1. Arraiozko (Baztan) Jauregizarrea dorretxea (Nafarroa Garaia).
Toki izenak
Etxeak izendatzeko era arrunta zen kokatuta zeuden tokiko izena ematea: iturrirako bidean zegoena, Iturbidea deitu zuten, Iturbide deituraren sorrera izan zena, jakina. Mota horretakoak dira ugarienak. Hona hemen bakar batzuk:
Elizaldea Gorostiaga Haritzaldea Hiribarnea
Hirigoiena Intxauspea Iturriotza Larrazabalea
Lizarraldea Oihanartea Uhaldea Zubiria
Etxe ezaugarriak
Etxeari beraren ezaugarri batek eman diezaioke izena:
Etxandia Etxetxikia Etxebeherea Etxeberria
Etxebeltza Dorremotza Harretxea Hormaetxea
Hurrengoetxea Jauregia Jauregizarrea Dorretxea
Herri izenak
Etxe izenekin loturarik ez duten deituren artean herriaren edo eskualdearen izenak daude. Batzuk herri izenak dira, jatorria adierazten dute:
Abaurrea Bilbao Garralda Huarte
Armendaritz Lazkano Legazpi
Barkos –Barkoxe– Sola –Zuberoa– Sueskun
Lanbideak
Izen batzuek biztanlearen lanbidea adierazten dute:
Alkatearena Almirantearena Apezetxea Danbolinena
Dendaletxea Kapitanena Maisuetxea Mariñelarena
Serorategia Telleria Upelategia Xamargilea
Norena
Bizkaiko itsasoko isurialdean etxeak sakabanatuta daude, ondorioz leku-izenak bereizgarri nabarmenak dira, baina ez da gauza bera gertatzen Mediterraneoko isurialdean, etxeak bildurik dituzten herrietan, alegia. Horietan, leku berean hiruzpalau direlarik, beste sistema bat behar zen etxeak izendatzeko. Horrela, Juan edo Mariaren etxea Juanena edo Mariarena zen.
Alonsotegia Beltranena Dufurrena Enekotegia
Gillentena Joanategia Juanarena Juanena
Karlosena Mariategia Pedroarena Perurena
Sistema guztiz irekia zen, Dufurrenak erakusten duen bezala. Dufour (Dufur ahoskatuz) deitura duen frantses bat iristen da herri batera; etxe bat egiten du, eta jendeak Dufurren etxea –Dufurrena– deitzen du, jakina. Behin ofizialki finkaturik, deitura bilakatzen da. Itxura horretakoak dira:
Agirregomezkorta
Anglesena (Ingelesarena)
Juanpritzena (Juan P(e)riz Perez, Juan Perezena)
Pintorena (Pinto batena)
Patronimikoak eta matronimikoak
Oso gutxitan bada ere, badirudi -ena bukaera duten deitura batzuek ez dutela etxe izenik adierazten, patroninimoak edo matronimikoak direlako. Horixe litzateke, adibidez, bi izen-deitura zahar hauen kasua:
Anso aitaren semea: Guarcea Ansorena (patronimikoa)
Urraka amaren semea: Sanso Urraquarena (matronimikoa)
Izengoitiak
Erdi Aroan izengoitiak ere erabili ziren deitura gisa. Nafarroan bildutakoak dira hauek, XI-XIV. mendeetakoak:
Domicu Lapurdico
Garcia Espaynol
Eneco Aravarra
Lope Andia
Johan Belça
Domenca Beguiurdina
Berasco Aoçavala (aho zabala)
Toda Çuria (zuria)
Domingo Chipia
Sancha Ederra
Garcia Ezquerra
Lope Gutia
Maria Urdea
Domingo Landerra (pobrea)
Domingo Latça
Orti Ona
Urraca Sendoa
Sanso Erlea
Sancho Ochoa
Domna Issussi (itsusi)
Lope Biotça
Urraca Apala
Seme Malgizon
Garindo Aquetza
Iohannes Gorria
Mendico Çorroça
Emazteona de Gendulain
Pascuala Leuna Santacara herrian
Martin Oreynna Casedan
Lizarran Pascual Badarraiçu (darraizu, “jarraitu” aditza)
Tafallan Maria Ipuça (giputza)
Zangozan Sancho eta Garcia Errdara (1366)
Eraikuntza: XVI. mendea.
Eraikuntza: XVII. mendea.
ETXEGOIEN JAUNARENA, Juan Carlos “Xamar” (2006). Euskara Jendea. Arre: Pamiela, (94-95).
IKUS HAU ERE
Juan Carlos Etxegoien “Xamar” Susa argitaletxearen “Literaturaren Zubitegia” webgunean.
Irudiak
- Wikimedia Commons.
Lan hau Creative Commons Aitortu Partekatu Berdin 3.0 lizentzia baten mende dago. - Etniker Euskalerria Taldeak.
- Eusko Jaurlaritza. Euskal Ondare Kulturala. https://www.euskadi.eus/app/ondarea-euskal-kultura-ondarea/
- Eusko Jaurlaritza. Euskal Ondare Kulturala. https://www.euskadi.eus/app/ondarea-euskal-kultura-ondarea/
