NOEREN ONTZIA

EskualdunaEskualduna, 1914ko urriak 20

... Egun gure kolpatu gaixoetarat nahi ala ez lerratzen zait ene solasa. Haietarik anitz ikusi dukezu. Gogoratu ote zaizu nola mirakulu jinak diren hemendik horrat?

Goazen haste-hastetik.

Kolpatu guziak ez ditugu guk biltzen. Anitzek beren burua berek ezartzen dute toki seguruan.

Kolpatu batek lekua husten du zalu, zangoak batere on baldin baditu: zerbait senti dueneko, berak ez dakielarik oraino xuxen zer duen, laster egiten du handik aldaratzeko, egin ahala urrun, herrestan baldin bada herrestan, eskuekin bermatuz aterpe bat atzeman artio, oihan zoko bat, ziloka bat, pezoi baten malda zerbait, hots, arrisku handitik begiratzeko on daitekeenik. Hain urrun ezin higi daitezkeenak, gudua ari deno agertzeak berak arrisku handia duelakotz, han berean kokatzen dira, arroila handi tranchée direlako haien barnean etzanik.

Bataila handi bat oraino karraskan ari zelarik, abuztuaren 29an, arratsari buruz ikusi nituen kolpatuak tropaka bide handirat ateratzen zoko guzietarik. Zangoak on zituzten oraino gehienek; baina baziren franko zangoak herrestan zerabilzkitenak, sarraski izugarri batzuetarik odola zeriela, guziak galdez urrun zenetz lehen hiria, urrun zenetz burdinbidea. Halakoak heltzen dira berak.

Baina zenbat bertze kolpatu handi hezurrak xehaturik han daudenak ezin higituz, oihuka, nork altxatuko dituen! Haiekin dira lanak, ez baitaiteke hurbil guduak diraueno. Oraingo gerlan ez da behar nehola ere agertu, azken beltzean baizik, hil edo bizi zenbait urrats baitezpada behar direnean irabazi; kanoien eta balen zalaparta izugarriaren barnetik ez litezke bizirik atera kolpatuen altxazaleak eta kolpatuak.

Zer egin beraz? Gauari beha egon. Gauazko guduak ere badira, bet-betan egiten diren oldar handi batzuk; baina bataila handiak orain artio egunezkoak ikusi ditugu; iluntzean erauntsia nolabait eztitzen da. Orduan da kolpatu ezinduen biltzea, eta batzuetan gau osoa ez da aski. Gure eskualdean egin dugun azken indar handian 700 kolpatu baziren biltzeko; goiz alderat oraino zenbait gelditzen ziren, langile guziak ez baitziren xuxen helmenean, toki berean; ez behar ere. Azken kolpatuen altxatzen ari ginelarik gudua berriz hasi zen burrunban, baina laster berriz eztitu; anartean ahal bezain ontsa gorderik egon ginen lurpean.

Gure laguntzeko badugu gurekin zakur beltz handi bat. Kolpatuen sentitzeko sudur ona omen du biziki. Bi mila liberaz goiti kostatua, arras jendekina, buru ona biziki; elea du eskas. Baina lan guti egin du orain artio; gurekin jostatzen bai, gu etzan eta hark poliki burutik kepia jalgi eta ekar aitzindari bati, eta holako; egiazko lanean ez da haren beharrik. Bertzalde, kanoien txistua biziki partida du.

“Brancard” batean etzanik daramagu kolpatua, hurbilerat bi gizonek eskuetan, urrunago lauk sorbalda gainean, medikuek berehala arta dezaten han berean eta ikus urrunago joateko on denetz. Ospitaleak badira han berean, ahal bezain hurbil, etxe kalamastra handi zenbait, eskola, gaztelu zahar, eliza; oro han etzanik lastoaren gainean ezartzen dituzte. Lotura bat ona egin, xorta bat edan, eta bota karrosetan, bidea baldin bada, gara bati buruz.

Bide onik ez denean, bi, hiru egun egon behar hantxe etzanik, esku-orga ttipi batzuetan banazka behar direlakotz eraman, batzuetan biziki urrun. Sei, zazpi orenetaraino egin dute anitzek, hilinki-halanka, oihan-bide tzar batzuetan, hiru edo lau gizonek orgaxka ahal bezain eztiki erabiliz. Orduan dira minik handienak, sukarrak erretzen dituelarik, trenerat ezin helduz; arras guti arrangura; kasik batere; oro isilik, baitakite ez dela bertzerik egiten ahal. Afrikar soldadu arabe horiek dira pleini gehienik, beti zinkurinka. Alemanak ere bai. Sufritzeko nagusi gara kuraiaz guziei.

Gara baterat helduz gero, behar dituzten artak seguruak dituzte; orain bederen. Lehen egunetan bertzerik zen, burutziarik ez zitekeen egin. Ehunka bagenituen bizpahiru gauez, eta beti heldu, oinez, karroz, beribilez, orga alimaleko batzuetan, idi eta zaldiek tira ahala goizeko bi orenetan, beti heldu sekula baino gehiago. Eta, futxo, ezin utz han; kokatu behar trenetan, berehala tokia husteko. Zer gauak!...