NOEREN ONTZIA

Baga, biga, higa,
laga, boga, sega,
zai, zoi, bele,
arma, tiro, pun!

Xirrixti-mirrixti, gerrena, plat;
olio-zopa, kikili-salda,
urrup edan edo klik!
ikimilikili-klik!

SORGINEN HIZKETA. BAGA, BIGA, HIGA…

Batek baino gehiagok, aho zabalik agian, Ez Dok Amairu-koen azken txartela ikustean, hauxe galdetu bide dio bere buruari: zer demontre da “baga, biga, higa…” hori?

Askorentzat jakingarri delakoan, berau ere kontatzera noakizue. Herri guztientzat, erlijiozko, sorginkeriazko eta misteriozko zeremonietarako hizketa hizkuntza ezezagun eta ilun bat izan ohi da. Hasiera batean, erlijio hori sortu edo fundatu zenean, otoitzak orduko hizkuntzan egin ziren; baina, denboraz, jendeen hizketa eboluzionatuaz eta aldatuaz joan zen, eta, azkenez, jatorrizko hizkuntza hartan egindako otoitz eta errezo haiek ez ulertzeko puntura heldu ziren. Hori gertatu zen Erroman, bertako jainko jatorrei eginikako otoitzetan latin zahar eta arkaiko bat erabiltzen baitzen, Jesukristoren denboretako erromatarrek aditzen ez zutena. Juduen artean, hebreera aristokraten hizketa zen, baina ez herri xeheak erabiltzen zuena. Kristoren hizketa ez zen, beraz, hebreera, haren dialekto bat baizik. Indian ere, sanskritoa, orain hiru mila urte mintzatu zen hizkuntza bat, liturgia hizkuntzatzat kontserbatzen dute bertako erlijioetan; eta oraintsu arte, Luterok orain laurehun urte dela kanbiatu arren, latina kristau katolikoen erlijio hizkuntza ofiziala izan da.

Hizkuntza sakratu eta hil hauen jatorria nahiko logikoa da historiari dagokionez; baina haien irautearen zergatia beste hau izan da, hots, herriko jende xehearentzat gorde duten misterio eta adiezintasuna. Apaizen eta sazerdoteen hitz misteriotsuen pean, askorentzat, erlijio hartako espiritua zegokeen; eta ulertzen ez denak eragiten duen errespetuagatik iraun zuten hizkuntza sakratuok hain luzaro. Afrikako beltzen artean ere, kasu, aztiek eta hetxizeroek beste herri eta tribu batzuen hizketak darabiltzate gaur ere, jendearentzat hitz misteriotsuagoak izan daitezen. Beraz, pelikuletan afrikarren zeremonietako hitz adiezinak entzutean, pentsa dezagun tribu haietako beltzei bezain adiezinak zaizkigula.

Eta aipa dezagun orain geure sorginen kontua. Euskal Herrian sorginek ere horrelako misteriozko hizkuntza bat egin zuten akelarreetarako. Beren esaldietan euskal hitz aldatuak eta ezagutezinak esaten zituzten, entzule haien guztien harridurarako. Zenbakiak (bat, bi, hiru, lau...) honela aldatu zituzten sorginek beren zeremonietarako: baga, biga, higa, laga, boga, sega, zaga... Sistema oso erraza da. Irakurleak ikusi duenez, nahikoa da zenbaki bakoitzaren lehen silabari -ga jartzea. Zazpi zenbakiotarik, baina, biga ez da asmatua, Iparraldeko euskaran bizi da eta. Beharbada, honetatik irten ziren beste guztiak, hain zuzen.

Badago euskaraz beste honelako hitz kurioso asko, esate baterako, balearen bila zihoazen euskaldunen hizketakoak, orain ere ingeles baleazaleen mintzairan kontserbatuak. Baina horri buruz beste egunen baten idatziko dut.

KINTANA, Xabier (1971). «Sorginen hizketa: Baga, biga, higa…», Anaitasuna aldizkaria 205.