NOEREN ONTZIA

Ez da liburuetan ageri. Ez da, orain arte, Interneten azaldu. Baina horrek ez du esan gura garrantzi handikoa izan ez zenik. Gaur hona ekarri nahi dugu Bilboko emakume behargin hauen greba. Urte askoan, kaietako zamaketa-lanak gizonek zein emakumeek egiten zituzten. Emakume haiei “kargerak” esaten zieten. 1911ko maiatzaren 15ean grebari ekin zioten. Eta hogei egunez gogor borrokatu ziren haien eskubideen alde.

Gutxienez XVIII. mendeko bigarren erdialdetik aurrera, Bilboko portuetako zamaketa-lanen zati handi bat emakumeen esku egon zen. Andrazko haiek “sorki” esaten zitzaion mantarra jartzen zuten buruan eta haren gainean, trebezia handiz, otzarak paratzen zituzten. Otzara haietan ontzietako merkantziak kaietara edo merkatarien sotoetara eramaten zituzten. XIX. mendearen bigarren erdialdetik aurrera, batez ere bakailaoaren eta ikatzaren garraioan ibiltzen ziren Bilboko kargerak.

Lan zinez gogorra zen. Joan-etorri asko egin behar izaten zituzten, soldata txiki bat aterako bazuten. Pisu handiak hartu behar izaten zituzten eta, batzuetan, karga haiek buruan hartuta, baporeetatik kaira igaro behar zituzten pasabide moduan ipinitako ohol estu batzuetatik. Lan istripuak ugariak ziren, eta Uribitarteko kaia atondu zutenean trenbidearen arriskua gehitu zitzaien, trenak eta emakume langile haiek leku beretik igaro behar izaten zutelako. Horrez gain, sarritan elkarren artean borrokatu behar izaten zuten, zama lanak lortuko bazituzten. Nortasun handiko emakume haien arteko eztabaidak itzelak izaten ziren, zarraparra galantak, deiadarka kaian edo kalean.

1911ko maiatzaren 15ean, Bilboko kaietan ikatzaren zamaketa-lanak egiten zituzten gizonezkoek grebara jo zuten. Lanorduak murriztu eta soldatak altxatzea nahi zuten. Ugazabek ezetz erantzun zutenean, lan egiteari utzi zioten. Sasoi hartan ikatza garrantzi handikoa zen, hala itsas nabigaziorako, orduko baporeetako galdarak elikatu behar zituztelako, nola industria eta etxeetarako ere. Hortaz, grebak ondorio zabalak ekarri behar zituen.

Kinka hartan, Bilboko kaiko emakume beharginen elkarteak grebara deitu zituen kargeretako batzuk, ikatzaren garraioan zebiltzanak, hain zuzen ere. Emakumeek soldata igoera eskatu zuten. Erreal bi gehiago eskatu zituzten, egunean 3 pezeta eta 25 zentimo irabazteko, gizon zamaketarien jornalaren erdia, gutxi gorabehera. Horrez gain, kargatutako otzarak bururaino altxatzeko lana gizonek egin zezaten nahi zuten, emakumeentzat ahalegin izugarria zelako.

Ugazabek gizonei emandako erantzun berbera eman zieten andrazko beharginei: ezetz. Orduan kargerek grebari ekin zioten, gogotsu ekin ere: kaietatik gora eta behera ibiltzen ziren, zamaketa-lanik egiten ez zela bermatzeko. Eta inguruetako sotoak eta bertatik ateratzen ziren gurdiak zaindu zituzten, ikatzaren salerosketa oztopatzeko. Istiluak ere ez ziren falta izan, greba saihestu nahi izan zuten merkatari eta gurdizainekin, batez ere.

Edozelan ere, emakume eta gizon grebalarien jarduna eragingarria izan zen eta ikatzaren salerosketa geldiarazi zuten. Gatazka tenkatu egin zen eta istiluak ugaritu egin ziren. Ekainaren 6an, adibidez, berrogei emakume taketak eskuetan zituztela azaldu ziren San Frantzisko kaleko biltegi batean. Bertan ikatzaren deskargan ari zen ugazabari eta langileari oihuka, sakaka eta are joka ere hasi zitzaizkien, lana bertan behera utzi zuten arte. Udaltzainak agertu ziren eta emakumeetako bi atxilotu zituzten. Bitartean, goizeko seiak aldera, hirurogei bat kargera pikete moduan ibili ziren Deustuko Olabeagako kaian, lanik egiten ez zela bermatzeko. Txapelokerrek sakabanatu zituzten.

Arratsaldean ere gurdi bi ikusi zituzten Erripako kaian ikatza kargatzen. Kargerak berehala azaldu ziren, taketak eskuetan berriz ere. Hala ere, argitu zietenean ikatza Misericordiako umezurtzentzat zela, bakea eman zieten. Emakumeak, berrehun baino gehiago, Ledesma eta Henao kaleetatik barreiatu ziren. Gerotxoago, Albiako lorategietan istilu galanta eratu zen: emakumeek garraioan zetorren gurdia geldiarazi zuten, guardiak gurdizaina babestera joan ziren eta auskan hasi ziren emakumeak eta txinelak, harik eta zaldizko txapeloker bik, ezpatak eskuetan dinbi-danba, emakumeak sakabanatu zituzten arte. Poliziek zortzi emakume atxilotu zituzten eta, gutxienez, sei zauritu. Prentsaren arabera, Celedonia San Miguel, Petra Sáenz, Antonia Hernández, Julia Fernández, Benita Salva Arregi eta Jobita Rodríguez ziren.

Ekainaren 8an, ugazabek eta langileek laudo bat onartu zuten. Gizonezkoek lanorduak murriztea eta soldatak altxatzea lortu zuten. Emakumeek erreal bateko igoera erdietsi zuten, eskatutakoaren erdia. Garaipena zen. Biharamunean, Vasco-Andaluza enpresak akordioa onartzeari uko egin zionean, emakume beharginek ez ezik, laurogei gizonek ere uko egin zioten enpresa horrentzat zamaketa-lanak egiteari. Borroka latza eginez, kargerek soldata apur bat altxatzea eta elkartasuna nabarmen zabaltzea lortu zuten.

ORTEGA, Hektor (2018). Gomutan. Bilboko historiaren atal ezezagunak. Bilbo: Erroa. (165-167).