten zaion aberea. Ib. 167.
Tamemes eritxon zamarako indotarrari bizitza arintzeko, lan orretarako alagalakoa dan astoa [...] eroan eban. GMant LEItz 68.